Научная статья на тему 'Чет тилларни ўрганишда самарадорликнинг мезонлари'

Чет тилларни ўрганишда самарадорликнинг мезонлари Текст научной статьи по специальности «Языкознание и литературоведение»

CC BY
1415
212
i Надоели баннеры? Вы всегда можете отключить рекламу.
Ключевые слова
чет тилларни ўрганиш / глобаллашув / таълим / мезонлар / самарадорлик / ўқитиш / фаолият / ўқув жараёни / lerning of foreign languages / globalization / efficiency / teaching / activity / teaching process.

Аннотация научной статьи по языкознанию и литературоведению, автор научной работы — Назарова Н.

Мақолада хорижий тилни эгаллаш таълим, илм-фан, иқтисодиёт, сиёсат ва ижтимоий ҳаётдаги глобаллашувнинг янги даври учун асосий калит ҳисобланиши ҳақида сўз юритилган, чет тилларни ўрганиш самарадорлигининг мезонлари берилган.

i Надоели баннеры? Вы всегда можете отключить рекламу.
iНе можете найти то, что вам нужно? Попробуйте сервис подбора литературы.
i Надоели баннеры? Вы всегда можете отключить рекламу.

EFFICIENCY CRITERIAS OF FOREIGN LANGUAGES LERNING.

There is discussed in the article than knowledge of foreign langueges is a key point of globalization in the area of education, sience, economics, politics and social life. Criteries of foreign languages lerning are given.

Текст научной работы на тему «Чет тилларни ўрганишда самарадорликнинг мезонлари»

Назарова Н.,

Тошкент педагогика коллежи укитувчиси

ЧЕТ ТИЛЛАРНИ УРГАНИШДА САМАРАДОРЛИКНИНГ МЕЗОНЛАРИ

НАЗАРОВА Н. ЧЕТ ТИЛЛАРНИ УРГАНИШДА САМАРАДОРЛИКНИНГ МЕЗОНЛАРИ

Маколада хорижий тилни эгаллаш таълим, илм-фан, иктисодиёт, сиёсат ва ижтимоий х,аётдаги глобаллашувнинг янги даври учун асосий калит х,исобланиши х,акида суз юритилган, чет тилларни урганиш самарадорлигининг мезонлари берилган.

Таянч сузлар ва тушунчалар: чет тилларни урганиш, глобаллашув, таълим, мезонлар, сама-радорлик, укитиш, фаолият, укув жараёни.

НАЗАРОВА Н. КРИТЕРИИ ЭФФЕКТИВНОСТИ ИЗУЧЕНИЯ ИНОСТРАННЫХ ЯЗЫКОВ

В статье говорится о том, что знание иностранных языков является ключевым моментом глобализации в области образования, науки, экономики, политики и социальной жизни. Даны критерии эффективности изучения иностранных языков.

Ключевые слова и понятия: изучение иностранных языков, глобализация, образование, критерии, эффективность, обучение, деятельность, процесс обучения.

NAZAROVA N. EFFICIENCY CRITERIAS OF FOREIGN LANGUAGES LERNING.

There is discussed in the article than knowledge of foreign langueges is a key point of globalization in the area of education, sience, economics, politics and social life. Criteries of foreign languages lerning are given.

Keywords: lerning of foreign languages, globalization, efficiency, teaching, activity, teaching process.

Глобаллашаётган таълим эндиликда илм олувчилар учун %ам, уцитувчилар учун %ам бутун дунёда таълим ва илмий изланишларни давом эттириш имкониятини яратиб бормоцда.

Манбалардан бизга маълумки, кишилик жамиятида инсонлар бир неча тилни билиш-га кизикканлар, унга эх,тиёж сезганлар. ХХ аср тилшунослигининг машх,ур намояндаларидан бири Евгений Дмитриевич Поливанов 46 тилни мукаммал эгаллаган, узбек тили ва шева-ларини урганиб, тах,лил килган, дуппи, чопон кийиб, «Мен узбекман, фамилиям Полво-нов» деб узбеклар орасида узбекдай юрган олим саналади1. Ёки Жорж Смит - БМТ собик бош таржимони ундан зиёд тилларни билган. У х,ар йили бир мамлакат тилини урганишга

1 Усмонова Н., Азларов Э., Шарипов Г. Узбек тили. Олий укув юртлари учун дарслик. - Т.: "Укитувчи», 1991.

