CC BY
1ХГТАР 14.35.07
«ЖАЦА ЗАТТАР МЕН МАТЕРИАЛДАРДЫ 0НД1РУ» ЭЛЕКТИВТ1 КУРСЫН ОРТА МЕКТЕПТЩ ОЦУ БАГДАРЛАМАСЫНА К1Р1КТ1РУ: МЭСЕЛЕЛЕР1 МЕН
БОЛАШАГЫ
Ацдатпа. Бул мацала «Цазгргг мектептег1 "Жаца заттар мен материалдарды вндгру" элективт1 курсын оцыту эдгстемесг» тацырыбындагы диссертация нег1зтде жазылган. Тацырып аясында эдеби шолу ЖYргiзiлiп цана цоймай «Жаца заттар мен материалдарды онд1ру» элективтi курсын жалпы бшм беретт мектеп багдарламасына енгiзудiц мэселелерi мен перспективалары царастырылды. Эдеби шолу бойынша негiзгi мэселелерге оцу-эдктемелт кешендердщ жет^пеушшт, практикалыц сабацтарга арналган ресурстардыц жетiспеушiлiгi жэне мYгалiмдердiц жеткшкЫз дайындыгы жататындыгы аныцталды. Мацаланыц мацызды аспектш - сандыц технологияларды (виртуалды зертханалар жэне 3D модельдеу) пайдалану, пэнаралыц тэсiлдi жэне жобалыц оцытуды пайдалану, мектептердщ ондiрiспен ынтымацтастыгы сияцты осы мэселелердщ ыцтимал шешiмдерiн царастыру. Курстыц практикалыц багыттылыгын цамтамасыз ету. Кррытындылай келе, элективтi курстыц даму перспективалары жэне инновациялыц багдарламаларды мектептегi бшм беру ЖYйесiне тиiмдi кiрiктiруге багытталган эрi царай зерттеулер ЖYргiзу цажеттшт усынылды. Эдебиеттерге шолу оцушылардыц заманауи кэЫби циындыцтарга дайындау Yшiн бшм беру тэсшдерт жацартудыц мацыздылыгын корсетедi.
ТYйiн свздер: элекmивmi курс, жаца заттар, материалдар ондiру, мектептегi бшм, орта мекmепmегi бшм, проблемалар, перспективалар.
Юркпе. Заманауи бшм беру - окушыларды академиялык бшмш гана емес, сонымен катар практикалык дагдыларды дамытуды кажет ететш кYPделi жэне кеп кырлы мэселелердi шешуге дайындауга багытталган.
^аз1рп заман химиясы - гылымныц непзш калаушы пэндердщ бiрi. Сонымен катар табигаттагы заттардыц к¥рылымы, касиеттерi жэне езгерiстерi туралы терец бшм беретЫ барлыгымызга белгш ^аз1рп замангы бшм беру жYЙесiнде химиялык бшм берудщ тшмдшпн арттыру Yшiн элективтi курстардыц енгiзiлуi ете мацызды. Элективтi курстар - бул окушыларга тацдауга мYмкiндiк беретiн, жеке кызыгушылыктары мен болашак мансаптык багыттарына сэйкес пэндер.
Бiрiншiден, элективтi курстар окушылардыц химияга деген кызыгушылыгын арттыруга кемектеседi. Стандартты оку багдарламасы шецберiнде окушыларга тек непзп концепцияларды Yйретедi, ал элективтi курстар окушыларга терещрек зерттеуге, зерттеулер жYрriзуге жэне накты мэселелердi шешуге мYмкiндiк бередi. Мысалы, «^оршаган ортаны коргау химиясы» элективтi курсы окушыларга экологиялык проблемаларды, химиялык ластануларды жэне оларды шешу жолдарын зерттеуге мYмкiндiк береди Мундай курстар окушылардыц химиялык бшмдерш тэжiрибе жYзiнде колдануга, теорияны практикада жYзеге асыруга мYмкiндiк бередi.
Екшшщен, элективтi курстар химиялык бiлiм берудi жеке багдарлауга ыкпал етедi. Окушылардыц эркайсысы жеке кабiлеттерi мен кызыгушылыктарына сэйкес пэндердi тацдай
Т¥РСЫНЭЛ1 ЦАСИЕТ
Л.Н. Гумилёв атындагы Еуразия улттьщ университетiнiц 7М01512-«Химия» БББ магистранты
ТАЖКЕНОВА ГАУХАР КАРГАБАЕВНА
Л.Н. Гумилёв атындагы Еуразия улттык университетiнiц доцентi химия гылымдарыныц кандидаты Астана, ^азакстан
алады. Мысалы, «Органикалык химия» немесе «Физикалык химия» курстары окушыларга арнайы багыттарга терещрек назар аударуга мYмкiндiк бередi. Окушылардыц ез кызыгушылыктарына сэйкес бiлiм алу мYмкiндiгi оларды ынталандырады жэне оку процесше деген жауапкepшiлiктepiн арттырады.
