УДК 372.881.1:004.9
ЦАЗАЦ Т1Л1 МЕН ЭДЕБИЕТ1 САБАГЫНДА АКТ-НЫ ЦОЛДАНУ ЭД1СТЕМЕС1 (5-9 СЫНЫП)
ШЫНЫБЕКОВА АЙЖАН САХАНОВНА
I.ЖансYгiров атындагы Жетiсу Университетшш казак тiл эдебиет кафедрасыныц кауымдастырылган профессоры, ф.г.к., Талдыкорган к., ^азакстан
ШАРБАТ
I.ЖансYгiров атындагы Жетюу университетшш магистранты, Талдыкорган к.,
^азакстан
Ацдатпа: Бул жумыста жалпы бшм беретт мектептердщ 5-9 сыныптарында цазац тш мен эдебиетг сабацтарында ацпараттыц-коммуникациялыц технологияларды (АКТ) цолдану эд^темеЫ царастырылды. Зерттеу АКТ-ны бшм беру процес1не енг1зудщ нег1зг1 аспекттерш, соныц 1ш1нде тшдт жэне эдеби б1л1м беруд1 цолдау Yшiн цифрлыц цуралдарды тацдау мен бейiмдеудi, оцушылардыц электрондыц ресурстармен вз беттше жумыс icтеу дагдыларын цалыптастыруды жэне бiлiмдi игеру сапасын жацсартуды цамтыды. Интерактивтi тапсырмаларды, мультимедиялыц презентацияларды жэне онлайн сынацтарды пайдалану материалды жацсырац тYciнуге жэне есте сацтауга ыцпал еткент кврсететт оцушылардыц мотивациясы мен оцу процеЫне АКТ эcерiне талдау жасалды. Жумыста интерактивтi тацталар, онлайн оцыту жэне тестшеу платформалары, сондай-ац геймификация элементтерт цамтитын сайттар сияцты цуралдарды цолданудыц нацты мысалдары келтiрiлген. Оцушылардыц нэтижелерт жылдам тексеру жэне объективтi багалау Yшiн АКТ цолданылатын бiлiмдi багалау мэcелелерiне де назар аударылды. Зерттеу барысында педагогикалыц тэсшдер мен олардыц цазац тт мен эдебиетiне бейiмделуi талданды.
Ty^h свздер: эд^теме, АКТ, оцыту, цазац тш, эдебиет, мотивация, багалау, цызыгушылыц.
5-9 сынып окушылары Yшiн казак тш мен эдебиет сабактарында акпараттык-коммуникациялык технологияларды (АКТ) пайдалану эдютемеа бшм беру кызметшдеп перспективалык багытты бiлдiредi. ^аз1рп бшм беру жYЙесi окушыларга материалды терещрек жэне кернею тYPде игеруге мYмкiндiк беретш инновациялык тэсiлдердi кажет етедь ^аркынды дамып келе жаткан цифрлык элем жагдайында АКТ-ны оку процесше енпзу окыту сапасын жаксартуга, танымдык белсендшкп жандандыруга, шыгармашылык ойлауды дамытуга жэне окушылардыц сауаттылык децгешн арттыруга багытталган мацызды к¥рамдас белшке айналды.
АКТ технологиялары окушыларга интерактивт жаттыгулар, виртуалды экскурсиялар, аудио жэне бейне материалдар сиякты мультимедиялык ресурстар аркылы тiл мен эдебиет туралы бiлiмдерiн кецейтуге кемектеседi, бул оку процесш кызыкты эрi колжетiмдi етедь Сандык платформалар мен онлайн куралдарды пайдалану сонымен катар окытушыларга сараланган тэсiлдi сактай отырып, эр окушы Yшiн жеке окыту траекторияларын калыптастыруга мYмкiндiк бередi. АКТ-ныц интерактивтi элементтерi окушылардыц оку процесiне катысуына ыкпал етедi, олардыц карым-катынас дагдылары мен сыни ойлауын дамытады, бул эаресе казак тiлi мен эдебиетiн Yйрену Yшiн ете мацызды.
Бул макаланыц максаты орта мектеп окушыларына арналган казак тiлi мен эдебиетi сабактарында АКТ колдану эдiстемесiн зерделеу жэне олардыц оку процесше эсерш талдау болып табылады.
