Научная статья на тему 'Гапириш куникмаларини коммуникатив ёндашув асосида ургатишнинг аҳамияти'

Гапириш куникмаларини коммуникатив ёндашув асосида ургатишнинг аҳамияти Текст научной статьи по специальности «Языкознание и литературоведение»

CC BY
575
114
i Надоели баннеры? Вы всегда можете отключить рекламу.
Ключевые слова
анъанавий метод / коммуникатив метод / инглиз тили / гапириш кўникмалари / тўсиқлар / гапириш кўникмасининг назарий асослари / традиционный метод / коммуникативный метод / английский язык / разговорный навык / препятствия / теоретические основы навыка говорения

Аннотация научной статьи по языкознанию и литературоведению, автор научной работы — Салиева Заррина Илхомовна

Гапириш кўникмаларини ривожлантириш чет тили ўқитишнинг энг зарур бўлаги ҳисобланади. Мақолада инглиз тилида гапириш кўникмаларини ривожлантиришнинг самарали йўллари ҳақида сўз юритилган. Шунингдек, талабаларда B2 даражасида гапириш кўникмаларини ривожлантириш учун бир қатор самарали коммуникатив методлар таклиф қилинган.

i Надоели баннеры? Вы всегда можете отключить рекламу.
iНе можете найти то, что вам нужно? Попробуйте сервис подбора литературы.
i Надоели баннеры? Вы всегда можете отключить рекламу.

ОСОБЕННОСТИ РАЗВИТИЯ НАВЫКА ГОВОРЕНИЯ ПОСРЕДСТВОМ коммуникативной методики

Разговорные навыки являются одним из основных аспектов при изучении английского языка. В статье рассматриваются эффективные способы обучения разговорным навыкам английского языка, а также предлагается ряд эффективных коммуникативных методов для развития навыков говорения у студентов на уровне В2.

Текст научной работы на тему «Гапириш куникмаларини коммуникатив ёндашув асосида ургатишнинг аҳамияти»

Салиева Заррина Илхомовна, Самарканд давлат чет тиллар институти «Таржима назарияси ва амалиёти» кафедраси доцент в.б., филология фанлари номзоди

ГАПИРИШ КУНИКМАЛАРИНИ КОММУНИКАТИВ ЁНДАШУВ АСОСИДА УРГАТИШНИНГ А^АМИЯТИ

УДК: 372.881.111.1

САЛИЕВА З.И. ГАПИРИШ КУНИКМАЛАРИНИ КОММУНИКАТИВ ЁНДАШУВ АСОСИДА УРГАТИШНИНГ АЦАМИЯТИ

Гапириш куникмаларини ривожлантириш чет тили укитишнинг энг зарур булаги х,исобланади. Маколада инглиз тилида гапириш куникмаларини ривожлантиришнинг самарали йуллари х,акида суз юритилган. Шунингдек, талабаларда B2 даражасида гапириш куникмаларини ривожлантириш учун бир катор самарали коммуникатив методлар таклиф килинган.

Таянч суз ва тушунчалар: анъанавий метод, коммуникатив метод, инглиз тили, гапириш куникмалари, тусиклар, гапириш куникмасининг назарий асослари.

САЛИЕВА З.И. ОСОБЕННОСТИ РАЗВИТИЯ НАВЫКА ГОВОРЕНИЯ ПОСРЕДСТВОМ КОММУНИКАТИВНОЙ МЕТОДИКИ

Разговорные навыки являются одним из основных аспектов при изучении английского языка. В статье рассматриваются эффективные способы обучения разговорным навыкам английского языка, а также предлагается ряд эффективных коммуникативных методов для развития навыков говорения у студентов на уровне В2.

Ключевые слова и понятия: традиционный метод, коммуникативный метод, английский язык, разговорный навык, препятствия, теоретические основы навыка говорения.

SALIEVA Z.I. FEATURES OF DEVELOPMENT OF SPEAKING SKILLS BY MEANS OF COMMUNICATIVE METHODS

Speaking skills are often considered as the most important part of an ESL teaching. There is described in the article variety of effective communicative methods of English oral speaking teaching that has to promote student's skills on the level of B2.

Keywords: traditional method, communicative method, English, speaking skills, obstacles, theoretical basis of speaking skills.

