Научная статья на тему 'ТАРИХ ФАНЛАРИНИ ЎҚИТИШ САМАРАДОРЛИГИГА ҚАРАТИЛГАН ТАЪЛИМ КЛАСТЕРЛАРИНИ ТАШКИЛ ҚИЛИШ АСОСЛАРИ'

ТАРИХ ФАНЛАРИНИ ЎҚИТИШ САМАРАДОРЛИГИГА ҚАРАТИЛГАН ТАЪЛИМ КЛАСТЕРЛАРИНИ ТАШКИЛ ҚИЛИШ АСОСЛАРИ Текст научной статьи по специальности «Науки об образовании»

219
52
i Надоели баннеры? Вы всегда можете отключить рекламу.
Ключевые слова
таълим кластери / тамойиллар / интеграция / кластер тузилмаси / босқичлар / ишлаш асослари / таълим хизматлари / истеъмолчи талаби / мутахассис тайёрлаш / назария ва амалиёт / натижа / educational cluster / principles / integration / cluster structure / stages / basis of efficiency / educational services / consumer demand / training of specialists / theory and practice / result

Аннотация научной статьи по наукам об образовании, автор научной работы — Саодат Абдурашидовна Тоштемирова

Мазкур мақолада таълим кластерини ташкил қилишнинг ўзига хос тамойиллари таҳлил қилинган бўлиб, кластер модели асосида умумий ўрта таълим мактабларида тарих фанларини ўқитиш методикаси самарадорлигини оширишнинг педагогик ва ташкилий асослари тақдим этилган ҳамда таълим кластерларини ташкил қилиш механизмлари келтирилиб ўтилган.

i Надоели баннеры? Вы всегда можете отключить рекламу.
iНе можете найти то, что вам нужно? Попробуйте сервис подбора литературы.
i Надоели баннеры? Вы всегда можете отключить рекламу.

THE BASIS OF THE ORGANIZATION OF EDUCATIONAL CLUSTERS AIMED AT THE EFFECTIVENESS OF TEACHING HISTORICAL SCIENCES

The article analyzes the specific principles of the organization of an educational cluster, presents the pedagogical and organizational bases for improving the effectiveness of the methodology of teaching historical disciplines in general education schools based on the cluster model, and also provides the basics of the organization of educational clusters.

Текст научной работы на тему «ТАРИХ ФАНЛАРИНИ ЎҚИТИШ САМАРАДОРЛИГИГА ҚАРАТИЛГАН ТАЪЛИМ КЛАСТЕРЛАРИНИ ТАШКИЛ ҚИЛИШ АСОСЛАРИ»

ТАРИХ ФАНЛАРИНИ УЦИТИШ САМАРАДОРЛИГИГА ЦАРАТИЛГАН

ТАЪЛИМ КЛАСТЕРЛАРИНИ ТАШКИЛ ЦИЛИШ АСОСЛАРИ

Саодат Абдурашидовна Тоштемирова

Чирчик давлат педагогика институти

АННОТАЦИЯ

Мазкур маколада таълим кластерини ташкил килишнинг узига хос тамойиллари тахлил килинган булиб, кластер модели асосида умумий урта таълим мактабларида тарих фанларини укитиш методикаси самарадорлигини оширишнинг педагогик ва ташкилий асослари такдим этилган хамда таълим кластерларини ташкил килиш механизмлари келтирилиб утилган.

Калит сузлар: таълим кластери, тамойиллар, интеграция, кластер тузилмаси, боскичлар, ишлаш асослари, таълим хизматлари, истеъмолчи талаби, мутахассис тайёрлаш, назария ва амалиёт, натижа

THE BASIS OF THE ORGANIZATION OF EDUCATIONAL CLUSTERS

AIMED AT THE EFFECTIVENESS OF TEACHING HISTORICAL

SCIENCES

ABSTRACT

The article analyzes the specific principles of the organization of an educational cluster, presents the pedagogical and organizational bases for improving the effectiveness of the methodology of teaching historical disciplines in general education schools based on the cluster model, and also provides the basics of the organization of educational clusters.

