Научная статья на тему 'Биринчи синфда хорижий тил ўқитилишининг илмий- назарий жиҳатлари'

Биринчи синфда хорижий тил ўқитилишининг илмий- назарий жиҳатлари Текст научной статьи по специальности «Языкознание и литературоведение»

CC BY
323
55
i Надоели баннеры? Вы всегда можете отключить рекламу.
Ключевые слова
хорижий тил / тинглаб тушуниш / лексик бирлик / лексик минимум / психофизиологик хусусиятлар / психик функциялар / умумевропа стандарти / компетенция / кўникма / малака. / foreign language / listening / lexical unit / lexical minimum / psycho-physiological fitches / psychical functions / European standards / competence / skills / qualification.

Аннотация научной статьи по языкознанию и литературоведению, автор научной работы — Юсупова М.

Ушбу мақолада 1-синф ўқувчиларига хорижий тилни ўқитишда уларда бошланғич тил компетенцияси асослари, яъни нутқ фаолиятининг барча усулларини шакллантиришнинг имкониятлари ва заруриятининг илмий-назарий жиҳатдан асосланганлиги ҳақида фикрлар келтирилган. Бунда ўқувчи чет тили дарси материалларини ўйинлар орқали ўзлаштиради ва эслаб қолади. Шунингдек, мақолада ушбу масала бўйича XIX аср хориж педагоглари ва тилшунос олимларининг фикрлари мисол тариқасида келтирилган.

i Надоели баннеры? Вы всегда можете отключить рекламу.
iНе можете найти то, что вам нужно? Попробуйте сервис подбора литературы.
i Надоели баннеры? Вы всегда можете отключить рекламу.

THEORETICAL BASIS OF NECESSITY OF STARTING ENGLISH TEACHING ON FIRST-FORMERS

The article is devoted to scientific-theoretical bases of possibility and necessity of formation the elementary communicative competence at the first-formers, i.e mastering all kinds of speech activities, creating playing atmosphere in the classroom a pupil masters and remembers the material of the lesson of foreign language. The opinions of foreign teachers, psycholinguists of XIX century are given as an example as well.

Текст научной работы на тему «Биринчи синфда хорижий тил ўқитилишининг илмий- назарий жиҳатлари»

Юсупова М.,

Тошкент вилояти педагог кадрларни к,айта тайёрлаш ва малакасини ошириш институти "Тил ва адабиёт таълими" кафедраси катта укитувчиси

ЮСУПОВА М. БИРИНЧИ СИНФДА ХОРИЖИИ ТИЛ УЦИТИЛИШИНИНГ ИЛМИИ-НАЗАРИЙ ЖИЦАТЛАРИ

Ушбу мак,олада 1-синф укувчиларига хорижий тилни ук,итишда уларда бошланFич тил компетенцияси асослари, яъни нутк, фаолиятининг барча усулларини шакллантиришнинг имкониятлари ва заруриятининг илмий-назарий жих,атдан асосланганлиги х,ак,ида фикрлар келтирилган. Бунда укувчи чет тили дарси материалларини уйинлар орк,али узлаштиради ва эслаб колади. Шунингдек, мак,олада ушбу масала буйича XIX аср хориж педагоглари ва тилшунос олимларининг фикрлари мисол тарик,асида келтирилган.

Таянч иборалар: хорижий тил, тинглаб тушуниш, лексик бирлик, лексик минимум, психофизиологик хусусиятлар, психик функциялар, умумевропа стандарти, компетенция, куникма, малака.

ЮСУПОВА М. НАУЧНО-ТЕОРЕТИЧЕСКИЕ ОСОБЕННОСТИ ОБУЧЕНИЯ ИНОСТРАННОМУ ЯЗЫКУ В ПЕРВОМ КЛАССЕ.

Статья посвящена научно-теоретическим особеностям возможности и необходимости формирования у первоклассников основ элементарной коммуникативной компетенции, т.е. овладения всеми видами речевой деятельности путём создавния игровой среды в классе. В результате ученик осваивает и запоминает материал урока иностранного языка. Также приведены в качестве примера мнения зарубежных педагогов и психолингвистов XIX века.

Ключевые слова: иностранный язык, понимание на слух, лексическая единица, лексический минимум, психофизиологические свойства, психические функции, европейские стандарты, компетенция, навыки, квалификация.

YUSUPOVA M. THEORETICAL BASIS OF NECESSITY OF STARTING ENGLISH TEACHING ON FIRST-FORMERS.

