Научная статья на тему 'Ғазначилик шароитида пенсия таъминоти маблағларидан фойдаланиш самарадорлигини ошириш йўналишлари'

Ғазначилик шароитида пенсия таъминоти маблағларидан фойдаланиш самарадорлигини ошириш йўналишлари Текст научной статьи по специальности «Экономика и бизнес»

CC BY
142
49
i Надоели баннеры? Вы всегда можете отключить рекламу.
Ключевые слова
ғазначилик тизими / давлат мақсадли жамғармалари / молиявий назорат / ижтимоий сиёсат / пенсия таъминоти / ягона ижтимоий тўлов / суғурта / мажбурий ажратмалар / Ягона ғазначилик рақами / treasury / state funds / financial control / social policy / pension system / single social payment / insurance / mandatory contributions / Treasury single account.

Аннотация научной статьи по экономике и бизнесу, автор научной работы — Ботиров Азамат Ахмедович, Аметова Фотима Розматовна

Мазкур мақолада ғазначилик шароитида пенсия таъминоти маблағларидан фойдаланишнинг амалий механизми, уларни самарали йўналтириш масалалари таҳлил қилинган. Шунингдек, Ўзбекистон Республикасида ғазначилик тизимини ташкил қилиш орқали маблағларнинг мақсадли сарфланишини назорат қилиш йўналишлари ўрганилган.

i Надоели баннеры? Вы всегда можете отключить рекламу.
iНе можете найти то, что вам нужно? Попробуйте сервис подбора литературы.
i Надоели баннеры? Вы всегда можете отключить рекламу.

WAYS OF IMPROVING THE EFFICIENCY OF USING PENSION FUNDS IN THE TREASURY

This article includes practical mechanism of using pension system funds and the issues of effective directing them by the treasury. Similarly, there are studied the purposeful control of spending by organizing the treasury in the Republic of Uzbekistan.

Текст научной работы на тему «Ғазначилик шароитида пенсия таъминоти маблағларидан фойдаланиш самарадорлигини ошириш йўналишлари»

Ботиров А.А.,

Тошкент молия институти «Пенсия иши» кафедраси мудири, иктисод фанлари номзоди, доцент; Аметова Ф.Р.,

Тошкент молия институти «Пенсия иши» мутахассислиги магистранти

ГАЗНАЧИЛИК ШАРОИТИДА ПЕНСИЯ ТАЪМИНОТИ МАБЛАШРИДАН ФОЙДАЛАНИШ САМАРАДОРЛИГИНИ ОШИРИШ ЙУНАЛИШЛАРИ

БОТИРОВ А.А., АМЕТОВА Ф.Р. ¥АЗНАЧИЛИК ШАРОИТИДА ПЕНСИЯ ТАЪМИНОТИ МАБЛА¥ЛАРИДАН ФОЙДАЛАНИШ САМАРАДОРЛИГИНИ ОШИРИШ ЙУНАЛИШЛАРИ

Мазкур маколада Fазначилик шароитида пенсия таъминоти маблаFларидан фой-даланишнинг амалий механизми, уларни самарали йуналтириш масалалари тах,лил килинган. Шунингдек, Узбекистон Республикасида Fазначилик тизимини ташкил килиш оркали маблаFларнинг максадли сарфланишини назорат килиш йуналишлари урганилган.

Таянч иборалар: Fазначилик тизими, давлат максадли жамFармалари, молиявий назорат, ижтимоий сиёсат, пенсия таъминоти, ягона ижтимоий тулов, суFурта, маж-бурий ажратмалар, Ягона Fазначилик раками.

БОТИРОВ А.А., АМЕТОВА Ф.Р. ПУТИ ПОВЫШЕНИЯ ЭФФЕКТИВНОСТИ ИСПОЛЬЗОВАНИЯ СРЕДСТВ ПЕНСИОННОГО ОБЕСПЕЧЕНИЕ В УСЛОВИЯХ КАЗНАЧЕЙСТВА

В данной статье анализируется практический механизм использования фондов пенсионной системы и проблем эффективного направления их казначейством. Кроме того, изучены направления контроля целевого использования средств путем организации системы казначейства в республике Узбекистан.