Keywords: educational cluster, principles, integration, cluster structure, stages, basis of efficiency, educational services, consumer demand, training of specialists, theory and practice, result

КИРИШ

Х,озирги кунда таълим тизимида давлат ва жамият талаблари хамда такдим этилаётган таълим хизматлари уртасида номувофиклик, таълим субъектларини модернизация килиш учун инвестицияларнинг етишмаслиги, мехнат ва таълим бозорларидаги карама-каршиликлар билан боFлик катор камчиликлар борки, бу таълим, фан ва ишлаб чикариш корхоналарининг узаро хамкорлигини янги

боскичга чикариш пайти келганлигини курсатади. Бу муаммо таълим тизимида кластер моделини жорий килиш билан маълум маънода уз ечимини топмокда.

АДАБИЁТЛАР ТАХЛИЛИ ВА МЕТОДОЛОГИЯСИ

Мамлакатимизда таълимнинг педагогик кластер моделини татбик килиш сунгги йилларда самарали ишлар олиб борилмокда. Махаллий олимларимиз Г.Мухамедов, Ш.Мардонов, У.Ходжамкулов, Ж.Усаров, Р.Эшчанов, Ш.Ботирова ва бошкаларнинг илмий мулохазаларида педагогик таълим инновацион кластери асосида минтакавий таълим турлари уртасидаги узвийликни таъминлаш, сифат самарадорлигини ошириш, малакали кадрлар тайёрлаш буйича инновацион FOялар жорий килишнинг илмий-назарий асосларини яратиш ва уларнинг амалий татбиFи борасида самарали назарий ва амалий тахлиллар баён килинган. Узлуксиз педагогик таълим укув-илмий инновацион кластери концептуал ва назарий-методологик ёндашуви таникли беларусь олимлари А.И.Жук ва А.В.Торховалар томонидан ишлаб чикилган. Инновацион таълим кластерини тадкикотчи Е.М.Терешин ишида ОТМ, илмий тадкикот марказларнинг бошлаетич ишларидан ишлаб чикаришгача узаро хамкорлигини таъминланиши сифатида, таълим кластери тушунчасини С.Н.Растворцева горизонтал уланишларга асосланган таълим сифатида, Н.Н. Анисцына эса, иш берувчи ва таълим муассасалари узаро алокаси сифатида Л.В.Овсиенко, И.В.Зимина, Н.Н.Клинцова тадкикотларида таълим кластерлари ижтимоий шериклик доирасида университетлар, урта мактаблар, корхоналарнинг тармок алокалари сифатида таъкидланган. Таълим кластерлари моделининг ягона типологик хусусиятлари М.Ю.Барышников, И.И.Чиннова, А.В.Симоновлар томонидан таклиф килинди.

Мавзуни ёритишда укув-услубий ва илмий-методик адабиётлар тахлили, илмий маълумотларни назарий-услубий, киёсий тахлил килиш, кузатиш, уз-узини назорат килиш, сухбат, умумлаштириш, моделлаштириш, мониторинг ва шархлаш каби умумий илмий тадкикот усулларидан фойдаланилди.

НАТИЖАЛАР

Маълумки таълим кластерларини яратишда таълим салохиятини хисобга олган холда минтакавий худудлаштириш мухим тамойиллардан хисобланади. Шу билан бирга таълим кластерини максадга мувофик равишда ишлашини таъминлаш учун тегишли даражадаги давлат хокимияти органларининг бошкарувчилик ролига асосланувчи етакчилик тамойилини мустахкамлаш

лозим булади. Албатта таълим кластери субъектларини умумий манфаатга асосланувчи узаро боFликлиги кластернинг узига хос тамойилларидан биридир. Кластерни яратиш билан боFлик тамойиллардан келиб чиккан холда унинг самарадорлигини ошириш борасида бир катор, жумладан, хар бир иштирокчининг уз фаолияти натижалари учун жавобгарлигини шакллантириш, кучли алокани ва доимий равишда манбалар ва маълумотлар алмашинувини таъминлаш учун узок муддатли хамкорликни кузлаш, белгиланган йуналишлар буйича узлуксиз ривожланишни таъминлаш максадида динамикани мониторинг килиш, кластернинг интеграцион табиати, яъни барча иштирокчилар манфаатларига мувофик келадиган бир нечта йуналишлар буйича умумий равишда ишлаш каби мухим жихатларга амал килиши лозим булади.