The article is devoted to scientific-theoretical bases of possibility and necessity of formation the elementary communicative competence at the first-formers, i.e mastering all kinds of speech activities, creating playing atmosphere in the classroom a pupil masters and remembers the material of the lesson of foreign language. The opinions of foreign teachers, psycholinguists of XIX century are given as an example as well.

Keywords: foreign language, listening, lexical unit, lexical minimum, psycho-physiological fitches, psychical functions, European standards, competence, skills, qualification.

Замонавий педагогик ва ахборот-коммуникация техноло-гияларидан фойдаланган цолда уцитишнинг илтор услублари-ни жорий этиш йули билан усиб келаётган ёш авлодни чет тилларга уцитиш, шу тилларда эркин сузлаша оладиган му-тахассисларни тайёрлаш тизимини тубдан такомиллашти-риш бугунги кун таълим тизимининг асосий вазифаларидан бирига айланди.

ЗАМОНАВИЙ ТАЪЛИМ / СОВРЕМЕННОЕ ОБРАЗОВАНИЕ 2014, 2

Бунинг негизида, жахон цивилизацияси ютуклари хамда дунё ахборот ресурсларидан кенг куламда фойдаланиш, халкаро хамкорлик ва мулокотни ривожлантириш учун шарт-шароит ва имкониятлар яратиш максадида 2012 йил 10 декабрда Узбекистон Респуб-ликаси Президентининг "Чет тилларни урга-ниш тизимини янада такомиллаштириш чора-тадбирлари туFрисида"ги 1875-ПК, карори кабул килинди.

Ушбу карор хорижий тилларни укитишда янги умумевропа стандартларига асосланган ДТСлар, укув-мавзувий режа, дастур, дарслик ва укитувчи учун зарур булган методик адабиётларнинг яратилишига замин яратиб берди.

Тил тарихини урганиш шуни курсатадики, инсонларда кадим замонлардан хорижий тилларни урганишга булган кизикиш мавжуд булган. Хорижий тилларни урганиш тарихини урганган олим И.В.Рахмоновнинг фикрича, кадим замонларда хам хорижий тилни урганишда энг оддий, энг содда йуллар изланган ва кулланилган. Услубиёт ва услублар эса асрлар давомида узгариб келган, лекин Ян Каменский, И.Пестолоцци, А.Дистервег томо-нидан илгари сурилган Fояларда хорижий тилни урганиш жараёни мураккаб ва купкомпонентли эканлиги асосланган. Шундан келиб чикиб, болага хорижий тилни ургатишдан кузланган максад уларни шу тилда муомалага ургатишдир. Хорижий тилда муомала кила олиш учун укувчилар уша тилнинг суз бойликларини маълум даражада эгаллашлари зарур. Тилдаги суз бойликларини эгалламай туриб на тинглаб тушуниш, на гапириш мумкин.

Мактабда бошланFич синфдан хорижий тилни урганиш бола имконияти ва кобилияти кандай булишидан катъий назар фойдалидир, чунки хорижий тил боланинг билиш жараёнлари - хотира, диккат, тафаккур, хаёл ва идрокининг ривожланишига ижобий таъсир курсатади. Хорижий тил болани тил урганиш кобилиятинигина эмас, балки уз она тилини хам яхши узлаштиришига таъсир курсатади. Б.Беляевнинг фикрича, "Хорижий тил укитувчиси уз фанинигина эмас, боланинг психофизиологик хусусиятини хам яхшибилиши керак. Зеро, хорижий тилни узлаштириш оркали болада объектив оламни акс этиши узгариши мумкин. Тилни лугат таркибини

эгаллаш укувчиларнинг дунёкарашини кенгайтиради, уларнинг филология, тарих, маданият, географияга оид билимдонлигини оширади". Катор изланишларда хорижий тилни эгаллашда она тилининг ролига катта эътибор каратилган. Хусусан, Д.Аткинсон, С.Крашен, Л.Продромоу, Я.Колкер, Е.Устиноваларнинг фикрича, хорижий тилни урганишда она тилидан системали фойдаланиш максадга (дарс максадларидан келиб чиккан холда) эришиш ва билимларни эгаллаш кудутидир.

