Научная статья на тему 'ЛОЙИҲА ТЕХНОЛОГИЯСИНИНГ ТАЪЛИМ ЖАРАЁНИДА ҚЎЛЛАНИЛИШИНИНГ ИЖОБИЙ ТОМОНЛАРИ'

ЛОЙИҲА ТЕХНОЛОГИЯСИНИНГ ТАЪЛИМ ЖАРАЁНИДА ҚЎЛЛАНИЛИШИНИНГ ИЖОБИЙ ТОМОНЛАРИ Текст научной статьи по специальности «Науки об образовании»

1355
208
i Надоели баннеры? Вы всегда можете отключить рекламу.
Ключевые слова
лойиҳа технологияси / инновация / педагогик фаолият / ўқув жараѐни / ижодкорлик / инглиз тили / мутахассис / Project technology / innovation / pedagogical process / learning process / creativeness / the English language / expert

Аннотация научной статьи по наукам об образовании, автор научной работы — Муҳаббат Юсупова, Шотилло Шорахметов

Ушбу мақолада бугунги кунда инглиз тили ўқитувчиси ўз педагогик фаолиятини педагогик инновация асосида ташкил эта билиши ҳамда бошқариши, ўз педагогик фаолияти учун зарур бўлган педагогик технологиялар ва интерфаол усулларни ишлаб чиққан бўлиши, уларни кундалик фаолиятида таълим жараѐнига татбиқ эта олиши, педагогик техникага эга бўлиши, ўз фаолиятини лойиҳалаштира олиши, хорижий тилни ўқитишнинг босқичма-босқич (step-by-step) яхлит моделини ярата олиши зарурлиги ҳақида сўз олиб борилади

i Надоели баннеры? Вы всегда можете отключить рекламу.
iНе можете найти то, что вам нужно? Попробуйте сервис подбора литературы.
i Надоели баннеры? Вы всегда можете отключить рекламу.

PRODUCTIVE FEATURES OF APPLYING PROJECT TECHNOLOGIES IN THE LEARNING PROCESS

The article goes on to say that Today, an English teacher can organize and manage their pedagogical activities on the basis of pedagogical innovations, develop pedagogical technologies and interactive methods necessary for their pedagogical activities, apply them in their daily activities, have pedagogical techniques, design their activities and should be able to create a step-by-step integrated model of foreign language teaching

Текст научной работы на тему «ЛОЙИҲА ТЕХНОЛОГИЯСИНИНГ ТАЪЛИМ ЖАРАЁНИДА ҚЎЛЛАНИЛИШИНИНГ ИЖОБИЙ ТОМОНЛАРИ»

ЛОЙИХД ТЕХНОЛОГИЯСИНИНГ ТАЪЛИМ ЖАРАЁНИДА

ЦУЛЛАНИЛИШИНИНГ ИЖОБИЙ ТОМОНЛАРИ

Мухаббат Юсупова

Тошкент вилояти Чирчик давлат педагогика института

Шотилло Шорахметов

Тошкент вилояти Чирчик давлат педагогика институти

АННОТАЦИЯ

Ушбу маколада бугунги кунда инглиз тили укитувчиси уз педагогик фаолиятини педагогик инновация асосида ташкил эта билиши хдмда бошкариши, уз педагогик фаолияти учун зарур булган педагогик технологиялар ва интерфаол усулларни ишлаб чиккан булиши, уларни кундалик фаолиятида таълим жараёнига татбик эта олиши, педагогик техникага эга булиши, уз фаолиятини лойихдлаштира олиши, хорижий тилни укитишнинг боскичма-боскич (step-by-step) яхлит моделини ярата олиши зарурлиги хдкида суз олиб борилади.

Калит сузлар : лойиха технологияси, инновация, педагогик фаолият, укув жараёни, ижодкорлик, инглиз тили, мутахассис

PRODUCTIVE FEATURES OF APPLYING PROJECT TECHNOLOGIES IN

THE LEARNING PROCESS

Muhabbat Yusupova

Chirchik State Pedagogical Institute of Tashkent region

Shotillo Sharakhmetov

Chirchik State Pedagogical Institute of Tashkent region

ABSTRACT

The article goes on to say that Today, an English teacher can organize and manage their pedagogical activities on the basis of pedagogical innovations, develop pedagogical technologies and interactive methods necessary for their pedagogical activities, apply them in their daily activities, have pedagogical techniques, design their activities and should be able to create a step-by-step integrated model of foreign language teaching.

