Научная статья на тему 'ДАВЛАТ ХУСУСИЙ ШЕРИКЧИЛИК ТИЗИМИ АСОСИДА АГРОСЕРВИС ХИЗМАТЛАРИНИ РИВОЖЛАНТИРИШ ЙЎНАЛИШЛАРИ'

ДАВЛАТ ХУСУСИЙ ШЕРИКЧИЛИК ТИЗИМИ АСОСИДА АГРОСЕРВИС ХИЗМАТЛАРИНИ РИВОЖЛАНТИРИШ ЙЎНАЛИШЛАРИ Текст научной статьи по специальности «История и археология»

102
27
i Надоели баннеры? Вы всегда можете отключить рекламу.
Ключевые слова
Иқтисодиѐт / қишлоқ хўжалиги / агросервис / давлат-хусусий шерикчилиги / фермер хўжаликлари / боғдорчилик / сабзавотчилик / лизинг / хизмат / шартнома. / Economy / agriculture / agroservice / public-private partnership / farms / horticulture / vegetable growing / leasing / service / contract.

Аннотация научной статьи по истории и археологии, автор научной работы — Фарҳод Озодович Абдуллаев, Дилшод Тухтабаевич Худайберганов

Ушбу мақолада давлат хусусий шерикчилик тизими асосида республикамизда хизмат кўрсатувчи корхоналар томонидан кўрсатиладиган агросервис хизматлари ва уларни самарали ривожлантириш йўналишлари таҳлил қилиниб, уларни изчил амалга ошириш юзасидан таклифлар ва тавсиялар берилган. Шунингдек, ушбу янги тизим асосида келажакда агросервис хизматларини ривожлантиришнинг имкониятлари ҳам ѐритилган.

i Надоели баннеры? Вы всегда можете отключить рекламу.
iНе можете найти то, что вам нужно? Попробуйте сервис подбора литературы.
i Надоели баннеры? Вы всегда можете отключить рекламу.

DIRECTIONS OF DEVELOPMENT OF AGROSERVICE ON THE BASIS OF PUBLIC PRIVATE PARTNERSHIP SYSTEM

This article analyzes the agroservice services provided by service enterprises in the country on the basis of public-private partnership system and the directions of their effective development and makes suggestions and recommendations for their consistent implementation. The opportunities for further development of agroservice services on the basis of this new system are also highlighted.

Текст научной работы на тему «ДАВЛАТ ХУСУСИЙ ШЕРИКЧИЛИК ТИЗИМИ АСОСИДА АГРОСЕРВИС ХИЗМАТЛАРИНИ РИВОЖЛАНТИРИШ ЙЎНАЛИШЛАРИ»

Academic Research in Educational Sciences VOLUME 2 | ISSUE 12 | 2021

ISSN: 2181-1385

Scientific Journal Impact Factor (SJIF) 2021: 5.723 Directory Indexing of International Research Journals-CiteFactor 2020-21: 0.89

DOI: 10.24412/2181-1385-2021-12-705-712

ДАВЛАТ ХУСУСИЙ ШЕРИКЧИЛИК ТИЗИМИ АСОСИДА АГРОСЕРВИС ХИЗМАТЛАРИНИ РИВОЖЛАНТИРИШ ЙУНАЛИШЛАРИ

Фар^од Озодович Абдуллаев

Узбекистан Республикаси Президента хузуридаги Давлат бошкарув академияси Хоразм вилояти худудий филиали директори, и.ф.н., доцент farhodeconomy@mail.ru

Дилшод Тухтабаевич Худайберганов

Урганч давлат университети Иктисодиёт факультети Туризм ва мехмонхона хужалигини бошкариш кафедраси доценти, и.ф.н. dilshodx@bk.ru

АННОТАЦИЯ

Ушбу маколада давлат хусусий шерикчилик тизими асосида республикамизда хизмат курсатувчи корхоналар томонидан курсатиладиган агросервис хизматлари ва уларни самарали ривожлантириш йуналишлари тахлил килиниб, уларни изчил амалга ошириш юзасидан таклифлар ва тавсиялар берилган.

Шунингдек, ушбу янги тизим асосида келажакда агросервис хизматларини ривожлантиришнинг имкониятлари хам ёритилган.