Педагогик таълим кластеринининг самарали фаолияти худудий таълим тизими ходимлари, таълим муассасалари рахбарларининг максадни туFри англашлари ва узи мансуб субъектнинг ривожланиш тамойилларини кластерлаштириш жараёни билан боFлашларига боFлик, аммо бу жараёнда укитувчиларнинг ижодкорлиги, инноваторлиги ва креативлиги энг мухим хисобланади. Истеъмолчи талабларига жавоб берадиган мутахассис факатгина олий укув юртида муайян бир йуналишдаги компетенцияларни эгаллаши билан таъминланмайди, бу булажак мутахассисни тайёрлашнинг дастлабки буFинлари уз аксини топиши лозим. Олий ва умумий урта таълим уртасидаги кластер тузилмасини ташкил килиш бу максадни амалга оширишда самарали ёндашув хисобланади.

Умумтаълим мактабларида тарих фанларининг услубий бирлашмаларда таълим кластери фаолиятини йулга куйиш технологияси асосида умумтаълим мактабларида кластер тузилмаси ишлаб чикиш уч боскичда амалга оширилади. Куйида умумтаълим мактабларида тарих дарслари сифатини оширишда таълим кластерни ташкил этиш боскичлари ва хар бир боскичдаги технологик жараёнларни мазмунан изохлаб курсатиш мумкин. Дастлаб кластер таркиби аникланади, бунда унинг негизи - йирик тизим, яъни олий укув юрти ёки унга ухшаш тизимлар аникланиб, улардан вертикал буйича узаро боFлик булган куйи ва юкори турувчи тизим кабиларнинг технологик занжирлари тузилади. Улар уртасидаги умумий манфаатлар оркали ижтимоий буюртма хамда таълим хизматларини яратувчи етказиб берувчилар ва ташкил килувчилар аникланади. Биринчи боскичнинг сунггида эса, барча тизимларнинг умумий манфаатлари асосида фаолият самарадорлиги учун кушимча ички горизонтал занжирлар шаклланади. Тажриба шуни курсатмокдаки, кластер чегараларини аниклаш энг

мураккаб вазифалардан бири хисобланиб, хамма вакт тадкикотнинг максади ва концептуал ёндашувини белгилаб олиш мухим шартлардан бири булиб колади. Кейинги уринда кластер ичида ички тармоклараро булимлар, айникса, кластер фаолияти учун самарали булган махсус усул, шакл, восита ва технологиялар, ахборот, капитал хамда инфратузилмани таъминловчи булимлар ажратилади. Таълим кластерини ташкил килишнинг сунггида эса, кластер иштирокчиларининг хатти-харакатига таъсир этувчи (коидалар, меъёрлар, раFбатлантирувчи омилларни шакллантирувчи) хукумат ва бошка конунчилик тузилмалари, яъни, олий ва урта махсус, халк таълими вазирликлари каби вакиллик органлари аникланади, улар уртасида шартномалар тузилади. Умумий максад ва хусусий манфаатлардан, талаблардан келиб чикиб кушма дастурлар ишлаб чикилади. Ташкилий-педагогик жараёнлар келтирилади. Истикбол натижалар белгиланади. Демак кластер куп вазифаларни бажаришга мулжалланган булиб, унда турли, баъзан максадли булмаган тузилмаларни кластерга бирлаштириш, уларнинг оддий бирикмаларига туFри келмайди. Кластернинг барча кисмлар йиFиндиси сифат жихатидан бир-биридан фарк килади. Кластер кисмларини бир бутунга уЙFунлаштиришнинг янги тамойиллари хам мавжуд булиб, у кластерга киритилган кисмларнинг умумий ривожланиш суратини белгилаб беради. Таълим мажмуасининг асосий махсулоти ракобатбардош кадрлар ва таълим хизматлари хисобланади. Таълим кластерининг пировард максади таълим ва илмий жараёнларни такомиллаштиришга каратилган. Бу эса тизимда бошкарув, тузилма ва сифат билан боFлик жиддий узгаришлар билан бирга мутахассисларни тайёрлаш тизимида айрим ташкилий ва таркибий узгаришларни хам талаб килади. Айни пайтда, бу борадаги ишларнинг барча боскичларида янги шакл ва усулларни излаш, таълимнинг барча турларини максаднинг умумийлиги ва манфаатларнинг хусусийлиги буйича алокадорлигини кучайтириш, улар уртасидаги интеграцияни таъминлаш масаласи ётади.

