Научная статья на тему 'ТАЛИМАРЖОН СУВ ОМБОРИ ДРЕНАЖ НАСОС СТАНЦИЯСИ ВА УНИНГ ҲОЗИРГИ ҲОЛАТИ'

ТАЛИМАРЖОН СУВ ОМБОРИ ДРЕНАЖ НАСОС СТАНЦИЯСИ ВА УНИНГ ҲОЗИРГИ ҲОЛАТИ Текст научной статьи по специальности «Науки о Земле и смежные экологические науки»

142
27
i Надоели баннеры? Вы всегда можете отключить рекламу.
Ключевые слова
Сув омбори / тўғон / дренаж / насос / коллектор / иншоот / филтрация.

Аннотация научной статьи по наукам о Земле и смежным экологическим наукам, автор научной работы — Д. Т. Қодиров, С. Б. Кадиров, Ж. Х. Ишанов, С. С. Ахмадалиев

Республикамизда фаолият кўрсатаѐтган сув хўжалик обектларининг асосий қисми Республиканинг Сув хўжалиги вазирлиги тасарруфидаги сув хўжалиги ташкилотлари томонидан бошқарилади. Уларга сув етказиб берувчи манбаалардан ҳисобланмиш Амударѐ ва Сирдарѐ трансчегаравий дарѐ ҳисобланади [1]. Мақолада Талимаржон сув омборининг биринчи тўғони ПК 75+00 да жойлашган дренаж насос станцияси, унинг вазифалари ва ҳозирги ҳолати тўғрисида маълумотлар келтирилган. Шунингдек кузатувлар натижасида аниқланган камчиликлар ва уларни бартараф этиш бўйича тафсиялар берилган

i Надоели баннеры? Вы всегда можете отключить рекламу.

Похожие темы научных работ по наукам о Земле и смежным экологическим наукам , автор научной работы — Д. Т. Қодиров, С. Б. Кадиров, Ж. Х. Ишанов, С. С. Ахмадалиев

iНе можете найти то, что вам нужно? Попробуйте сервис подбора литературы.
i Надоели баннеры? Вы всегда можете отключить рекламу.

Текст научной работы на тему «ТАЛИМАРЖОН СУВ ОМБОРИ ДРЕНАЖ НАСОС СТАНЦИЯСИ ВА УНИНГ ҲОЗИРГИ ҲОЛАТИ»

ACADEMIC RESEARCH IN EDUCATIONAL SCIENCES VOLUME 2 | ISSUE 9 | 2021

ISSN: 2181-1385

Scientific Journal Impact Factor (SJIF) 2021: 5.723 Directory Indexing of International Research Journals-CiteFactor 2020-21: 0.89

DOI: 10.24412/2181-1385-2021-9-986-992

ТАЛИМАРЖОН СУВ ОМБОРИ ДРЕНАЖ НАСОС СТАНЦИЯСИ ВА

УНИНГ ХОЗИРГИ ХОЛАТИ

Д. Т. ^одиров

Ирригация ва сув муаммолари илмий тадыикот институти докторанти

dilmurod.qdt@mail.ru

С. Б. Кадиров

Талимаржон сув омборида фойдаланиш ва таьмирлаш буйича мухандис

mirsadulloxoja.kadirov@mail.ru

Ж. Х. Ишанов

Ирригация ва сув муаммолари илмий тадкикот институти докторанти

javlon_ishanov@mail.ru

С. С. Ахмадалиев

Тошкент архитектура курилиш институти ассистенти axmadalisardor609@gmail.com

АННОТАЦИЯ

Республикамизда фаолият курсатаётган сув хужалик обектларининг асосий кисми Республиканинг Сув хужалиги вазирлиги тасарруфидаги сув хужалиги ташкилотлари томонидан бошкарилади. Уларга сув етказиб берувчи манбаалардан хисобланмиш Амударё ва Сирдарё трансчегаравий дарё хисобланади [1]. Маколада Талимаржон сув омборининг биринчи туFOни ПК 75+00 да жойлашган дренаж насос станцияси, унинг вазифалари ва хозирги холати туFрисида маълумотлар келтирилган. Шунингдек кузатувлар натижасида аникланган камчиликлар ва уларни бартараф этиш буйича тафсиялар берилган.

