Научная статья на тему 'УЛУҒНОР НАСОС СТАНЦИЯСИНИНГ ЭКСПЛУАТАЦИЯ ШАРОИТИНИ ЯХШИЛАШ БЎЙИЧА ЧОРА ТАДБИРЛАРНИ ИШЛАБ ЧИҚИШ'

УЛУҒНОР НАСОС СТАНЦИЯСИНИНГ ЭКСПЛУАТАЦИЯ ШАРОИТИНИ ЯХШИЛАШ БЎЙИЧА ЧОРА ТАДБИРЛАРНИ ИШЛАБ ЧИҚИШ Текст научной статьи по специальности «Науки о Земле и смежные экологические науки»

70
12
i Надоели баннеры? Вы всегда можете отключить рекламу.
Ключевые слова
Насос станцияси / гидротехник иншоотлар / ФИК / қудуқ / кавитация / сув ўтказувчи қисмлар. / Pump station / hydraulic structures / efficiency factor / well / cavitation / waterproofing parts.

Аннотация научной статьи по наукам о Земле и смежным экологическим наукам, автор научной работы — Обомуслим Абдумажид Ўғли Абдухалилов, Абдувсиев Ахмадулло Давлатбой Ўғли

Улуғнор насос станцияси бўйича лойиҳавий маълумотлар, ишлаш шароитлари ва эксплуатация қилишини таҳлил қилиш ва шу асосида насос станцияси иш режими самарадорлигини ошириш бўйича илмий асосланган тадбир ва тавсияларни ишлаб чиқилган.

i Надоели баннеры? Вы всегда можете отключить рекламу.

Похожие темы научных работ по наукам о Земле и смежным экологическим наукам , автор научной работы — Обомуслим Абдумажид Ўғли Абдухалилов, Абдувсиев Ахмадулло Давлатбой Ўғли

iНе можете найти то, что вам нужно? Попробуйте сервис подбора литературы.
i Надоели баннеры? Вы всегда можете отключить рекламу.

DEVELOPMENT OF MEASURES TO IMPROVE THE OPERATIONAL CONDITIONS OF ULUGNOR PUMP STATION.

Based on the analysis of design data, operating conditions and operation of the Ulug‟nor pump station, and on this basis, scientifically based measures and recommendations have been developed to improve the efficiency of the pump station operation mode.

Текст научной работы на тему «УЛУҒНОР НАСОС СТАНЦИЯСИНИНГ ЭКСПЛУАТАЦИЯ ШАРОИТИНИ ЯХШИЛАШ БЎЙИЧА ЧОРА ТАДБИРЛАРНИ ИШЛАБ ЧИҚИШ»

Academic Research in Educational Sciences VOLUME 2 | ISSUE 10 | 2021

ISSN: 2181-1385

Scientific Journal Impact Factor (SJIF) 2021: 5.723 Directory Indexing of International Research Journals-CiteFactor 2020-21: 0.89

DOI: 10.24412/2181-1385-2021-10-670-675

УЛУГНОР НАСОС СТАНЦИЯСИНИНГ ЭКСПЛУАТАЦИЯ ШАРОИТИНИ ЯХШИЛАШ БУЙИЧА ЧОРА ТАДБИРЛАРНИ ИШЛАБ

ЧЩИШ

Обомуслим Абдумажид yFли Абдухалилов

Андижон кишлок хужалиги ва агротехнологиялар институти,

стажор-укитувчи abduhalil ovabom usl im @gmail. com

Абдувсиев Ахмадулло Давлатбой yFли

Андижон кишло; хужалиги ва агротехнологиялар институти, ассистент

ahmadullo0594@gmail. com

АННОТАЦИЯ

Улугнор насос станцияси буйича лойихавий маълумотлар, ишлаш шароитлари ва эксплуатация килишини тахлил килиш ва шу асосида насос станцияси иш режими самарадорлигини ошириш буйича илмий асосланган тадбир ва тавсияларни ишлаб чикилган.

Таянч сузлар: Насос станцияси, гидротехник иншоотлар, ФИК, кудук, кавитация, сув утказувчи кисмлар.

DEVELOPMENT OF MEASURES TO IMPROVE THE OPERATIONAL CONDITIONS OF ULUGNOR PUMP STATION.

ABSTRACT

Based on the analysis of design data, operating conditions and operation of the Ulug'nor pump station, and on this basis, scientifically based measures and recommendations have been developed to improve the efficiency of the pump station operation mode.

Keywords: Pump station, hydraulic structures, efficiency factor, well, cavitation, waterproofing parts.