х,аракат килган. Спорт мухбири Юрий Салома-хин 38 тилни билган. У Морез Торез номида-ги Москва чет тиллар институтининг чет тил-лар факультети немис тили булимини битир-ган. Кейинчалик инглиз, француз ва бошка тилларни урганишга иштиёкманд булган. Аввал шу тилдаги сузларнинг талаффузига эътибор каратган, кейинчалик грамматикаси-ни урганган. Дарх,акикат, чет элларда киши-лар билан унинг она тилисида гаплашсангиз, бу уларга, ватанига, тарихига чукур х,урмат рамзини ифодалайди. Халкаро муносабат-лар ривожланаётган глобаллашув даврида чет тилларни билиш катта сиёсий-маданий жараён саналади. Машх,ур комусий олимла-

ЗАМОНАВИЙ ТАЪЛИМ / СОВРЕМЕННОЕ ОБРАЗОВАНИЕ 2014, 7

римиз илмий кашфиётларининг деярли бар-часини араб тилида ёзишган1.

Ватандошларимиз Абу Наср Фаробий, Беруний, ибн Синолар бир неча тилларни мукаммал билишган.

Кадимги Мовароуннах,рда бадиий ижод туркий, форсий ва араб тилларида битилган.

Зеро, халкимизда «Тил билган - эл билади», деб бежизга айтилмаган. Узбекистон Респуб-ликаси Президенти И.А.Каримовнинг 2012 йил 10 декабрдаги «Чет тилларни урганиш тизимини янада такомиллаштириш чора-тадбирлари туFрисида»ги ПК-1875-сонли карори бу максадни руёбга чикаришда мух,им ах,амият касб этади. Карорда чет тилларини урганишдан асосий максад - замонавий педа-гогик ва ахборот-коммуникация технология-ларидан фойдаланган х,олда укитишнинг илFор услубларини жорий этиш йули билан, усиб келаётган ёш авлодни чет тилларга укитиш, шу тилларда эркин сузлаша оладиган мутахас-сисларни тайёрлаш тизимини тубдан такомиллаштириш х,амда бунинг негизида, уларнинг жах,он цивилизацияси ютуклари х,амда дунё ахборот ресурсларидан кенг куламда фойда-ланишлари, халкаро х,амкорлик ва мулокотни ривожлантиришлари учун шарт-шароит ва имкониятлар яратиш, деб белгиланган2.

Дарх,акикат, хорижий тилни эгаллаш таъ-лим, илм-фан, иктисодиёт, сиёсат ва ижтимо-ий х,аётдаги глобаллашувнинг янги даври учун асосий калит х,исобланади. Глобаллашаётган таълим эндиликда илм олувчилар учун х,ам, укитувчилар учун х,ам бутун дунёда таълимни ва илмий изланишларни давом эттириш имко-ниятини яратиб бормокда. Бу жараён урта махсус, касб-х,унар битирувчиларининг турли дунёвий билимларни чет тилларда билишла-ридан ташкари, уз касблари х,акидаги билимларни х,ам чет тилларда давом эттиришларига имкон яратади.

Узбекистонда хорижий тилни укитиш халкаро стандартларни мувофиклаштирувчи Умумевропа хорижий тилларни урганиш, укитиш ва бах,олаш мезонларига тавсиялар -

1 Усмонова Н., Азларов Э., Шарипов Г. Узбек тили. Олий укув юртлари учун дарслик. - Т.: «Укитувчи», 1991.

2 Узбекистон Республикаси Президенти И.А.Каримовнинг 2012 йил 10 декабрдаги «Чет тилларни урганиш тизимини янада такомиллаштириш чора-тадбирлари туFрисида»ги ПК-1875-сонли карори.

CEFR^ мослаштирилган х,олда амалга оши-рилаяпти. Бу укув дастури барча тилларни урганиш учун асос булиб хизмат килади.

CEFR3 дунё буйлаб кенг таркалган хорижий тил таълимининг стандартларидан бири-дир. CEFR турли мамлакатлар ёки бир мамла-катдаги турли университетлар, коллежлар ва мактаблардаги укув дастурлари, мутахассис-ларнинг тайёргарлик даражаси ва бах,олаш тизимларини киёслаш учун ишонарли усул х,исобланади.

CEFR барча тилларни урганиш, укитиш ва бах,олаш тизимини х,ам камраб олади.

