Научная статья на тему 'БЎЛҒУСИ ФАРМАЦЕВТ-ТАЛАБАЛАРНИНГ ИНГЛИЗ ТИЛИДА КАСБИЙ КОММУНИКАТИВ КОМПЕТЕНЦИЯЛАРИНИ РИВОЖЛАНТИРИШНИНГ САМАРАЛИ УСУЛЛАРИ'

БЎЛҒУСИ ФАРМАЦЕВТ-ТАЛАБАЛАРНИНГ ИНГЛИЗ ТИЛИДА КАСБИЙ КОММУНИКАТИВ КОМПЕТЕНЦИЯЛАРИНИ РИВОЖЛАНТИРИШНИНГ САМАРАЛИ УСУЛЛАРИ Текст научной статьи по специальности «Языкознание и литературоведение»

CC BY
227
27
i Надоели баннеры? Вы всегда можете отключить рекламу.
Ключевые слова
махсус касбий инглиз тили / махсус академ инглиз тили / фанлараро алоқадорлик / аутентик материаллар. / специальный профессиональный английский / специальный академический английский / междисциплинарная связь / аутентичные материалы.

Аннотация научной статьи по языкознанию и литературоведению, автор научной работы — Максудова Ҳилола Фердинантовна

Мақолада республика олий таълим муассасаларининг фармацевтика йўналишида инглиз тилини ўқитиш жараёнида талабаларнинг касбий коммуникатив компетенцияларини ривожлантиришнинг самарали усулларини ишлаб чиқишда фармацевтика мутахассислигида инглиз тилига мақсадларни аниқлаш муҳимлиги ёритилган .

i Надоели баннеры? Вы всегда можете отключить рекламу.
iНе можете найти то, что вам нужно? Попробуйте сервис подбора литературы.
i Надоели баннеры? Вы всегда можете отключить рекламу.

ЭФФЕКТИВНЫЕ МЕТОДЫ РАЗВИТИЯ У БУДУЩИХ ФАРМАЦЕВТОВ ПРОФЕССИОНАЛЬНЫХ КОММУНИКАТИВНЫХ КОМПЕТЕНЦИЙ НА АНГЛИЙСКОМ ЯЗЫКЕ

Мақолада республика олий таълим муассасаларининг фармацевтика йўналишида инглиз тилини ўқитиш жараёнида талабаларнинг касбий коммуникатив компетенцияларини ривожлантиришнинг самарали усулларини ишлаб чиқишда фармацевтика мутахассислигида инглиз тилига мақсадларни аниқлаш муҳимлиги ёритилган .

Текст научной работы на тему «БЎЛҒУСИ ФАРМАЦЕВТ-ТАЛАБАЛАРНИНГ ИНГЛИЗ ТИЛИДА КАСБИЙ КОММУНИКАТИВ КОМПЕТЕНЦИЯЛАРИНИ РИВОЖЛАНТИРИШНИНГ САМАРАЛИ УСУЛЛАРИ»

Максудова ^илола Фердинантовна,

Узбекистан Давлат жах,он тиллари университети х,узуридаги Чет тилларга уткитишнинг инновацион методикаларини ривожлантириш республика илмий-амалий маркази кичик илмий ходими

БШУСИ ФАРМАЦЕВТ-ТАЛАБАЛАРНИНГ ИНГЛИЗ ТИЛИДА КАСБИЙ КОММУНИКАТИВ КОМПЕТЕНЦИЯЛАРИНИ РИВОЖЛАНТИРИШНИНГ САМАРАЛИ УСУЛЛАРИ

УДК: 372.881.111.1

МАКСУДОВА Х,.Ф. БУЛ¥УСИ ФАРМАЦЕВТ-ТАЛАБАЛАРНИНГ ИНГЛИЗ ТИЛИДА КАСБИЙ КОММУНИКАТИВ КОМПЕТЕНЦИЯЛАРИНИ РИВОЖЛАНТИРИШНИНГ САМАРАЛИ УСУЛЛАРИ

Маколада республика олий таълим муассасаларининг фармацевтика йуналишида инглиз тилини укитиш жараёнида талабаларнинг касбий коммуникатив компетенцияларини ривож-лантиришнинг самарали усулларини ишлаб чикишда фармацевтика мутахассислигида инглиз тилига максадларни аниклаш мух,имлиги ёритилган .

Таянч суз ва тушунчалар: махсус касбий инглиз тили, махсус академ инглиз тили, фанлараро алокадорлик, аутентик материаллар.