КИРИШ

Республикамизда хозирги кунда давлат хисобидаги 1693 дона насос станциядан 35 донаси йирик насос станциялари хисобланади. Бу насос

Academic Research in Educational Sciences VOLUME 2 | ISSUE 10 | 2021

ISSN: 2181-1385

Scientific Journal Impact Factor (SJIF) 2021: 5.723 Directory Indexing of International Research Journals-CiteFactor 2020-21: 0.89

DOI: 10.24412/2181-1385-2021-10-670-675

станциялари асосан утган асрнинг 70-80 йиллари курилиб ишга тушурилган. Йиллар давомида эксплуатация килинмаганлиги сабабли купгина насос станциялари самарадорлиги камайган. Бунинг сабаби Респупликамизда огир шароитда насос станцияларининг эксплуатация килиниши, сув олувчи манбалардаги сувнинг таркибида наносларнинг мавжудлиги хамда уларнинг канал тубига чукиши, насос станциясининг сув олиб келувчи каналдаги гидравлик параметрларнинг узгаришига шу билан бирга насос станцияларидаги сув утказувчи кисмларини абразив ва кавитация емирилишига, ускуналар ва жихозларнинг маънавий ва жисмоний эскиришига олиб келмокда.

АДАБИЁТЛАР ТА^ЛИЛИ ВА МЕТОДОЛОГИЯ

1. Улугнор насос станция шароитларида ушбу насос станциянинг таркибига кирган барча гидротехник иншоотларнинг техник холати урганиб чикилди.

2. Аванкамерада кенг минтакаларда иккала четида катта гирдоб зоналари хосил булмокда ва бу ерда катта микдорда чукиндилар йигилиб оролчалар пайдо булиш холатлари хам кузатилган.

3. Иккала четдаги агрегатларнинг кабул килиш камераларида сувнинг сиртида воронкалар пайдо булиб, бир хил холатларда насос агрегатларга пастки бьеф томонидан сув окими билан биргаликда хавонинг суриб олиб кириш холатлари хам кузатилади (5-10%гача хавонинг кириши). Ушбу содир булган холат насос агрегатларда кавитация ходисаси пайдо булишига олиб келади ва насос агрегатларни энергетик курсаткичларини (кувват, ФИК) пасайишига олиб келади[1].

4. Содир булган холатни олдини олиш максадида аванкамеранинг ичида окимни йуналишини узгартирувчи йуналтирувчи курилмаларни (окимни йуналтирувчи деворчалар) урнатиб аванкамерадаги хосил буладиган гирдобни улчамларини камайтириш ва барча кабул килиш камераларига сувни бирхилда таксимлаб бериш тавсия этилади.

5. Стендли модел курилмасида лаборатория шароитларида экспериментал тадкикотлар олиб борилди хамда ушбу шароитларда лойка сув окими учун босимнинг йуколишлари хар бир характерли участкалар учун урганиб чикилди[1].

Academic Research in Educational Sciences VOLUME 2 | ISSUE 10 | 2021

ISSN: 2181-1385

Scientific Journal Impact Factor (SJIF) 2021: 5.723 Directory Indexing of International Research Journals-CiteFactor 2020-21: 0.89

DOI: 10.24412/2181-1385-2021-10-670-675

6. Улугнор насос станцияси ишлаш шароитлари[2] учун тавсия этиладиган тиндиргичнинг янги такомиллаштирилган конструкцияси тавсия этилди[3].

МУХ,ОКАМА

Малакатимиз кишлок хужалигида машинали сув кутариш мухим уринни эгаллайди. Насос станциялари ва курилмалари билан сугориладиган ерларнинг деярли 78 % га сув кутариб берилади. Жуда куп насос станциялари 45-50 йил оралигида эксплуатация килиниб, уз ресурсларини аллакачан ишлаб булшган. Аммо эксплуатация ходимларининг чукур билими ва тажрибасига таяниб, жорий ва капитал таъмирлашлар натижасида улар хозиргача эксплуатация килинмокда. ^озирги кунда насос станцияларида куйидаги муаммолар мавжуд[4].

1. Насос станцияларининг асосий ва ёрдамчи гидромеханик хамда энергетик жихозлари реконструкция килиниши ёки бутунлай алмаштирилиши лозим.

2. Катта диаметрли кувурлари кавитация ва абразив емирилишлар натижасида калинлигини йукотиб булган, баъзи кисмлари тешилиб ишдан чиккан.Уларнинг ишдан чиккан кисмлари алмаштирилиши, колган кисмлари эса, капитал таъмирлашдан чикарилиб тикланиши лозим

3. Насос станциясининг барча ёрдамчи жихозлари эскириб, реконструкция килинишга ёки бутунлай алмаштиришга тайёр холатга келиб колган.