Тилни ургатиш тил урганувчининг эх,тиёжи-дан келиб чикиб, урганаётган тилдан жон-ли тарзда фойдаланиш ва турли мулокот куникмалари - эшитиш, гапириш, укиш ва ёзишга мослаштирилган х,олда амалга оши-рилади. Айнан шу тамойил бугунги кунда хорижий тиллар, аввало, эшитиш, гапириш, укиш ва ёзиш куникмалари кетма-кетлигида ургатилиб борилиши УМКХТ таълими тизими битирувчиларининг кичик мутахассис сифати-да иш бошлаганида, эркин мулокотда, билим-ларини янада бойитишда мух,им ах,амият касб этади.

Хар кандай тилни урганиш аввало тилни эшитиб, унга пайдо булган кизикишдан бош-ланади. Тилни урганиш бу тилнинг асосий структурасини ташкил киладиган ана шу 4 та куникмага асосланади. Чет тилларни укитиш умумий урта таълим мактабларининг биринчи синфидан уйин, оFзаки нутк дарслари шакли-да олиб борилса, иккинчи синфдан бошлаб алифбо, укиш ва грамматикани узлаштиришга боскичма-боскич утилади.

Шундай экан, узбек ёшларининг х,еч ким-дан кам булмай улFайишлари, замонавий билим беришда муносиб шароитлар яратиб берилган бир даврда чет тилларни ургатишда самарадорликка эришиш мух,им ах,амият касб этади. Хуш тил ургатишдаги самарадорлик деганда нимани тушуниш мумкин?

«Самарадорлик» сузи маълумки, «фойдали булиш», «яхши натижа бериш» деган маъно-ларни ифодалайди4. Умумий таълим тизимида

3 Общеевропейские компетенции владения иностранным языком: изучение, преподавание, оценка (Common European Framework of Reference, CEFR).

4 Усмонова Н., Азларов Э., Шарипов Г. Узбек тили. Олий укув юртлари учун дарслик. - Т.: «Укитувчи», 1991.

ЗАМОНАВИЙ ТАЪЛИМ / СОВРЕМЕННОЕ ОБРАЗОВАНИЕ 2014, 7

бу суз ана шу кейинги маъносида кулланади ва укитиш жараёнида яхши натижага эри-шиш - у ёки бу фан, сох,а буйича укувчилар ёки талабаларнинг белгиланган билимлар-га эга булишлари, шу фан, шу сох,а доираси-да фаолият курсатишга етарли куникмаларни узларида х,осил килишларини билдира-ди. Жумладан, укувчилар ва талабалар тил дарсларида уз тилидан бошка тиллар-ни урганар эканлар, урганаётган тил буйича маълум билимларга эга булиш билан бир-га, узларида уша тилда эркин гаплашиш ва ёзиш куникмасини х,ам шакллантириб бора-дилар. Яъни, масалан, хорижий тиллар эга-лари узбек тилини урганар эканлар, улар-нинг дарс жараёнларида узбек тили буйича белгиланган билимларга эга булиб бориш-лари х,амда бу тилда эркин сузлашиш ва ёзиш куникмаларини узларида шакллантириб боришга эришмоклари талаб этилади. Рус гурух,ларида укиётган укувчилар ва тала-баларга узбек тили предмети укитилаётганда, одатда, дарс самарадорлиги (х,ар бир алох,ида дарс кузда тутилади) шу гурухдаги укувчи ёки талабанинг узбек тили буйича кандай билимларга эга булаётганлиги, энг мух,ими эркин гаплашиш, шу тилда нуткининг усганлиги х,амда ёзиш малакасини кай тарзда узида шакллантираётганлиги билан белгиланади. Бу жих,атдан, биз биламизки, укитувчи уз олдига х,ар бир дарснинг самарадор булишини таъ-минлашни максад килиб куяди, яъни бирор натижани кузда тутади ва шу натижага эри-шиш йулида х,аракат килади, фаолият олиб боради.

Бизга маълумки, мамлакатимизда уму-мий урта мактабларнинг, юкорида кайд этга-нимиздек, чет тилларни, хусусан, инглиз тилини ургатишнинг узлуксиз тизими таш-кил этилди. Таълимнинг кейинги боскичида эса умумтаълим урта мактаб дастурида чукур узлаштирилмаган билимларни сингдиришга эътибор каратилади.