Ключевые слова: казначейство, государственные фонды, финансовый контроль, социальная политика, пенсионная система, единый социальный платеж, страхование, обязательные взносы, Единый казначейский счет.

ИКТИСОД ВА МОЛИЯ / ЭКОНОМИКА И ФИНАНСЫ 2015, 5

BOTIROV A.A., AMETOVA F.R. WAYS OF IMPROVING THE EFFICIENCY OF USING PENSION FUNDS IN THE TREASURY

This article includes practical mechanism of using pension system funds and the issues of effective directing them by the treasury. Similarly, there are studied the purposeful control of spending by organizing the treasury in the Republic of Uzbekistan.

Keywords: treasury, state funds, financial control, social policy, pension system, single social payment, insurance, mandatory contributions, Treasury single account.

MaMnaKamuMU3da fa3HanunuK mu3UMUHU puBownaHmu-puw, daBnam MonunBuu pecypcnapudaH caMapanu tfoudana-Huwda uqmucoduu ucnoqomnapHu aMama owupuw 6yгyнгu кyнuмuзнuнг acocuu MacananapudaH 6upu %uco6naHadu. Sup qamop puвownaнгaн MaMnaKamnapda daBnam 6mdme-muнu caMapanu 6owçapuw acocaн faзнaнunuк mu3UMu opqanu onu6 6opunadu.

Давлат бюджети тизимининг янги ме-ханизмини амалиётга татбик этиш хамда уни ривожлантириш масалалари хозирда давлат бюджети ислохотларининг ул-кан йуналишларидан бири хисобланади. Чунки давлат бюджетини самарали бошкариш зарурияти бюджет маблаF-ларидан туFри фойдаланиш хамда уни максадли йуналтириш шарт-шароит-ларини кучайтиришни талаб этади.

Жах,он амалиёти шуни курсатадики, давлат бюджети ва максадли жамFарма-лари маблаFларидан окилона фойдаланиш, давлат дастурларини молиявий таъминлаш ва назоратни урнатишда Fазначилик тизимисиз самарага эришиб булмайди. Ривожланган мамлакатларда амалда кулланилаётган Fазначилик тизимининг ягона х,исоб раками барча пул-лик операцияларни амалга оширишда кулланилади, марказлаштирилган бухгалтерия назоратини юритади.

Иктисодиётни баркарорлаштиришда ижтимоий соха маблаFларининг кучли назорати х,ам мух,им дастаклардан бири Хисобланади. Давлат Пенсия таъмино-ти тизимини самарали бошкариш ва ривожлантиришни таъминловчи икти-содий раFбатлантириш механизмла-

ри такомиллаштирилмокда. Бу борада Fазначилик тизими асосий ахамият касб этади.

Ижтимоий сиёсатда пенсия таъмино-ти тизимини ислох килиш, фукароларни уз навбатида, тулик пенсия ва нафака маблаFлари билан таъминлаш масалала-рини хал этишда Fазначилик тизими назорати зарур воситалардан бири булиб хисобланади.

Fазначилик тизимини жорий килиш билан бирга бюджет тизимини янада ислох килиш, замонавий ахборот техно-логияларидан фойдаланган холда бюджет маблаFларининг максадли сарфлани-ши устидан назоратни кучайтириш, барча даражадаги бюджетларнинг даромад-лари ва харажатларини бошкаришнинг самарадорлигини ошириш максадида Узбекистон Республикаси Президенти-нинг 2007 йил 28 февралдаги «Давлат бюджетининг Fазна ижроси тизимини янада ривожлантириш чора-тадбирлари туFрисида»ги ПК.-594-сонли карорига мувофик, Молия вазирлиги Fазначилиги ва унинг худудий булинмалари ташкил этилди (1-жадвал).