Калит сузлар: Сув омбори, тугон, дренаж, насос, коллектор, иншоот, филтрация.

КИРИШ

Талимаржон сув омбори Кдшкадкарё вилояти Талимаржон шахрида жойлашган булиб, Кдрши чулини узлаштириш максадида курилган. Талимаржон сув омбори Кдрши магистрал канали (КМК) насослар каскади

ACADEMIC RESEARCH IN EDUCATIONAL SCIENCES VOLUME 2 | ISSUE 9 | 2021

ISSN: 2181-1385

Scientific Journal Impact Factor (SJIF) 2021: 5.723 Directory Indexing of International Research Journals-CiteFactor 2020-21: 0.89

DOI: 10.24412/2181-1385-2021-9-986-992

ёрдамида Амударёдан сув кутариб бериш оркали тулдириладиган куйилма сув омбори турига киради. Талимаржон сув омбори мамлакатимиздаги энг мухим гидротехника иншоотларидан биридир. У К,арши чулини вегетация даврида сув билан таъминлашда мухум ахамиятга эга. Чунки ушбу сув омбори киш мавсумида КМКдан келувчи сувларни захира килиб олади ва вегетация даврида сув етишмаслиги мавжуд булган холатда сув чикариш иншоотидан 360 м 3/сек. гача сув чикариб, бундай муаммони бартараф этишга хизмат килади. Шундай экан ушбу гидротехника иншоотидан фойдаланишда эксплуатация хизматини туFри ташкил килиш, техник каровларни уз вактида амалга ошириш, мамлакатимиз учун мухум булган бу обектни хавфсиз ва ишончли ишлашининг гаровидир. Унинг лойихавий сув сотими 1525 млн м ни, нормал димланган сатх (НДС) буйича юза майдони 77.35 км2 ни ташкил килади.

Лойща буйича:

- Дренаж насос станцияси биноси шахта типида курилган булиб, унинг шахта кисми улчамлари - 10.6 х 14.1 метр, ер устки кисми - 9.0 х 18.0 метр;

- Филтрация сувларини йотувчи ховузнинг сув сотими - 900 тонна;

- Насос агрегатлари сони- 3 та НДС24 маркали насос ва куввати 110 кВатт ли A3-315-8 русумли электродвигател:

- Насоснинг сув кутариш баландлиги 9.75 метр:

Насос станциянинг максимал сув чикариб ташлаш сарфи - 450 литр/секунд [2].

Тад^и^от предмети: Талимаржон сув омбори туFOни дренаж насос станцияси унинг вазифалари ва хозирги холати, иншоотлар эксплуатацияси, хавфсизлиги ва ишончлилиги.

Мацсад: Дала кузатувлари натижалари буйича Талимаржон сув омборидан фойлаланишда иншоотларнинг хавфсиз ва ишончли ишлаши буйича чора-тадбирлар ишлаб чикиш.

АДАБИЁТЛАР ТАХЛИЛИ ВА МЕТОДОЛОГИЯ

Талимаржон сув омбори дренаж насос станцияси 1986-йилда сув омбори биринчи туFOнининг (ПК 75+00 да) пастки бьефида курилган [2]. Дренаж насос станцияси Талимаржон сув омбори туFOнининг ПК62 ва ПК102 пикетларидаги филтрация сувларини коллектор зовурларига чикариб ташлашга хизмат килади. Бу дренаж насос станцияси филтрация сувларини йотиб, коллектор зовурларга ташлаш билан туFOн хавфсизлигини, колаверса сув омбор сатхидан пастда жойлашган экин ерларининг ер ости сувлари кутарилиши билан юзага келувчи

ACADEMIC RESEARCH IN EDUCATIONAL SCIENCES VOLUME 2 | ISSUE 9 | 2021

ISSN: 2181-1385

Scientific Journal Impact Factor (SJIF) 2021: 5.723 Directory Indexing of International Research Journals-CiteFactor 2020-21: 0.89