МАКСУДОВА Х.Ф. ЭФФЕКТИВНЫЕ МЕТОДЫ РАЗВИТИЯ У БУДУЩИХ ФАРМАЦЕВТОВ ПРОФЕССИОНАЛЬНЫХ КОММУНИКАТИВНЫХ КОМПЕТЕНЦИЙ НА АНГЛИЙСКОМ ЯЗЫКЕ

В статье подчеркивается важность определения целей английского языка по фармацевтической специальности при разработке эффективных методов развития профессиональных коммуникативных компетенций у студентов в процессе преподавания английского языка в области фармации в высших образовательных учреждениях республики.

Ключевые слова и понятия: специальный профессиональный английский, специальный академический английский, междисциплинарная связь, аутентичные материалы.

MAKSUDOVA Н.F. EFFECTIVE METHODS DEVELOPING IN PROFESSIONAL ENGLISH COMMUNICATIVE COMPETENCES OF PHARMACEUTICAL STUDENTS

The article emphasizes the importance of determining the goals of the English language in the pharmaceutical specialty for developing effective methods of professional communicative competencies development in the process of teaching English among students in the field of pharmacy in higher educational institutions of the republic.

Key words and concepts: specific professional English, specific academic English, interdisciplinary approach, authentic materials.

Кириш.

Хозирги кунда мамлакатимизда чет тилини касбий сох,ага боFлаб укитиш дол-зарб булиб, х,усусан, тиббиёт сох,аси мута-хассисларининг чет тилларини билишлари уларнинг х,ам касбий х,ам илмий билимла-рини оширишда мух,им. "2017-2021 йил-ларда Узбекистон Республикасини ривожлан-тиришнинг бешта устувор йуналиши буйича Харакатлар стратегияси"да ижтимоий сох,ани ривожлантиришнинг устувор йуналишлари каторида "фармацевтика саноатини янада ривожлантириш, ах,оли ва тиббиёт муассаса-ларининг арзон, сифатли дори воситалари ва тиббиёт буюмлари билан таъминланишини яхшилаш, дори-дармонлар нархларининг асоссиз усишига йул куймаслик буйича чора-тадбирларни амалга ошириш"1 алох,ида бел-гиланган.

Узбекистон Республикаси Президентининг 2019 й ил 10 апрелдаги "2019-2021 йилларда республиканинг фармацевтика тармоFини янада жадал ривожлантириш чора-тадбирлари туFрисида"ги ПФ-5707-сонли Фар-мони фармацевтика тармоFини жадал ривожлантириш, хорижий инвестицияларни х,амда етакчи хорижий компанияларни инвестиция лойих,аларини амалга оширишга жалб килиш, инновацион фармацевтика мах,сулотларини яратишни раFбатлантириш, мах,аллий ишлаб чикарувчиларнинг ишлаб чикариш х,ажмлари ва экспорт салох,иятини кенгайтириш2 таъкид-ланди.

Мазкур карор ва фармонлар ижросини таъминлашда фармацевтларнинг чет тили, айникса, инглиз тилини ташки алокалардаги ва мамлакатимиздаги ах,амияти юкори. Бунда:

- мах,аллий фармацевтика саноатини ривожлантириш, унинг жах,он бозорига кириб боришидаги улушини купайтириш;

- фармацевтикага ихтисослашган эркин иктисодий зоналарни ташкил этиш;

1 Узбекистон Республикаси Президентининг 2017 йил 7 февралдаги "Узбекистон Республикасини янада ривожлантириш буйича Харакатлар стратегияси туFрисида"ги ПФ-4947-сонли Фармони. - https://lex.uz/docs/3107036

2 Узбекистон Республикаси Президентининг 2019 йил 10 апрелдаги "2019-2021 йилларда республиканинг фармацевтика тармоFини янада жадал ривожлантириш чора-тадбирлари туFрисида"ги ПФ-5707-сонли Фармони. - https://lex.uz/ru/docs/4280358

- хорижий инвесторлар билан алокаларни кучайтириш ва инвестицияларни олиб киришни кенгайтириш.

- рецептлар, янги дори-дармонларни кулланилиш йурикномалари;

- лаборатория жих,озлари ва анжом-ларидан фойдаланиш йурикнома курсатмаларидан фойдалана олиш каби вази-фалар куйилди.

Тадкикот максади.

Тадкикот максади фармацевтика йуналишида инглиз тилини укитиш жараёнида талабаларнинг касбий коммуникатив компе-тенцияларини ривожлантиришдан иборат.

