Научная статья на тему 'БЎЛАЖАК ЎҚИТУВЧИЛАРНИ АХБОРОТ ТАЪЛИМ МУХИТИ ФАОЛИЯТИГА ТАЙЁРЛАШДА ОЛИЙ ТАЪЛИМ БИЛАН МАКТАБ ТАЪЛИМИ ТИЗИМИНИНГ УЗВИЙЛИГИ'

БЎЛАЖАК ЎҚИТУВЧИЛАРНИ АХБОРОТ ТАЪЛИМ МУХИТИ ФАОЛИЯТИГА ТАЙЁРЛАШДА ОЛИЙ ТАЪЛИМ БИЛАН МАКТАБ ТАЪЛИМИ ТИЗИМИНИНГ УЗВИЙЛИГИ Текст научной статьи по специальности «Науки о Земле и смежные экологические науки»

CC BY
249
63
i Надоели баннеры? Вы всегда можете отключить рекламу.
Ключевые слова
компетенция / касбий компетентлик / бўлажак ўқитувчилар / ахборот таълим муҳити / олий таълим / умумий ўрта таълим мактаблари / узвийлик ва узлуксизлик / ўқитувчининг ахборот ресурси / competence / professional competence / prospective teachers / information learning environment / higher education / secondary schools / life-long education / information resource.

Аннотация научной статьи по наукам о Земле и смежным экологическим наукам, автор научной работы — Ж. С. Отепбергенов

Ушбу мақолада олий педагогика таълим муассасаларининг битирувчиларида шакллантирилаѐтган ва ривожлантирилаѐтган касбий компетенциялар уларнинг умумий ўрта таълим мактабларида самарали фаолият юритишига хизмат қилишига қаратилган тарзда узвийликка эга бўлиши лозимлиги туғрисида фикр юритилган бўлиб, бўлғуси мактаб ўқитувчилари бугунги ахборотлашган жамиятда ахборот-коммуникация технологиялари билан ишлай олишга доир когнитив компетентликка эга бўлиши таълимнинг сифат ва самарадорлигининг ошишига хизмат қилади

i Надоели баннеры? Вы всегда можете отключить рекламу.
iНе можете найти то, что вам нужно? Попробуйте сервис подбора литературы.
i Надоели баннеры? Вы всегда можете отключить рекламу.

This article discusses about the professional competencies that formed and developed by graduaters of higher pedagogical educational institutions should be integrated in such a way as to serve to increase the quality and effectiveness of education in secondary schools, and future school teachers' cognitive competences to work with information and communication technologies in today's information society

Текст научной работы на тему «БЎЛАЖАК ЎҚИТУВЧИЛАРНИ АХБОРОТ ТАЪЛИМ МУХИТИ ФАОЛИЯТИГА ТАЙЁРЛАШДА ОЛИЙ ТАЪЛИМ БИЛАН МАКТАБ ТАЪЛИМИ ТИЗИМИНИНГ УЗВИЙЛИГИ»

Central Asian Research Journal For Interdisciplinary Studies (CARJIS)

ISSN (online): 2181-2454 Volume 2 | Issue 3 | March, 2022 | SJIFactor: 5,965 | UIF: 7,6 | Google Scholar | www.carjis.org

DOI: 10.24412/2181-2454-2022-3-356-363

БУЛАЖАК УЦИТУВЧИЛАРНИ АХБОРОТ ТАЪЛИМ МУХИТИ ФАОЛИЯТИГА ТАЙЁРЛАШДА ОЛИЙ ТАЪЛИМ БИЛАН МАКТАБ ТАЪЛИМИ ТИЗИМИНИНГ УЗВИЙЛИГИ

Ж. С. Отепбергенов

НДПИ «Информатика ва ахборот технологиялари» кафедраси катта укитувчиси

АННОТАЦИЯ

Ушбу маколада олий педагогика таълим муассасаларининг битирувчиларида шакллантирилаётган ва ривожлантирилаётган касбий компетенциялар уларнинг умумий урта таълим мактабларида самарали фаолият юритишига хизмат килишига каратилган тарзда узвийликка эга булиши лозимлиги туFрисида фикр юритилган булиб, булFуси мактаб укитувчилари бугунги ахборотлашган жамиятда ахборот-коммуникация технологиялари билан ишлай олишга доир когнитив компетентликка эга булиши таълимнинг сифат ва самарадорлигининг ошишига хизмат килади.