DOI: 10.24412/2181-1385-2021-9-986-992

шурланишнинг олдини олади. Агарда манашу дренаж насос станцияси узининг ишчи кобилиятини йукотадиган булса, Талимаржон сув омбори туFOнининг ПК62 ва ПК102 пикетлар оралотидаги филтрация сувлари натижасида туFOннинг ушбу кисмида грунтлар сув билан туйиниш даражаси ортиб кетади ва туFOннинг турFунлигига зарар етади. Натижада сув омборидан фойдаланиш тизими, сув омбори атрофидаги ахоли яшаш пунктлари, халк хужалиги, хайвонот ва наботот олами издан чикиб, ижтимоий-иктисодий, сиёсий, экологик муаммолар вужудга келиши мумкин. Шундай экан Талимаржон сув омбори дренаж насос станцияси ва ундан фойдаланишда нотуFри ташкил килинган эксплуатация жараёни окибатларини теран англаган холда, ушбу дренаж насос станциясидан фойдаланиш жараёнларини, амалга оширилиш керак булган техник каровларни, монтаж-ремонт ишларини уз вактида амалга оширилиши максадга мувофик булади. Дренаж насос станциясида олиб борилган кузатув тадкикот натижаларида унинг лойихавий ва хозирги техник холати, фойдаланиш жараёни хамда ундаги муаммолар аникланди.

1-расм: Дренаж насос станциясининг шахта кисми ва унда жойлашган насос агрегатлари холати [2].

Талимаржон сув омбори дренаж насос станциясида куз чамали тадцицот кузатувлари олиб борилганда аницланган камчиликлар: Дренаж насос станцияси биноси буйича:

- Дренаж насос станциясининг биносида нотекис чукиш кузатилди ва бу чукиш натижасида бино деворларида ёриклар пайдо булган;

ACADEMIC RESEARCH IN EDUCATIONAL SCIENCES VOLUME 2 | ISSUE 9 | 2021

ISSN: 2181-1385

Scientific Journal Impact Factor (SJIF) 2021: 5.723 Directory Indexing of International Research Journals-CiteFactor 2020-21: 0.89

DOI: 10.24412/2181-1385-2021-9-986-992

- Дренаж насос станциясининг деворларида филтрация сувларининг сизиб утиши кузатилди;

- Дренаж насос станцияси шахта кисмидан сувни ташкарига тортиб чикариб ташловчи кушимча насос агрегати яхши ишламаганлиги сабабли шахтада сув мавжуд (1-расм);

Даренаж насос агрегатлари буйича:

- Насос агрегатларининг ишлашида нуксонлар булганлиги сабабли дренаж насос станциясининг сув сарфи 450 литр/сек.дан 300-350 литр/сек.гача камайган [3];

- Насосларни автоматик тарзда сув сатхига боFлик равишда кушиб-учирувчи автоматик тизим ишдан чиккан;

Филтрация сувларини йотувчи ^овуз буйича:

- Филтрация сувларини йотувчи ховуз кияликларида (мустахкамловчи бетон плиталар оралиFида хам) камиш усиб кетган (2-расм);

- Филтрация сувларини йотувчи ховуз кияликларида камиш усганлиги сабабидан тескари филтрлар "кузи" беркилиб колган натижада кияликни мустахкамловчи бетон копламаларининг кутарилишлари юзага келган (бунинг яна бир сабаби дренаж насос станцияси атрофида сатхи юкори булган ерларнинг куп микдорда суFорилиши) (2-расм);

- Насос станциясининг аванкамерасида дефект бузулишлар мавжуд (2-расм);

- Дренаж насос станциясини фавкулотда вазиятларда электр-энергияси билан таъминловчи курулма ёки движок билан таъминланмаган.

2-расм: Дренаж насос станциясининг умумий куриниши - а); Филтрация сувларини йотувчи ховуз - б) [5].