Мавзу буйича бошка олимлар илмий асар-лари кискача тах,лили.

Нофилологик таълим йуналишида чет тилни укитиш махсус, яъни, касбий-сох,авий максадларга йуналтириб укитиш х,озирги кунда энг долзарб ва махсус тадкикотлар объектига айланган масалалардан бири х,исобланади. ХХ асрнинг 60-йилларига келиб, инглиз тилини махсус максадларда укитиш буйича катор илмий изланиш-лар олиб борилди, таълимда янги метод-лар ишлаб чикилди3. Т.Хатчинсон ва А.Уотерс (1994) инглиз тилини укитишни катта бир дарахтнинг илдизи булса, инглиз тилини махсус максадларда укитиш унинг бир катта шохи, деб х,ам тавсифлайдилар4. Таъкидлаш жоизки, нафакат Европа мамлакатларида, балки инглиз тили иккинчи ёки чет тили сифа-тида урганиладиган Шарк мамлакатларидаги хитой, араб, япониялик тадкикотчилар х,ам нофилологик таълим муассасаларида инглиз тилини махсус максадларда урганиш масала-лари билан кенг шугуллана бошладилар. Ушбу масала буйича, укитиш борасида олиб борил-ган изланишлар махсус тилни урганишни тас-нифлаш х,аракатларининг натижаси уларок, 1983 йилда С.Савингтон инглиз тилини махсус максадларда укитишни куйидаги йуналишларини таклиф этди:

3 Choudhary Z. J. English for specific purposes: role of learners, teachers and teaching methodologies European Scientific Journal July2015 edition vol.11, No.20ISSN: 1857 - 7881 (Print)e - ISSN 1857- 7431 Department of Foreign Languages, Taif University, Taif, SaudiArabia 7-p

4 Hutchinson T. and Waters A. English for specific purposes.: A learning centered approach: Cambridge university press. 1993.

ЗАМОНАВИЙ ТАЪЛИМ / СОВРЕМЕННОЕ ОБРАЗОВАНИЕ 2020, 5 (90)

- инглиз тили иккинчи тил сифатида укитиш (ESL);

- инглиз тилини фан ва технология тили сифатида укитиш (EST);

- инглиз тилини академ максадда укитиш (EAP);

- инглиз тили ишлаш максадида, яъни, мулокот юритиш учун иккинчи тил сифатида урганиш (VESL)1.

Мазкур тармокларнинг максадларини О.З.Барнави 2011 йилда куйидагича тавсиф-лайди:

- инглиз тилини академ максадларда, яъни, сох,авий-илмий тил сифатида урганиш (илм-фан ва технология борасидаги билим-ларни эгаллаш учун);

- инглиз тилини касбий максадларда урганиш (шифокорлар, хукукшунослар ва бошка мутахассисликларда касбий компетен-цияга эга булиш учун);

- инглиз тилини ишлаш максадида (туризм, х,амширалик, курувчилар), яъни, факат узаро мулокот юритиш максадида урганиш2.

Унинг фикрича, инглиз тилини академ максадларда урганиш (EAP) тармоFи академ билимлар, яъни, сох,а юзасидан илмий ада-биётлар, маколаларни укиш, уларни тах,лил килиш, илмий маколалар ёзиш, конференция ва семинарлар учун такдимотлар тайёрлаш кабиларни уз ичига олади.

Шуни кайд этиш керакки, инглиз тили академ максадларда урганиш (EAP) деганда купчилик инглиз тили укитувчилари (х,атто инглиз тилини махсус максадларда укитиш сох,асида фаолият юритаётган укитувчилар х,ам) филология йуналишлари учун инглиз тили билан бир хил деган фикрдалар. Бирок, юкорида келтирилган хорижий таж-риба илмий максадларда инглиз тилини укитиш инглиз тилини махсус максадларда укитишнинг тармоFи булиб, инглиз тили х,ар бир мутахассисликда академ максадда ёки касбий-сох,авий максадларда укитилади. Фар-

1 Savington, S. J. Communicative competence: Theory and Classroom Practice. Massachusetts, etc.1983 Addison -Wesley Publishing Company.Sifakis, N.; Sougari, A.

2 Osman Z. Barnawi Examining formative evaluation on an English for specific purposes program, A Dissertation

Degree of Doctor of Philosophy Indiana University of Pennsylvania May 2011.

мацевтика йуналиши мисолида келтирадиган булсак, фармацевтик инглиз тилини академ максадларда фармацевтика сох,асида илмий тадкикотлар олиб борувчи мутахассислар урганадилар.