ЗАМОНАВИЙ ТАЪЛИМ / СОВРЕМЕННОЕ ОБРАЗОВАНИЕ 2019, 11(84)

Кириш. Хозирги кунда халкаро алокалар тили сифатида инглиз тилининг усиши билан чет тил-ларни урганиш куп маданиятли халклар ора-сида тобора мух,им ах,амият касб этиб келмокда. Республикада руй бераётган узгаришлар нати-жасида бугунги кунда чет тилларни урганиш жараёни инсонларнинг эх,тиёжларини х,исобга олган х,олда ривожланиб, янада аник амалий ва коммуникатив йуналишга айланмокда. Хар бир инсонни урганаётган тилда мулокотга тай-ёрлаш маданиятлар аро мулокотга тайёргарлик билан баробардир. Инглиз тили кенг таркалган ва оммабоп тил х,исобланади, чунки у халкаро тил макомига эгадир (гапирувчилар сони буйича 4-урин)1. Инглиз тилини укитишда энг самарали ва осон укитиладиган усулларнинг айнан кайси бири эканлиги бах,сли булиб колмокда.

Мацоланинг мацсади. Давлат таълим стан-дартига кура, филология йуналиши талабалари бакалавр даражасини олишда Б2 (урта) дара-жасига эга булишлари керак. Ушбу маколанинг максади Б2 даражасидаги талабалар билан коммуникатив ёндашув оркали нутк кобилиятини ривожлантиришнинг асосий ролини тушунтириш ва уни киска муддатда самарали устириш учун ишлатилиши мумкин булган баъзи усулларни урганишдан иборат.

Мавзу буйича бошца олимлар илмий асар-лари цисцача та^лили.

Тилларни укитишнинг шубх,асиз куплаб усул-лари мавжуд. Devi Gudepu таъкидлашича, укитиш х,ар к,андай ягона усул билан чекланмайди. Тала-баларнинг усиб бораётган эх,тиёжларини инобатга олган х,олда, талабаларга тил куникмаларини эгал-лашга ёрдам берадиган янги укитиш стратегия-лари, усуллари ва услублари ишлаб чикилмокда ва амалда узини курсатмокда. Хар бир янги ёндашув аввалгисига караганда мукаммалрок, ва албатта афзалликларга эга. Ушбу методология-ларни урганиш х,еч кандай укитиш услуби якка холда тулаконли була олмаслигини тушунишга имкон беради2.

1 Бесараб Т.П. Использование коммуникативной методики в преподавании английского языка (на примере курсов интенсивного изучения английского в Великобритании // Молодой ученый. — 2013. — №5. — С. 665. (Бу ва маколада куйидаги рус ва иглиз тилларда чоп этилган манбалардан олинган матнлар узбек тилига макола муаллифи томонидан таржима килинган).

2 Devi Gudepu, Manjulatha. Applications of Communicative Language Teaching Techniques in Reading Classes: A Special Focus on Junior Colleges in Telangana Region (India). World Journal of English Language Vol. 3, No. 2; 2013.- P.58.

Таъкидлаб утилган фикрнинг исботи сиф-тида Самарканд давлат чет тиллар институтида (кейинчалик СамДЧТИ) инглиз тили дарсларида кулланиладиган асосий укитиш усулларининг баъзи жих,атларини таккосланди ва натижалари келтирилмокда. Инглиз тилини укитишда асосан икки усулдан фойдаланилади:

• анъанавий усул;

• коммуникатив усул.

Тилларни анъанавий укитиш усули нисбатан кенг таркалган булиб, куплаб мамлакатларда таъ-лимнинг устувор шакли сифатида намоён булади. Анъанавий усул - бу одатда укувчиларнинг коида ёдлаш, колипга солиш, суз ёдлаш, таржима килиш каби куп вактини сарфлаши билан тавсифланади-ган усул х,исобланиб, асосий эътибор грамматик коидаларни урганишга каратилган. Улар мулокот килиш кобилиятини бир кадар пасайишига олиб келади деб тахмин килинади.

Devi Gudepu айтганидек, тилларни укитишни шу йусинда амалга ошириш укувчиларга уни реал х,аётда ишлатишда ёрдам бера олмайди ва тилни факатгина коидаларга асосланиб, формула тар-зида ёдлашга тутри келади. Грамматикани онгли равишда ургатиш ва машк килиш учун грамматик машкларни бажариш имтих,онларда ижобий нати-жаларга олиб келади, аммо талабалар орасида коммуникатив кобилиятни ривожлантирмайди3. G.Hu фикрига кура ушбу анъанавий грамматик-таржима усули етарли даражада коммуникатив компетенсияни ишлаб чикара олмайди (яъни, х,акикий алока учун тилдан максадли фойдала-ниш кобилиятини ривожлантирмайди)4. Грамматикани укитишнинг анъанавий усули талаба учун билим олиш эшигини бутунлай ёпади, эркин мулокот килишлари учун тускинлик килади. Т.П.Бесарабнинг баён килишича грамматика - бу нафакат урганиши кийин булган фаолият (коидалар туплами), балки уларни эслаб колиш ва кайта ишлатишнинг фаол жараёнидир5. Шун-дан куриниб турибдики, тил равонлиги шунчаки грамматикани билиш туфайли эмас, балки мулокот килиш вактида фойдалана олиш кобилияти билан изох,ланади. D.Snow^ кура, талабалар укитувчи

3 Уша манба.