ACADEMIC RESEARCH IN EDUCATIONAL SCIENCES VOLUME 2 | ISSUE 9 | 2021

ISSN: 2181-1385

Scientific Journal Impact Factor (SJIF) 2021: 5.723 Directory Indexing of International Research Journals-CiteFactor 2020-21: 0.89

DOI: 10.24412/2181-1385-2021-9-986-992

МУХОКАМА ВА НАТИЖАЛАР

Дренаж насос станциясида юзага келган камчиликларни бартараф этиш буйича тавсиялар:

Дренаж насос станцияси биноси буйича:

- Дренаж насос станцияси биносининг чукиш сабабларини аниклаб уни бартараф этиш керак, хамда девор ёрикларини ямаган холда филтрацияга карши цементация ишларини олиб бориш керак;

Даренаж насос агрегатлари буйича:

- Дренаж насос станцияси насос агрегатларини таъмирлаш ёки булмаса замонавийсига алмаштириш зарур;

- Дренаж насос станциясини электр-энергияси билан таъминлашда куёш батареяларидан фойдаланиш керак;

- Автоматика тизимининг ишдан чикиш сабабларини аниклаш ва уни кайта ишчи холатига келтириш зарур.

Филтрация сувларини йотувчи ^овуз буйича:

- Дренаж насос станцияси аванкамерасидаги бузилган жойларни сув омборида сув сатхи минимал булганда, яъни филтрация жараёни минимумга етганда филтрация сувларини йотувчи ховуз сувини куритиб, таъмирлаш ишларини олиб бориш лозим;

- Филтрация сувларини йотувчи ховузни камишлардан тозалаб, тескари филтр "кузи"ни очиш керак ва кияликларни мустахкамловчи бетон плиталарни туFирлаш лозим;

ХУЛОСА

Биз дала кузатувлари натижасида туплаган маълумотларимизга караганда, дренаж насос станцияси авария холатида деган хулосага келамиз ва бунга жиддий ёндашган холда барча камчиликларни уз вактида бартараф этиш учун харакатлар олиб борилишини эслатиб утамиз. Агарда дренаж насос станциясида кузатилган камчиликларга совукконлик билан караладиган булса, нафакат дренаж насос станцияси балки, бутун Талимаржон сув омборидан фойдаланиш тизими ишдан чикиши мумкин. Бунинг окибатида сиёсий, ижтимоий-иктисодий ва экологик муаммолар келиб чикиши мумкин. Биз учун бутун гидротехника иншоотининг ишончлилиги ва хавфсизлигини таъминлаш кечиктириб булмайдиган вазифадир.

Гидротехника иншооти ишончлилиги эса бу: гидротехника иншоотларида ёки уларнинг баъзи бир элементларидан фойдаланиш жараёнида, белгиланган

ACADEMIC RESEARCH IN EDUCATIONAL SCIENCES VOLUME 2 | ISSUE 9 | 2021

ISSN: 2181-1385

Scientific Journal Impact Factor (SJIF) 2021: 5.723 Directory Indexing of International Research Journals-CiteFactor 2020-21: 0.89

DOI: 10.24412/2181-1385-2021-9-986-992

хизмат муддати давомида уз функцияларини инкорсиз бажариш хусусиятидир

[4].

REFERENCES

1. Бакиев М.Р., Янгиев A.A., Рахматов Н. "Гидротехника иншоотлари" Т.: 2018. 233 бет.

2. Талимаржон сув омбори паспорти.

3. Талимаржон сув омборидан фойдаланиш булимининг 2020 йил буйича хисоботи.

4. Бакиев М. Р. ва бошкалар "Гидротехника иншоотларидан фойдаланиш" Т.: 2008. 460 бет.

5. Крдиров Д.Т., Кадиров С.Б., Улашов К,.Ч. Охангарон сув омбори ва унинг техник холати // "Сув хужалигининг замонавий муаммолари" мавзусидаги анъанавий XVIII - ёш олимлар, магистрантлар ва иктидорли талабаларнинг илмий - амалий анжумани маколалар туплами. Тошкент. 28-29 март 2019 йил. Б. 499-502.

6. Кддиров, Д. Т., Кадиров, С. Б., Шербаев, М. Р., Турдибоев, Ё. Я., Рустамов, Ш. Т., Музаффарова, Г. У. (2021). Талимаржон сув омборида олиб борилган дала-тадкикот кузатув натижалари // "ACADEMIC RESEARCH IN EDUCATIONAL SCIENCES (ARES)" илмий журналининг 2 -том 4-сони. 12131220 б. (https://doi. org/10.24411/2181-1385-2021-00721).

