Научная статья на тему 'Бошланғич синфларда фанлараро экологик тарбия'

Бошланғич синфларда фанлараро экологик тарбия Текст научной статьи по специальности «Науки об образовании»

CC BY
480
198
i Надоели баннеры? Вы всегда можете отключить рекламу.
Ключевые слова
фанлараро тарбия / экология / шакл / метод / восита / межпредметное воспитание / экология / форма / метод / средство

Аннотация научной статьи по наукам об образовании, автор научной работы — Норбўтаев Хўшбоқ Бабаназарович

Мақолада бошланғич синф табиатшунослик дарсларида фанлараро экологик тарбиянинг шакл ва методлари кўриб чиқилган. Шунингдек, муаллиф томонидан бу масалани йўлга қўйишга оид дарс ишланмаси таклиф этилган.

i Надоели баннеры? Вы всегда можете отключить рекламу.
iНе можете найти то, что вам нужно? Попробуйте сервис подбора литературы.
i Надоели баннеры? Вы всегда можете отключить рекламу.

МЕЖПРЕДМЕТНОЕ ЭКОЛОГИЧЕСКОЕ ВОСПИТАНИЕ В НАЧАЛЬНЫХ КЛАССАХ

В статье рассматриваются формы и методы межпредметного экологического воспитания на уроках природоведения в начальных классах. Авторами предлагается разработанный ими сценарий урока в начальных классах, который способствует налаживанию работы по экологическому воспитанию.

Текст научной работы на тему «Бошланғич синфларда фанлараро экологик тарбия»

Норбутаев Хушбок, Бабаназарович,

Термиз давлат университети «Бошлан^ич таълим» кафедраси мудири, педагогика фанлари номзоди, доцент

БОШЛАНГИЧ СИНФЛАРДА ФАНЛАРАРО ЭКОЛОГИК ТАРБИЯ

НОРБУТАЕВ Х.Б. БОШЛАНГИЧ СИНФЛАРДА ФАНЛАРАРО ЭКОЛОГИК ТАРБИЯ

Маколада бошла^ич синф табиатшунослик дарсларида фанлараро экологик тарбия-нинг шакл ва методлари куриб чикилган. Шунингдек, муаллиф томонидан бу масалани йулга куйишга оид дарс ишланмаси таклиф этилган.

Таянч суз ва тушунчалар: фанлараро тарбия, экология, шакл, метод, восита.

НОРБУТАЕВ Х.Б. МЕЖПРЕДМЕТНОЕ ЭКОЛОГИЧЕСКОЕ ВОСПИТАНИЕ В НАЧАЛЬНЫХ КЛАССАХ

В статье рассматриваются формы и методы межпредметного экологического воспитания на уроках природоведения в начальных классах. Авторами предлагается разработанный ими сценарий урока в начальных классах, который способствует налаживанию работы по экологическому воспитанию.

Ключевые слова и понятия: межпредметное воспитание, экология, форма, метод, средство.

NОRBUTAYEVХ.В. ECOLOGICAL UPBRINGING AND INTEGRATION IN PRIMARY CLASSES

In the article are considered forms and methods of inter subject ecological education on the lessons of natural history in initial classes. The author offers scenario of lessons in initial classes, that have to assists adjusting of work on ecological education, developed by him. Keywords: inter subject education, ecology, form, method, means.

ЗАМОНАВИЙ ТАЪЛИМ / СОВРЕМЕННОЕ ОБРАЗОВАНИЕ 2018, 11

Мустацил Узбекистонда бозор ицтисодиёти тамойилла-рига асосланган эркин, демократик, цуцуций давлат барпо этилмоцда. Юртимизда барча халцлар учун миллати, тили ва динидан цатъий назар, цаёт учун зарурий шароитлар яратиб бериш, турмуш даражасини яхшилаш ва эркинликла-рини таъминлаш давлатимиз сиёсатининг мазмун-моция-тини ифодалайди.