4 Hu G. Potential Cultural Resistance to Pedagogical Imports: The Case of Communicative Language Teaching in China. Language, Culture and Curriculum, 15(2), 9-105, 2002: http://dx.doi.org/10.1080/0790831020866663

5 Бесараб Т.П. Использование коммуникативной методики в преподавании английского языка (на примере курсов интенсивного изучения английского в Великобритании // Молодой ученый. — 2013. — №5. — С. 667.

ЗАМОНАВИЙ ТАЪЛИМ / СОВРЕМЕННОЕ ОБРАЗОВАНИЕ 2019, 11(84)

айтганини пассив равишда кабул килишдан кура, улар билан фаол мулокотда булганларида, тилни самарали урганишади. Факатгина таж-риба оркали талабалар тилдан мох,ир фойдала-нувчиларига айланадилар1. Шу сабабли чет тили укитувчилари фаолликка асосланган машкларга жиддий эътибор беришлари ва укувчиларни уз билимларини кундалик муносабатларда амалий куллашлари учун машFулотларда катнашишга ундашлари керак. H.G. Widdowson биз тилни х,еч качон амалда ишлатиб булмайдиган фойдаланиш воситаси сифатида эмас, балки мулок,от воситаси сифатида х,ам ургатишимиз кераклигини айтади. У гаплар ва жумлаларни баён этиш ва к,абул к,илиш буйича машкларнинг х,аддан ташкари купайиши коммуникатив к,обилиятларнинг ривожланишига туртки булади деган фикрларини баён килишда давом етади2.

W.Littlewood фикрига кура, тилнинг куп жих,атлари фак,ат одамнинг мулок,от учун тилдан фойдаланишида иштирок этадиган табиий жараён оркали амалга оширилади3. Тах,лил килинган материаллардан куриниб турибдики, коммуникатив усулда ук,итиш анъанавий усулга к,араганда самаралирок.

L.Li уз ишида талабаларнинг фикр-мулох,азалари ва имтих,онлар натижалари асосида коммуникатив ёндашув фойдали ва кулай ва бу уларнинг инглиз тилини урганиш ва укувчиларнинг авто-номлигини ривожлантиришга к,изик,иш уЙFотади деган хулосага келади4.

Devi Gudepu таъкидлашича коммуникатив ёндашув талабаларни укув-тарбия жараёнида етакчилик килишига каратилган5.

Ушбу мулох,азаларга таяниб ёндашувнинг афзалликлари бир кадар сезиларли даражада деб х,исоблаймиз. Ёндашув х,ар бир укувчини машFулотларга жалб килишдан ташкари, унинг ижобий натижаларга эришишдаги муваффакиятини максималлаштиради. Бу тала-

1 Snow, D. More Than a Narrative Speaker. Alexandra, Verginia: TESOT, Inc. 1996.

2 Widdowson, H.G. Teaching Language as Communication. Oxford: Oxford University Press, 1978. -P.67.

3 Littlewood, W. Communicative Language Teaching. New York: Cambridge University Press, 1981.

4 Li, L. A Study on Communicative Approach to the Teaching of English Reading. (Unpublished Thesis of master degree, Jilin University, China), 2003.

5 Devi Gudepu, Manjulatha. Applications of Communicative

Language Teaching Techniques in Reading Classes: A Special Focus on Junior Colleges in Telangana Region (India). World Journal of English Language Vol. 3, No. 2; 2013.- P.58.

баларнинг якуний имтих,он натижаларида мулок,от кила олиш кобилиятини анъанавий усулдан устунлигини исботлайди. Талабаларнинг инглиз тилини урганишга к,изик,ишларини уЙFотишда энг муваффакиятли ёндашувдир.

Мацоланинг илмий янгилиги. Коммуникатив ёндашув х,озирги ривожланган мамла-катлар каторида бизнинг юртимизда х,ам самарали кулланилиб келинмокда. Бу ёндашув асосида тилларни укитишда тургга асосий урганиш куникмалари мавжуд:

• тинглаш;

• укиш;

• ёзиш;

• гапириш.