МУ^ОКАМА

Таълим кластери асосидаги олий таълим муассасалари ва мактабларнинг уртасидаги хамкорлик муаммоси биринчи навбатда уз олдига максадни куйишдан бошланади. Бу борада олий таълим муассасаларининг максади иктидорли мактаб битирувчи укувчиларини кабул килишдан иборат булса, мактабларнинг максади укувчиларни олий таълимга кириш курсаткичини оширишдан иборат. Мактаб укувчиларининг шахсий ва касбий узини узи

белгилашлари хар доим укувчиларнинг узлари ва уларнинг ота-оналарининг муаммоси булиб келмокда, бу эса мактаб таълимида анчайин кескин даражада намоён булаётган олий таълим ва мактаб укув дастурлари уртасидаги интеграциянинг сустлиги билан изохланади. Иккинчидан, укувчиларининг укишга булган мотивациясининг куйи даражада эканлигида кузга ташланади. Учинчи муаммо шундан иборатки, мактабдан ташкари таълим жараёнини илмий йуналтиришга эхтиёж сезилмайди. Туртинчи карама-каршилик, педагогик олий таълим муассасаларининг битирувчиларининг купчилиги шу сохада фаолият олиб боришни хохламайди.

Хрзирги вактда олий таълим ва мактаб уртасидаги муносабатларни узида акс эттирувчи бир нечта моделлар мавжуд: ихтисослаштирилган мактабларни (синфларни) ташкил килиш, юкори синф укувчиларини олий таълимга тайёрлаш ва хоказо. Бирок бу каби моделларнинг камчилиги уларнинг бир ёклама иш олиб боришларида булиб, унга кура мактаблар буюртмачи, олий таълим эса ижрочи сифатида ишлайди. Хдмкорлик (узаро муносабат)нинг асоси куйилган вазифани барча иштирокчиларнинг биргаликда хал килишлари, бу борада уларнинг мавкейидаги тенглик, шунингдек, барча субъектлар саъй-харакатларининг бошка субъектларнинг кизикишлари ва эхтиёжлари билан уЙFун келишидир. Хрзирги вактда интеграцияга асосланган касбий ривожлантирувчи таълим концепцияси жуда долзарб масала булиб, педагогика олий укув юртлари талабалари укитиш методикаси ва укувчилар билан ишлаш буйича замонавий билимларга эга булишлари, замонавий мактаб, болалар боFчалари, академик лицей ва касб-хунар коллежлари билан якиндан танишишлари, айни пайтда рахбар ва тадкикотчи булишлари талаб килинади. Бошкача айтганда, талаба укув жараёнида урганилган билим ва куникмаларини мактабларнинг улчови билан бажаришлари лозим. Бундан ташкари, булажак тарих фанлари укитувчиси укиш даврида нафакат уз касби билан боFлик бажариладиган амалий вазифаларни, балки ижтимоий ва амалий тажрибага хам эга булиши керак. Бу кейинчалик унга таълим муассасасининг амалиёти ва корпоротив мухитига муваффакиятли кушилишига ва ижтимоий хамда ишлаб чикариш мослашувини осонлик билан утказишига ёрдам беради.

Булажак тарих фани укитувчиларини тайёрлашдаги асосий FOя педагогик таълимни амалиёт билан уЙFунлаштириш FOяси булиши максадга мувофик, бу жараёнда нафакат профессионал таълимда, олий таълимда, педагогика сохасида хам дуал таълимни жорий этиш юкори самарали усуллардан бири саналади. Юкоридагилардан келиб чиккан холда айтиш мумкинки, олий педагогик таълим

ва мактаб амалиётининг интеграцияси талабанинг касбий ва педагогик фаолиятга тайёрлигини ривожлантиришга каратилган назария ва амалиётни уЙFунлаштириш жараёни сифатида куриб чикилиши зарур.

Таълим кластерлари ташкил килинган умумий урта таълим мактабларида тарих дарсларида сифатли таълим олувчини таъминлаш учун куйидагиларга ахамият бериш лозим:

таълимни кластерлаштириш билан боFлик илмий-амалий ишларни муваффакиятли амалга ошириш, уларда самарадорликка эришиш учун мавжуд технологик ва илмий инфраструктурани жараёнга мослаштириш;

субъектларда тарFибот-ташвикот ишларини амалга ошириш воситасида уларнинг мазкур инновацион жараённи тула англаб етишларига эришиш;

хамкорлик куп томонлама манфаат келтиришини англашларига имкон яратиш;

кластерни ривожлантиришнинг пухта уйланган стратегиясини, лойихасини муваффакиятли бошкаришнинг усул ва йулларини ишлаб чикиш;

катнашчилар уртасида тезкор ахборот алмашиш имкониятини яратиш лозим, бу кластернинг муваффакият гаровидир.