Маълумки, тилнинг лугат таркибига кирувчи сузлар лексика дейилади. "Лексика" тилнинг доимо ривожланувчи элементи хисобланади. "Спрачфллеге" журналининг хисобига кура, киши узи куллайдиган сузларга караганда турт марта куп микдордаги сузларни билади. Катта ёшдаги илмли кишилар она тилларида 6000 дан 10000 гача суз биладилар. Кундалик хаётда, сухбатларда, хабарларда кишилар куллайдиган лексика европа тилларида 1500 дан 2500 гача сузни ташкил килади. Бундан хулоса килиб айтиш мумкинки, кишилар уз она тилларида хам чегараланган микдордаги лексикадан фойдаланадилар.

Тил урганишга сарфланадиган вакт катъий чегараланган. Урта мактаб шароитида эса укувчилар узлаштириб олишлари зарур булган лексика англаб олиниши керак. Танлаб олинган лексик бирликларни укувчилар биринчи навбатда узлаштириб олишлари лозим. Бу суз бойлиги методикада лексик минимум деб юритилади. Лексик минимум танлаш узок тарихга эга. Бу сохада биринчи фикрлар педагог Я.А.Каменский томонидан илгари сурилган.

Х1Х аср охири ХХ аср бошларига келиб, хорижий тил таълимига сарфланадиган вактни максимал кискартириш ва укувчиларга энг зарур булган билим ва малакаларни бериш зарур, деган фикрни олFа суриш муносабати билан бир катор лугат минимумлари тузилади. Бу лугат минимумларини тузишда сузнинг контекстда куп учраши (частотность) асосий принцип килиб олинади.

1-синфда хорижий тил укитилишининг илмий-назарий ва амалий жихатлари хакидагап юритилганда куйидаги маълумотларни айтиш мумкин. Болалар хорижий тилни 6-7 ёшдан эгаллай олишлари учун етарли куникмаларга эга эканликлари хакидаги Fояни француз

ЗАМОНАВИЙ ТАЪЛИМ / СОВРЕМЕННОЕ ОБРАЗОВАНИЕ 2014, 2

олими С.Марсель (1793-1896) биринчилардан булиб илгари сурган. У болаларда оFзаки нутк, фаолиятининг ривожлантирилиши му-хим, деб хисоблаган. С.Марселнинг замон-дошларидан бири Ф.Гуэн (1831-1896) болаларда оFзаки нутк фаолиятини уйинлар оркали ривожлантириш мумкин, деб хулоса килади ва чет тилини куйидаги тамойиллар асосида урганиш мумкин эканлигини айтади. Биринчидан, чет тилини ургатиш учун тайёрлаб келинган материал тинглаб тушунилади, кейин эса амалиёт сифатида оFзаки нуткда кулланилади. Иккинчидан, хорижий тил хис-хаяжонга тула булганлиги сабабли, оFзаки нутк фаолияти сузлардан эмас, балки маркази феъл хисобланган гаплардан ташкил этилиши керак.

Г.Суит ва В.Фиеторларнинг фикрига кура, 6-7 ёшли болаларга чет тилини ургатиш учун уларда 4 та куникма-малакани ривожлантириш ижобий самара беради. Мактаб ёшидаги болаларда оFзаки нутк куникма-малакасини ривожлантириш учун психо-педагогик жихатларга, яъни 1-синф укувчисида асосий психик функциялар (хис этиш, эътибор бериш, хотира, тасаввурга эга булиш, идрок килиш ва х,.к.) шаклланган булишига эътибор бериш лозим. Умумий килиб айтганда, санаб утилган функциялар болаларнинг хорижий тил материалини узлаштириб олишлари учун асос (негиз)ни ташкил этади.

6-7 ёшли болада хамма нарсага к,изик,иш хисси пайдо булганлиги кузатилади. Бу ёшдаги болаларда анализ килиш (тахлил килиш), киёслаш, умумийлаштириш куникмаларини ривожлантириш мухимдир. Купгина психологик изланишларда таъкидланишича, киёслаш-кузатиш ривожлантириш ва идрок этишда энг самарали методлардан бири хисобланади. Бунда хатога йул куйишлар камайиб, идрок этиш ривожланади.

Бундай шароитда бола катта ёшидагига нисбатан хорижий тил, инглиз тилини мисол килиб оладиган булсак, тезрок, ва мувафак,к,иятлирок, гапира олишни урганади. Болаликда узлаштирилган билим абадий узлаштирилиб колади, деган фикр мавжуд. Лекин инглиз тили (умуман, хорижий тиллар) да оFзаки нутк фаолиятини ривожлантиришга озгина х,ам эътибор берилмай колинса, оFзаки гапириш куникма малакаси йуколиб кетади.