Калит сузлар: Иктисодиёт, кишлок хужалиги, агросервис, давлат-хусусий шерикчилиги, фермер хужаликлари, боFдорчилик, сабзавотчилик, лизинг, хизмат, шартнома.

DIRECTIONS OF DEVELOPMENT OF AGROSERVICE ON THE BASIS OF PUBLIC PRIVATE PARTNERSHIP SYSTEM

ABSTRACT

This article analyzes the agroservice services provided by service enterprises in the country on the basis of public-private partnership system and the directions of their effective development and makes suggestions and recommendations for their consistent implementation.

The opportunities for further development of agroservice services on the basis of this new system are also highlighted.

Keywords: Economy, agriculture, agroservice, public-private partnership, farms, horticulture, vegetable growing, leasing, service, contract.

Google Scholar Scientific Library of Uzbekistan

Academic Research, Uzbekistan 705 www.ares.uz

Academic Research in Educational Sciences VOLUME 2 | ISSUE 12 | 2021

ISSN: 2181-1385

Scientific Journal Impact Factor (SJIF) 2021: 5.723 Directory Indexing of International Research Journals-CiteFactor 2020-21: 0.89

DOI: 10.24412/2181-1385-2021-12-705-712

КИРИШ

Бугунги кунда мухим устувор йуналиш булиб иктисодиёт тармокларини янги йуналиш ва усул оркали ислох килиш хисобланади. Хусусан, бунга республика иктисодиётини эркинлаштириш ва модернизациялаш хос булиб, ушбу шароитда аграр секторнинг тизимли ва узлуксиз тараккиётини таъминлаш мухим вазифа булиб каралади. Бу эса кишлок хужалиги корхоналари хисобланган фермер ва дехкон хужаликларида ишлаб чикариш жараёнини самарали ташкил этиш ва изчил фаолият юритишига кумак берувчи хамда уларга турли хизматлар курсатувчи агросервис субъектларини купайтириш ва ривожлантиришни такозо килади. Мазкур вазифанинг янги ёндашувларга асосланиб, хизмат турларини ривожлантириш хисобланади. Бу борада Узбекистон Республикаси Президенти таъкидлаганидек: "Бир нарсани аник тушуниш лозим - хизматлар сохасини ривожлантириш учун хар бир худудга алохида ёндашув зарур" [1].

Дархакикат, янги ёндашув асосида давлат-хусусий шерикчилик тизимини жорий килиш хисобланади. Давлат-хусусий шерикчилиги, жумладан концессиялар сохасидаги муносабатларни тартибга солиш максадида 2019 йил 10 майда 537-сонли Узбекистон Республикасининг "Давлат-хусусий шериклик тугрисида"ги конуни [2] кабул килинди. Мазкур конунга келтирилишича, давлат-хусусий шериклик - давлат шериги ва хусусий шерикнинг муайян муддатга юридик жихатдан расмийлаштирилган, давлат-хусусий шериклик лойихасини амалга ошириш учун уз ресурсларини бирлаштиришига асосланган хамкорлик, деб изохланади. Яъни, бу оркали давлат-хусусий шерикчилигини ривожлантириш мумкин булади.

АДАБИЁТЛАР ТА^ЛИЛИ ВА МЕТОДОЛОГИЯ

Тадкикотда кузатиш, киёсий тахлил, синтез, контент тахлил, тизимли ёндашув каби усуллардан фойдаланилди.

Аввало, агросервис хизматларини ривожлантириш бугунги кун талаби булиб, бу борада республикамиз олимларидан К.Д.Мирзаев куйидагича таъкидлайди: "Агросервис хизматлари - бозор иктисодиёти шароитида аграр соха тизимида кишлок хужалиги ишлаб чикариш эхтиёжларини кондиришга каратилган, шу жараёнда замонавий техника ва технологияларга асосланган холда истеъмолчилар талаб ва таклифларини узаро уйгунликда шакллантирувчи хамда уни амалга ошириш даврида даромад келтиришга

Academic Research in Educational Sciences VOLUME 2 | ISSUE 12 | 2021

ISSN: 2181-1385

Scientific Journal Impact Factor (SJIF) 2021: 5.723 Directory Indexing of International Research Journals-CiteFactor 2020-21: 0.89

DOI: 10.24412/2181-1385-2021-12-705-712

йуналтирилган максадга мувофик фаолиятлар мажмуидир" [3]. Мазкур таърифга асосан, агросервис хизматлари истеъмолчиларнинг эхтиёжларини кондиришга каратилган булиб, уни максадга мувофик амалга ошириш учун янги тизим зарур булиб, бу уз навбатида ушбу муносабатларни амалга оширишда давлат ва тадбиркорларнинг фаолигини биргаликда ташкил килиш хисобланади. Ушбу муносабат давлат-хусусий шерикчилик муносабатларини юзага келтиради.