Касбий-сох,авий максадларда инглиз тили (English for Occupational Purposes, EOP) тармоFи эса иш жойида инглиз тилида касбий сох,ада оFзаки ёки ёзма мулокот юритиш, учрашувлар, тадбирларда инглиз тилида касбий-сох,авий мулокот кила олиш кабиларни уз ичига олади. Жумла-дан, Н.Бастуркмен академ ва сох,авий инглиз тилини укитиш турларини умумий ва мах,сус гурух,ларга ажратади3. Ушбу фикр анча асосли булиб, уни жадвалда куйидагича акс эттириш мумкин (1-жадвал):

Куриб турганимиздек, х,ар бир тармок уз ичида умумий ва махсус максадларда инглиз тилини укитиш гурух,ларига булинган. Айрим тадкикотчилар умумакадем ва умум-касбий инглиз тилини укитишга эх,тиёж йук, балки олий таълим муассасаларида махсус академ ва махсус касбий инглиз тили укитилишини таъкидлайдилар. Бирок, бу тил урганувчиларнинг инглиз тилини билиш дара-жаси, таълим максадига боFлик.

Маколанинг илмий мох,ияти.

Республикамиздаги аксарият нофилологик йуналишлардаги олий таълим муассасалари-нинг биринчи боскич талабаларининг инглиз тилини билиш даражаси етарли эмаслиги махсус академ ёки махсус касбий тилни укитиш анча кийин кечади. Бунда умумкасбий ва умумакадем максадларда инглиз тилини укитиш оркали, талабаларнинг х,ам тил билиш дара-жаларини кутариш, х,ам махсус академ ва махсус касбий тилни укитишга тайёрлаш мумкин булади.

Умумакадем максадларда инглиз тили - барча мутахассисликлар учун умумий инглиз тилини укитиш булиб, асосан, академик яъни, илмий услубга хос грамматика ёки тил куникмаларини ривожлантириш назарда тутилади. Умумакадем максадлардаги инглиз тилини укитишдан кура, касбий-сох,авий инглиз тилини укитиш максадлирок эканлиги

3 Basturkmen H. Developing courses in English for specific purposes, university of Auckland, New Zealand, 2010, 154-p.

1-жадвал. Н. Бастуркменнинг академ ва сох,авий инглиз тилини ук,итиш турлари1

Branch Sub branches Example

English for Academic purposes (EAP) English for General Academic Purposes (EGAP) English for Academic Writing

English for Specific Academic Purposes (ESAP) English for Law studies

English for Occupational Purposes (ESOP) English for General Occupational Purposes (EGOP) English for hospitality industry

English for Specific Occupational Purposes (ESOP) English for hotel receptionists

масаласи бугунги кунгача долзарб мух,окама объекти булиб турган бир вактда К.Хайленд умумакадем инглиз тилини укитиш зарура-тини исботловчи куйидаги сабабларни келти-ради:

- инглиз тилидаги илмий лексикани, илмий услубни ургатиш;

- инглиз тилини билиш даражаси юкори булмаган талабаларга махсус академ билим-ларни укитишдан аввал бошланFич боскич сифатида ургатиш;

- умумакадем лексикани ривожланти-ришга каратилган машк ва топшириклардан кенг фойдаланиш, тил ва нутк компетенцияла-рини ривожлантириш;

- илмий матнни укиш, тушуниш ва тах,лил килиш куникмаларини ривожланти-ришга оид машкларни бажаришга ургатиш2.

Умумкасбий максадларда инглиз тили тармоFи - инглиз тилида махсус касбий ком-муникатив компетенцияларини ривожланти-ришдан аввал ижтимоий-маданий, прагматик компетенцияларини ривожлантириш, ижти-моий мулокотда кулланиладиган грамматика ва лексика ургатишни, расмий ва норас-мий хатлар ёзиш, учрашув ва интервюларда лексик бирликлардан туFри фойдаланишни ургатиш.

Махсус касбий максадларда инглиз тили -мутахассисликка оид касбий ёзма ва оFзаки мулокотга ургатиш билан шугулланади. Фармацевтика йуналиши мисолида бу - фармацевтика компаниясига ишга жойлашиш учун интервью тайёрлаш; фармацевтнинг шахсий варака ёки таржимаи холни (Job application, CV, cover letter) ёзишга ургатиш; расмий, норасмий, буюртма хатларини ёзиш; Linkedln, mail, google ижтимоий тармоклардан касбий максадларда фойдаланишга ургатиш.