Инглиз тилини урганишда, айникса фонетикасини эътиборга оладиган булсак, укитувчи кандай че^ра ва овоз билан суз ва ибораларни талаффуз этиши жуда мух,имдир. Шубх,асиз, укитувчининг овози юмшок, майин, чех,раси эса овоз тонига мос хушчакчак, кувнок ёки жиддий булиши керак. 1-синфда инглиз тилини урганишда укувчининг атрофдагилар билан мулокот кила олишига, яъни тил компетенциясининг шаклланганлигига эътибор бериш лозим. Масалан, 1-синф укувчиларига мавзудан келиб чикиб, икки укувчининг уртасидаги мулокотни диккат билан тинглаб, улар туFри гапираётганликларини кузатиш керак ва жуфтлик интерактив методидан фойдаланиб, худди шу диалогни барча укувчилар билан амалий бажариш зарурдир. Инглиз тили мулокот воситаси сифатида узлаштирилиши керак. Дарс жараёнида урганилган суз, ибораларни укувчилар амалиётда куллаб, уз натижаларини куришлари мумкин.

Хорижий тилни ургатишда доимо укувчининг она тили х,исобга олинади. Инглиз тили ва она тилидаги товушларнинг умумий ва фарк килувчи жих,атларини курсатиш мух,имдир. Масалан, 1-синф дарслигининг 3-булимидаги "Оила" мавзусида: father - ота, mother - она, brother - ака/ука сузлари бунга мисол була олади. th - ^арф бирикмаси [б] товушини ифодалайди. Она тилида бундай товуш мавжуд эмас.

Энг асосийси, укувчилар мулокотга кириш-ганларида килган хатоларидан куркмасликлари керак. Хатолар - бу коммуникатив компе-тенцияни узлаштиришнинг самарали воси-таларидан бири, деб х,исобланади. Хатоларнинг мавжудлиги мувафаккиятсизликдан эмас, аксинча, укув жараёнининг нормал холатда кечаётганлигидан далолатберади. Болаларнинг инглиз тилида узаро мулокот кила олишлари учун кулайлик яратиш, дарс жараёнида ташкилий кисмда турли хил методлардан фойдаланиб таълим бериш укитувчига боF-ликдир. Таълим бериш жараёнида факат индивидуал шаклни эмас, балки гурух, жамоа шаклларини хам татбик этиш зарурдир. Бундай холларда, албатта, болаларнинг имкониятига караб, синфда уларни туFри жойлаштириш мухим хисобланади (1-чизма).

ЗАМОНАВИЙ ТАЪЛИМ / СОВРЕМЕННОЕ ОБРАЗОВАНИЕ 2014, 2

1-чизма.

уцитувчи

уцувчи

уцувчи

уцувчи

Бугунги кунда чет тилини умумевропа стан-дартлари асосида укитишда компетенцияларга алох,ида эътибор каратилган. Бу компетен-циялар таълим мазмуни, укувчиларни хорижий тилни билиши ва уни амалиётда куллай олиш куникмалари билан бевосита боFликдир. Айтиб утиш лозимки, мамлакатимизда бошланFич синфдан хорижий тилни урганиш амалиёти куплаб изланишлар натижаси х,исобланади. Хорижий тилни кичик мактаб

ёшидан укитиш нафакат таълимий, балки тарбиявий ва информатив характерга эга. Бола умуминсоний кадриятларни узга тил оркали узлаштира бошлайди. Хорижий тилни илк болаликдан урганиш кимларгадир таклид килиш эмас, бу давр талаби ва эх,тиёжидир. Бу вазиятда укитувчининг асосий вазифаси хорижий тилни ургатиш жараёнини болага кизикарли килиб ташкил этиш ва шахсни ривожлантириш х,исобланади.

Адабиётлар:

1. Ирискулов А.Т ва бошкалар. Kids' English pupil's book. 1-синф. - Т., "Узбекистон", 2013. -22-б.

2. Вятютнев М.Н. Обучение иностранному языку в начальной школе. // "Иностранный язык в школе", 1990, № 1. -С. 5б.

3. Леонтьев А.А. Психологические предпосылки раннего овладения иностранным языком. // "Иностранный язык в школе", 1985, № 5. -С. 14.

4. Амонашвили Ш.А. Психологические особенности усвоения второго языка школьниками. // "Иностранный язык в школе", 1986, №2. -С. 18.

ЗАМОНАВИЙ ТАЪЛИМ / СОВРЕМЕННОЕ ОБРАЗОВАНИЕ 2014, 2

i Надоели баннеры? Вы всегда можете отключить рекламу.