7. Крдиров Д.Т., Кадиров С.Б. Охангарон сув омборида урнатилган пьезометрларнинг хозирги холати // "Сув хужалигининг замонавий муаммолари" мавзусидаги анъанавий XVIII - ёш олимлар, магистрантлар ва иктидорли талабаларнинг илмий - амалий анжумани маколалар туплами. Тошкент. 28-29 март 2019 йил. Б. 502-505.

8. Д.Т. Кодиров, Н.Н. Урунов, С.Б. Кадиров. Результаты натурных исследований статической устойчивости Ахангаранского гидроузла // Cборник материалов семинара молодых учёных XXII Международной научной конференции "Строительство - формирование среды жизнедеятельности" (г. Ташкент, 18-21 апреля 2019 г.). Ст. 408-413. (https://elibrary.ru/item.asp?id=38178810)

9. Крдиров Д.Т., Янгиев A.A., Кадиров С.Б. Охангарон сув омборининг ишончли ва хавфсиз ишлаши буйича чора-тадбирлар ишлаб чикиш // Ер ресурсларини бошкариш ва мухофаза килишда инновацион ёндашувлар:

ACADEMIC RESEARCH IN EDUCATIONAL SCIENCES VOLUME 2 | ISSUE 9 | 2021

ISSN: 2181-1385

Scientific Journal Impact Factor (SJIF) 2021: 5.723 Directory Indexing of International Research Journals-CiteFactor 2020-21: 0.89

DOI: 10.24412/2181-1385-2021-9-986-992

MyaMMO Ba KpeaTHB enHM^ap" MaB3ycHgarH pecnyö^HKa hhmhh - aManufi aH^yMaHH Ma^o^anap lynnaMH. TomKeHT. 22-23 anpe^ 2019 hhh. E. 131-135.

10. KpgnpoB ,3,.T., MaxMygoB 3.^. (2020). OxaHrapoH cyB oMÖopuHHHr HmoHH^H Ba xaB^cro HmraamH öyHHHa Hopa-Tagönp^ap nm^aö HHKum // SCIENCE, RESEARCH, DEVELOPMENT #32 (HayKa, ucc^egoBaHua, pa3BHTue.#32) 30.08.2020- 31.08.2020 Eep™/Berlm. Ct. 86. (http://xn--e1aajfpcds8ay4h. com. ua/files/104_06_ix_2020.pdf).

11. KogupoB, fl. T., KagupoB, C. E., fflepöaeB, M. P., 3pMaHOB, P. A. (2021). OxaHrapoH cyB OMÖopu TyFOHHra KyHKH ^apaeH.rapHHHHr TatcupuHH Tax^u.^ wum // "ACADEMIC RESEARCH IN EDUCATIONAL SCIENCES (ARES)" unMHH ^ypHanuHHHr 2-tom 5-cohh. 606-615 ö. (https://doi.org/10.24411/2181-1385-2021-00933).

iНе можете найти то, что вам нужно? Попробуйте сервис подбора литературы.

12. OxaHrapoH cyB OMÖopugaH ^ofiganaHum Som^apMacuHHHr "Y3cyBTatMHp^ofiganaHHm" Pecnyö^HKa öom^apMacura 2018 hhh öyHHHa TonmupraH xhcoöoth.

13. KpgupoB ^.T., MaTKapuMOB O. OxaHrapoH cyB OMÖopugaH ^oöganaHum mapouraapuHH axmunam Hopa-Tagöup^apu // "CyB xy^anuruHHHr 3aMoHaBHH MyaMMo^apu" MaB3ycugaru aHtaHaBHÖ XVII - em o^HM^ap, MarucTpaffraap Ba HKTugop^u TanaöanapHHHr hhmhh - aManufi aH^yMaHH Ma^o^anap TynraMH. TomKeHT. 12-13 anpe^ 2018 hh^. E. 325-327.

14. KpgupoB ,3,.T., Y^amoB K,.^. OxaHrapoH cyB oMÖopugaru nte3oMeTp.rapHHHr caMapanu um^amu öyHHHa nopa-Tagöup^ap // "Y3ÖeKHcTOH Kum^o^ Ba cyB xy^anuru" ^ypHanuHHHr 2019 hhh Maxcyc coHuga (Hoaöp) Hon этнпгaн.

i Надоели баннеры? Вы всегда можете отключить рекламу.