Бшм беру процесше акпараттык-коммуникациялык технологияларды (АКТ) енпзу окытудыц дэстYрлi тэсшн трансформациялауга ыкпал ететiн мацызды фактор болып
табылады. Бшм берудеп АКТ тшдш жэне эдеби бшм берудi дамытуды колдайды, окушылардыц электрондык ресурстармен ез бетiнше жумыс ютеу дагдыларын калыптастыруга ыкпал етедi жэне бiлiмдi игеру сапасын жаксартады [1, 65 б]. Алайда, юке асыру процесi мукият бейiмделудi жэне оку процесше тиiмдi интеграцияланатын жэне окушылардыц жас жэне бiлiм беру ерекшелштерш ескеретiн цифрлык к¥ралдарды тацдауды талап етедi [2, 142 б].
Тшдш жэне эдеби бiлiм беру Yшiн колданылатын цифрлык к¥ралдар оку багдарламаларыныц максаттары мен мазмунына сэйкес болуы тиiс. Зерттеулер керсеткендей, Google Classroom сиякты интерактивтi платформаларды бейiмдеу мрашмдерге геймификация элементтерi бар тапсырмаларды жэне мультимедиялык ресурстармен езара эрекеттесудi коса алганда, окытудыц икемдi жэне бешмделпш тYрлерiн енгiзуге мYмкiндiк бередi [3, 61 б]. ^олайлы цифрлык платформаларды тацдау окушылардыц танымдык кызыгушылыгын арттыруга ыкпал етедi, бул интерактивтi оку материалдарыныц тiлдiк дагдыларды дамытуга оц эсерiмен расталады [4, 103 б].
Электрондык ресурстармен ез бетiнше жумыс iстеу дагдыларын калыптастыру мацызды аспект болып табылады, ейткенi цифрлык кездермен жумыс iстеу окушылардан акпараттык сауаттылыкты да, езiн-езi уйымдастыру кабiлетiн де талап етедь Еылыми зерттеулер керсеткендей, АКТ технологияларын камтитын онлайн ресурстармен ез бетшше жумыс iстеу окушылардыц сыни ойлау жэне аналитикалык кабшеттерш дамытады [5, 89 б]. М:рашмдер АКТ-ны окушыларды сенiмдi дереккездермен жумыс iстеуге багыттау аркылы осы дагдыларды дамыту Yшiн колдана алады, бул олардыц акпаратты тацдау жэне сыни багалау кабiлетiн арттырады [6, 192 б]. Бул эсiресе окушылардан деректердi тиiмдi ецдеу жэне CYзу кабшетш талап ететiн акпараттыц шамадан тыс жYктелуi жагдайында ете мацызды.
Сандык технологиялар бiлiмдi игеру сапасын жаксартады. Мысалы, визуалды жэне аудио материалдарды камтитын интерактивтi окыту платформалары оку материалын эртYрлi форматта усынуга мYмкiндiк бередi, бул акпаратты кабылдау мен есте сактауды жаксартады [7, 155 б]. Зерттеулер мультимедиялык оку ресурстарын пайдалану мазмунды жаксырак мецгеруге ыкпал ететшш керсетедi, эсiресе визуалды жэне аудио-багытталган оку стильдерi бар окушыларда [8, 1021 б].
Акт енпзудш мацызды элементi окушылардыц жеке кажеттшктерше сэйкес окытуды бейiмдеу болып табылады. Duolingo жэне Lingoda сиякты цифрлык платформалар окушыларга ездерiнiц жетiстiктерi мен бшм олкылыктарына назар аудара отырып, тiлдердi жеке каркынмен Yйренуге мYмкiндiк бередi. Бул жеке окыту траекторияларын куруга мYмкiндiк бередi жэне материалмен терещрек жэне магыналы жумыс ютеуге ыкпал етедi [9, 215 б]. Сонымен катар, зерттеулер АКТ кемепмен жекелендiрiлген окыту окушылардыц ынтасы мен белсендшгш арттыратынын керсетедi [10, 81 б].
Осылайша, АКТ-ны бiлiм беру процесше бiрiктiру тiлдiк жэне эдеби бшм берудi колдауга кец мYмкiндiктер бередi, окушылардыц цифрлык ресурстармен ез бетшше жумыс ютеу дагдыларын дамытады жэне бiлiмдi игеру сапасын жаксартады. Цифрлык технологиялар оку жэне болашак кэаби кызмет Yшiн кажеттi кешендi дагдыларды калыптастыруга ыкпал ететiн кепфункционалды жэне бейiмделгiш бiлiм беру ортасын курудыц жаца перспективаларын ашады.