Шундай х,олатлар амалиётда кузатилган: укувчига умумий урта таълим мактаблари-да бир неча йил рус ёки бошка бир тилни ургатишга х,аракат килинади. Дастур асоси-да узлуксиз равишда бу тилларни дарс жараёнларида укитувчилар ургатишга х,аракат килганлар. Режа асосида дарслар тулик утилган, турли хил машFулотлар олиб борил-

ган. Бирок гурухдаги укувчилар ёки талабаларнинг аксарияти охир-окибат бу тилда эркин гаплашиш ёки ёзиш-ёза олиш куникмаларисиз укишни тугаллатганлар. Аммо вазият такозоси билан килинган жонли мулокот жараёнида бир йилдаёк бу тилни узлаштириб оладилар -бу тилда эркин гаплашадиган буладилар. Яна бир х,олатнинг гувох,и булганмиз. Бир йили бир гурухда ун беш нафар козок миллатига мансуб кизлар укиган. Улардан ёзма иш тар-зида диктант олинганда улар топширикни аъло батога бажаришган. Шунингдек, шу гурухдаги кизлар рус тилида х,ам диктантни аъло батога ёза олишган. Рус тилида, узбек тилида бемалол мулокот кила олишган. Козок тилида сух,батлашишларини айтмаса х,ам булади. Сабаби суралганда, бу фанлар улар укиган мактабларда яхши утилган, узлари шу тилларни урганишга жону дилдан интилишга-нини, худди шу фанлардан мактабда х,ам аъло бах,олар олишганини айтишган.

Ёки яна бир х,олат. Бир йили бир гурухда туркманистонлик укувчи х,ам укиган. Фан-дан дарслар утилаётганда у узбек тилини яхши билса-да, сузлаша олмаслигини айта-ди. Ундан дарс жараёнида мавзулар оз-оздан сураб борилади. Асосий эътибор сузларни, суз бирикмаларини, гапларни туFри талаф-фуз килишга йуналтирилади. Икки-уч ой утгач х,алиги укувчи узбек тилида бинойи-дек сузлаша оладиган, яхши бах,олар олади-ган тарзда тилни урганиб олади. Интилишлар ижобий самара бера бошлайди.

Яна бир омил. Мустакиллик даври-дан бошлаб Узбекистонда яшаётган бошка халклар вакиллари, жумладан, руслар х,ам, мах,аллаларда, куча-куйда, ишхоналарда узбеклар билан мулокотда булиш жараёнида маълум даражада узбек тилида гаплашиш куникмасини узларида онгли равишда шакллантирмокдалар. Демак, гап шундаки, таълим жараёнида дарсларда барибир укитиш самарадорлигига эришиш максад килиб куйилгандагина натижа кутилгандек булиши равшанлашади.

Уз-узидан куринадики, таълим жараёнида, жумладан, рус гурух,ларида ёки умуман бошка хорижликларни узбек тилида гаплашишга ёки ёзишга ургатишда дарс самарадорлиги-ни оширишнинг турли хил йуллари ва воси-талари мавжуд х,амда х,ар бир укитувчи уз

ЗАМОНАВИЙ ТАЪЛИМ / СОВРЕМЕННОЕ ОБРАЗОВАНИЕ 2014, 7

имкониятидан келиб чиккан холда бу имко-ниятлардан фойдаланишга харакат килади. Укитувчида дарс утишнинг турли хил метод-ларидан фойдаланишга интилишлар мавжуд, у турли хил замонавий укитиш методлари-дан фойдаланади. Буларнинг хаммаси яхши. Бирок самара бир хил эмас, бир хил булиши хам мумкин эмас. Чунки укитувчилар х,ар хил, шароитлар хар хил, имкониятлар, турли-туман кизикишлар, тилни ургатишга ва урганишга булган масъулият, ёндашиш турлича.