ИКТИСОД ВА МОЛИЯ / ЭКОНОМИКА И ФИНАНСЫ 2015, 5

1-жадвал. Узбекистон Республикаси Молия вазирлиги fазначилигининг ташкил ^илиниши1

Узбекистон Республикаси Президентининг 2007 йил 28 февралдаги «Давлат бюджетининг Fазна ижроси тизимини янада ривожлантириш чора-тадбирлари туFрисида»ги ПК-594-сонли карорига мувофик, Молия вазирлиги Fазначилиги ва унинг худудий булинмалари ташкил этилди. Бутун республика буйича бюджет ташкилотларининг барча бюджет хисоб ракамлари Fазначилик ижроси билан камраб олинди.

Узбекистон Республикаси Президентининг 2008 йил 24 ноябрдаги «Узбекистон Республикаси Молия вазирлигининг Инсонпарварлик ёрдами хамда техник кумаклашиш воситаларидан максадли фойдаланишни мувофик,лаштириш, хисобга олиш ва назорат килиш департаментини ташкил этиш туFрисида»ги ПК-1005-сонли к,арори асосида Молия вазирлиги Fазначилигига Узбекистон Республикасига келаётган барча турдаги, шу жумладан, номоддий шаклдаги мурувват ёрдами ва техникавий кумаклашиш воситаларининг тулик, хамда тизимли хисоб-китобини юритиш вазифаси юклатилди.

Узбекистон Республикаси Президентининг 2008 йил 29 декабрдаги «Узбекистон Республикасининг 2009 йилги асосий макроиктисодий курсаткичлари ва давлат бюджети параметрлари туFрисида»ги ПК-1024-сонли карори асосида Давлат максадли ва бошк,а бюджетдан ташк,ари жамFармалар даромадлари ва харажатлари Fазначилик ижроси билан камраб олинди.

Узбекистон Республикаси Президентининг 2009 йил 22 декабрдаги «Узбекистон Республикаси 2010 йилги асосий макроик,тисодий курсаткичлари ва давлат бюджети параметрлари туFрисида»ги ПК-1245-сонли к,арори асосида 2010 йилдан бошлаб божхона туловлари буйича тушумлар Fазначилик хисобвараFига утказилиши йулга куйилди.Вазирликлар ва идораларнинг барча бюджетдан ташк,ари жамFармалари, шу жумладан, бюджет ташкилотларини ривожлантириш жамFармалари маблаFларига нисбатан Давлат бюджетининг Fазна ижроси тартиби жорий этилди.

Fазначилик тизимининг жорий этили-ши куйидаги камчиликларни бартараф килади:

- айрим бюджетларда хосил буладиган вактинчалик касса узилишларини тезкор тартибга солиш учун ягона Fазначилик хисоб раками оркали маблаFларни худудлар буйича кайта таксимлаш, бар-ча даражадаги бюджет маблаFларининг жипслашган бошкарувини таъминлаш;

- бюджет ташкилотлари томонидан (Fазначилик органлари олдида) амалга оширилган харажатларнинг аниклигини тасдиклаш (счёт-фактуралар, юк хатла-ри, шартномаларнинг мавжудлиги, то-варлар, ишлар ва хизматлар меъёрла-рига риоя этилиши) механизмини жорий этиш йули билан ажратиладиган бюджет маблаFларидан максадли фойдаланиш

1 www.lex.uz - Узбекистон Республикаси миллий Конунчилик базаси маълумотлари асосида тайёр-ланди.

устидан олдиндан ва жорий моддалар буйича назоратни урнатиш;

- бюджет ташкилотларининг харажат-ларини бюджет маблаFларини тасарруф этувчилар, шу жумладан, вазирликлар ва идораларнинг банк хисоб ракамларини четлаб утган холда, товарлар, ишлар ва хизматлар етказиб берувчиларининг бе-восита узларига тулаш;

- бюджет маблаFларини олувчилар харажатларининг уз вактида ва асосли тарзда туланишини таъминлаш хамда бюджет хисоб ракамларидаги фойдала-нилмаётган маблаFларнинг сурункали ту-риб колишига бардам бериш;

- барча даражадаги бюджетлар ижро-си туFрисидаги хисоботларни тайёрлаш сифатини яхшилаш ва уларни такдим этиш муддатларини кискартириш имко-нини беради.