Якунланган ХХ аср фан ва техника ютуклари асри булди. Хозирги замон фан-техника тарак-киёти ютукларидан фойдаланиш билан бир каторда нокулай экологик вазият камрови жихатидан глобал экологик хавфни юзага кел-тирди. Экологик хавфнинг келиб чикиш сабаб-лари - табиат, жамият, инсонлар ва техника уртасидаги муносабатларни мувофиклаш-тириш хамда экологик хавфга йул куймаслик бугунги куннинг долзарб масалалари булиб колди. Мазкур нокулай экологик вазият инсон учун мухим булган омил - унинг саломатли-гига салбий таъсир килмокда. Шу муносабат билан глобал ва минтакавий экологик хавф, унинг келиб чикиш сабаблари, инсон ва табиат, жамият ва табиат орасидаги муносабатларни мувофиклаштириш, экологик х,ало-катга йул куймаслик хозирги куннинг долзарб муаммоси хисобланади.

Экологик муаммолар ечимини топишнинг оптимал йулларини излаш зарурати пайдо булмокда. Бу зарурат учун педагогик йуналиш мухим ахамият касб этади. Чунки экологик муаммолар инсоннинг табиатга уз таъсирини утказиши окибатида келиб чикади. Пировард натижада, бу экологик муаммолар конституция ва конунларда уз ифодасини топади.

Дархакикат, экологик муаммолар, экологик халокат ёки экологик вазият ечимини топиш учун, энг аввало, инсонда экологик таълим-тарбияга оид тушунчаларни шакллантириш лозим. Экологик тарбия мазмуни ва йуналиши жихатидан назарий, амалий ва тарбиявий ах,а-миятга эга. Экологик тарбия мактабгача ёшда, мактаб даврида, мактабдан кейинги, махалла, мехнат жамоаси хамда кексалик даврида тур-лича мазмун, шакл ва методлар хамда ёнда-шувларда амалга оширилади1. БошланFич синф укувчиларига экологик таълим-тарбия беришда урганилаётган материаллар бевосита

1 Исмоилов А., Ахадов Р. Экологик таълим-тарбия. - Т.: «Укитувчи», 1997. -18-б.

табиат билан танишиш жараёнида мухим ах,а-мият касб этади. Табиат хилма-хил куриниш-лари билан инсонни куршаб турган моддий оламдан тузилган.

Фанлараро экологик тарбия мух,им педагогик муаммо. Бу сох,ада куплаб олимлар илмий тадкикот ишларини олиб борганлар. Жумла-дан, бошланFич таълимда экологик муаммо-ларнинг турли жи^атларини М.А.Юлдашев2, Г.Султонова3, Н.Ашурова4лар урганган булса, Н.Х.Эгамбердиева5 атроф-мух,ит таъсирида талабаларни ахлокий тарбиялаш жих,атлари, М.Ра^матуллаева6 синф ва мактабдан ташкари вактларда укувчиларда табиат эстетикасига кизикишни шакллантириш буйича илмий тадкикот ишлари олиб борган. Аммо бош-ланFич синфларда дарсдан ташкари машFу-лотларда укувчиларнинг экологик тафакку-рини шакллантиришнинг назарий-амалий асосларини ишлаб чикиш, уларни бошланFич синф укувчилари уртасида кенг тарFиб этиш атрофлича йулга куйилмаган.

БошланFич синф укувчиларига экологик таълим-тарбияни фанлараро тушунтиришдан максад - табиатни билиш ва уни асрашга ургатиш, экологик таълим-тарбияга оид фанлараро назарий билим, амалий куникма ва малакаларни шакллантиришдан иборат.

2 Юлдашев М.А. Формирование природоохранительной деятельности учащихся начальных школ Узбекистана. / Автореф. дисс. ... канд. пед. наук. - Т., 1989. -С. 16.