Давлат-хусусий шерикчилик муносабатлари тушунчасининг мохиятини англаб олишда Louis Witters, Revital Marom, Kurt Steinert, E.Yescombe, Б.Сазонов, Н.Степанова, Е.Махортов, А.Семченков, М.Дерябина ва Е.Дынинларнинг тадкикотлари мухим манба булиб хизмат килади. Уларнинг изланишларида давлат-хусусий шерикчилик муносабатларининг мазмун-мохияти, келиб чикиши ва ушбу шерикчилик муносабатлари доирасидаги механизмлар тадкик этилган.

ДХШ турли ташкилотлари ва мутахассислар томонидан турлича талкин килганлар. Жумладан, БМТ томонидан "ДХШ - давлат сектори томонидан ишлаб чикарилувчи ва такдим этилувчи хизматларни молиялаштириш, режалаштириш, амалга ошириш ва объектлардан фойдаланиш узок муддатли такдим килинишини таъминлаш, рискларни хусусий инвесторга утказиш, давлат ва махаллий тузилмалар билан юридик шахсларнинг куп киррали узок муддатли шартнома шаклларини амалга ошириш билан фаркланади", деб таъриф берилган [4].

Олимлардан У.И.Джуманиязов куйидагича таърифлайди: "Давлат-хусусий шерикчилиги - амалдаги конунлар доирасида давлатнинг узок муддатли стратегик вазифа ва максадларидан келиб чиккан холда юзага келиши мумкин булган турли хил иктисодий, сиёсий, ижтимоий, маданий ва бошка таваккалчиликлар, хавф-хатарлар, рискларни таксимлаш асосида хусусий сектор билан ахоли учун ута ижтимоий-иктисодий, сиёсий ахамиятга молик объектларни куриш ёки шу аснодаги ижтимоий хизматларни курсатиш учун хусусий сектор билан амалга оширадиган том маънодаги узаро манфаатли алокаларидир". [5] Шу боис, давлат хусусий шерикчилик тизими асосида хар бир хизматларни ривожлантириш мухим вазифа булиб хисобланади.

Academic Research in Educational Sciences VOLUME 2 | ISSUE 12 | 2021

ISSN: 2181-1385

Scientific Journal Impact Factor (SJIF) 2021: 5.723 Directory Indexing of International Research Journals-CiteFactor 2020-21: 0.89

DOI: 10.24412/2181-1385-2021-12-705-712

МУХОКАМА

Бугунги кунда давлат хусусий шерикчилик тизими асосида кишлок хужалигининг замонавий куринишларидан бири булган агросервис хизматларини ривожлантиришдир. Сабаби кишлок хужалигида такрор ишлаб чикариш жараёнларини узлуксиз амалга ошириш ва тармокни интенсив ривожлантиришда юкори унумли замонавий машиналар, техника воситалари, асбоб-ускуналар ва бошка ишлаб чикариш воситалари мухим ахамият касб этади. Шу боисдан хам, ушбу тармокни баркарор суръатлар билан ривожлантириш учун унинг техника базасини янада юксалтиришга жиддий эътибор каратиш лозим.

Хрзирги кунда давлат-хусусий шерикчилик тизимини шакллантириш максадида фермер хужаликларининг техника воситаларини сотиб олишга булган эхтиёжларини кондириш агросервис хизматларини амалга ошириш омили булиб хисобланади. Ушбу жараён кишлок хужалиги махсулотларини сотиш олиш борасида куйидаги йуналишлар ёки агросервис хизматларини курсатиш оркали таъминланади (1-расм):