Лекин бу жуда кенг куламдаги ташкилий жараён булиб, куп вакт ва аник максадга йуналтирилган фаолиятни талаб килади. Шуни таъкидлаб утиш керакки, кластерни ривожлантиришнинг аник самаралари 5-7 йилда кузга ташлана бошлайди. Тарих дарсларига нисбатан кластер ёндашуви муассаса бошкарув органларига тизим ичида самарали узаро таъсир утказиш учун муайян воситалар билан таъминлаш, муаммоларни яхширок тушуниш, минтакада тарих фанларини самарали укитишни ривожлантиришнинг илмий асосларини режалаштириш имконини беради. Буларнинг барчаси таълим кластерининг катта илмий-амалий ахамиятга эга ходиса эканлиги хакидаги фикрларни тасдиклайди, бу тизим интеграциялашув оркали янги синергетик сифатга эришиш имконини беради. Таълим кластери тизимнинг тарихий билимларга булган ракобатбардошликни таъминловчи мухит ва шарт-шароитни яратган холда, сиёсий, иктисодий, ижтимоий ахамияти ортиб боради. Бу жараёндаги бутун тадбирлар мажмуи илмий ва касбий кадрларни тайёрлашнинг асосий пойдевори булган таълим сифатини оширишга каратилган. Аммо кластер доирасида бирлашган субъектларнинг барчаси хам дархол хакикий натижа бера олмаслигини унутмаслик лозим. Бунинг учун кластер иштирокчилари бу йуналишдаги билимларини такомиллаштириши, унинг назарий ва амалий асослари билан танишишлари мухим. Таълим кластерининг ижтимоий сохада

ахамиятини педагогик таълим муассасалари битирувчиларини иш билан таъминлашда деб таснифлаш мумкин. Шу билан бирга укув-тарбиявий ишларида янги имкониятларни оммалаштиришда, узлуксиз таълим тизимда педагог кадрларни тайёрлашни хамкорликда лойихалаш йуналишларида кузга ташланади .

ХУЛОСА

Хулоса урнида айтиш мумкинки, таълим кластери мазмуни ва соханинг узига хос ихтисослигидан келиб чикиб, тарих дарсларида куйидаги йуналишларда ташкил килиниши максадга мувофик: таълим йуналиши, таълим воситалари йуналиши, таълим ва фан йуналиши, тарих таълими ва истеъмолчилар йуналиши хамда таълим сифатини бошкариш йуналиши. Х,ар бир йуналиш уз ичида узаро тармокланган холда мазмуни таълим турлари уртасидаги таълимий, илмий, услубий, таълим воситалари ва бошкарув билан боFлик хамкорликнинг барча шакл, усул ва технологияларини узида жамлайди. Таълим йуналишида мактабларда тарих дарсларидаги мавжуд муаммоларни аниклаш, таснифлаш ва бартараф этиш, укув -услубий салохиятнинг вертикал ва горизонтал харакатланиш механизмларини ишлаб чикиш, дарс машFулотлари сифатини бошкариш ва назорат килиш, укув-услубий самарадорликни аниклашнинг содда ва энг макбул механизмларини ишлаб чикиш хамда жорий килиш, укув-услубий сохада таълим турлариаро тюторлик фаолиятини йулга куйиш максадга мувофик. Таълим воситалари йуналишида эса, тарих фанлари укув режа ва фан дастурларини такомиллаштириш, дарслик, укув кулланмаларнинг мазмуни ва сифатини бойитиш, савиясини кутариш, дарс машFулотининг ёрдамчи адабиётлари ва дидактик таъминотини такомиллаштириш, ахборот технологиялари ва педагогик технологиялардан самарали фойдаланишга эришишни асосий шартлардан бири сифатида эътироф этиш мумкин. Таълим ва фан йуналишида булар уртасидаги интеграцияни кучайтириш, илмий сохада таълим турлариаро тюторлик фаолиятини йулга куйиш, ОТМ ва умумтаълим мактаблари хамкорлигида тарихий мавзуларда бинар илмий тадкикотларни купайтириш, ОТМ тарих кафедраси профессор-укитувчилари томонидан илмий ишланмалар тайёрлаш ва унинг умумтаълим мактаби тарих фанлари педагог-укитувчилари томонидан амалиётга татбик килиниши назарда тутилади. Кейинги йуналишда тарих таълими ва истеъмолчилар йуналиши уртасидаги интеграцияни кучайтириш, тарих дарсларида назарий ва амалий асослар уЙFунлигини таъминлаш, глобаллашув