Укиш, ёзиш, гапириш ва тинглаш инглиз тили дарсларида самарали мулок,от к,илиш учун зарур булган асосий алок,а куникмаларидир. Хусусан В2 даражасидаги филология йуналиши талабалари учун хаммаси мух,имдир. Ушбу туртта куникма фаолияти куплаб тилни урганишнинг ах,амиятли максадларига хизмат килади: улар укувчиларга мадад, яратувчанлик, х,акикий маълумот алма-шиш учун тилдан фойдаланиш имкониятлари, уз к,обилиятининг исботи (урганиш учун далил) ва энг мух,ими, ишончни уЙFотади. Ушбу маколамизда биз нутк кобилиятларининг ах,амияти ва уни укитиш заруратини коммуникатив ёндашув мисо-лида урганамиз. Шу билан биргаликда, синфда нутк кобилиятини ривожлантириш учун фойда-ланишимиз мумкин булган турли хил фаолият турларини куриб чикамиз.

Гапириш куникмаси тилларни урганишнинг мух,им кисмидир. Купчилик тил билиш дара-жасини мулокотга кира олиш кобилияти билан улчайдилар.

Бу чет тилини узлаштириш жараёнида фило-логик йуналишдаги талаба эгаллаши керак булган асосий куникма ва алок,а воситаларидан бири деб х,исоблаймиз. Jo McDonough таъкидлашича, гапириш, ёзма нуткнинг оFзаки мах,сули эмас, балки талабаларни оFзаки нутк,да умумий компетенци-яни ташкил этадиган кенг куламли куникмаларни эгаллашга жалб килади6. Нутк купинча чеклан-ган вакт ичида пайдо буладиган фаолият тури-дир. Бу кундалик узаро муносабатларнинг мух,им кисмидир ва шахснинг биринчи таассу-ротлари унинг равон ва х,ар томонлама сузлаш кобилиятига асосланади. Хаётий вазиятларда инглиз тилида бемалол гаплашиш кобилияти,

6 Jo McDonough and Shaw Ch. Materials and methods in ELT: A teacher's guide. Blackwell publishing: 2nd edition. 2003. -P.136.

ЗАМОНАВИЙ ТАЪЛИМ / СОВРЕМЕННОЕ ОБРАЗОВАНИЕ 2019, 11(84)

TiirnHU 6owK,apuw cu^aT KypcaTKurnnapugaH 6upu x,Mco6naHagu. Jo McDonough myHii x,aM эcпaтм6 yTagiKi, arap 6ui3 Tana6anapMMM3HM uhmu3 Tirnuga xopuixuiM eKi uKKiH^u Tin cu^aTuiga MynoKOTHurnr TapKi6iM KicMra atfnaHTupMOKmu 6yncaK, geMaK, HyTK Ko6umuflTM ym6y yMyMiM кoмпeтeнцмflga KaTTa pon yMHaMgii ge6 TaxMiH Kinim agonaTnii KypuHagu, myHra KapaMaM 6ii3 myHii TatKiig-na6 yTumuMi3 KepaKKii, TiirnHU KOMMyHUKaTUB yKUTUWHUHr gacma6KU Minnapuiga «KOMMyHUKaTUB» OF3aKu yHcyp cu^aTiga TanKiH KinuiHraH Ba 6omKa Tin Ko6u^iflT^apu 6umaH anoKacii 6upo3 opKaga KonraH эgм1. Wy MyHOca6aT 6inaH Tana6anapHiHr HyTK KO6umiiflT.napM Ba KyHMKManapMHM piiBOx-naHTupuw My^OKOT y^yH 3apyp Ba waK-wy6x,acui3 Myx,MMgiip. ByHgaH TawKapu, yKMTyBmimapMMM3 ^umonoruifl MyHanuwu Tana6anapMHMHr HyTK Max,opaTMHii ypraTum ycynnapugaH xa6apgop

J.C. Richards Ba T.S. Rodgers KOMMyHuiKaTuiB Tuin-napHii yKMTMWHMHr Ha3apuM acocnapuHii Tax,num Kumumga, TiimHiiHr KOMMyHUKaTUB eHgawyBMHiiHr KyMugaru TypT xycyciiflTMHM M3ox,nawagu:

1. Turn - 6y MatHO u^oganam tm3umu.

2. TumHumr acocutf Ba3u$acu y3apo MyHOca6aT x,aMga MynoKOTgup.

3. TiimHUHr Ty3umuwu yHiiHr ^yH^uoHan Ba KOMMyHUKaTUB $otfga.naHiimMWMHM aKc эттupagu.

4. Tu^HiHr acocuM 6upnuKnapu Ha^a^aT yHUHr rpaMMaTUK Ba TapKu6uM xycycuiflTnapu, 6anKU $yHK-цuoнa^ Ba KOMMyHUKaTiB MatHO KaTeropuiflcu-

gup2.