шартномалар оркали ишлаб чикарувчи корхоналаридан сотиб олиш

• воситачи таъминот-савдо корхоналари оркали сотиб олиш

лизинг асосида сотиб олиш

_J

• биржа савдолари оркали эскирган техника воситаларини сотиб олиш

1-расм. Фермер хужаликларининг агросервис хизматларини курсатиш асосида

уларнинг эх,тиёжларини кондириш1

Ушбу расмга асосан, фермер хужаликларининг техника воситаларини сотиб олишга булган эхтиёжларини максимал кондириш учун агросервис хизматларини изчил равишда ташкил этиш лозим. Чунки, купчилик фермер хужаликлари техника воситаларига эга булиш ва улардан самарали фойдаланишни хохлайдилар. Бунинг асосий сабаби сифатида куп харажат килмасдан, кишлок хужалиги экинларини белгиланган агротехника

1Муаллифлар ишланмалари Google Scholar

Academic Research, Uzbekistan

Academic Research in Educational Sciences VOLUME 2 | ISSUE 12 | 2021

ISSN: 2181-1385

Scientific Journal Impact Factor (SJIF) 2021: 5.723 Directory Indexing of International Research Journals-CiteFactor 2020-21: 0.89

DOI: 10.24412/2181-1385-2021-12-705-712

муддатларига кура сифатли ишлов бериш, моддий ресурслар ва тайёр махсулотларни керакли жойга етказиб беришдир. Бунинг учун республикамизда турли фаолият юритишга ихтисослашган фермер хужаликларининг ер майдонларини кенгайтириш хамда уларнинг баркарор суръатлар асосида ривожланишига шарт-шароитлар яратиш лозим. Бу оркали моддий-техника воситалари билан таъминлашга эришилади.

Шунингдек, республикамизда богдорчилик, узумчилик ва сабзавотчиликка ихтисослашган фермер хужаликларининг республикамиз худудлари буйича ер майдони улуши таксимланиши ва улар майдонига караб техника етказиб беришни такозо этади. Бунинг учун давлат хусусий шериклик тизимининг янги шакли лизинг усули ёки фаолияти булиб хисобланади.

Сунгги йилларда республикамизда богдорчилик ва сабзавотчиликка ихтисослашган хужаликларга лизинг асосида техникалар етказиб бериш буйича етарли ишлар олиб борилмокда. Хусусан, бу борада республиканинг ички имкониятлари ва хорижий инвестицияларга кенг таянилиб, турли кувватга эга булган универсал, махсус тракторлар ва машиналарни серияли ишлаб чикариш мухим масала булиб хисобланади. Бунинг учун кишлок хужалигига юкори унумли, замонавий ва ресурс тежовчи техникаларни жалб этиш хамда бу борада хориж компаниялари билан хамкорлик килиш талаб этилади.

Лизинг бозорида мавжуд муаммолар сакланиб колган булса-да, мамлакатимизда лизинг бозорини ривожлантиришнинг кейинги вазифалари ва устувор йуналишлари аник белгилаб олинган. Хусусан, 2020 йил якунлари буйича республика лизинг хизматлари бозорида 48 та лизинг берувчи фаол равишда лизинг фаолияти билан шугулланган булиб, улардан 18 таси банклар ташкил этади. Х,исобот даврида лизинг операцияларининг жами умумий портфели 5 трлн. 673 млрд. сумни ташкил этди. Х,исобот даврида лизинг берувчилар томонидан 5875 янги лизинг битимларини тузилди, уларнинг хажми 1 трлн. 852 млрд. сумни ташкил этди ва бу эса утган йилнинг шу даврига нисбатан 33,7 фоизга ёки 943,2 млрд. сумга кам курсаткичга тенг булди [6].

Пандемиянинг асосий таъсири ва мажбуран кабул килинган карантин чоралари лизинг компаниялари фаолиятига хам таъсир килди. Яъни, мухим ахамиятга эга булган корхоналардан ташкари купгина корхоналар уз ишларини вактинча тухтатиб туришди. Охир-окибатда, ахолининг сотиб олиш кобилияти пасайиб, экспорт ва импорт пасайиб кетди. Натижада, лизинг компанияларининг куплаб мижозлари туловларни кечиктира бошладилар,

Academic Research in Educational Sciences VOLUME 2 | ISSUE 12 | 2021

ISSN: 2181-1385

Scientific Journal Impact Factor (SJIF) 2021: 5.723 Directory Indexing of International Research Journals-CiteFactor 2020-21: 0.89

DOI: 10.24412/2181-1385-2021-12-705-712

уларни кечиктиришларни ва жадвалларни кайта тузишни талаб килдилар. Айникса, иктисодиётнинг транспорт, туризм, умумий овкатланиш, курилиш каби COVID-19 таъсир килган сохаларида лизинг хизматларига талаб камайди. Амалдаги лойихалардан тушумларнинг пасайиши 2020 йилда янги режалаштирилган лизинг лойихаларини амалга оширишга салбий таъсир курсатди.