1 Basturkmen H. Developing courses in Епд^1л for specific purposes, university of Auckland, New Zealand, 2010, 154-p

2 Hyland K. English for academic purposes. 2006. 302-p.

Махсус академ максадларда инглиз тили - уз олдига муайян сох,а буйича илмий сох,авий терминологияни ургатиш, илмий адабиётларни укиш, тах,лил кила олиш, йурикномаларни тузиш, илмий маколалар ёзиш ва илмий конференцияларда илмий маърузалар кила олишга ургатиш каби максадларни уз ичига олади.

Академ ва сох,авий инглиз тилини укитиш турлари х,ар бир сох,анинг чет тилига булган эх,тиёжларидан келиб чиккан х,олда турлича укитилиши мумкин. Иктисодиёт сох,асидаги мутахассислар махсус касбий инглиз тилини касбий фаолиятда купрок кулласалар, тиб-биёт ходимлари махсус академ инглиз тилини урганишга эх,тиёжлари мавжуд.

Д.Нелсон эса инглиз тилини махсус максадларда урганиш эх,тиёжларини аниклашда куйидагилар асос сифатида оли-ниши кераклигини уктиради:

- курс укитиладиган х,олат (шарт-шароити);

- тил урганувчининг хох,иш-истаклари, умумий эх,тиёжлари;

- урганувчининг айни вактдаги тил билиш даражаси;

- урганувчининг заиф томонлари (мута-хассисликни эгаллаган даражаси х,ам назарда тутилади);

- урганувчининг курсни укишдан максади;

- урганувчининг у ёки бу нутк фаолияти турларини эгаллашга эх,тиёжлари;

- мутахассиснинг инглиз тилига касбий эх,тиёжи;

- укитишдаги (register analysis) мос грамматика, лексикани; (discourse analysis) дискурс; (genre analysis) жанрни танлаш3.

Буни фармацевтика йуналиши мисолида курадиган булсак, булFуси фармацевт-

3 Nelson D., Devardhi J., Tadesse A. The issues involved in ESP course design / Language in India, Strength for today and bright hope for tomorrow, Volume 12:9 september 2012 ISSN 1930-2940 126-139 p.

ЗАМОНАВИЙ ТАЪЛИМ / СОВРЕМЕННОЕ ОБРАЗОВАНИЕ 2020, 5 (90)

1-расм. Фармацевтика йуналишида инглиз тилини ички ва ташк,и максадларда урганиш1.

Фармацевтика йуналишида инглиз тилини урганиш максадлари

Ички мацсадлар

Ташк;н максадлар

Хориждан импорт щшинган дорн -дармоиларнннг йурицномалари, субстанциялариш1 урганиш, лаборатория анжомларини Узбекистон шароитнда куллаш

с

Узбекистон шаронтида махаллий доривор усимликлардантаёрланган

дори воситаларини, субстанцняларнн экспорт кнлпшда х,орижий х,амкорлар билан мулоцот цилиш

лар келажакда илмий тадкикот олиб борувчи биотехнологлар, метрологлар - айнан инглиз тилининг илмий фармацевтик билимларини эгаллаш максадида ургансалар, фармация (провизорлар) йуналиши талабалари касбий-сохавий инглиз тилини тижорий максадларда урганишга эхтиёжлари катта.

Фармацевтика йуналишида инглиз тилини укитишда ушбу эхтиёжларни урганиб чикиш булажак фармацевт талабаларнинг чет тилида заиф томонларини аниклаш имкони-ятини берди. Булар: ушбу мутахассисликка укишга кабул килинаётган аксарият абитури-ентларнинг чет (инглиз) тилини билиш дара-жалари ута пастлиги; айрим чет тили билим-лари юкори булган талабалар билан алохида ишлаш имкониятининг мавжуд эмаслиги, уларда чет тили билимларини оширишга айтарли кизикишининг йуклиги; фармацевтик максадлари ва эхтиёжларига мос замона-вий дарсликларнинг йуклиги; кулланилаётган баъзи адабиётлар ва таркатма материаллар-нинг умумий ва махсус максадлари ва вазифа-ларининг аник эмаслиги кабилар. Бу холатлар, албатта, укитувчи учун чет (инглиз) тилини гурух, учун мос грамматика, лексика ва дис-курсни танлашида чет (инглиз) тилини мах-сус максадларда ёки академ максадларда укитишни ташкил этишни кийинлаштиради. Шу боис купчилик нофилологик ОТМларда

1 Муаллиф томонидан тузилган.