ИКТИСОД ВА МОЛИЯ / ЭКОНОМИКА И ФИНАНСЫ 2015, 5

Жамият ривожининг маълум боскич-ларида мамлакатда турли максадларни куллаб-кувватлаш ва ривожлантириш буйича турли фондлар ташкил этилди ва бу иктисодиётнинг кам ривожланган тармоFининг тараккиётига узининг жуда катта самарасини кушди. ЖамFариб бо-риладиган Пенсия жамFармасини бош-каришнинг Узбекистон Республикаси Молия вазирлиги Fазначилигига уткази-лиши иктисодиётни модернизациялаш ва янгилаш шароитида максадли жамFарма-ларни йирик инвесторлар сифатида мам-лакат иктисодиётига сезиларли даражада ижобий таъсир курсатишига ёрдам бе-ради1.

Fазначилик тизими ташкил килинган дастлабки йилларданок узини тулик оклади, дейиш мумкин. Чунки айнан Fазначилик тизими жорий этилганидан кейин бюджет маблаFларининг самарали сарфланишига эришилди, уларнинг усти-дан назоратнинг самарали олиб борили-ши таъминланди. Fазначиликда хар бир харажат узининг лимитига эга ва хар бир максадли фонд белгилангандан ортик микдорда харажат кила олмайди. Бу эса уз навбатида маблаFларни таксимлаш жараёнининг янада самарали булишига олиб келади, уз навбатида, фондга келиб тушаётган маблаFлар хам тулик назорат-да туради.

Маълумки, ахолининг ижтимоий хи-мояга мухтож катламларидан бири бу пенсионерлардир. Пенсия таъминотининг ижтимоий нуктаи назардан мухимлиги унинг хозирги кунда республикамиз фукароларининг иктисодий манфаатла-рига бевосита боFликлиги билан белгила-нади. Ижтимоий сиёсатда пенсия таъми-ноти тизимини ислох килишнинг асосий сабаби хам фукароларнинг пенсия таъ-

1 Косимова Г. Fазначилик. Ук,ув кулланма. - Т.: «Iqtisod-Moliya», 2013. -372-б.

минотига оид мажбуриятларни бажариш учун давлатда молиявий ресурсларнинг етишмаслигидир. Узбекистон Республикаси пенсия тизимида вужудга келаёт-ган муаммолар пенсия тизимини молия-лаштиришни такомиллаштириб боришда янги конунчилик асосларини яратиш за-руриятини келтириб чикармокда.

Ижтимоий таъминот тизимида давлат кафолатларини амалга ошириш оркали республика солик идоралари Пенсия жамFармасига мажбурий ажратма-лар, суFурта бадаллари ва туловларини йиFиш, уларни уз вактида ва тулик келиб тушишини назорат килади. Хозирги кунда пенсия таъминоти маблаFларини шакллантириш ва самарали фойдаланиш йулида хужалик юритувчи шахсларга ва фукароларимизга конун томонидан бир катор енгилликлар яратилмокда. Хусу-сан, 2015 йил 1 январдан эътиборан, микрофирма, кичик корхона ва фермер хужаликлари учун ягона ижтимоий тулов ставкаси 15% микдорида белгиланди. Шу жумладан, ушбу туловнинг 14,8%и Бюд-жетдан ташкари Пенсия жамFармасига йуналтирилади (2-жадвал).