шиддатини инобатга олган холда илм-фан ютукларининг тезлик билан амалиётга татбик этиш механизмларини такомиллаштириш амалга оширилади. Таълим сифатини бошкариш йуналишида эса, дарсларни инновацион бошкарув борасида янги усулларни ишлаб чикиш, барча таълим истеъмолчилари манфаатларини мувофиклаштирувчи сифатни яратиш, инновацион усул ва воситаларни, ахборот-коммуникация технологияларини укув жараёнларида татбик килиш лозим булади.

REFERENCES

1. Mukhamedov G'.I, Hodjamqulov U.N., Toshtemirova S.A. Innovation cluster of pedagogical education. - T.: University, 2020. 280 b.

2. Мухамедов, Г. И., Эшчанов, Б. Х., Махмудова, Д. М., & Алимкулов, Ж. Б. (2021). Педагогик таълим узвийлигини таъминлашнинг илмий-педагогик муаммолари. Academic research in educational sciences, 2(4), 1622-1638.

3. Mardonov, Sh., Toshtemirova, S., Ahmadjonov, B., & Koshanova, N. (2020). Structure and Mechanisms of Action of The Educational Cluster. International Journal of Psychological Rehabilitation, 27(07), 8104-8111. Ходжамкулов, У. Н. (2020). Педагогик таълим инновацион кластери (Узбекистон таълим тизими мисолида). Academic Research in Educational Sciences, 1 (4), 537-547.

4. Тоштемирова C.A. (2020) Таълим сифати самарадорлигини оширишда инновацион ГОяларнинг ахамияти. МуГаллим хэм Yзликсиз билимлендириу, 1(1). 56-61.

5. Абдурахманова Ж.Н., Тоштемирова С.А. (2020). Инновацион технологиялар ва ахборот маданиятини шакллантириш педагогиканинг долзарб масалаларидан бири. Science and Education.1(7). 436-442.

6. Ботирова, Ш. И. (2020). Педагогик таълим инновацион кластери янги устувор йуналиш сифатида. Academic Research in Educational Sciences, 1 (3), 487-494.

7. Toshtemirova, С., Жолдасов, И. (2019). Бiлiмдi адамгершшкке баулу идеясыныц кажетлп // "Actual problems of society, education, science and technology: status and prospects of development" collection of scientific papers of the ii international scientific-practical conference. Актубе. P. 17-23.

8. Гаффоров, Я. Х., & Тоштемирова, С. А. (2021). Таълим ва тарбияда инсонпарварлик тамойилининг зарурати. Academic research in educational sciences, 2(2), 292-299.

9. Toshtemirova S.A. (2020). Ta"lim va tarbiyaning demokratik hamda insonparvarlik tamoyili. Maktab va hayot, 1(1), 36-38.

10. Ахмаджонов, Д. Б. (2021). Булажак укитувчилар касбий компетенцияларини такомиллаштириш шакл ва усуллари. Academic research in educational sciences, 2(4), 815-825.

11. Toshtemirova S. A. (2020). Ta'lim sifati va uni demokratlashtirish ilmiy muammo sifatida // Uzluksiz ta'lim. № 1 (86). - S.5.

12. Toshev S. (2020). Tarix fanini o'qitishnda zamonaviy yondashuvlar. Science and Education, 1(Special Issue), 6

13. Toshtemirova, S. (2020). Factors Affecting the Quality of Education and the Importance of the Education Cluster to Address Them. European Journal of Research and Reflection in Educational Sciences, 8(4), 151-156.

14. Тоштемирова, С. А., & Мухаммадиев, Л. F. (2021). Таълим сифати бошкаруви ва бу йуналишдаги халкаро моделларнинг узига хос хусусиятлари. Academic research in educational sciences, 2(3), 769-777. DOI: 10.24411/2181-1385-202100466

15. Toshtemirova, S.A. (2019). Klaster yondashuvi asosida mintaqaviy ta'lim tizmini boshqarish. NamDU ilmiy axborotnomasi, 1(11), 361-367.

16. Тоштемирова, С. (2020). Таълимда Чирчик тажрибаси. Academic Research in Educational Sciences, 1 (3), 445-451.

i Надоели баннеры? Вы всегда можете отключить рекламу.