Keywords: Project technology, innovation, pedagogical process, learning process, creativeness, the English language, expert.

КИРИШ

Дуне микёсида бугунги кунда булажак мутахассислар учун цивилизация ютукларидан кенг фойдаланиш, халкаро хамкорлик ва мулокотни ривожлантириш имкониятларини кенгайтириш, таълим мазмунини умумевропа халкаро стандартлари асосида ташкил этиш мухим урин эгалламокда. Умумевропа халкаро стандартларига асосан булажак чет тиллари мутахассисларини тайёрлашда CEFR (Common European Framework of Reference for Language) малака талаблари асосида олий таълим сифатини халкаро даражага кутариш, замонавий педагогик ва ахборот-коммуникация технологияларидан фойдаланган холда укитишнинг илгор услубларини жорий этиш йули билан булажак инглиз тили укитувчиларини укув жараёнида лойиха технологиясидан фойдаланишга ургатиш долзарб ахамият касб этмокда.

Юртимизда чет тилларини чукур укитишга кенг эътибор каратилиб, таълим тизимини янада такомиллаштириш максадида бир катор ислохатлар амалга оширилмокда. Хусусан, Узбекистон Республикасини янада ривожлантириш буйича Хдракатлар стратегиясида "узлуксиз таълим тизимини янада такомиллаштириш, олий таълим муассасалари фаолиятининг сифати хамда самарадорлигини ошириш, мустакил фикрлайдиган, Ватанга содик, катъий хаётий нуктаи назарга эга ёшларни тарбиялаш" каби вазифалар белгиланган. Бунда, булажак инглиз тили укитувчиларида фаолият мотивлари асосида касбий компетентликни ривожлантириш, укув жараёнида лойиха технологиясидан фойдаланишга ургатиш тизимини ишлаб чикиш мухим ахамият касб этади.

AДАБИЁТЛАР ТА^ЛИЛИ ВА МЕТОДОЛОГИЯ

Педагогик инновацион жараёнлар Гарбда 1970 йиллар охирларидан, мамлакатимизда эса мустакиликка эришилганидан сунг олимлар томонидан махсус урганила бошланди. Жахон педагогик-илмий жамоатчилигининг мавзуга кизикиши махсус инновацион хизмат, нашриёт, журналларда инновацион маколалар куринишида буляпти. Хусусан, ЮНЕСКО кошида таълимни ривожлантириш Осиё педагогик инновациялар маркази мавжуд булиб, жахоннинг турли мамлакатларидаги педагогик янгиликларни умумлаштириб, таълим масалалари буйича халкаро бюро билан биргаликда, педагогик жамоатчиликка махсус нашрларда улар хакида маълумотлар таркатади.

XX аср бошларида янги билим сохаси - янгиликларни киритиш, куллаш юзага келди. У махсулот ишлаб чикариш сохасида техник янгиликларни киритиш конуниятларини ургана бошлади. Янгиликларни киритиш хакидаги фан - инноватика - фирмаларнинг янги режа, хизматларни ишлаб чикиш ва татбик этиш фаолиятига талабларни кескин ошиб бориши акс эттирилган холда пайдо булди. Уз даври учун янги булган педагогик карашлари кенг таркалди. Мазкур жарёнларда олимлар эътибори куйидаги икки асосий йуналишга, яъни:

1) янги педагогик тизимлар ва уларнинг элементларини таълим амалиётига жорий этиш;

2) таълим сохасида янги бошкарув технологияларини ва дастурлашган тизимларни жорий этишга каратилди.