Молия вазирлиги хузуридаги Бюд-жетдан ташкари Пенсия жамFармаси маблаFларининг самарали бошкарилиши, колдик маблаFлардан окилона фойда-ланишни йулга куйиш борасида конун-чиликда бир катор хужжатлар кабул килинди хамда тегишли хужжатларга узгартириш ва кушимчалар киритил-ди. Хусусан, ягона ижтимоий туловни хисоблаб чикариш ва ундиришдан ташкари, ушбу суммани манфаатдор то-монлар уртасида таксимлаш ва ундан конунларда назарда тутилган пенсия, нафака ва туловларни амалга ошириш масалаларини хал этиш максадида Узбекистон Республикаси Адлия вазир-лигида 2011 йил 9 сентябрда 2262-сон билан руйхатга олинган карор билан

ИКТИСОД ВА МОЛИЯ / ЭКОНОМИКА И ФИНАНСЫ 2015, 5

2-жадвал. Узбекистон Республикаси Молия вазирлиги ^узуридаги бюджетдан таш^ари Пенсия жaмfapмacигa мажбурий ажратмалар

мик.дори1

Мажбурий туловлар ва бадаллар 2005 йил 2006 йил 2007 йил 2008 йил 2009 йил 2010 йил 2011 йил 2012 йил 2013 йил 2014 йил 2015 йил

Ягона ижтимоий туловдан ажратмалар 30,0% 24,2% 23,6% 23,6% 23,6% 24,8% 24,8% 24,8% 24,8% 24,8% 24,8%

Шу жумладан, микрофирма, кичик корхона ва фермер хужаликлари учун - - - - - - - - - - 14,8%

Фук,ароларнинг ижтимоий cyfypтa бадаллари 2,5% 2,5% 2,5% 2,5% 3,5% 4,0% 4,5% 5,5% 6,0% 6,5% 7,0%

Товар реализацияси (ишлар ва хизматлар) х,ажмидан мажбурий ажратмалар 0,7% 0,7% 0,7% 1,0% 1,0% 1,5% 1,6% 1,6% 1,6% 1,6% 1,6%

и

ш ?! О X

о

2 ^

в

г»

з 1 Узбекистон Республикаси Вазирлар Мах,камасининг 2004 йилдаги 610-сонли, Узбекистон Республикаси Президентининг 2005- 2014 йил-^ лардаги ПК.-244, ПК.-532, ПК.-744, ПК.-Ю24, ПК.-1245, ПК.-1449, ПК.-1675, ПК,-1887, ПК.-2099, ПК.-2270-сонли к,арорлари асосида тайёрланди.

«Ягона ижтимоий туловни таксимлаш, шунингдек харажатларни коплаш буйича суммаларни туланишини ва юридик шахсларнинг давлат ижтимоий суFуртаси харажатлари буйича туловларни амал-га ошириш тартиби туFрисидаги Низом» кабул килинди. Ушбу Низом 6 булим, 11 та иловадан иборат булиб, унинг иккинчи булимига асосан, ягона ижтимоий тулов буйича ажратмалар-нинг бир кисми куринишидаги тегиш-ли баланс хисобваракларининг шартли хисобвараклар ракамига келиб тушган маблаFлар, Узбекистон Республикаси Мехнат ва ахолини ижтимоий мухофаза килиш вазирлигининг туман (шахар) бандликка кумаклашиш ва ахолини ижтимоий мухофаза килиш марказлари то-монидан тулов топширикномаси асоси-да тегишли Fазначилик хисобвараFини курсатган холда Узбекистон Республикаси Молия вазирлиги Fазначилигининг Ягона Fазначилик ракамига утказилади хамда куйидаги тартибда фойдаланилади:

• Узбекистон Республикаси Иш би-лан таъминлашга кумаклашувчи давлат жамFармасининг тегишли бюджет XисобвараFини курсатган холда Ягона Fазначилик ракамига утказилган жами маблаFларнинг 70 фоизи Коракал-поFистон Республикаси Мехнат ва ахолини ижтимоий мухофаза килиш вазирлиги, вилоятлар ва Тошкент шахар мехнат ва ахолини ижтимоий мухофаза килиш Бош бошкармалари тасарруфида колади;

• 30 фоизи худудий мехнат ва ахолини ижтимоий мухофаза килиш бошкар-маларининг тулов хужжатлари оркали пул утказиш йули билан республика да-ражасида марказлаштирилади.