чет тилларни умумий максадларда укитиш билан чекланилмокда. Бу Республика-мизда чет тилларни махсус касбий-сохавий максадларга боFлаб укитиш масаласи муам-молигича колаётганини курсатади.

Тадкикотимиз объекти булган фармацевтика йуналишининг ушбу касб амалиётида инглиз тили билим-малакаларини куллашнинг урни ва ах,амиятини урганиб чикиш ушбу сох,ада куйидаги эхтиёжларни аниклаш имко-нини берди (1 -расм):

Демак, фармацевтика йуналишида чет (инглиз) тилини укитишни ташкил этишда ушбу хусусиятларни эътиборга олиш керак булади. Бу уринда шуни хам таъкидлаб утиш керакки, хатто Япония, Арабистон ёки кушни давлатлар K1озоFистон, KирFизистонда фармацевтика йуналишида таълим оладиган талабаларнинг инглиз тилига эхтиёжлари бир-биридан фарк килади. Бунинг асосий сабаби, талабаларнинг инглиз тилини билиш дара-жаси ва соханинг мамлакатдаги ижтимоий холатига хам боFлик. М.Майо ва В.Нунес уз изланишларида фармацевтика йуналиши талабаларига инглиз тилини укитишда факат ички максадларни курсатиб утади. Улар-нинг фикрича, инглиз тили фармацевтика йуналишида:

- сохага оид илмий маколаларни укиш;

- фармацевтика сохасидаги маъруза-ларни тушуниш;

ЗАМОНАВИЙ ТАЪЛИМ / СОВРЕМЕННОЕ ОБРАЗОВАНИЕ 2020, 5 (90)

- лаборатория жих,озлари йурикномаларини тушуниш;

- хорижий унверситетлар ва лаборато-рияларга хат ёзиш;

- сох,ага оид мавзуларда сухбат кура олиш учун, деб х.исоблашади1.

Бирок Узбекистон шароитида фармацевтика сох,асида чет (инглиз) тилини ташки максадларда урганиш мах,аллий дори воси-таларини экспорт килишда чет эл вакиллари билан мулокот килиш, айланма х,ужжатлар, шартномалар тулдириш, расмий хатлар ёзиш каби махсус касбий инглиз тилини укитиш мух,имлигини курсатади. Доришунослар мун-тазам изланишда булишлари, фармацевтика сох,асидаги илмий янгиликлардан мунтазам хабардор булишлари, шу билан бирга, янги дори турларини яратишлари хорижий ада-биётларни, журналларни укиб урганишлари махсус академ инглиз тилини укитиш ички максадларда укитишни курсатади.

iНе можете найти то, что вам нужно? Попробуйте сервис подбора литературы.

Тадк,ик,от объекти.

Фармацевтика йуналишида инглиз тили-даги укитиш жараёнида 1-2-боскич талабала-рининг касбий-сох,авий лаёкатларини ривож-лантириш жараёни.

Тадкикотда кулланилган усуллар.

Тадкикот жараёнида назарий (тах,лилий, таснифий, тавсифий), прогностик (умумлаш-тириш, бах,олаш) каби методлардан фойдала-нилди.

Тадкикотимиз жараёнида фармацевтика йуналишида инглиз тилини укитишда амалда кулланилаётган ишчи укув дастур ва дарс-ликлар тах,лил килиш натижасида инглиз тилини укитишда фармацевт-талабаларнинг касбий эх,тиёжлари инобатга олинмаган-лиги, касбий оFзаки мулокотни ривож-лантиришга эътибор каратилмаганлиги аникланди. Бу 35 нафар чет тили укитувчилар ва 450 талабалардан, умумий 485та респон-дентлардан олинган суровномаларда х,ам куринади. Укитувчилардан олинган анкета суровноманинг "Фармацевтика йуналишидаги талабалари учун инглиз тили укув кулланмалар ва дарсликлар ДТС

1 Mariadel Pilar G. M. 8nd Vicente N. A. Needs Identification for an ESP Pharmacy Course Universidaddel PaisVasco Revista de lenguas para fines especificosN- 2(1995) 83-94 page.

талабларига жавоб берадими?" деган саво-лига 38% укитувчилар "к,исман" деб жавоб беради; 50% "нутк фаолияти турларининг бар-часи камраб олинмаган", 12% "талабга жавоб беради" деган фикрдалар.