2020 йилнинг якунларига кура, кишлок хужалиги техникаси лизингга берилган объектлар орасида етакчи уринни эгаллади ва унинг лизинг операцияларининг умумий таркибидаги улуши 45,5 фоизни ташкил этди. Ундан кейин 21,4 фоизни ташкил этган технологик ускуналарнинг улуши ва 20,2 фоизни ташкил этган автотранспорт воситаларининг улуши келади. Ушбу йил давомида лизинг компаниялари орасида "O'zagrolizmg" АЖ (723,2 млрд. сум), "Uzbek Leasing International A.O." АЖ КК (169,8 млрд. сум), "Kamaz Asia Leasing" МЧЖ КК (121,3 млрд. сум), "O'zavtosanoat-Leasing" МЧЖ ЛК (120,9 млрд. сум) ва "Asaka-Trans-Leasing" МЧЖ ЛК (107,4 млрд. сум) бозорнинг энг йирик иштирокчилари булишди [6]. Бу эса соглом ракобат сервис хизмати курсатувчи корхоналарнинг ривожланиб бораётганлигини курсатади.

Давлат-хусусий шерикчилиги асосида агросервис корхоналарини иктисодий ривожлантирищда уларга бир катор имкониятлар яратилади. Хусусан, бугунги кунда давлат-хусусий шерикчилиги асосида ташкил этилган агросервис курсатадиган корхоналарга солик тулашдан имтиёзлар берилиши лозим. Хдмда кишлок хужалиги техникаларини сотиб олиш учун лизингнинг кредит ресурсларини купайтириш максадида хорижий инвестицияларни кенг жалб килиш лозим. Бунда давлат-хусусий шерикчилиги асосида агротехник хизматни ташкил этиш тугрисидаги низомни хам ишлаб чикиш лозим.

Шунингдек, агросервис хизматини курсатувчи корхоналарнинг молиявий фаолиятини янада куллаб-кувватлаш лозим булиб, бунинг учун улар инвестицияларни узларига жалб килиш максадида куйидаги чора-тадбирларни амалга ошириш лозим:

- иктисодий фаолиятни амалга оширишда уларнинг фаолиятига аралашув тизимини катъий ман килиш;

- корхоналарнинг мол-мулкини хусусийлаштириш ва уларни сабабсиз узлаштирилишидан химоялаш;

- лойихага киритилган инвестициялар, улардан олинадиган даромадга эркин эгалик килиш, фойдаланиш ва ихтиёрий тасарруф килиш;

Academic Research in Educational Sciences VOLUME 2 | ISSUE 12 | 2021

ISSN: 2181-1385

Scientific Journal Impact Factor (SJIF) 2021: 5.723 Directory Indexing of International Research Journals-CiteFactor 2020-21: 0.89

DOI: 10.24412/2181-1385-2021-12-705-712

- битимларга асосан агросервис фаолиятига салбий таъсир киладиган холатларни кайта куриб чикиш.

НАТИЖАЛАР

Юкорида амалга ошириладиган чора-тадбирлардан келиб чикиб, давлат-хусусий шерикчилиги асосида агросервис хизматларини курсатувчи фермер хужаликларга куйидаги афзалликларни яратиб беради:

- сотиб олинаётган техниканинг кийматини узок муддат давомида булиб-булиб тулаш;

- бирнинг вактнинг узида замонавий техника ва технологияларни жалб килиш мумкинлиги;

- техника ва ускуналар учун лизинг туловларини ундан олинадиган даромад хисобидан коплаш;

- техника ва ускуналарни тулик киймат буйича сотиб олмаслигини айланма маблагларни озод килиш;

- лизингга олинган техника воситаларини кафолат муддати давомида бартараф килиш.