Калит сузлар: компетенция, касбий компетентлик, булажак укитувчилар, ахборот таълим мухдти, олий таълим, умумий урта таълим мактаблари, узвийлик ва узлуксизлик, укитувчининг ахборот ресурси

ABSTRACT

This article discusses about the professional competencies that formed and developed by graduaters of higher pedagogical educational institutions should be integrated in such a way as to serve to increase the quality and effectiveness of education in secondary schools, and future school teachers' cognitive competences to work with information and communication technologies in today's information society.

Keywords: competence, professional competence, prospective teachers, information learning environment, higher education, secondary schools, life-long education, information resource.

КИРИШ

Бугунги кунда педагогнинг уз билим сохдси буйича янгиликларга тезкор эга булишини таъминлаш, уларнинг замонавий таълим технологияларидан хабардорликка, етарли ахборот эгаси булишга талаб ва э^тиёж хдр качонгидан кура ортганлиги хдкикат. Бинобарин, жамиятни ахборотлаштириш тобора мухдм ахдмият касб этиб, хдётий заруратга айланмокда. Бу конуний ва объектив жараён

Central Asian Research Journal For Interdisciplinary Studies (CARJIS)

ISSN (online): 2181-2454 Volume 2 | Issue 3 | March, 2022 | SJIFactor: 5,965 | UIF: 7,6 | Google Scholar | www.carjis.org

DOI: 10.24412/2181-2454-2022-3-356-363

булиб, бутун жахон хамжамиятига хосдир. Мазкур жараён инсон фаолиятининг барча жабхаларини камраб олмокда. Жахон тажрибасида АКТ ривожида одатда куйидаги асосий йуналишлар ажратиб курсатилади:

АДАБИЁТЛАР ТАДЛИЛ ВА МЕТОДОЛОГИЯ

Глобалллашув. Олий таълим муассасалари АКТ ёрдамида узининг назарий ва амалий муаммоларини хал этадиган жахон микёсидаги укув муассасалари билан хамкорлик килиши мумкин. Дастурий воситалар ва ахборот махсулотлари бозорининг халкаролашуви юзага келади. Кенг географик маконда доимий ахборот истеъмол килинишининг кенгайиб бориши хисобига кулайликларга эга булиш стратегиянинг зарурий шарти сифатида шаклланади.

Уйгунлаштириш (Конвергенция). Натижалар ва хизматлар, ахборот махсулотлари ва уларни олиш воситалари, улардан касбий ва кундалик фаолиятда фойдаланиш уртасидаги фарклар йуколиб боради. Ракамли, овозли ва видеосигналларни узатиш ва кабул килиш бир курилма ва тизимда уз аксини топади.

Ахборот махсулотлари ва хизматларининг мураккаблашуви. Дастурий-аппаратли воситалар куринишидаги ахборот махсулотлари, маълумотлар омбори ва сакловчилари, эксплуатация хизмати ва эксперт таъминоти доимий ривожланиш ва мураккаблашиб бориш тенденциясига эгадир. Шу билан бирга ахборот ва коммуникация технологияларининг интерфейс кисми тизимлар ва фойдаланувчиларнинг интерактив узаро харакатини кулайлаштириш асосида вазифаларни хал этишнинг хар кандай мураккабликларини енгиллаштиради,

Узаро биргаликдаги харакатга кобилиятлилик (Interoperability). Компьютер-ахборот тизимлари, тизим ва фойдаланувчилар орасида маълумотларни макбул тарзда алмашиш, маълумотларни узатиш ва зарур ахборотларни шакллантириш етакчи технологик муаммолар макомини эгаллайди.

Оралик бугинларни кискартириш (Disintermediation). Узаро биргаликдаги харакатга кобилиятлилик уз навбатида ахборот махсулотларини фойдаланувчига етказиб бериш учун енгилликлар яратиб беради.