Таълим олувчиларни умуминсоний кадриятлар, халкимизнинг бой маданияти билан таништириш, уларда билимларни эгаллашга куникма ва малакаларини оширишга булган талабларни шакллантириш, эстетик тушунчаларни камол топтириш, таълим олувчиларнинг ижодкорлиги ва иктидорини юзага чикариш, уларни куллаб-кувватлаш учун шарт-шароит яратишда таълимий технологияларнинг урни бекиёс. Шу боис, бугунги тезкор узгарувчан шароит ОТМлари битирувчисида компетентлик, ташаббускорлик, эгилувчанлик, динамиклик, конструктивлик ва янгиликка интилувчанлик каби сифатларни шакллантиришни такозо этади. Педагогика ОТМларида тайёрланаётган булажак укитувчилар, шу жумладан, инглиз тили укитувчиси бутун хаёти давомида мустакил таълим олишга интилувчан, илгор технологияларни эгаллаган ва улардан фойдаланишни тушунган, мустакил карор кабул кила оладиган ижтимоий хамда булажак касбий мухитга мослашувчан, кутилмаган вазиятларга тайёр ва улардан тез чика оладиган булиши лозим.

НАТИЖАЛАР

Лойиха технологиясининг таълим жараёнида таъминланиши натижасида таълим олувчи ва таълим берувчи уртасидаги махсулдор фаолият содир булади. Мазкур фаолият натижасида таълим олувчи уз фаолиятидан коникиш хиссини бошидан кечиради. Чунки лойиха устида ишлаш жараёнида таълим олувчи уз-узининг фаолиятини режалаштиришга, ташкил килишга урганади, муваффакиятни хис этади. Адабиётлар тахлили ва методология

Лойиха технологияси XX асрнинг 20-йилларида А^Шда пайдо булиб, унга инсонпарварлик педагогикасининг асосий кирраларидан бири сифатида

карала бошланди. Уни илк бор лойиха методи ёки муаммоли метод сифатида таълим жараёнига татбик килишди. Мазкур технологиянинг асосий гоялари америкалик педагог олим Жон Дьюи томонидан ишлаб чикилган. Олимларнинг фикрича, лойиха технологияси тахсил олувчиларнинг шахсий кизикишларини инобатга олган холда, таълим жараёнига татбик килиниши ва таълим субъектларининг укув жараёнидаги фаолиятини максадли йуналтиришга мулжалланиши лозим эди. Укув жараёнидаги дидактик парадигма реал хаётдан олинган вазиятли муаммо булиши ва ушбу муаммонинг ечими жамоавий тарзда ёки кичик гурухларда фан ютукларидан фойдаланиб, мустакил топилиши, муайян натижани кулга киритишга хизмат килиши лозим. Бунда муаммо ва унинг ечими яхлит холатда лойихалаш фаолиятидан иборат булиши зарур.

Лойиха технологиясидан фойдаланишга ургатиш тахсил олувчилар эгаллаётган билимларни узлари кидириб топишлари, мустакил урганиб, тахлил килишларига, хатто хулосаларни хам узлари келтириб чикаришларига каратилган. Укитувчи бу жараёнда шахс ва жамоанинг ривожланиши, шаклланиши, билим олиши ва тарбияланишига шароит яратади, шу билан бир каторда, бошкарувчилик, йуналтирувчилик вазифасини бажаради. Бинобарин, таълим муассасаларининг укув-тарбиявий жараёнида лойиха технологиясини такомиллаштиришга алохида эътибор берилаётгани алохида долзарблик касб этиб, таълим жараёнига тизимли фаолият ёндашувини кенг жорий этиш имкониятини кенгайтиради.

Инглиз тилини укитишда мазкур технология укитувчининг таълим -тарбия жараёни максадларидан бошлаб, ташхис тизимини тузиш ва бу жараён кечишини назорат килишгача булган технологик занжирни олдиндан лойихалаштириб олишга ундайди.

Х,ар кандай педагогик технологиянинг укув-тарбия жараёнида кулланилиши машгулотларни самарали ташкил этишга, ёшларнинг мухим хаётий ютук ва муаммоларига уз муносабатларини билдиришларига интилишларини кондириб, уларни фикрлашга, уз нуктаи назарларини асослашга имконият яратади ва инглиз тилини укитишда самарали натижаларни беради.

ОТМда булажак инглиз тили укитувчисининг лойиха технологиясидан фойдаланиш тугрисидаги билимлар пойдевори куйилиши, педагог-тадкикотчи сифатида уз-узини такомиллаштиришга интилиш мотивацияси илмий шаклланиши лозим.