ym6y Tax,nurn HyTK, KyHMKManapMHM TirnHUHr y3ira xoc KypuHimu goupacuga KaM Tap3ga xotfnawTU-puim MyMKMH^uruHu KypcaTagu. yKyBmmapMMM3gaH cuH^ga OF3aKi HyTKgaH ^oMga^aHum^apuHi cypacaK, 6i3 ynapgaH Ha^a^aT MaKcagni maKnnap Ba ^yH^uflnapHui 6iimMWHM, 6anKii cy3noBmu Ba TUHMOBmumap ypTacugaru y3apo MyHoca6aTnapii Ba My3OKapanap aHiiK 6enrunaHraH yMyMUM 6unuM-napHi y3 urnura onaguiraH xapaeHga umTipoK btuw-napuHii Tana6 KU-naMU3.

Jeremy Harmer TatKuignaraHuigeK, yKyBMinapHUHr cuH^ga MynoKOT Kumumra ca6a6 6ynaguraH y^Ta acocuM OMin 6op:

1 Jo McDonough and Shaw Ch. Materials and methods in ELT: A teacher's guide. Blackwell publishing: 2nd edition. 2003. -P.135.

2 Richards, J.C. and T.S. Rodgers. Approaches and methods in language teaching. Cambridge: Cambridge University Press, 2nd edition, 2001.- P.161.

• нутк,ий маштулотлар тилни такрорлаш имко-ниятини беради - аудитория шароитида х,ак,ик,ий нуткни машк килиш имкониятини беради;

• нутк,ий вазифалар укитувчиларни х,ам, тала-баларни х,ам фикр-мулох,азалари учун замин яра-тади;

• талабаларнинг онгида саклаган тилнинг турли элементларини фаоллаштириш имконияти канчалик куп булса, реал х,аётда элементлардан фойдаланиш шунчалик автоматлаштирилган булади. натижада талабалар ^а^и^ий тил фойда-ланувчисига айланадилар3.

Шундай килиб, филологик йуналиш уки-тувчилари талабаларни иложи борича реал х,аётда мулок,от к,илишлари учун тайёрлашимиз ва уларни нутк мах,оратини укитиш методикаси тутрисида хабардор килишимиз шарт. Сабаби, талабалар келажакда чет тили укитувчиси сифатида тилни куллашда ва амалиётда тадбик килишларида шу усуллардан самарали фойдаланадилар, етук мута-хассис булиб етишдилар.

Scott Thornbury «Кандай килиб гапириш куникмасини ургатиш керак» номли китобида гапириш куникмасини ривожлантириш синфда шаклланишига ботлик,лигини ва синфлар «су^бат хоналари»га айланиши кераклигини таъкидлайди. Бошкача килиб айтганда, агар нутк,ни фаоллаштириш - бу дарснинг доимий хусусияти булса, шунда талабалар янада узига ишонган сузловчиларга айланадилар деб изох,лайди4.

Юкорида курсатилган тажрибаларга, нутк мах,оратини ривожлантиришга йуналтирилган дарслар жуда фойдали ва самарали деб х,исоблашимиз мумкин. Синфдаги реал нуткий маштулотлар укувчиларнинг дарсда реал мух,итни х,ис этиб мулокот килишлари учун яхши имконият яратади. Шу билан биргаликда, кийинчиликларни енгиб утишга ва хатоларни тутрилашга ёрдам беради. Нутк, к,обилиятини ривожлантириш дарс-ларида мак,садни руёбга чик,ариш учун мос услу-бларни аник,лаш керак. Укитиш амалиёти услубла-ридан бири шуни курсатадики, талабалар учун коммуникатив эркинликни ва дарсда уз ижодий потенциалини мустакил равишда амалга оши-риш имкониятини шакллантирадиган коммуникатив фаолиятдан фойдаланиш ижобий натижа беради. Коммуникатив фаолиятлар укувчини бошка укувчилар билан сух,батлашиш ва тинглаш-ларини ратбатлантирадиган ва мулокотни талаб

3 Jeremy Harmer. How to teach English. Cambridge: UK, 2nd edition, 2007. - P.123.

4 Scott Thornbury. How to teach speaking. Cambridge: UK, 2nd edition, 2002. - P.77.

ЗАМОНАВИЙ ТАЪЛИМ / СОВРЕМЕННОЕ ОБРАЗОВАНИЕ 2019, 11(84)

к,иладиган хар к,андай фаолиятни уз ичига олади. Ушбу фаолиятнинг самарадорлиги укувчиларни уша пайтда укитувчи томонидан белгиланган мавзу буйича узаро мулок,от к,илишлари ва фикр алмашишлари керак булган шароитларга асосла-нади. Бундан ташкари, инглиз тили дарсларида тахлил килинганидек, Б2 даражасидаги филологик йуналиш талабалари учун к,иск,а муддатда оFзаки равонликни оширишнинг фойдали усулларидан бири деган хулосага келдик.