Афсуски, бугунги кунда олий таълим муассасалари битирувчилари умумий урта таълим мактабларида ахборот мухитини яратиш, ахборот мухитида фаолият олиб боришга етарлича тайёр эмас. Айникса, Интернет-таълим тизимида ишлашда укитувчилар куйидаги катор психологик-педагогик муаммоларига дуч келмокдалар:

1) замонавий ахборот-таълим мухитларида укитиш назариясининг мавжуд эмаслиги билан боглик муаммолар. ^айд этиб утилишича, хозирги вактда мавжуд

Central Asian Research Journal For Interdisciplinary Studies (CARJIS)

ISSN (online): 2181-2454 Volume 2 | Issue 3 | March, 2022 | SJIFactor: 5,965 | UIF: 7,6 | Google Scholar | www.carjis.org

DOI: 10.24412/2181-2454-2022-3-356-363

укитиш назарияларидан хеч биридан виртуал таълим мухитида самарали фойдаланиш имконияти мавжуд эмас. Анъанавий таълим методологияси билан узаро мувофикликда компьютер ёки Интернет таълимини ташкил этишга уринишлар юкори самара бермаяпти;

2) замонавий ахборот таълим мухдтида самарали укитиш жараёнини амалга ошириш учун укув-услубий ишларнинг таркибини макбуллаштириш билан боFлик муаммолар. Муаммо укитиш самарадорлигини ошириш учун укув-услубий ишлар билан ахборотларни узатишнинг турли куринишларини узаро мувофиклаштириш билан боFлик;

3) макбулликни таъминлаш билан боFлик муаммолар: укув-материалини психологик-эргономик талабларга мувофик такдим этиш, электрон куринишда такдим этилган укув материалларни таълим олувчиларнинг идрок этиши, электрон материални тушуна олиши. Мазкур муаммо компьютер экранидаги укув материалини талабалар томонидан идрок этилишининг психологик-лингвистик узига хосликлари билан боFлик;

4) таълим берувчи ва таълим олувчиларнинг замонавий ахборот-таълим мухитига мослашуви билан боFлик муаммолар. Мазкур муаммони хал этиш таълим субъектларининг ахборот технологиялари ва замонавий ахборот-таълим мухитига мунтазам тайёрлаб боришни такозо этади;

5) таълим жараёни иштирокчиларининг мунтазам алокасини чеклаш билан боFлик тарбия сохаси билан боFлик муаммолар;

6) валеологик муаммолар. Валеология саломатлик, инсон соFлиги хакидаги фан хисобланади. Х,озирга вактда соFлом турмуш тарзи асосларини такомиллаштириш саломатлик саклашга доир назариянинг ажралмас кисми хисобланади хамда маданий меъёр, кадриятларга асосланган шахснинг кундалик хаётий фаолиятини ташкил этиш шакл ва усулларини узида акс эттиради;

7) таълим стандартларига мувофик равишда укув материаллари сифати билан боFлик муаммолар.

Таълим жараёнидаги сунгги янгиликлар, инновация ва модернизацияланиш жараёнлари олий таълим тизимидан умумий урта таълим мактаблари учун укитувчи-кадрларни тайёрлаб беришни такозо этади. Шундай экан, бугунги кунда таълим турлари орасидаги узвийлик ва узлуксизлик нафакат ДТС ёки малака талабларидаги муаммолар, балки педагог кадрларнинг касбий тайёргарлиги нуктаи назардан хам белгиланиши лозим.

Педагогика олий таълим муассасаси талабалари, яъни булажак укитувчилар замонавий ахборот технологиялари воситалари асосида таълим-тарбия максадларига эришиш йулида дидактик вазифаларни бажаришлари учун талаб

Central Asian Research Journal For Interdisciplinary Studies (CARJIS)

ISSN (online): 2181-2454 Volume 2 | Issue 3 | March, 2022 | SJIFactor: 5,965 | UIF: 7,6 | Google Scholar | www.carjis.org

DOI: 10.24412/2181-2454-2022-3-356-363

этиладиган куйидаги билим, куникма, малака ва компетенцияларга эга булишлари лозим:

- ахборотларни саклаш, кайта ишлаш, таркатиш ва намойиш килиш тамойилларини билиш;