4. Насос станциясининг асосий ва ёрдамчи биноларини капитал таъмирлашдан чикариш лозим

5. Насос станциясининг гидротехник иншоотлари капитал таъмирлашга мухтож.

Юкоридаги ишларни бажариш жуда катта маблаг талаб килади. Хукуматимиз карори билан ушбу маблаглар чет эл банклари ва халкаро ташкилотлар киритаётган инвестиция маблаглари хисобига копланмокда[5].

Узбекистон Республикасида кишлок хужалиги иктисодиётнинг асосий секторларидан булиб, ахолини иш билан бандлигини хамда иктисодий имкониятларни усишни таъминлашда мухим ахамиятга эга. Кишлок хужалиги сохаси ички ялпи махсулотнинг 35 % ини етказиб беради, экспортдан келаётган даромаднинг 25 % ини ташкил килади. Мамлакатдаги мехнатга ярокли

Academic Research in Educational Sciences VOLUME 2 | ISSUE 10 | 2021

ISSN: 2181-1385

Scientific Journal Impact Factor (SJIF) 2021: 5.723 Directory Indexing of International Research Journals-CiteFactor 2020-21: 0.89

DOI: 10.24412/2181-1385-2021-10-670-675

ахолининг 33 % ини иш билан таъминлайди (ахолининг 56 % га якини кишлок жойларида яшайди). Аммо кишлок хужалиги тулик сугорма дехкончилик асосида олиб борилади[6].

Сугорма дехкончиликнинг асосий талабларидан бири, уз вактида экин-ларни ишончли сув билан таъминлашдир. Бунинг учун ирригация тармоклари хар доим самарали ишлаши, белгиланган сув микдорини тежаб-тергаб экинларга етказиб бериши лозим Президентимиз айтганидек «Сув захираларидан фойдаланишнинг тежамли усулларини ишлаб чикиш, сугоришда ва атроф-мухитни мухофаза килишда такомиллашган технологияларни куллаш воситасида ирригациянинг самарадорлигини ошириш зарур». Акс холда кишлок хужалиги махсулотларни ишлаб чикариш камайиб кетиши натижасида ахолини керакли махсулотлар билан тулик таъминлаш мумкин булмай колади.

Республикамиз худудидаги кишлок хужалик ерларининг катта микдори сув манбаларидан юкорида жойлашган. Шунинг учун мамлакатимиз кишлок хужалигида машинали сув кутариб бериш мухим ахамиятга эга. Вазирлик тасарруфидаги эксплуатация ташкилотларида 2018 йил 1 январь холатига жами 1697 дона насос станциялари мавжуд булиб, бу насос станцияларда 5300 донадан ортик насос агрегатлари урнатилган. Насос станцияларининг умумий сув чикариш кобилияти 6923,32 м3/сек булиб, умумий белгиланган куввати 3709,9 минг кВтсоатни ташкил этади. Х,исобот йилида насос станциялари ёрдамида 28769,9 млн.мз сув чикарилган булса, боскичли жами кутарилган сув 58706,8 млн.мз ни ташкил этади. Бу сувни чикариш учун жами 7409,2 млн.кВт-соат электр энергияси сарфланди.

Шунингдек вазирлик тасарруфида 7620 дона кудуклар мавжуд булиб, шундан 3474 дона мелиоратив ва 4146 дона сугориш кудукларидар. Сугориш кудукларига 105,6 минг гектар майдон бириктирилган булиб, улар ёрдамида утган 2017 йил давомида 972,6 млн. мз сув чикарилиб, сугориладиган майдонларга етказиб берилди. Мелиоратив кудуклар ёрдамида 716,2 млн.мз сув чикарилиб, 186,6 минг гектар майдоннинг мелиоратив холати яхшиланишига эришилди. Ушбу насос станциялари ёрдамида 2,3 млн. га дан ортик ерлар сув билан таминланади.

Мамлакатимизда, насос станциялари кутариб бераётган хар бир м сув, узи окиб келадиган сувга караганда 6^8 баробар кимматрокдир. Охирги йилларда Андижон вилоятида насос станциялари билан етказиб берилаётган хар 1 м сувнинг таннархи 70-80 сумни ташкил килган. Аммо, ахолини иш

Academic Research in Educational Sciences VOLUME 2 | ISSUE 10 | 2021

ISSN: 2181-1385

Scientific Journal Impact Factor (SJIF) 2021: 5.723 Directory Indexing of International Research Journals-CiteFactor 2020-21: 0.89

DOI: 10.24412/2181-1385-2021-10-670-675

билан хамда озик-овкат махсулотлари билан таъминлаш учун хукуматимиз насос станциялари ва курилмаларини эксплуатация килишга жуда катта маблаг ажратади, яъни хар йили сув хужалиги комплексини эксплуатация килиш учун ажратилган маблагларнинг 75 % машинали сув кутаришга йуналтирилади. Насос станцияларини харакатга келтириш учун йилига уртача 8,2 млрд. кВт электроэнергия истеъмол килинади.