Таълим тизимида самарадорликни оши-риш эса укитувчидан жуда катта майорат, куп билим, тажриба каби яна бошка нарсалар-ни талаб килади. Хатто, укитувчининг бугун-ги билим, куникма, тажриба, воситалар, имкониятлар, укитиш методлари, усуллари эртага ёки бу гурухдаги укувчиларга самара бермай колиши мумкинлигини хам тула хис килиб туриш хам фойдалидир. Демак, укитиш сама-радорлигини оширишнинг биринчи бош оми-ли - бу укитувчининг уз устида ишлаши, масъ-улиятни хис этиш имкониятларини ошириб бориши, максадни, натижа нима булишини туFри белгилаб олиши билан боFликдир. Буни хамма билади, бирок таъкидлаб турил-са, зарар килмайди. Чунки хамма хам бир-дек укитиш тизимининг самарали булишида укитувчининг касбий фаолияти билан куп нарса боFлик эканлигини тула ва туFри хис килавермайди. Бунда укитувчи билимдон-лигининг узи етарли булмайди. Эхтимол, куп йиллик тажриба хам иш бермай колар. Тил ургатишда укитувчининг мохирлиги, куза-тувчанлиги, сезгирлиги, тил ургатишнинг узига хос жихатлари борлиги, тил урганиш учун укувчининг мустакил фаолияти булиши, бу фаолиятнинг укитувчи фаолияти билан уЙFунлашиб кетиши каби холатлар хам хисобга олиниши эхтимол жуда ахамиятли булар. Ана шуни тушунган укитувчи фаолияти, хакикатан хам, тил укитишда биринчи омил-ликка даъвогарлик кила олади. Иккинчи омил, албатта, биринчиси билан узвий боFланган холда, назаримизда, укувчида, талабалар-да укитилаётган фан ёки сохага хурмат, мехр, хавас, кизикишни шакллантиришдир.

Умуман бошка бир тилни ургатишда яна нималарга эътибор каратилиши лозим?

Укувчи ва талаба узга бир тилни урганар экан, унда ана шу тилга мехр уЙFонмоFи, уни хурмат килиш туЙFулари шаклланган булиши керак. Хавас, иштиёк, кизикиш уЙFонмаса, буйнидан боFланган този овга ярамагани каби, укувчининг тил урганиши хам чала-чулпа булади. Уз-узидан куринадики, хавас уЙFотиш кейинги омилни талаб килади. Яъни, тил бирликларининг нуткда кулланиш имкониятларини дарс жараёнида купрок ёри-тиб бориш, укувчи ва талабаларни бу имкониятлар билан эринмай таништириш лозим. Бунинг учун эса дарс жараёнини мумкин кадар жонли мулокот тарзида ташкил этиш зарурати туFилади. Бундай дарс жараё-ни расмиятчиликдан холи булган холда икки куринишда ташкил этилиши мумкин:

1) укувчи-талабаларнинг узаро мулокот-лари (жонли сухбатлашув);

2) укувчи-талабалар-укитувчининг жонли мулокоти (жонли сухбатлашиши) куриниш-ларида.

Кейинги дарс шакли укитувчи билан укувчи-талабаларнинг якка-якка холдаги сухбати ёки умумий тарздаги сухбати тарзида утказилиши мумкин. Сухбат жараёнида укувчи-талаба жонли сузлашишга - мулокотга ургатиб борилади. Бир тушунчани ёки фикрни турли сузлар ёки гаплар, бирикмалар оркали хам ифодалаш мумкинлигига, тил бирликлари-ни амалиётда куллашга ургатилади. Аммо бу холат учун укувчи-талабалар, албатта, мухим укув луFатларидан хабардор булишлари хам талаб этилади. Дарс жараёнида, дарсдан ташкари вактда улардан унумли фойдала-ниш тил урганишда мухим ахамият касб эти-ши уктирилиб борилади. Коидаларни ёдла-тиш, дарсни узбек тилининг барча сатхлари (фонетика, лексикология, морфология, синтаксис каби булимлари) конуниятлари билан таништиришга куп йуналтирилмасдан, тил бирликларининг нуткда кулланиш имкони-ятларидан туFри, максадга мувофик фойда-ланиш куникмасини шакллантириш томон йуналтириш тил урганишда яхши самара беради.