3 Султонова Г.А. Комплексные экскурсии как средство экологического воспитания младших школьников. / Автореф. дисс. ... канд. пед. наук. - Т., 1995. -С. 18.

4 Ашурова Н. Экологическое воспитание учащихся 3-4 классов сельских школ. / Автореферат дис. ... канд. пед. наук. - Т., 1993. -С. 18.

5 Эгамбердиева Н.Х. Фукаролик хукукий-жавобгар-ликнинг асослари ва шакллари. / Пед. фан. ном. дисс. ... автореф. - Т., 2006. -23-б.

6 Рахматуллаева М. Синф ва мактабдан ташкари вактларда укувчиларда табиат эстетикасига кизикишни шакллантириш. / Пед. фан. ном. дисс. ... автореф. -Т., 2005. -20-б.

ЗАМОНАВИЙ ТАЪЛИМ / СОВРЕМЕННОЕ ОБРАЗОВАНИЕ 2018, 11

Атрофимиздаги табиат х,ак,идаги билимлар куйидагича узлаштирилади:

• жонли, жонсиз табиатнинг узаро алока-дорлиги ва фарки;

• табиат жисмлари ва уларнинг хусусият-лари;

• табиат компонентлари ва уларнинг узаро алокадорлиги;

• табиат х,одисалари ва уларнинг таъсири;

• коинот ва унинг Ер сайёраси билан алокадорлиги;

• Узбекистон табиати ва уни мух,офаза килиш;

• атрофимиздаги табиатга окилона муно-сабатларни шакллантириш;

• х,айвон ва усимликлар иштирокида машк-масалалар ечиш, расм ва х,айкалларга ишлов бериш, ижодий топширик, ва муаммоли саволларни х,ал этиш1.

Атрофдаги табиат х,акидаги билимлар укувчининг х,ар томонлама камол топиши ва тарбияланишига уз таъсирини курсатади.

Бу билимларни урганиш оркали ёшлар табиат ва инсон уртасидаги муносабат, уларнинг узаро алокадорлик ва бирлик мох,иятини, атроф-мух,итга муносабатини, табиат мух,офа-заси йулида амалга оширилаётган хатти-х,аракатларни тах,лил этиб, экологик муаммо-ларнинг келиб чикишига сабаб булган омил-ларни аниклашга х,аракат килади. Мазкур х,олат эса ёшларда экологик билим ва тушун-чаларнинг шаклланишига замин яратади.

Шунингдак, ёшларда экологик маданиятни шакллантириш бугунги куннинг мух,им маса-лаларидан х,исобланади. Экологик маданият-нинг асосини, шубх,асиз, экологик таълим-тарбия тизимининг барча буFинларини, яъни мактабгача таълим муассасаларидан тортиб олий таълим боскичларини х,ам камраб олади. Чунки муайян, аник максадларга йуналти-рилган экологик тарбия натижасида ёшлар-нинг экологик билимларини ошириш, уларда табиатга нисбатан онгли муносабатда булиш малакаларини таркиб топтириш, мех,натга ихлос билан муносабатда булиш сифатларини тарбиялаш мумкин. Экологик тарбия тизимли

1 Исакулова Н.Ж. Экологик тарбияга оид тушунчаларни шакллантиришнинг узига хос хусусиятлари. // Узлуксиз таълим тизимида инновацион педагогик технологиялар. Маколалар туплами. - Т.: «Ех^етит press», 2010. -40-б.

ва изчилликда олиб борилишини назарда тутиш лозим.