Мавзу буйича мацола муаллифнинг амалий тажрибаси.

СамДЧТИдаги дарсларимизнинг асосий максади талабаларга инглиз тилида равон сузлаша олишларини таъминлашдир, шунинг учун синфда нутк кобилиятлари укитилиши ва амалиётда кулланилиши керак. Б2 даражасидаги укувчиларга дарс бериш пайтида юзага келади-ган асосий муаммоларни курсатишга ва тушунти-ришга харакат киламиз. СамДЧТИ биринчи курс талабаларига инглиз тилидан дарс бериш пайтида нутк,ий куникмаларни ургатишда биз баъзи муам-моларга дуч келдик. Улар куйидагилар:

• Куркинч: Укувчиларга купинча синфда чет тилида бирон бир нарса айтишга уринишларига халакит беришади. Бошкалар узларидан кура кобилиятли ва малакали булишлари мумкинли-гини билиб, хато килишдан ташвишланадилар.

• Индамаслик: Хатто агар уларга тускинлик килинмаса хам, биз талабалар х,еч нарса дей-ишни хохламаслигидан шикоятларни эшитиши-миз мумкин.

• Пассив иштирок: Бир вактнинг узида йигит ёки киз булмиш факат битта иштирокчи сухбатлашади ёки гурух ичида устунлик килади, бошкалари эса жуда кам гапиради ёки умуман гапирмайди. Катта гурухда хар бир аъзонинг сузлашиш вакти жуда кам булади.

• Она тилидан фойдаланиш: A^ талабалар жуфт ёки гурух булиб ишласалар, улар факат уз тилларида сухбат курадилар. Она тилидан фойдаланиш чет тилида гапиришдан кура осонрокдир.

Ана шу холатларни бартараф этиш учун к,андай килиб укитувчи бундай муаммолардан к,очиши ва Б2 даражадаги укувчиларга бундай вазиятларда нутк, к,обилиятини ривожлантиришларига ёрдам бериши мумкин?

P.Ur таъкидлашича, яхши нутк, к,обилиятига эга синфларда укувчилар жуда куп гаплашадилар, катнашиш тенг булади, мотивация юкори ва тил

мак,бул даражада булади1. Дгар талабалар мулок,от килишни урганмасалар ёки синфда гаплашиш учун бирон бир имкониятга эга булмасалар, улар тезда мотивациясини йук,отиб, урганишга булган к,изикишлари сунади. Шунинг учун, куриб тургани-миздек, инглиз тили ук,итувчилари талабаларнинг мотивациясидан хам хабардор булишлари керак, бу талабаларнинг мулокот килишга тайёр ёки йук,лигини аник,лашда эътиборга олинади: матери-аллар ва топширик,лар канчалик мазмунли булса, мулок,отда иштирок этган талабалар учун натижа шунчалик яхши булади. Шу сабабли, укувчиларда нутк кобилиятини ривожлантиришга ёрдам бера-диган мотивация тушунчаси жуда мухим хусуси-ятдир.

Натижалар ва амалий мисоллар. Юкорида айтиб утилганидек, нутк кобилиятини укитишнинг энг самарали усули бу коммуникатив ёндашувдан фойдаланиш хисобланади. Коммуникатив тилни укитиш услуби Б2 даражали укувчиларни фаол булишга ундаши ва синфда нуткий фаолиятини устириши мумкин.

Бизнинг мак,оламизда Б2 даражали талабаларга киска вакт ичида махорат билан сузлашишга ёрдам берадиган коммуникатив нутк, услубларни (усулларни) куриб чикамиз:

Conversation Grid activities (Сухбат тармоги)2. Сухбат тармоFи фаолиятидан фой-даланишнинг кучи шундан иборатки, укувчилар укитувчиларнинг бевосита иштирокисиз хак,ик,ий, мустакил ва хамкорликдаги сухбатларга жалб килинади. Ушбу тармоклардан хар кандай мав-зуда укитиш ёки бахолаш фаолияти сифатида фойдаланиш мумкин. Укувчиларга одатда улар жуда ёкади.