Рус олими В.П.Беспальконинг таъкидлашича "...таълимда кулланиладиган янги мохиятдаги дидактик технологиялар маълум бир восита булиб хизмат

килади. Мазкур парадигма янги илмий ва амалий педагогик фаолият тизимини яратиб беради. Унинг асосида таълим олувчи атроф- мухитда янги моддий ва маънавий бойликларни яратиш учун тайёр холатга келтирилади". Демак, технология фаолиятни натижага олиб келувчи омил булиб хизмат килади. Педагогик фаолиятда хар кандай лойиха технологиянинг таянч нуктаси хисобланади.

Бугунги кунда инглиз тили укитувчиси уз педагогик фаолиятини педагогик инновация асосида ташкил эта билиши хамда бошкариши, уз педагогик фаолияти учун зарур булган педагогик технологиялар ва интерфаол усулларни ишлаб чиккан булиши, уларни кундалик фаолиятида таълим жараёнига татбик эта олиши, педагогик техникага эга булиши, уз фаолиятини лойихалаштира олиши, хорижий тилни укитишнинг боскичма-боскич (step-by-step) яхлит моделини ярата олиши зарур. Демак, инглиз тили укитувчиси зиммасига юклатилган турли янги мохиятдаги вазифалар кулами кенг булиб, уларнинг барчасини илмий-назарий жихатдан асослаб бериш лозим. Узбекистонда таълим тизимининг дунёвий тавсифга эга эканлиги, билимли булиш ва шахс истеъдодларини рагбатлантириш каби тамойиллар шуни такозо этади. Натижалар

Булажак инглиз тили укитувчиларини укув жараёнида лойиха технологиясидан фойдаланишга ургатиш хар жихатдан уларнинг келгуси фаолиятларида илгор, сермахсул ижодий шахс, кенг камровли кизикиш, ички дунёси бой, педагогик янгиликка уч булишини таъминлайди. Бунда фаолият мотивацион, технологик ва рефлексия кисмлардан ташкил топади. Укув фанлари, уларнинг максади, таркиби аниклангач, укув дастурлари тузилади. Дастурлар асосида дарсликлар ёзилади. ОТМларида тайёрланаётган мутахассислар, шу жумладан инглиз тили укитувчиси бутун хаёти давомида мустакил таълим олишга интилувчан, замонавий технологияларни эгаллаган ва улардан фойдаланишни тушуниши, мустакил карор кабул кила оладиган ижтимоий ва булажак касбий мухитга мослашувчи, хаяжон холатларга тайёр ва улардан тез чика оладиган булиши лозим. ОТМда булажак инглиз тили укитувчиларини укув жараёнида лойиха технологиясидан фойдаланишга ургатиш уларнинг билим эгаллашга булган мотивациясининг такомиллашувига олиб келади.

МУХРКАМА

Укув жараёнида лойиха технологиясидан фойдаланиш инглиз тилини укитиш аспектида шахсга йуналтирилган таълим жараёнини ташкил этиш

нуктаи назаридан мухим ахамиятга эга. Таълим жараёнида лойиха технологиясининг кулланиш тарраккиёти уз тарихига эга булиб, бунда америкалик олим Ж.Дьюининг прагматизм назарияси алохида урин эгаллайди .

Узбек олими Ж. Буронов "...хамкорликдаги таълим, тахсил олувчи, укитувчи ва маъмурият орасида дустона муносабат устуворлиги асосида сифатли таълим бериш жараёни вужудга келади"-деб ёзади, узининг "Хдмкорликда укитиш технологиялари" китобида. Олим тахсил олувчиларга нисбатан дустона муносабат мухитини лойихалашда хам талаба ва укитувчи орасида узаро хурмат шаклланган таълим жараёнида партисипатив асосдаги укув мухити карор топишини таъкидлайди.