Экологик таълимнинг мох,ияти унинг асо-сий вазифаларини аниклаш ва татбик этиш мазмунидан иборат. Жонли ва жонсиз табиатнинг узаро таъсирлари, экологик муаммолар ва уларни х,ал этиш йуллари, узимиз яшаётган жойнинг ураб олган мух,ит ах,воли туFрисида илмий ва амалий малакаларни шакллантириш, экологик тавсифдаги кадриятлар, экологик хулк ва фаолият, экологик максадларга эри-шиш ирода кучи ва муваффакиятлари, илмий кобилиятларини ураб олган мух,ит, амалий фаолиятда фаол мух,офаза килиш интилишини тарбиялаш. Инсонларнинг табиий ва ижти-моий-маданий мух,итга муносабатларини уларнинг х,арактерлари ва хулкидан яхши, коникарли ва коникарсизларни англаб олиш, экологик муаммоларни ечиш учун зарур имкониятларга зарур тасдик, уз карашларига ишончни шакллантириш, ураб олган мух,итни мух,офаза килиш, амалий ишларида шахсий иштирокчи булишига интилишни ривожлан-тириш. Экологик таълим дарс билан чегара-ланмайди. У синфдан ва мактабдан ташкари тарбиявий ишлар жараёнида давом эттири-лади.

Маълумки, бошланFич синфларда экология х,акида дастлабки тасаввурларни беришда «Табиатшунослик» дарслари асосий укув фани х,исобланади. Бу укув фанлари экологик маданиятни шакллантиришда жуда мух,им ах,а-миятга эга. Укувчиларни табиат билан якиндан таништириш, содир булаётган турли хил экологик х,одисалардан мунтазам хабардор килиш максадида дарсларни ноанъанавий методларда ташкиллаштириб утказиш них,оятда мух,им х,исобланади.

Ёшлар орасида экологик билимларни тарFиб килиш ва экологик маданиятни таркиб топтириш вазифаси таълим муассасалари, оила, мах,алла, кенг жамоатчилик билан х,ам-жих,атликда олиб борилиши яхши натижа-ларни беришини таъкидлаган х,олда, асосий масъулият педагоглар зиммасига юкланади. Юкоридаги вазифаларни муваффакиятли х,ал этиш учун мактабларда фан асосларидан мустах,кам билим бериш билан бирга турли фанларни укитиш жараёнида укувчиларни х,озирги даврдаги экологик муаммоларнинг мох,иятини очиб берувчи билимлар билан

ЗАМОНАВИЙ ТАЪЛИМ / СОВРЕМЕННОЕ ОБРАЗОВАНИЕ 2018, 11

куроллантириш ва шу билимларни укувчи-ларнинг амалий фаолияти, ижтимоий мехнати билан мустахкамлаш максадга мувофикдир.

Хар бир дарсда укитишнинг шакл ва усул-ларини дарснинг максади, мазмуни ва укувчиларнинг ёш ва индивуадал хусисиятла-рини хисобга олган холда танлаш, дарс даво-мида укувчилар фаолиятининг фаол холатда булишига эътибор бериш таълим-тарбия жараёнини янада юкори поFоналарга кута-ришга замин булади. Бундай масъулиятли ва мураккаб вазифани муваффакиятли хал этиш укитувчи шу соха буйича чукур билимга, педа-гогик махоратга, юксак экологик маданиятга эга булишини, тинимсиз изланиш, урганишни, ижодкор ва саховатли булишини талаб килади. Мана шундай сифатларга эга булган уки-тувчигина экологик таълимнинг назарий билим ва малакасини чукур эгалланган, таби-атдаги жараёнларнинг сир-асрорини билади-ган, унинг ижтимоий-иктисодий ва маънавий ахамиятини тушунадиган, унга нисбатан онгли муносабатда буладиган шахсни тарбиялаши мумкин.