Example (Масалан): Students work in groups of around four or five. Give one student the Student A slip and a second student the Student B slip. Students A and B then take turns to make the announcement on their slips of paper, inventing any additional details in order to make the announcement longer. The other students should interrupt the speakers in order to clarify the meaning of any words and phrases they do not understand. Note that the phrases in bold are intended to be difficult or impossible to understand, and are therefore explained at the bottom. Of course, the listeners have no way of knowing which phrases are in bold and which are not, so they will have to be brave and ask about

1 Ur P. A course in language teaching. Cambridge: Cambridge University Press, 1996. - P.101.

2 Scott Thornbury. How to teach speaking. Cambridge: UK, 2nd edition, 2002.

ЗАМОНАВИЙ ТАЪЛИМ / СОВРЕМЕННОЕ ОБРАЗОВАНИЕ 2019, 11(84)

everything they are unsure of. At the end, discuss with the class whether the listeners managed to ask about all the phrases in bold.

Купгина талабалар узларининг хатолари х,ак,ида ташвишланадилар ва узларининг ишончсизли-клари сабаб бундай турдаги тадбирларда тулик иштирок этолмайдилар. Ушбу машк шу каби ишончсизликни юкотиш, ва бу х,олат нормал эканлигига ишонч х,осил килишлари учун ёрдам беради. Унда уларнинг ишончини ва фаол иштирок этиш кобилиятини оширишнинг баъзи стра-тегиялари келтирилган. Бу машклар талабаларни мулокотдаги тусикларни енгиб утишлари учун узлари жавобгар эканлигини эслатиб утади.

Role-play activities (Ролли уйинлар)1. Рол-ижроси услублари укувчиларга турли хил ижти-моий контекстлар доирасида гапиришга ва синфда турли хил ижтимоий ролларни узлаштиришга ёрдам беради. Ушбу фаолият амалий, кунгил очар ва талабаларни х,акикий инглиз тилида гапирти-ришга жалб килади. Агар сиз уларга кундалик х,аётларида дуч келадиган реал вазиятни такдим этсангиз, талабалар янада тайратли ва жон-жахди билан иштирок этишга тайёр булишади.

Example (Масалан): a variation of detective role-play game as Alibi. The teacher invents a crime - probably related to grammar or vocabulary the students have been learning - and, say, three students are sent out of the classroom to concoct an alibi about what they were doing when the crime was committed. The three students are now called back one by one and questioned by the rest of the class. When the second student comes in, the class try to find inconsistencies with the alibi of the first of the three. The same happens when the third student of the tree turns up. The class then highlights the inconsistencies and guesses who the 'criminal' is. Of course, it doesn't actually matter who they decide on since the game is simply designed to have students ask and answer, using their questions and answers as fluently as possible.

Бундай реал вазиятлардан фойдаланиш талабаларни зарурий суз бойлиги ва иборалар ичи-дан улар урганганларини эслаб колишга имкон берадиган тарзда машк килишга замин яра-тади. Рол-ижроси услуби талабаларнинг нутк куникмаларини ривожлантиришга ижобий таъ-сир курсатади, чунки бу талабаларга турли хил х,аётий вазиятларни урганишга ва ушбу вазиятда урганилаётган тилда аник, ва ишончли гапиришга имкон беради.

1 Scott Thornbury. How to teach speaking. Cambridge: UK, 2nd edition, 2002.

Jigsaw activities (Кармоц-арра машгулоти)2.

Кармок,-арра фаолияти бир нечта иштирокчилар билан амалга оширилиши мумкин булган маълу-мотларнинг етмаган кисмларини тулдириш фао-лиятидир.

Example (Масалан): In a jigsaw activity, each partner has one or a few pieces of the «puzzle,» and the partners must cooperate to fit all the pieces into a whole picture. The puzzle piece may take one of several forms. It may be one panel from a comic strip or one photo from a set that tells a story. It may be one sentence from a written narrative. It may be a tape recording of a conversation, in which case no two partners hear exactly the same conversation.

Ушбу фаолият мулокот килиш учун жуда яхши х,исобланиб, укувчиларни синфдаги х,амма билан узаро алокага киришишида ёрдам. Ушбу маштулот давомида талабалар тенгдошлари билан дустона сух,бат куриб гаплашишлари мумкин.

Communication game activities (Мулоцот уйин фаолияти)3. Уйинларга асосланган сух,батлар купинча укувчиларга бемалол мулокотга курк-масдан киришнинг фойдали усули х,исобланади. Уйинга асосланган х,аракатлар оFзаки стратегия-лар амалиётини уз ичига олиши мумкин, масалан тасвирлаш, башорат килиш, соддалаштириш, фикр-мулох,азаларни саралаш ва х,.к. Синфда укувчиларни завклантирадиган бир нечта уйин турлари мавжуд. Уйинлар укувчиларга урганилаётган тилни ёкимли контекстда ишлатиш имкониятини беради.