ХУЛОСА

Хрзирги кунда фермерларнинг техникага булган талабини кондириш улар билан хамкорлик килишнинг янги йуналиши булиб хисобланади. Бу борада фермерлар техникадан узаро хамкорликда фойдаланиш асосида уюшиб фаолият курсатадилар. Ушбу жараённи амалга оширишда давлат кишлок хужалиги товар ишлаб чикарувчилари учун лизингни инвестиция компаниялари оркали молиялаштиради, лизинг хизматлари бозорида соглом ракобатни саклаб колади ва уз фаолиятини янада куллаб-кувватлайди. Ушбу муносабат давлат хусусий шерикчилик тизими асосида ташкил этилади ва улар уз навбатида агросервис хизматларини ривожлантиришни такозо килади. Бу борада ушбу тизим асосида агросервис хизматларини ривожлантиришни янада такомиллаштириш учун лизинг хизматлари турини янада купайтириш ва лизинг корхоналарининг махсулот етиштиришдани фаол иштирокини янада жадаллаштириш зарур.

Умуман олганда, кишлок хужалиги товар ишлаб чикарувчиларга уз вактида ва сифатли механизация хизматларини курсатиш, лизингни ривожлантириш учун кулай шарт-шароитлар яратиш, давлат-хусусий шериклик

Academic Research in Educational Sciences VOLUME 2 | ISSUE 12 | 2021

ISSN: 2181-1385

Scientific Journal Impact Factor (SJIF) 2021: 5.723 Directory Indexing of International Research Journals-CiteFactor 2020-21: 0.89

DOI: 10.24412/2181-1385-2021-12-705-712

асосида аграр тармокни янгилаш ва техник модернизациялаш максадида давлат-хусусий шериклик асосида агротехник сервис хизматларини ташкил этиш максадга мувофик. Бунинг учун давлат томонидан куйидаги йуналишлардаги чора-тадбирларни амалга ошириш лозим:

- доий мониторинг утказиш, агросервис хизматлар микдорини аниклаш ва давлат инвестицияларига эхтиёжни хисоб-китоб килиш;

- агросервис асосида фаолият курсатиш учун бино, иншоотлар, ускуналар ва станоклар микдорини хисоб-китоб килиш;

- танлов ва тендерлар утказиш оркали давлат-хусусий шерикчилиги асосида агротехник хизматларни яратиш буйича ишларни ташкил этиш;

- давлат-хусусий шерикчилиги асосида ташкил этилган агросервис учун механизация хизматларнинг кийматини аниклаш;

- давлат-хусусий шерикчилиги асосида фойдаланилмаётган бинолар, ишлаб чикариш майдонлари, таъмирлаш устахоналари ускуна ва жихозлари, гаражлардан фойдаланиш имкониятини кайта куриб чикиш;

- агросервис хизматларини инфраструктура хизматларининг турлари билан таъминлаш.

iНе можете найти то, что вам нужно? Попробуйте сервис подбора литературы.

REFERENCES

1. https://uza.uz/ru/posts/prezident-hizmatlar-sohasini-rivozhlantirish-uchun-har-bir-hududga-alohida-yondashuv-zarur_329377?q=%2Fposts%2Fprezident-hizmatlar-sohasini-rivozhlantirish-uchun-har-bir-hududga-alohida-yondashuv-zarur_329377

2. https://lex.uz/docs/4329270

3. Мирзаев К.Д. Агросервис хизматлари самарадорлигини оширишнинг методологик асослари. Иктисод фанлари доктори илмий даражасини олиш учун ёзилган диссертация автореферати. - Самарканд: СамИСИ, 2012. - 48 б.

4. Балиев А. Выгода делится на пять. // Российская Бизнес-газета» -Государственно-частное партнерство. № 958 (29) от 29 июля 2014 г. URL: http://www.rg.ru /2014/07/29/opit.html.

5. Джуманиязов У.И. Давлат-хусусий шерикчилиги асосида уй-жой курилиши сохасида корпоратив бошкарув механизмларини такомиллаштириш. Иктисод фанлари доктори илмий даражасини олиш учун ёзилган диссертация автореферати. - Тошкент: ТДИУ, 2017. - 57 б.

6. http: //uzbekleasing.uz/uz/about/news/3758/

i Надоели баннеры? Вы всегда можете отключить рекламу.