Дархакикат, бошланFич синф укувчилари табиатшунослик дарсларида, дарсдан ва синф-дан ташкари машFулотларда тирик организм-лар, уларнинг тузилиши ва функцияси, хилма-хиллиги, хаёти, узаро ва ташки мухитга боFликлиги, табиатдаги нарса ва ходисалар-нинг мураккаб узаро боFланишининг мохияти ва конуниятлари хакидаги билимни эгаллай-дилар ва шу асосда уларнинг экологик билим-лари йиFилиб, умумлашиб, тизимлашиб боради. Лекин укувчиларнинг табиатга нисбатан онгли муносабатини шакллантиришда экологияга доир билимлар тизими узлашти-ришнинг узи етарли булмай, бунинг учун албатта укувчиларнинг табиат куйнидаги етарли фаолиятини кенг йулга куйиш зарур, яъни экскурсиялар уюштиш, кузатишлар олиб бориш, усимликлар ва хайвонларни устириш ва парвариш килиш, турли ёзги топширик-ларни бажариш, атроф-мухит мухофазаси буйича мустакил ишларни кенг микёсда таш-кил килиш шулар жумласига киради. Мана шу тадбирларни туFри йулга куйиш укувчиларда табиатга масъулият билан муносабатда булиш малакасини хосил килади.

БошланFич синф табиатшунослик укув фан-лари дастурларини мазмунан максадга муво-

фик тахлил килиш, уларни фанлараро экологик тарбияни узвийлик боFланишини аниклаш, уларни таълим-тарбия жараёнида куллаш укувчиларнинг билиш фаолиятини фаоллаш-тиришда мухим ахамият касб этади. Табиат-шуносликни укитишда фанларни интеграция-лаш, яъни фанлараро боFланишни амалга ошириш таълим-тарбия жараёнининг мухим дидактик шарти булиб, у куйидаги вазифала-рини бажаради:

1. Укувчилар учун асосий билим манбайи булган укув материалининг илмийлиги ва изчиллиги, бошка табиий фанлардан узлаш-тирилган тушучаларнинг дидактик боFликли-гини таъминлайди.

2. Укувчилар томонидан билимларни узлаштиришга булган кизикиш ортади ва аклий ривожланиш тезлашади.

3. Табиий фанларни интеграциялаш, яъни укитишда фанлараро боFланишни боскичма-боскич ва изчил амалга ошириш оркали укувчиларнинг илмий дунёкарашини кенгай-тиришга имкон яратади.

Табиат ва жамиятда содир буладиган турли вокеа-ходисалар, улар орасидаги алокалар-нинг бир-бирига боFлик холда ривожлани-шини фанлараро алокадорлик асосидагина тушуниб етиш мумкин. Табиат ва жамият фанларни алохида-алохида урганиш уларга оид таркок билимларни шакллантиришга олиб келади. Бундай билимлар табиат ва жамият-нинг бир бутунлиги инсониятнинг табиатда тутган урни, инсоният олдида турган глобал муаммолар мохиятини туFри тушиниш ва уни окилона хал килиш учун тизимли ёндашув зарурлиги хакидаги тасаввурлар хосил булишига имкон бермайди1.

БошланFич синф табиатшунослик дарсларида фанлараро экологик тарбияни самарали амалга ошириш укувчиларнинг янги укув материалларини кабул килишга тайёрлаш, фанлараро боFланишни амалга ошириш, муаммоли вазиятларни яратиш, шунингдек, хар бир дарсни режалаштириш ва уларни мохирона утказиш укитувчидан чукур ва пухта тайёргарлик куришни талаб килади. Бу эса уз

1 Нишонбоева М.Г. Биология дарсларида экологик тар-бия. - Т.: «Укитувчи», 1992. - Б. 4.

ЗАМОНАВИЙ ТАЪЛИМ / СОВРЕМЕННОЕ ОБРАЗОВАНИЕ 2018, 11

навбатида дарс самарадорлигини орттиришга хизмат килади1.

Куйида бошланFич синф табиатшунослик дарсларида фанлараро экологик тарбияни йулга куйишга оид макола муаллифлари томо-нидан тайёрланган дарс ишланмаси келтирилмокда.

Дарс мавзуси: «Табиатни мухофаза килиш» (Табиатшунослик, 3-синф).

Дарснинг таълимий максади: дарс жараёнида фанлараро экологик билимларни шак-ллантириш.

Дарснинг тарбиявий максади: дарсда фанлараро экологик тарбия бериш.