Example (Масалан): Student A has a plan of a city center in Samarkand containing the Amir Timur Street, school, library, shops, houses etc. Student B then has to draw the plan as accurately as possible from the description given by student A.

Хулоса. Юкорида айтиб утилган фикр муло-х,азаларни инобатга олган х,олда маколамизга куйидаги хулосаларни келтиришимиз мумкин:

- тилни анъанавий усулига нисбатан талабаларни коммуникатив ёндашув асосида укитиш х,озирги кунда энг фойдали ва самарали х,исобланади;

iНе можете найти то, что вам нужно? Попробуйте сервис подбора литературы.

- барча коммуникатив фаолият турлари инглиз тили дарсларини сезиларли даражада бойитади, В2 даражасидаги филология йуналиш талабалари учун ах,амиятли саналиб, талабаларнинг инглиз тилини урганишларида кизикишини янада оши-ради;

2 Уша манба.

3 Уша манба.

ЗАМОНАВИЙ ТАЪЛИМ / СОВРЕМЕННОЕ ОБРАЗОВАНИЕ 2019, 11(84)

- инглиз тили дарсларида гапириш куник-маларни ривожлантириш - тил ургатишнинг асо-сий ва етакчи омили саналади;

- сух,батлар тармоти, мулок,от уйинлари, рол-ижроси ва кармок-арра машклари, пухта тайёр-ланган коммуникатив фаолият турлари талаба-ларни инновацион ишланмалар билан инглиз тилини чуккурок урганишга ундайди;

- маколада келтириб утилган машклар тала-баларнинг х,еч кандай куркувсиз, хато килган такдирда х,ам куллаб-кувватловчи мух,ит яратишга имкон беради. Бу уларнинг чет тилида сузловчи сифатида узига булган ишончини оширишга ва купрок маълумот олишларига замин яратади.

Таклифлар. Хар бир дарс аввало янги бир марраларни забт этишга каратилган булиши лозим. Ёш ук,итувчилар талабар учун синфда нутк, кобилиятларини ривожлантиришларига ёрдам берадиган машклар билан кизикарли х,амда инновацион усуллар ёрдамида дарс утишларини мак,сад к,илиб олишлари керак. Чунончи, таълим самарадорлигини ошириш максадида чет тили дарслари «мулок,от дарсларига» айланиши керак деб уйлаймиз. Бунинг учун аввало ук,итувчи тиним-сиз уз устида ишлаши, интернет тармокларидан самарали фойдаланиши, чет тилининг янги ук,итиш усулларидан хабардор булиши ва уларни дарс жараёнига татбик килишлари керак.

Адабиётлар руйхати:

1. Devi Gudepu, Manjulatha. Applications of Communicative Language Teaching Techniques in Reading Classes: A Special Focus on Junior Colleges in Telangana Region (India). World Journal of English Language Vol. 3, No. 2; 2013. - P. 57-64.

2. Hu, G. Potential Cultural Resistance to Pedagogical Imports: The Case of Communicative Language Teaching in China. Language, Culture and Curriculum, 15(2), 93-105, 2002: http://dx.doi.org/10.1080/0790831020866663

3. Jeremy Harmer. How to teach English. Cambridge: UK, 2nd edition. 2007.

4. Jo McDonough and Shaw Ch. Materials and methods in ELT: A teacher's guide. Blackwell publishing: 2nd edition. 2003.

5. Lawtie F. Teaching speaking skills 2-overcoming classroom problems. 2004: www. britishcouncil.com

6. Li, L. A Study on Communicative Approach to the Teaching of English Reading. (Unpublished Thesis of master degree, Jilin University, China), 2003.

7. Littlewood, W. Communicative Language Teaching. New York: Cambridge University Press, 1981.

8. Richards, J.C. and T.S. Rodgers. Approaches and methods in language teaching. Cambridge: Cambridge University Press, 2nd edition, 2001.

9. Scott Thornbury. How to teach speaking. Cambridge: UK, 2nd edition, 2002.

10. Snow, D. More Than A Narrative Speaker. Alexandra, Verginia: TESOT, Inc. 1996.

11. Ur, P. A course in language teaching. Cambridge: Cambridge University Press, 1996.

12. Widdowson, H.G. Teaching Language as Communication. Oxford: Oxford University Press, 1978.

13. Бесараб Т.П. Использование коммуникативной методики в преподавании английского языка (на примере курсов интенсивного изучения английского в Великобритании). // Молодой ученый, 2013, №5. -С. 665-669.

ЗАМОНАВИЙ ТАЪЛИМ / СОВРЕМЕННОЕ ОБРАЗОВАНИЕ 2019, 11(84)

i Надоели баннеры? Вы всегда можете отключить рекламу.