- компьютер ва коммуникация воситалари, уларнинг характеристикаларини билиш;

- таълим жараёни ва илмий изланишларида Интернетдан фойдаланиш;

- таълим жараёнида компьютер ва коммуникация технологияларидан фойдаланиш методологиясини билиш;

- дастурий таъминотнинг асосий турларини билиш ва улардан фойдаланиш;

- фанлардан махсус такдимотлар ва электрон ресурслар тайёрлаш воситаларидан фойдаланиш;

- таълим жараёнида амалий масалаларни ечишда ахборот технологияларини куллаш;

- масофавий таълим электрон укув-методик базасини яратиш ва ундан фойдаланиш.

Бизнинг фикримизча, таълим-тарбия жараёнларига замонавий ахборот-коммуникация технологияларини жорий этиш - педагогик-психологик максадларни амалга оширишга йуналтирилган замонавий ахборот технологияларини ишлаб чикиш ва улардан фойдаланишни назарда тутади. Назарий манбалар тахдили талабаларнинг когнитив компетентлигини ривожлантиришда ахборот-коммуникация технологияларидан кенг фойдаланиш:

- укув-тарбия жараёнининг фаоллашишига хдмда таълим самарадорлигини ошишига;

- ахборотни турли шаклда (овоз, матн, видео, графика, анимациялар ёрдамида) берилиши талабаларнинг билишга кдзикдшларини ортишига, юкори даражадаги кургазмалик талабаларда мавзунинг узок вакт хотирада сакланишини таъминлаши;

- табакалаштирилган ва индивидуаллаштирилган укитишни амалга оширишга имкон бериши билан алохдда ахдмият касб этишини курсатади.

МУ^ОКАМА ВА НАТИЖАЛАР

Фикримизча, ахборот таълим мухдтини яратишда тизимли ёндашувни жорий килиш талаб этилади. Ушбу ёндашувнинг дастлабки боскичида замонавий таълим мазмунига мос равишда таълим муассасаси ахборот-таълим мух,ити максади белгиланади. Педагогик фаолиятда таълим максади тизимлаштирувчи вазифани бажаради. Айнан белгиланган максад таълим мазмуни, максади,

Central Asian Research Journal For Interdisciplinary Studies (CARJIS)

ISSN (online): 2181-2454 Volume 2 | Issue 3 | March, 2022 | SJIFactor: 5,965 | UIF: 7,6 | Google Scholar | www.carjis.org

DOI: 10.24412/2181-2454-2022-3-356-363

ташкилий шаклларини танлаш учун асос булиб хизмат килади. Замонавий таълимнинг максади - мутахассис модели талабларига мос равишда шакллантириладиган билим, куникма ва малакалар тизимидан таркиб топиб, у тегишли таълим стандартларида уз аксини топади. Бундан ташкари республикамиз Кадрлар тайёрлаш миллий модели талабларига кура талаба шахси педагогик жараён объектигина булиб колмасдан, унинг субъектига хам айланиб бормокда. Бундай холатларда талаба мустакил таълимининг ахамияти ортади ва куйидаги куникма ва малакаларни шакллантириш талаб этилади:

1. Мустакил таълим олишни режалаштириш куникма ва малакалари:

- мустакил фаолият юритишнинг шахсий режасини тузиш;

- режа асосида максадли фаолият юритиш;

- уз фаолиятини назорат килиб, унга зарур тузатишлар киритиб бориш.

2. Интернет, илмий хамда укув ахборотларидан фойдалана олиш куникма ва малакалари:

- илмий ва укув ахборотлари мустакил аниклаш;

- янги ахборотларни мустакил тахлил килиш ва бахолай олиш;

- хал этилиши лозим булган муаммо нуктаи назаридан Интернетдан ахборот манбаларини кидириш ва топиш;

- олинаётган ахборотлар мазмунидаги янги ва истикболли янгиликларни кура олиш.

3. Электрон ахборот-таълим ресурслари устида ишлаш куникма ва малакалари:

- электрон кулланмалар ва каталоглардан тизимли равишда фойдаланиш;

- Интернетдан олинган илмий, укув ва бошка адабиётлар руйхатини библиография коидалари асосида юрита олиш.