Булажак инглиз тили укитувчиларини лойиха технологияси асосида укув жараёнига тайёрлашда уларда келгуси касбий фаолияти таркибидаги тилга оид компетенциялар асосида ижтимоий-сиёсий ва публицистик мавзулардаги муайян матнларни англаш, хориж тили, она тилидаги нуткий компетенцияни фарклаш, тил вакиллари билан мулокот килишга каратилган ижтимоий компетенциялар намоён булади. Буларнинг барчаси дидактик мазмунда булажак инглиз тили укитувчиларини лойиха технологияси асосида укув жараёнига тайёрлаш зарурлигини курсатади. Мазкур компетенциялар ижтимоий-маданий компетенцияларнинг бир компоненти саналади. Уларни ривожлантириш талабаларга инглиз тилида сузлашувчи мамлакатларнинг кадриятлари билан танишиш имконини беради ва уз навбатида, ижтимоий-маданий мулокот шароитида касбий фаолиятни муваффакиятли амалга ошириш учун асос булади. Булажак инглиз тили укитувчиларини укув жараёнига тайёрлашда лойиха технологиясидан бири булмиш- веб-квест технологиясини куллаш нафакат Интернетдан курсатилган хаволалар буйича ахборот туплаш, балки эгалланаётган касб билан боглик вазифаларга ечим топиш учун, уни ташкил килиш, тузилмаларини белгилаш ва уни тула идрок этишни назарда тутади.

Булажак инглиз тили укитувчиларини укув жараёнига тайёрлашда лойиха технологиясини куллаш натижасида хорижий тилдаги аутентик материаллардан фойдаланиш, талабаларнинг таълим олишга булган мотивациясини рагбатлантириш, урганилаётган укув материали буйича билимларни узлаштириш сифатини ошириш, тахлилий ва танкидий фикрлаш; билиш фаоллигини ошириш, шахсий, гурух шаклидаги мустакил ишларни ташкил этиш, хорижий тилни укитиш жараёнида бевосита ва билвосита интерфаоллик, рефлексия учун метакогнитив тажриба хамда кобилиятни шакллантириш, хар

кандай таълим йуналиши доирасида мавзуий йуналтирилган таълим узгарувчанлигини таъминлаш, назарий ва амалий тавсифдаги фанлараро вазифаларни хал этиш; рецептив, продуктив нуткий фаолият ва ижодий салохиятни ривожлантириш, таълим жараёнида ижобий хиссий муносабатни шакллантириш, укув материалларини узлаштириш стратегиясининг умумий куникма ва малакаларини эгаллаш имконини беради.

Хорижий тиллар сохасида эса лойиха технологиясининг узига хос анъаналари, укиш услублари, укитиш ёки укишни ташкил килишнинг самарадорли тизимлилиги шаклланган булиб, инглиз тилини укитишни уз олдига максад килиб куйган, инглиз тили укитувчиси сифатида уз келажагини курадиган мутахассислар учун нихоятда мухим. Хорижий тилларни ургатишни ёки укишларни ташкил килишда лойиха технологиясини куллашнинг асосий максади сифатида тил урганувчилар, шунингдек талабалар томонидан коммуникатив компетенцияларга эга булиш эканлиги баъзи мутахассислар томонидан алохида эътироф этилган.

Лойиха технологиясининг укув жараёнида фойдаланилишининг афзалликлари мутахассислар томонидан самарали технологиялардан бири сифатида бахоланиши билан бир каторда, унга нисбатан аник карашлар хам шаклланган булиб "биргаликда таълим олиш нафакат осон ва кизикарли, балки бир мунча самарали" дея таърифлар хам берилганлигини хам кайд этиш лозим.

Хорижий тилларни узлаштиришнинг ушбу жихатига алохида эътибор каратган америкалик лингвист Д.Хаймс томонидан утган асрнинг 72-йилида коммуникатив компетенция тушунчасини методика сохасига олиб кирган ва "тилнинг корпуси ва турли нуткий малакаларни эгаллаш билан бир каторда, самарали нуткий мулокот учун "маданий ва ижтимоий ахамиятга эга вокеликлар"дан хам хабардор булиш лозим". Бугунги кунда, нафакат таълим тизимида, балки барча сохаларда юз бераётган интеграциявий ва глобаллашув жараёнлари шароитида, маданиятлараро муносабатларнинг ривожланиши хорижий тилларни урганиш борасидаги замонавий назарияларда бутунлай янги онтология сифатида намоён булмокда. Хорижий тилларни урганишнинг узига хос йуналишлари, методлари шунчалик ривожланиб, такомиллашиб бормокдаки, мазкур сохада куплаб адабиётлар, махсус илмий-методик йуналишлар вужудга келмокда. Шунга боглик холда, укув жараёнида тилнинг жонли ва табиий амал килишини турли куринишларда акс эттирадиган хорижий тиллардаги аутентик материаллардан фойдаланиш ута мухим ахамият касб этмокда .