Зерттеу материалдары мен эдктерь Зерттеу барысында ^азакстанныц эр аймагындагы бiрнеше мектептерден алынган мэлiметтер тYЙiнiнен статистикалык деректер жасалды. Бул зерттеуге 5-9 сынып аралыгындагы 126 окушы катысты. Зерттеу негiзiнде 4 тYрлi багыт бойынша сауалнама алынды:
1. АКТ колдану аркылы окытудыц тшмдшп мен окушылардыц кызыгушылыгын арттыру.
2. АКТ-ныц езiн-езi окытуга пайдасы.
3. АКТ-ны колданудыц ыцгайлылыгы (окушылар кезiмен).
4. АКТ-ны колданудыц коммуникация дагдыларына эсерi
ЭртYрлi жас ерекшелштершдеп окушылармен жасалган сауалнама негiзiнде окушылар АКТ элементтерiне тeмендегiдей бага бердi (1-сурет):
А
Э
вте жогары бага
Жогары бага
1 Орташа бага
1 Темен бага
1 вте пайдалы
Пайдалы
Орта
денгейде
пайдалы
Пайдасыз
Сурет 1. А. АКТ колдану аркылы окытудын тиiмдiлiгi мен окушылардын кызыгушылыгын арттыру (%). Э. АКТ-нын eзiн-eзi окытуга пайдасы (%).
1-суреттеп мэлiметтерге сэйкес, окушылардыц 38%-ы АКТ олардыц окуга деген кызыгушылыгын едэуiр арттыратынын жэне оку процесш кызыкты ететiнiн атап eттi. Бул казiргi цифрлык куралдар интерактивтiлiк пен геймификация элементш косу аркылы дэстYрлi окыту эдiстерiн тYрлендiре алады деген теорияны колдайды. Мацыздысы, респонденттердш 29%-ы eздерiнiц катысуыныц жаксарганын атап етп, бул технологияны колдану окушыларга оку процесше кeбiрек катысуга, муFалiммен жэне сыныптастарымен диалог жYргiзуге жэне оку материалын терещрек зерттеуге мYмкiндiк беретшш кeрсетуi мYмкiн.
Алайда, окушылардыц 23%-ы материалды игеруге кeмектескенiне карамастан, АКТ оларды эрдайым тиiмдi тYPде ынталандырмайды деп санайды. Бул барлык окушылардыц бшм беру максаттарына жету Yшiн АКТ-ны eз бетшше пайдалануFа дайын немесе кабiлеттi емес екенiн кeрсетуi мYмкiн. АКТ олардыц окуFа деген кызь^ушыль^ына айтарлыктай эсер етпейтiнiн баса ^рсетш, тeмен баFа берген респонденттердш 10%-ы окушылардыц кабылдауы мен калауыныц эртYрлi стильдерiн ескеретiн жеке окыту тэсшшц кажеттiлiгiн кeрсетедi.
Зерттеу деректерi сонымен катар окушылардыц 34%-ы АКТ-ны eз бетiнше жумыс iстеу Yшiн eте пайдалы деп санайтынын ^рсет^, бул бiлiмдi терецдету жэне сабакка дайындалу Yшiн цифрлык ресурстарды пайдалану мYмкiндiгiн растайды. Интернеттiц аркасында акпаратка кол жетiмдiлiк едэуiр арткан жаFдайда, окушылар косымша материалдар табуFа жэне eздерiнiц оку стратегияларын жасауFа мYмкiндiк алады.
Дегенмен, окушылардыц 25%-ы кейде АКТ ^мепмен тапсырмаларды орындау кезшде муFалiмнiц косымша колдауына муктаж екенш атап eттi. Бул ресурстардыц кол жетсмдшгше карамастан, окушыларFа технологияны игеруге жэне оларды тиiмдi пайдалануFа басшылык пен кeмек кажет екенiн ^рсетедь Сонымен катар, респонденттердiц 13%-ы цифрлык сауаттылыктыц жоFары децгейiне байланысты АКТ аз пайдалы болуы мYмкiн екенш атап eттi. Бул технологияны оку процесше енпзудш Fана емес, сонымен катар окушыларды оларды пайдалануFа дайындаудыц мацыздылыFын кeрсетедi.