Маълумки, мамлакатимиз кишлок хужалигида машинали сув кутариш мухим ахамиятга эга. Машинали сув кутариш иктисодий масалалари билан бирга ижтимоий масалаларни хам хал килади.

Насос станциялари каскадини эксплуатация килиш, бир кутарувли насос станцияларини эксплуатация килишга караганда бир неча баробар кимматрокдир хамда мураккаброкдир. Мана шунинг учун хам насос станциялари каскадини эксплуатация килишнинг самарали усулларини ишлаб чикиш, уларни, фалокатсиз, ишончли ва ресурстежамкор ишлашига шароит яратиб беради. Чунки ресурсларни тежаш, мамлакатимиз Президенти айтганидек «Иктисодиётимизнинг ракобатдошлигини янада кучайтириш, ахоли фаровонлигини юксалтириш куп жихатдан бизнинг мавжуд ресурслардан, биринчи навбатда, электр ва энергия ресурсларидан канчалик тежамли фойдалана олишимизга богликдир».

ХУЛОСА

Улугнор насос станцияси ишончли эксплуатация килишни амалга ошириш учун, Улугнор каналидан сув олишни тугри ташкил этиш хамда насос кисмларини абразив емирилишдан саклаш ва насос станцияни фалокат даврида хисобий сув сарфини таъминлаш учун муаммони тез ва самарали усуллар ёрдамида хал этиш насос станция оркали сугориладиган ерларга экиладиган хар кандай экин турини усиб унишида катта рол уйнайди.

REFERENCES

1. Гловацкий О. Я. и др. АНАЛИЗ ДИАГНОСТИРОВАНИЯ НАСОСНЫХ АГРЕГАТОВ ДЖИЗАКСКОЙ ГОЛОВНОЙ НАСОСНОЙ СТАНЦИИ //Irrigation and Melioration. - 2017. - Т. 2017. - №. 3. - С. 32-34.

2. Адищев П. Г., Ильина Н. Н. Разработка мероприятий по улучшению качества продукции в условиях АО" Соединительные отводы трубопроводов" //Моделирование и развитие процессов ОМД. - 2019. - №. 2. - С. 39-43.

Academic Research in Educational Sciences VOLUME 2 | ISSUE 10 | 2021

ISSN: 2181-1385

Scientific Journal Impact Factor (SJIF) 2021: 5.723 Directory Indexing of International Research Journals-CiteFactor 2020-21: 0.89

DOI: 10.24412/2181-1385-2021-10-670-675

3. Ormsbee LE et al. Методология повышения эффективности работы насосов // Журнал планирования и управления водными ресурсами. - 1989. - Т. 115. -№. 2. - С. 148-164.

4. Саидходжаева Д.А., Абдухалилов О.А. "Application economically one the most profitable modern irrication metods one the fields of farms of Uzbekistan".

International jurnal of research culture society 3.06.2019 й.

5. Саидходжаева Д., Абдувосиев А., Хамидов И. ОСНОВНЫЕ ПРИЧИНЫ И ПОСЛЕДСТВИЯ ПРОРЫВА ПЛОТИН ПРИ ГИДРОДИНАМИЧЕСКИХ АВАРИЯХ //Oriental renaissance: Innovative, educational, natural and social sciences. - 2021. - Т. 1. - №. 4. - С. 697-707.

6. Khasanova O. A., Abduvasiev A. D. U., Gulomova M. I. Importance of new method of irrigation of fruit seedlings in the foothills with snow and rain water in times of water shortage //ACADEMICIA: An International Multidisciplinary Research Journal. - 2020. - Т. 10. - №. 11. - С. 251-261.

7. Abdulatif M. et al. UCHQO „RG „ON GIDROBO „G „INIDAN FOYDALANISH JARAYONIDA SUV SARFINI ROSTLASH INSHOOTLARDAGI TAQSIMLANISHINI O „ZGARISHLARI //Oriental renaissance: Innovative, educational, natural and social sciences. - 2021. - Т. 1. - №. 3. - С. 392-399.

i Надоели баннеры? Вы всегда можете отключить рекламу.