Дарснинг ривожлантирувчи максади: дарсда фанлараро мантикий тафаккурни устириш.

Метод: «Кичик гурухларда ишлаш».

Дарснинг бориши:

I. Ташкилий кисм: саломлашиш, навбатчи ахбороти, укувчиларни дарсга тайёрлаш.

II. Уй вазифасини сураш ва бахолаш такрор-лаш.

III. Янги мавзу: «Табиатни мухофаза килиш».

Укитувчи: «Азиз укувчилар! Бугунги мавзу-

имизни «Табиатшунослик» ва «Укиш» фанлари алокадорлигида олиб борамиз. Мазкур мав-зуни «Кичик гурухларда ишлаш» методи ёрда-мида урганамиз».

Синф укувчилари 4-5 нафардан иборат гурухларга булинади ва улар олдига куйилган муаммо «Табиатни мухофаза килиш» мазму-нида куйидаги топширикларни олади:

- инсон-табиат;

- экология нима?

- одамнинг табиатга таъсири;

- ер севарни - эл севар!

Хар бир гурух топширикни беш дакика давомида бажаради, муаммога оид материал-лар топиб, суратларни киркиб, плакатга елим-лайди ва матнни шархлайди. Хар бир гурух хисобот беради. Бошка гурух укувчилари саволлар беришади ва ишни бахолашади.

Мавзу куйидаги куринишда умумлаштири-лади.

1 Норбутаев Х.Б., Шойкулова Н. Фанлараро экологик тарбия. Услубий кулланма. - Тошкент. «ДИЗАЙН-ПРЕСС», 2012. - Б. 40.

Укитувчи: «Табиатдаги барча нарсалар бир-бири билан узаро боFланган. Одам табиатнинг бир булагидир.

Одам табиатдаги хаво, сув, тупрок, усимликлар, хайвонлар, фойдали казилмаларсиз яшай олмайди.

Одамнинг табиатга таъсири натижасида салбий узгаришлар кузатилмокда. Табиатдаги салбий узгаришларнинг олдини олиш, табиатни мухофаза килиш ва уни асраш муаммо-лари билан шуFулланиш максадида экология фани вужудга келди. «Экология» сузи юнонча «ойкос»-уй, яшаш жойи ва «логос»-фан деган сузлардан хосил булган. Экология барча тирик мавжудотларнинг умумий уйи булган табиатни асраш, мухофаза килиш хакидаги фан. Экология одамнинг табиатга муносабатини хам урганади.

Одам табиат кучоFида хаёт кечиради. У табиат бойликларидан уз эхтиёжини кондириш максадида фойдаланади. Кадимда одамлар табиатнинг тайёр махсулотларидан фойдала-нишган. Озика буладиган усимликларнинг мевалари ва илдизларини йиккан, хайвон-ларни овлаган. Улар табиатга бутунлай боFлик равишда яшаган. Одамларнинг акл-заковати ортди. У мехнат куролларини яратди ва техни-кани ривожлантирди. Натижада, одамнинг табиатга таъсири орта борди. Одамнинг табиатга бунчалик катта таъсир этиши ёмон окибатларга олиб келиши мумкин. Шунинг учун одамнинг табиат билан муносабатини тартибга солиш, йукотилган табиат бойликла-рини тиклаш борасида экология сохасидаги олимлар иш олиб бормокда.

Табиатнинг ажойиб тухфаси - Она-еримиз. Ер жамики бойликларнинг, неъматларнинг онаси хисобланади. Табиатни севиш, уни асраш, ён-атрофни кукаламзорлаштириш, боF-роFларга айлантириш хам Она-ерни севиш демакдир. Ер бизни кийинтиради, туй-диради, ардоклайди».

IV. Утилган мавзуни мустахкамлаш. Мавзу куйидаги саволлар ёрдамида

мустахкамланади:

1. Нима учун Она-Ер деймиз?