Кейинги боскичда, яъни дарс жараёнидан бошка вактда укувчи ва талабаларнинг иш фаолиятларини тула мустакил ташкил этишга

ЗАМОНАВИЙ ТАЪЛИМ / СОВРЕМЕННОЕ ОБРАЗОВАНИЕ 2014, 7

йyнaлтиpиш зapуp бyлaди. Укувчи вa тaлaбa-лapгa:

а) кейинги дapc жapaëнигa кaдap тегишли вaзифaлapни бaжapиш тoпшиpилaди (укувчи-тaлaбa уз фaoлиятидa ypгaнaëтгaн тилидa мулoкoт килувчи шaхcлap билaн туpли шшкл-лapдa зapуpий cухбaт-мулoкoтлap yткaзaди). Бу мулoкoтлap кимлap билaн, ^o^ кaepдa, Kaнчa вaк1т, нимa xa^Aa бyлгaнлиги бopacидa кейинги дapc жapaëнидa, уйгa бepилгaн вaзи-фaнинг бaжapилиши тapзидa хиcoбoт билaн бaхoлaниши мумкин. Яъни, уй вaзифacи cифa-тидa тeкшиpилaди вa бax1oлaнaди;

б) чopaк вa Укув йили дaвoмидa укувчи-тaлaбaнинг бoшкaлap билaн шундaй мулoкoти - тил ypгaнишни кyздa тутгaн хoл-дaги x1apaкaтлapни бaжapиши вaзифa килиб тoпшиpилaди вa бу чopaк oхиpидa ёки йил oхиpидa тeкшиpилиши мумкин. Укувчи-тaлaбa кyчa-кyйдa, бoзopлapдa, oилaлapдa, caфap-caëхaтлapдa, бoшкa жудa куп тaдбиpлapдa, учpaшувлapдa, тaниш-билишлap, кaттa ëшдa-гилap, бoлaлap, мeзбoнлap кaбилap билaн туpли хил мaвзулapдa cухбaт-мулoкoтлap yткaзaди, улapни кaйд этиб бopиши мумкин бyлaди вa x1oкaзo. Чунки aтpoфдaгилap билaн жoнли мулoкoт, ypгaнилaëтгaн тилдa гaплa-шишгa ^apa^ килиш yзгa тилни ypгaнишдa дapc жapaëнидaн кypa хaм яхши caмapa бepa-ди. Бу тaбиий x1oлдиp. Шунинг учун укувчи-тaлaбaлapни ён aтpoфдaгилap билaн жoн-ли cyзлaшув мулoкoтидa бyлишгa кyпpoк жaлб килиш мaкcaдгa мувoфикдиp. Xуллac, юкopидa ^йд этилгaнлap дaвлaт тили (узбек тили)ни умумaн билмaйдигaнлap учун бу тилни ypгaтиш caмapaдopлигини oшиpиши aник. Вaзифa эca узбек тилини бaйнaлминaл гуpуx1лapдa ypгaтиш жapaëнидa бу хoлaтлapгa эътибop бepиш, мaвжуд имкoниятлap вa мax1opaтни aнa шу хoлaтлapдa фoйдaлaнa oлишгa йyнaлтиpишдaн ибopaт.

Мaълумки, бoшкa тиллapни билиш, Уpгaниш хеч кaчoн уз oнa тилини кaмcитиш, эcдaн чикapиш, унутиш хи^бига бyлмaйди. Уз тилини мукaммaл билгaни вa хуpмaт кил^ни хoлдa бoшкa тиллapни билиш вa Уpгaниш, куп тил билиш мaкcaдгa мувoфик экaнлигини унутмacлик кepaк. Aнa шу нуктaи

нaзapдaн кapaйдигaн бул^к, бoшкa тиллap-ни ypгaнишгa дaъвaт, aввaлo, уз oнa тилини х^м билишгa, шу билaн биpгa, шу acocдa, бoшкa тиллapгa хaм хуpмaтни шaкллaнтиpиш, Уpгaнишни йyлгa куйишни тaкoзo этaди.

Aфcуcки, нaзapимиздa, бaъзилap бoшкa тиллapни ypгaнишни узбек тилини, уз oнa тилимизни кaмcитиш, унинг мaвкeини кaмaй-тиpиш, тилимизгa бул^н эътибopни cуcaйти-pиш, бу тилни укитиш, ypгaтишгa пaнжa opa-cидaн кapaш, тилимиз бoйликлapини тapFиб килишни пaйcaлгa coлиш, мaдaний нутк тузиш кyникмaлapини ëшлapдa тизимли тapз-дa шaкллaнтиpиб бopишгa биp ëклaмa ëндa-шиш ёки эcдaн чикapиш кaбилидa иш тутиш-ни yйлaяптилap.