ХУЛОСА

Булажак инглиз тили укитувчиларини лойиха технологияси асосида укув жараёнига тайёрлаш жараёни куйидагиларга каратилади:

талабаларда укув-билиш мотивациясини ошириш;

талабаларда билиш фаолиятини ривожлантириш;

тахсил олувчиларнинг дарсга тайёргарлигига булган масъулиятни оширади ва кейинги укув фаолиятига рагбат сифатида намоён булади.

Булажак инглиз тили укитувчиларини укув жараёнига тайёрлашда лойиха технологияси:

Талабаларда билиш фаолиятини ривожлантириш, кушимча адабиётлар билан ишлаш куникмаларини шакллантириш, замонавий таълим технологиялари, компьютер, Интернет, электрон ахборот ресурслари имкониятларидан фойдаланиш куникма ва малакаларини ривожлантириш; такдим килинган укув материалидаги мухим гояларни саралаш, тахлил килиш, киёслаш куникма ва малакаларини ривожлантириш; дарс самарадорлигини ошириш, урганилаётган укув фанини урганишга мотивацияни инновацион технологиялар оркали хосил килиш.

Юкорида келтирилган фикрларни хулосалаб шуни айтиш мумкинки, ОТМларда инглиз тилини укитиш жараёнида лойиха технологиясини куллаш малака талабларида белгиланган таълим мазмуни, максади ва таркибий тузилиши асосида ташкил этилиши; талабаларда инглиз тили укув курси асосларининг илмийлик элементлари сингдирилган пойдеворини шакллантириши; укув фанига булган кизикишларини орттириши; талабаларда инглиз тилида укиш, ёзиш, тинглаб тушуниш, огзаки нуткни такомиллаштириши; ижодий фикрлаш куникма ва малакаларига асос солишга каратилган булиши лозим.

REFERENCES

1. Узбекистон Республикасини янада ривожлантириш буйича Хдракатлар стратегияси тугрисида. Узбекистон Республикаси Президентининг ПФ-4947-сон Фармони. 2017 йил 7 февраль.

2. ЮНЕСКО нинг "Олий таълимни ислох килиш ва ривожлантириш" дастурий хужжати https://unesdok/unesko/org/arkA/48223/pf0000143349

3. Беспалько В.П. Слагаемые педагогической технологии. - М.: Педагогика, 1989. - 192 с.

4. Игна О.Н. Развитие социокультурной компетенции студентов на основе аутентичных материалов при профессионально ориентированном обучении иноязычному общению: дис. ... канд. пед. наук. -Томск, 2003. -186 с.

5. Полат Е.С. Метод проектов на уроках английского языка. http: //center/fio.ru/do/news .asp.

6. John Dewey Experience and Education First Touchstone Edition 1997 published by Simon & Schuster New York, 1997. - p 95.

7. Yusupova, M. (2019). Development of Communication Competence while Using Project Work in Teaching English to Students in Higher Education as an Actual Problem. European Journal of Research and Reflection in Educational Sciences Vol, 7(12).

8. Yusupova, M. A. (2019). COMMUNICATIVE COMPETENCE AS A CORE COMPETENCE IN TEACHING ENGLISH TO STUDENTS. Современные исследования в области преподавания иностранных языков в неязыковом вузе, (8), 39-44.

9. Rasulov, R. (2021). COUNTERAGENT VALENCE OF STATE VERBS (ON THE MATERIAL OF THE UZBEK LANGUAGE). Academic Research in Educational Sciences, 2(1), 673-680.

i Надоели баннеры? Вы всегда можете отключить рекламу.