Сонымен катар, зерттеу барысында АКТ-ны колданудыц ыцFайлылыFы мен коммуникация даFдыларына эсерi зерттелдi (2-сурет).
■ 9те позитивп
■Позитивт
■ Орташа позитивп
■ Негативт
Сурет 2. А. АКТ-ны колданудыц ыцгайлылыгы (окушылар кезiмен, %). Э. АКТ-ны колданудыц коммуникация дагдыларына эсерi (%).
2-суретте керсетiлгендей, алынган мэлiметтерге сэйкес, окушылардыц 42%-ы АКТ-мен жумыс ютеу «ете ыцгайлы» екенiн атап етп. Бул окушылардыц окуда технологияны колданудан канагаттануыныц жогары децгейiн керсетедi, ез кезепнде бул оку материалын тиiмдiрек игеруге жэне зерттеулердi ыцгайлы тYPде жYргiзуге ыкпал етуi мYмкiн. Керсетшген нэтижелер окушылардыц белсендi окуы мен катысуына ыкпал ететiн курал ретшде АКТ элеуетiн керсетедi.
Дегенмен, респонденттердщ 31%-ы акт «ыцгайлы» нускасын тацдай отырып, бiрак жаца колданбалар мен куралдарды игеру Yшiн косымша кYш-жiгердi кажет ететiнiн айтты. Бул жалпы оц багага карамастан, технологияны толык жэне ыцгайлы пайдалану Yшiн кедергшер бар екенiн керсетедi, бул ез кезепнде окыту мен жаца багдарламаларга бейiмделу кажеттiлiгiмен байланысты болуы мYмкiн.
Окушылардыц 19%-ы АКТ-ны колдану Yлкен кYш-жiгердi кажет етедi деп санайды, эсiресе жумыс кYPделi цифрлык ресурстармен байланысты болган кезде. Бул стресс децгешн темендету жэне окушыларда технологияны колдануга деген сенiмiн арттыру Yшiн оку багдарламаларын жаксарту жэне АКТ-ны окытуды колдау кажеттiлiгiн керсетуi мYмкiн.
9кiнiшке орай, окушылардыц 8%-ы АКТ-мен жумыс ютеу киындык тудыратынын жэне техникалык колдау кажеттiлiгiне байланысты олардыц мотивациясын темендететiнiн атап еттi. Бул деректер АКТ колданумен байланысты жагымсыз эсерлердi азайту Yшiн окушылар арасында тиiстi техникалык кемек керсетудiц жэне цифрлык сауаттылыкты арттырудыц мацыздылыгын керсетедь
АКТ-ныц муFалiммен жэне сыныптастарымен карым-катынаска эсерi туралы окушылардыц 35%-ы акт муFалiммен езара эрекеттесудi айтарлыктай жаксартады, бул керi байланыс пен оку мэселелерi бойынша кемек алуFа мYмкiндiк бередi деп санайды. Бул технология тиiмдiрек окыту мен езара эрекеттесуге ыкпал ете алатынын растайды, эаресе кашыктыктан окыту немесе аралас окыту нысаны контекстiнде мацызды болып саналады.
Респонденттердiц 30%-ы акт муFалiммен жэне сыныптастарымен, эаресе топтык жобаларды орындау кезiнде байланыс орнатуFа кемектесетiнiн атап етп. Бул технологияныц ынтымактастык пен командалык жумыс Yшiн мацыздылыFын керсетедь
Алайда, окушылардыц 22%-ы АКТ кейде езара эрекеттесуге кемектеседi деп санайды, бiрак кеп жаFдайда бул олардыц оку нэтижелерiне эсер етпейдi. Бул технологияныц болуына карамастан, олардыц оку процесшде тиiмдi колданылуы эрдайым байкалмайтынды^ын керсетедi.
Акырында, 13%-дык топ АКТ кейде тиiмдi карым-катынаска кедергi келпретшш атап еттi, ейткенi олар пкелей байланысты азайтады жэне оны топтык етедь Муны ескеру мацызды,
ейткеш технологияга шамадан тыс тэуелдшк туетааралык дагдылар мен карым-катынастыц тeмендеуiне экелуi mymkïh, ез кезегшде бул оку мотивациясына терю эсер етуi mymkïh.