Бoшкa тиллapни ypгaниш зинхop уз oнa тилини унутиш, унгa эътибopcизлик билaн кapaш, кaмcитиб мунocaбaтдa булиш ^би иллaтлap хиcoбигa бyлмacлиги кepaк. Жaхoнгa чикишни тaъминлaйдигaн бeштa, yнтa тилни, кyпpoFини хaм ypгaнaйлик. Aхиp, Шapкнинг жудa куп йиpик oлимлapи: Бepуний, ибн Синo, Фapoбий вa бoшкaлap кyплaб тиллap-ни билгaнлap. Биpoк улap уз тиллapини унут-мaгaнлap, уз тиллapидa хaм acapлap ёз^н-лap. Уз тиллapининг paвнaки учун куpaш-гaнлap. Биз билaмизки, Узбeкиcтoнимизнинг куп худудлapидa хaлкимиз acpлap дaвoмидa кyптилликкa эгaдиp. Узбек, тoжик икки тил-лилиги ФapFoнa вoдийcи, Бухopo, Сaмapкaнд вoхaлapидa вa бoшкa куп жoйлapдa хoзиpдa aмaлдaдиp1.

Aнa шу худудлapдa уч тиллилик хaм хукм cуpди (бу худудлap oдaмлapи узбек, ™жик, pуc тиллapидa бeмaлoл мулoкoт килa oлгaн-лap). Юpтимизнинг куп кишилapи тypт тилдa бeмaлoл мулoкoт килишгaн. Яъни, apaб ёки янa бoшкa биp тилни хaм yзлaштиpиб oлгaн-лap бyлгaн. Узбeклap туpкий тилдa cyзлaшувчи элaтлapгa мaнcуб булиб, aлoхидa aдaбий тил мaкoмини oлиб, yзгapиб кeтгaн уЙFуp, туpк, oзapбaйжoн, тaтap, туpкмaн, кoзoк, киpFиз, Kopaкaлпoк, кopaчoй кaби тиллap вaкиллa-pи билaн хaм мулoкoтдa бyлишгaн. Шун^ Kapaмaй, уз тиллapини унутишмaгaн. Дeмaк,

1 Бoбoëpoв У., Xoлcaидoв Ф. .Адэбиёт. I Kacб-хунap ксл-лeжлapи учун укув кУллaнмa. - Т.: «Илм-Зиё», 2006.

ЗAMОНAВИЙ TAЪЛИM I COBPEMEHHOE ОБPAЗОВAНИE 2014, l

куринадики, инглиз, рус ёки бошка тилларни урганиш хеч качон уз она тилига эътиборсиз-лик билан караш хисобига булмаслиги керак.

Хозирги кунда, айникса, ёшлар бошка тилларни хам билишга даъват этилаётган экан, бу она тилига эътиборни пасайтиришни кузда тутмайди. Шундай экан, истаган чет тил-ни урганиш билан бир каторда узбек тилини укитиш, узбек тилида намунали тарзда ёзма ва оFзаки нутк тузиш куникмаларини ёшларда

хам, катталарда хам тула шакллантириб, мада-ний тарзда нутк туза оладиган килиб вояга етказиш уларни комил инсон килиб тарбия-лашда куприк булиб хизмат килади. Прези-дентимиз томонидан кабул килинган юкорида тилга олинган карорда тил урганиш оркали комиликка интилиш бош максад килиб олинган. Зеро, камида 2-3 тилни билиш ота-боболаримиздан мерос булиб колганлигини ёдда тутайлик.

Адабиётлар:

1. Узбекистон Республикаси Президенти И.А.Каримовнинг 2012 йил 10 декабр-даги «Чет тилларни урганиш тизимини янада такомиллаштириш чора-тадбирлари туFрисида»ги ПК-1875-сонли карори.

2. Каримов И.А. Юксак маънавият - енгилмас куч. - Т.: «Маънавият», 2008.

3. Усмонова Н., Азларов Э., Шарипов Г. Узбек тили. / Олий укув юртлари учун дарс-лик. - Т.: «Укитувчи», 1991.

4. Абдурахманов Г., Рустамов Х. Она тили. / 10-11-синфлар учун дарслик. - Т.: «Укитувчи», 1997.

5. Бобоёров У., Холсаидов Ф. Адабиёт. / Касб-хунар коллежлари учун укув кулланма. - Т.: «Илм-Зиё», 2006.

ЗАМОНАВИЙ ТАЪЛИМ / СОВРЕМЕННОЕ ОБРАЗОВАНИЕ 2014, 7

i Надоели баннеры? Вы всегда можете отключить рекламу.