4. Замонавий ахборот технологиялари воситалари оркали такдим этилган маърузаларни узлаштириш куникма ва малакалари:

- маърузалар мавзуси ва режасини, адабиётлар руйхатини белгилаб олиш;

- такдим этилган ахборотларни тугри кабул килиш;

- асосий муаммо, гоя ва хулосаларни ажрата олиш;

- асосий мазмунни уз сузлари билан кискача ёзиб олиш;

- такдим этилган ахборотларни кайта ишлаш, саклаш ва улар мазмунини таълимий максадларда куллаб бориш.

5. Электрон дарслик билан ишлаш куникма ва малакалари:

- электрон дарслик билан умумий холатда танишиш, унинг муаллифи, мазмуни, хулосаси, иллюстрациялари хамда аннотацияларини билиш;

- электрон дарсликнинг мантикий тузилмасини ажратиб олиш;

Central Asian Research Journal For Interdisciplinary Studies (CARJIS)

ISSN (online): 2181-2454 Volume 2 | Issue 3 | March, 2022 | SJIFactor: 5,965 | UIF: 7,6 | Google Scholar | www.carjis.org

DOI: 10.24412/2181-2454-2022-3-356-363

- урганилаётган мавзуни тулаконли тушуниб олиш учун кушимча кулланмалар: анимация, луFат, энциклопедия, маълумотномалардан фойдалана олиш;

- олинган маълумотларни тезислар, конспектлар куринишида кайд этиб бориш.

Электрон ахборот-таълим мухити куйидаги учта асосий вазифани бажаради:

- ташки мухит субъектларига замонавий ахборот технологиялар ёрдамида таълим муассасасининг ахборот-таълим мухити туFрисида тасаввур хосил килишга ёрдамлашиш;

- таълим муассасаси ходимларининг узаро хамкорлигини ошириш ва узаро ахборот-таълим ресурслари алмашиши мухитини юзага келтириш;

- таълим муассасасида ахборот-таълим мухити воситалари оркали самарали ахборот алмашинувини ташкил этиш ва бошкариш.

Таълим муассасасида ахборот-таълим мухити максадини белгилаш учта жараённинг даврий кетма-кетлигини эътиборга олган холда амалга оширилади:

- биринчи даврда мухитни тахлил килиш натижалари урганилади;

- иккинчи даврда - мос равишда амалга ошириладиган тадбирлар белгилаб олинади;

- учинчи даврда бевосита таълим муассасасининг ахборот-таълим мухити максади ишлаб чикилади.

Х,ар кандай максадни амалга ошириш жараёнини бошкариш харакатлар дастурини ишлаб чикиш даражасида аниклаштириб олиш талаб этилади. Ишлаб чикилган максадлар асосида муассаса ахборот-таълим мухитининг тизимларини ривожлантириш дастури шакллантирилади ва уларнинг руёбга чикарилиши оркали мутахассисларни шахсга йуналтирилган ёндашув талаблари асосида самарали тайёрлаш учун зарур шарт-шароитлар яратилади.

Мутахассисларнинг фикрига кура, Интернет умумий ривожланишга тулик имкон бермайдиган таълимнинг репродуктив шаклларини креатив усуллар билан интеграциялаш учун зарур шароит яратади.

Интернет ахборот мухитида билишга доир материалларни англаш ва тушуниш билан боFлик вазифаларга ечим топиш нафакат маълум бир фанга доир тайёргарликка эга булиш, балки браузердан фойдаланиш, ахборотни излаш, блог-технологиялар, вики-технологиялар, синхрон-асинхрон мулокотдан фойдаланиш учун зарур билим ва куникмалар, яъни АКТ компетентлигининг муайян даражасини эгаллашни талаб этади. Шунинг учун булажак укитувчининг АКТ-компетентлик даражаси замонавий Интернет-технологиялари воситасида универсал укув фаолиятини ривожлантиришнинг мухим шарти булиб хизмат

Central Asian Research Journal For Interdisciplinary Studies (CARJIS)

ISSN (online): 2181-2454 Volume 2 | Issue 3 | March, 2022 | SJIFactor: 5,965 | UIF: 7,6 | Google Scholar | www.carjis.org

DOI: 10.24412/2181-2454-2022-3-356-363

килади.

iНе можете найти то, что вам нужно? Попробуйте сервис подбора литературы.