Тутастай алганда, нэтижелер АКТ оку процесi мен езара эрекеттесудi жаксарту Yшiн айтарлыктай элеуетке ие екенiн кeрсетедi, бiрак сонымен бiрге белгiлi бiр киындыктарды жэне окушыларга косымша колдау кeрсетудi талап етедi. Технологиялардыц ыцгайлылыгы мен тшмдшгш арттыру сондай-ак сыныптагы байланыс пен езара эрекеттесудi жаксарту Yшiн муFалiмдерге оларды пайдалану бойынша тренингтер мен семинарлар eткiзу усынылады.
^орытындылай келе, 5-9 сынып окушыларына арналFан казак тiлi мен эдебиетi сабактарында акпараттык-коммуникациялык технологияларды (АКТ) колдану эдютемеа оку процесiн жаксартуда жэне окуFа деген кызыFушылыкты арттыруда айтарлыктай элеуетл кeрсетедi деп айтуFа болады. ^азакстанныц эртYрлi eцiрлерiндеri окушылар арасында жYргiзiлген зерттеу окушылардыц кeпшiлiгi АКТ-ны пайдалануды оц кабылдайтынын, олардыц окудыц белсендшп мен тиiмдiлiгiн арттырудаFы рeлiн атап eтетiнiн кeрсетедi. Окушылардыц жоFары пайызы АКТ окуды кызыкты ететiнiн жэне эртYрлi электрондык ресурстарFа кол жетюзу аркылы eз бетiнше жумыс ютеуге кeмектесетiнiн атап кeрсетедi.
Сонымен катар, нэтижелер окушылардыц кeпшiлiгi АКТ-ны муFалiммен жэне сыныптастарымен eзара эрекеттесудi жещлдететш ыцFайлы жэне пайдалы курал деп санайтынын кeрсетедi. Дегенмен, кейбiр респонденттер АКТ-ны тиiмдi колдану Yшiн цифрлык сауаттылыктыц жоFары децгейi, сондай-ак окытушылардыц колдауы кажет екенiн атап eiTi. Бул деректер техникалык базаны жаксарту жэне окушылар мен муFалiмдердiц цифрлык кузыреттшшн арттыру бойынша жумысты жалFастыру кажеттiлiгiн кeрсетедi. Сондай-ак, АКТ-ны енпзу оку мотивациясы мен ынтымактастыкты калыптастыруда шешушi рeл аткаратын жеке карым-катынастыц тeмендеуiн болдырмау Yшiн бiлiм беру процесшде жеке eзара эрекеттесуге назар аударумен катар жYPуi керек екенш ескеру мацызды.
Осылайша, АКТ-ны казак тш мен эдебиетi бойынша оку YДерiсiне интеграциялау окушылардыц бойында ХХ1 Fасыр талаптарына сай даFдыларын дамы^а жэне неFурлым серпiндi жэне бешмделпш бiлiм беру ортасын куруFа ыкпал ететiн eзектi жэне мацызды баFыт болып табылады.
1. Selwyn N. Education and Technology: Key Issues and Debates // Continuum, 2011. - P. 61-78.
2. Cuban L. Inside the Classroom: The Relationship between Technology and Learning // Harvard Education Press, 2013. - P. 137-153.
3. Koehler M. J., Mishra P. What is Technological Pedagogical Content Knowledge // Contemporary Issues in Technology and Teacher Education, 2009. - №9(1). - P. 60-70.
4. Mayer R. E. The Cambridge Handbook of Multimedia Learning // Cambridge University Press, 2014. - №2. - P. 97-108.
5. Anderson T. The Theory and Practice of Online Learning // Athabasca University Press, 2008. -P. 81-92.
6. Hattie J. Visible Learning for Teachers: Maximizing Impact on Learning // Routledge, 2012. - P. 192.
7. Clark R. C., Mayer R. E. e-Learning and the Science of Instruction: Proven Guidelines for Consumers and Designers of Multimedia Learning // Pfeiffer, 2016. - №4. - P. 155.
8. Mishra P., Koehler M. J. Technological Pedagogical Content Knowledge: A Framework for Teacher Knowledge // Teachers College Record, 2006. - №108(6). - P. 1017-1054.
9. Niemi H., Harju V., Vivitsou M. The Use of Digital Learning in Schools: A Case Study // Journal of Educational Technology & Society, 2014. - №17(3). - P. 215-227.
10. Dede C. Immersive Interfaces for Engagement and Learning // Science, 2019. - №323(5910). -P. 75-89.
ПАИДАЛАНЫЛГАН ЭДЕБИЕТТЕР Т1З1М1