2. Экология сузи кандай маънони билди-ради?

3. Одамнинг табиатга салбий таъсири нималардан иборат?

4. Одам табиат билан дуст була оладими?

ЗАМОНАВИЙ ТАЪЛИМ / СОВРЕМЕННОЕ ОБРАЗОВАНИЕ 2018, 11

Уйга вазифа: «Табиатни мух,офаза килиш» мавзусини фанлараро экологик мазмунда укиб келиш.

Хулоса.

Республикамизда амалга оширилаётган ижтимоий-иктисодий ислох,отлар маънавий-ахлокий йуналишларни кенг микёсда ривож-лантиришни такозо этмокда. Чунки бу демо-кратик инсонпарварлик жамият куришнинг мух,им омилидир. Мамлакатимизда халк таъ-лими тизимида узлуксизлик юзага келди. Айникса, бугунги кундаги глобал экологик муаммони нафакат катталар орасида, уни бошланFич синфдаёк шакллантириб, тушунти-риб бориш кенг куламда йулга куйиш таълим олаётган укувчиларнинг маънавий-ахлокий жих,атдан мустах,кам тарбияланиши, шунинг-дек, баркамол авлод булиб етишишида таъ-

лим жараёнида фанлараро алокадорликни кенг йулга куйиш мух,им ах,амият касб этди.

Тавсиялар:

1. БошланFич синф укувчиларида табиатни билишга булган кизикишни орттиришда фанлараро экологик тафаккурни шакллантиришга алох,ида эътибор каратиш. Бунинг учун фанлараро экологик тафаккурни йулга куйишда нафакат табиатшунослик укув дастури, балки бошка укув фанлари жумладан, укиш, она тили, математика фан дастурларини билиши, уларни горизонтал ва вертикал боFланиш-ларини амалга ошириш керак.

2. БошланFич синфларда дарсдан ташкари машFулотларда укувчиларнинг экологик тафаккурини шакллантиришнинг назарий-амалий асосларини ишлаб чикиш ва унларни бошланFич синф укувчилари уртасида кенг тарFиб этиш.

Адабиётлар руйхати:

1. Ашурова Н. Экологическое воспитание учащихся 3-4 классов сельских школ. / Автореферат дис. ... канд. пед. наук. - Т., 1993. -С. 18.

2. Исакулова Н.Ж. Экологик тарбияга оид тушунчаларни шакллантиришнинг узига хос хусусиятлари. // Узлуксиз таълим тизимида инновацион педагогик технологиялар. Маколалар туплами. - Т.: «Extremum press», 2010. -40-б.

3. Исмоилов А., Ахадов Р. Экологик таълим-тарбия. - Т.: «Укитувчи», 1997. -18-б.

4. Нишонбоева М.Г. Биология дарсларида экологик тарбия. - Т.: «Укитувчи», 1992. -4-б.

iНе можете найти то, что вам нужно? Попробуйте сервис подбора литературы.

5. Норбутаев Х.Б., Шойкулова Н. Фанлараро экологик тарбия. - Т.: «Дизайн-Пресс», 2012. -40-б.

6. Рах,матуллаева М. Синф ва мактабдан ташкари вактларда укувчиларда табиат эстетикасига кизикишни шакллантириш. / Пед. фан. дисс. автореф. - Т., 2005. -20-б.

7. Султонова Г.А. Комплексные экскурсии как средство экологического воспитания младших школьников. / Автореф. дисс. ... канд. пед. наук. - Т/, 1995. -C. 18.

8. Юлдашев М.А. Формирование природоохранительной деятельности учащихся начальных школ Узбекистана. / Автореф. дисс. ... канд. пед. наук. - Т., 1989. -С. 16.

ЗАМОНАВИЙ ТАЪЛИМ / СОВРЕМЕННОЕ ОБРАЗОВАНИЕ 2018, 11

i Надоели баннеры? Вы всегда можете отключить рекламу.