Укитувчининг ахборот ресурси - укитувчи томонидан педагогик фаолиятда фойдаланиладиган билимлар ва ахборотлар йетиндиси булиб, биз уни куйидагича график шаклда намоён этдик.

УЦИТУВЧИНИНГ АХБОРОТ РЕСУРСИ

2.1.1-расм. У^итувчининг ахборот ресурси тузилмаси

Таълим жараёнининг сифати, таълим натижаларига эришиш самарадорлиги куп жихдтдан шахсга йуналтирилган укув жараёнини амалга ошириш, индивидуал дастурлар ва таълим маршрутларини режалаштиришни анщлаштириб беради. Булажак укитувчилар келгуси касбий фаолиятида укувчиларнинг индивидуал

Central Asian Research Journal For Interdisciplinary Studies (CARJIS)

ISSN (online): 2181-2454 Volume 2 | Issue 3 | March, 2022 | SJIFactor: 5,965 | UIF: 7,6 | Google Scholar | www.carjis.org

DOI: 10.24412/2181-2454-2022-3-356-363

эхтиёжларини кондириши учун индивидуал таълим траекториясини ишлаб чикиш ва амалга ошириш лаёкатига эга булиши лозим. Таълим жараёнини индивидуаллаштириш муаммоси ва булажак укитувчини таълим олувчиларнинг билиш эхтиёжлари, кизикиши ва кобилиятларига мослашувини таълим жараёнида ахборот-коммуникатив технологиялари ёрдамида самарали хал килиш мумкин.

ХУЛОСА

Мазкур асосга таяниб шуни айтиш мумкинки, янги таълимий натижаларни кулга киритиш имконини берадиган инновацион ташкилий шакллардан самарали фойдаланиш учун булажак укитувчилар мазкур укитиш шаклларини ижодий ёндашув асосида куллаш малакасига эга булиши лозим. Чунки умумий урта таълим мактабларида фолият олиб борадиган замонавий укитувчи ижодий тафаккур юритиш оркали индивидуал ва гурухий маслахат, шу жумладан, e-mail-маслахатлар утказиши, таълимий форумлар, тренинглар ташкилотчиси булиши зарур, компьютер тестларини утказиш, укувчиларнинг индивидуал таълимий траекториясини куллаб-кувватлаш учун укитувчи ва укувчиларнинг жамоавий узаро биргаликдаги харакатини ташкил этиш куникмаларига эга булиши зарур.

REFERENCES

1. Узбекистан Республикаси Президентининг 2018 йил 19 февралда "Ахборот технологиялари ва коммуникациялари сохасини янада такомиллаштириш чора-тадбирлари туFрисида"ги ПФ-5349-сон карори. ^онун хужжатлари маълумотлари миллий базаси, 20.02.2018 й., 06/18/5349/0792-сон

2. Абдукодиров А.А, Пардаев А.Х. Масофали укитиш назарияси ва амалиёти. -Т.: Фан, 2009. -145 б.

3. Джураев Р.Х., Цой М.Н., Данияров Б.Х., Гайер Т.В. Интерактивный комплекс в образовательном процессе: Монография. -Т.: Шарк, 2011. - 267 с.

4. Жидко С.Ю. Образовательный потенциал информационной технологии как высокой педагогической технологии информационного общества. - М.: Академия, 2000. - 120 с.

5. Лутфиллаев М.Х,. Олий таълим укув жараёнини такомиллаштиришда ахборот технологияларини интеграциялаш назарияси ва амалиёти (Информатика ва табиий фанлар мисолида): пед. фан. док. ... дис. - Самарканд.: 2005. - 236 б.

6. Муслимов Н.А. Касб таълими укитувчисини касбий шакллантиришнинг назарий-методик асослари: пед. фан. док. ... дис. - Тошкент, 2007. - 377 б.

i Надоели баннеры? Вы всегда можете отключить рекламу.