"Фармацевтика йуналишида инглиз тилини ук,итиш жараёни к,андай олиб бори-лиши керак?" деган саволга 30% укитувчи "тилни тизимли тарзда пухта ургатиш керак", 40% "купрок укиш ва ёзишни ургатиш керак, чунки улар рецепт билан ишлайдилар", 30% "тинглаб тушинишда кийинчиликка дуч кела-дилар, шунинг учун тинглаб тушиниш купрок укитилиши керак" деган фикрдалар. Талабалардан олинган суровноманинг "Фармацев-тик терминларни урганишда кандай усул-лардан фойдаланиш самарали булади?" саво-лига 98% талабалар "х,аётий мисолларни дарс давомида куллаш оркали", факат 2% талаба "изох,лаш оркали" деб х,исоблайдилар. Анкета суровномалари ва хорижий тажрибадан келиб чиккан ^олда фармацевтика йуналиши талабаларининг инглиз тилида касбий-коммуникатив компетенцияларини ривож-лантиришнинг самарали механизмини ишлаб чикиш кераклигини курсатди.

Натижалар ва амалий мисоллар.

Тадкикот ишининг амалий натижа-лари куйидагилардан иборат. Фармацевтика йуналишида инглиз тилини махсус максадларда укитишнинг 4 боскичли тизимли методикаси ишлаб чикилган. Фармацевтика йуналиши талабаларининг умумий ва касбий-сох,авий инглиз тилидаги мулокот компетенцияларини ривожлантиришнинг 4 боскичли тизими ишлаб чикилди. Ушбу тизим инглиз тилини фармацевтика йуналиши талабаларига I ва II курсда укишни камраб олган булиб, I курсда 1-ва 2-боскичлар укитилса, II курсда 3-ва 4-боскичларда укитиш мулжалланган. Ушбу боскичлар узаро кетма-кетликда, тизимли равишда укитилиши кузда тутилади (2-расм):

Боскичлар бир-бири билан боFлик булиб, 1-боскичда фармацевтика йуналишида умум-касбий, ижтимоий-маданий мулокотни ривожлантирилиб, 2-боскич умумакадем инглиз тилида ёзув компетенцияларини, фар-мацевтик терминларни укитиш билан давом эттирилади. 3-чи ва 4-чи боскичларда эса

ЗАМОНАВИЙ ТАЪЛИМ / СОВРЕМЕННОЕ ОБРАЗОВАНИЕ 2020, 5 (90)

2-расм. Фармацевтика йуналишида инглиз тилини махсус мак,садларда укитиш боск,ичлари\

фармацевтик махсус касбий ва махсус академ инглиз тилини укитиш боскичига утилади.

Фармацевтика йуналиши талабаларининг инглиз тилини укитиш жараёнида касбий ком-муникатив компетенцияларини ривожланти-ришнинг 4 боскичли механизмини укитишда инглиз тилини мутахассислик фанлари билан интеграциялаш талабаларнинг касбий лаёкатларини ривожлантиришда мухим. Жумладан, Е.Глазирина чет тилларни укитиш жараёнида мутахассислик кафедралари машFулотларининг материалларидан фойда-ланиш касбий йуналтирилган холда укитишда самарали натижага эришилади2, деб таъ-кидлайди. Фармация ва саноат фармацияси йуналишларида 1-курсда мутахассислик фани сифатида "Лотин тили", "Фармацияга ва саноат фармациясига кириш" каби мутахассисликка кириш фанлари утилади. 1-ва 2-боскичлар учун таклиф этилган "Chemical lab" лаборатория анжомларининг инглиз тилида ёзилиши ва укилиши, "People who I admire in the field of pharmacy", "First expierement" мавзуларида кимёвий элементларнинг инглиз тилида ёзилиши ва укилиши лотин тилидаги термин-лар билан таккослаб ургатиш тавсия эти-

1 Муаллиф томонидан тузилган.

2 Глазирина Е. Лингводидактические принципы обучения языку специальности будущих регионоведов на факультете Евразии и востока. - General and professional education 3/2013, с.31-33, ISSN 2084-1469.

лади. Куйида фармацевтика йуналишида 1-ва 2-боскич умумкасбий ва умумакадем инглиз тилини мутахассислик фанлари билан фанла-раро алокадорликда укитиш оркали самарали натижага эришиш мумкинлигини курсатди.

Хулоса ва амалий таклифлар.

Хорижий тажриба нофилологик йуналишдаги ОТМларда чет (инглиз) тилини укитишда тилга булган эхтиёжларини аниклаш ва шундан сунг ишчи укув дастурлари, дарс-ликлар ва укув материалларини яратиш максадга мувофиклиги аникланди.