Юридик шахсларга молиялаштирил-ган маблаFлар туFрисидаги маълумотлар масъул ходим томонидан Узбекистон

Республикаси Молия вазирлиги Fазна-чилигининг тегишли булинмасининг белгиси куйилган тулов хужжатларига асосан Пенсия жамFармаси компьютер маълумотлар базасига киритилади, шунингдек, маблаFлар колдиFи, кирим ва чикимининг хисоби юритилади.

Fазна ижроси билан камраб олин-маган бюджет ташкилотларига Пенсия жамFармасининг туман (шахар) булим-лари давлат ижтимоий суFуртаси буйича харажатларни тулаш учун маблаFларни уларнинг бюджет маблаFлари буйича тегишли депозит хисобваракларига утказади.

Fазна ижроси билан камраб олинган бюджет ташкилотлари буйича Пенсия жамFармасининг туман (шахар) булим-лари давлат ижтимоий суFуртаси буйича харажатларни тулаш учун маблаFларни тегишли Fазначилик хисобвараFини курсатган холда Ягона Fазначилик ракамига " 1 утказади1.

Хулоса урнида айтиш мумкинки, дав-латнинг ижтимоий сохани ривожлан-тиришга каратилган сиёсати жамият-нинг иктисодий салохиятини оширишга ёрдам беради, чунки мамлакатимизда амалга оширилаётган, ахолининг барча катламларига дахлдор булган иктисодий фаолият натижалари ижтимоий соха оркали руёбга чикади.

Мамлакатимизда самарали пенсия таъминоти тизимини яратиш ва тако-миллаштиришнинг зарурий шарти пенсия маблаFларининг максадли сарфла-ниши, самарали Fазначилик механиз-мини татбик этиш хисобланади. Бу бо-рада бозор иктисодиёти ривожланган етакчи мамлакатларининг тажрибасидан фойдаланиш, жахон фани ютукларини

1 Узбекистон Республикаси Молия вазирлиги, Давлат солик, кумитаси ва Марказий банки бошкарувининг 2011 йил 9 августдаги 47, 201125 ва 23/2-сонли карорига Илова.

ИКТИСОД ВА МОЛИЯ / ЭКОНОМИКА И ФИНАНСЫ 2015, 5

куллай билиш мухим дастаклардан бири-дир. Шу билан бирга, хозирги кунда пенсия таъминоти тизимининг х,укукий асос-ларини мустахкамлаш, иш берувчилар-нинг пенсия ёшига етган ходимларнинг моддий ахволини яхшилашдаги масъу-

лиятини кучайтириш, маблаFларнинг уз вактида шакллантирилиши хамда сама-рали йуналтирилиши каби масалалар-нинг хал этилаётганлиги ушбу тизимнинг амалий мустахкамланаётганидан далолат беради.

Адабиётлар:

1. Узбекистон Республикаси Президентининг 2007 йил 28 февралдаги «Дав-лат бюджетининг Fазна ижроси тизимини янада ривожлантириш чора-тадбирлари туFрисида»ги ПК.-594-сонли карори. // Узбекистон Республикаси конун хужжатлари туплами, 2007 й., 9-10-сон, 82-модда.

2. Узбекистон Республикаси Молия вазирлиги, Узбекистон Республикаси Давлат солик кумитаси ва Узбекистон Республикаси Марказий банки бошкарувининг 2011 йил 9 августдаги 47, 2011-25 ва 23/2-сонли Карорига Илова.

3. www.lex.uz - Узбекистон Республикаси миллий Конунчилик базаси.

4. Косимова Г. Fазначилик. Укув кулланма. - Т.: «Iqtisod-Мoliya», 2013.

ИКТИСОД ВА МОЛИЯ / ЭКОНОМИКА И ФИНАНСЫ 2015, 5

i Надоели баннеры? Вы всегда можете отключить рекламу.