Республикамизнинг фармацевтика

йуналиши ОТМларда инглиз тилини укитиш жараёнида бултуси фармацевтларнинг инглиз тилида касбий-сохавий компетенцияларини ривожланишига тусик булаётган катор кам-чиликлар фармацевтика йуналишида инглиз тилини укитишнинг умумийдан махсус чет тилини укитиш самарали натижа беришини курсатди.

Мутахассислик фанларидан дори турлари, доривор усимликлар, дориларнинг номла-нишини инглиз тилида хам куллай олишга ургатиш фармацевт-талабаларнинг инглиз тилида айнан касбий-сохавий ва академ билимларини ошишига хамда бунда касбий лаёкатларини ривожланишига самарали нати-жасини беради.

ЗАМОНАВИЙ ТАЪЛИМ / СОВРЕМЕННОЕ ОБРАЗОВАНИЕ 2020, 5 (90)

Шунингдек, 3-4-боск,ич ва магистратура боск,ичларида сох,авий инглиз тилини ук,итишда фармацевтика йуналиши талабала-рининг касбий эхтиёжларини аниклаш оркали дастурий таъминотни яратиш тавсия этилади.

Нофилологик йуналишдаги олий таъ-лим муассасаларида талабаларнинг, сох,а мутахассислари ва мутахассислик фан-лари укитувчиларининг чет тилига булган эх,тиёжларини аниклаш оркали укитишни йулга куйиш тавсия этилади.

Адабиётлар руй^ати:

1. Узбекистон Республикаси Президентининг 2017 йил 7 февралдаги "Узбекистон Республикасини янада ривожлантириш буйича Харакатлар стратегияси туFрисида"ги ПФ-4947-сонли Фармони. - https://lex.uz/docs/3107036

2. Узбекистон Республикаси Президентининг 2019 йил 10 апрелдаги "2019-2021 йил-ларда Республиканинг фармацевтика тармоFини янада жадал ривожлантириш чора-тадбирлари туFрисида"ги ПФ-5707-сонли Фармони. - https://lex.uz/ru/docs/4280358

3. Basturkmen H. Developing courses in Епд^Ь| for specific purposes, university of Auckland, New Zealand, 2010, 154-p

4. Choudhary Z. J. English for specific purposes: role of learners, teachers and teaching methodologies European Scientific Journal July2015 edition vol.11, No.20ISSN: 1857 -7881 (Print)e - ISSN 1857- 7431 Department of Foreign Languages, Taif University, Taif, SaudiArabia 7-p

5. Graves, K. (2001). A framework of course development processes. In D.R. Hall, & A. Hewings (Eds.), Innovation in English language teaching (pp. 178-196). London: Routledge.

6. Hutchinson T. and Waters A. English for specific purposes. Glasgow: Cambridge university press. 1994

7. Hutchinson T. and Waters A. English for specific purposes.: A learning centered approach: Cambridge university press. 1993

8. Hyland K. English for academic purposes. 2006.302-p

9. Mariadel Pilar G. M. аnd Vicente N. A. Needs Identification for an ESP Pharmacy Course Universidaddel PaisVasco Revista de lenguas para fines especificosN- 2(1995) 83-94pages)

10. Nelson D., Devardhi J.,Tadesse A. The issues involved in ESP course design / Language in India, Strength for today and bright hope for tomorrow, Volume 12:9 september 2012 ISSN 1930-2940 126-139 p.

11. Osman Z. Barnawi Examining formative evaluation on an English for specific purposes program, A Dissertation Degree of Doctor of Philosophy Indiana University of Pennsylvania May 2011

12. Safe effective pharmacy practice competence standards for the pharmacy profession,FIP: Fédération Internationale Pharmaceutique (International Pharmacy Federation 43-р

13. Savington, S. J. Communicative competence: Theory and Classroom Practice. Massachusetts, etc.1983 Addison - Wesley Publishing Company.Sifakis, N.; Sougari, A.

14. Shahid Abrar-ul-Hassan State-of-the-art review: Revisiting the ins and outs of ESP practice / journal of the IATEFL ESP SIG April 2012 Issue 39 4-11 p.

15. Глазирина Е. "Лингводидактические принципы обучения языку специальности будущих регионоведов на факультете Евразии и востока, General and professional education 3/2013, с.31-33, ISSN 2084-1469

i Надоели баннеры? Вы всегда можете отключить рекламу.