Yшiншiдeн, элективт курстар окушылардыц практикалык дагдыларын дамытуга ыкпал eтeдi. Химия пэнiндe практикалык жумыстар ете мацызды, сeбeбi олар теорияны тэжipибeмeн байланыстырады. Элeктивтi курстарда етюзшетш тэжipибeлiк сабактар окушыларга заттардыц касиeттepiн, реакцияларды жэне олардыц нэтижелерш терещрек тYсiнугe кемeктeсeдi. Мысалы, «Заттардыц жаца материалдарын ендipу» курсы окушыларды накты зертханалык жумыстармен айналысуга, жаца материалдарды синтездеуге жэне олардыц касиеттерш зерттеуге мYмкiндiк бepeдi. Бул тэжipибeлep химиялык зерттеулер мен жацалыктарды енпзу Yшiн кажет дагдыларды калыптастырады.
Тертшшщен, элeктивтi курстар мансаптык багыттарды тацдауда мацызды рел аткарады. Химиялык бшм беруде элeктивтi курстар окушыларга ездершщ мансаптык кызыгушылыктарын аныктауга жэне болашак кэсiби багыттарын тацдауга кемeктeсeдi. Мысалы, химия пэш бойынша элeктивтi курстарды тацдау аркылы окушылар гылыми-зерттеу, медицина, экология жэне т.б. салаларга багыт ала алады. Бул болашак мамандардыц ез саласында терец бiлiм мен тэжipибe алуына ыкпал eтeдi. Элективт курстар химиялык бiлiм бepудiц сапасын арттырады. Окушылардыц ынтасы мен кызыгушылыгы арткан сайын, олардыц бiлiм сапасы да жаксарады.
Элeктивтi курстардыц нэтижесшде окушылар тек химияны тepeцipeк тYсiнугe гана емес, сонымен катар сын тургысынан ойлау, шыгармашылык жэне зерттеушшк дагдыларды дамытуга да мYмкiндiк алады.
Окушылардыц шыгармашылык жэне технологиялык кабшеттерш дамытуга багытталган элeктивтi курстарды енпзу перспективалы багыттардыц бipi болып табылады. "Жаца заттар мен материалдарды ендipу" элeктивтi курсы окушыларга жаца материалдарды жасаудыц заманауи технологиялары мен эдютерш Yйpeнугe мYмкiндiк бepeдi, бул олардыц кэсштш багдарлануына жэне ХХ1 гасырдыц дагдыларын дамытуга ыкпал eтeдi. Элективт курсты сэттi eнгiзудiц мысалын STEAM бшм беру (гылым, технология, инженерия, енер жэне математика) зерттеулершде байкауга болады. Джонсон жумысында [1] жаца материалдар жасауга байланысты курстарда жобалык тэсiлдi колдану окушылардыц кызыгушылыгын eдэуip арттырып, олардыц шыгармашылык жэне техникалык дагдыларын дамытуга ыкпал eтeтiндiгi атап еТлдь Мундай курстарды eнгiзудiц сэтп жагдайлары окушылардыц накты ендipiстiк жэне гылыми салаларда колданылатын мацызды практикалык дагдыларды игереТндшн кеpсeтeдi.
Элeктивтi курсты енпзу де айтарлыктай артыкшылыктар береди Мысалы, Браун галымыныц зepттeуiндe мундай курстар студeнттepдiц STEM пэндepiнe (гылым, технология, инженерия жэне математика) кызыгушылыгын арттыруга, сондай-ак командада жумыс ютеу жэне жобалык баскару дагдыларын дамытуга ыкпал ететшш атап кеpсeтeдi. "Жаца заттар мен материалдар ендipiсi" курсына катысатын студенттер теориялык бiлiм алып кана коймай, оларды iс жYзiндe колдана алады, бул олардыц мотивациясы мен оку пpоцeсiнe катысуын арттырады. Мысалы:
- К,ызыгушылыцтар мен хоббилердг дамыту. Элективт курстар окушыларга ездерш кызыктыратын такырыптарды тepeцipeк зерттеуге мYмкiндiк бepeдi. Мысалы, дизайн жэне ендipiс курсы инженерияга немесе енерге кызыгушылык танытатын окушыларды тарта алады, бул ез кeзeгiндe олардыц окуга деген ынтасын арттыруга жэне ой-еpiсiн кецейтуге ыкпал етедь
- Практикалъщ дагдылар. Окушылар болашак кэаби кызметте кажетп практикалык дагдыларды дамытуга мYмкiндiк алады. Мысалы, "Жаца заттар мен материалдарды ендipу" курсы аясында студенттер 3D принтерлермен жумыс ютей алады, материалдарды ецдеу
эдютерш Yйренедi жэне жобаны баскару негiздерiн мецгере алады. Мундай дагдылар одан эрi окуда немесе ецбек нарыгында пайдалы болады.
- Топтыц жумыс жэне ынтымацтастыц. Элективт курстар кeбiнесе топтык жобаларды камтиды, бул топтык жумыс дагдыларын дамытуга ыкпал етедi. Мысалы, жаца материал жасау бойынша зерттеу жумысында окушылар коммуникативтi жэне уйымдастырушылык дагдыларды дамытуга кeмектесетiн тапсырмаларды бiрлесiп шешу Yшiн топтарга бiрiге алады.
- Болашац мансапца дайындыц. Элективт курстар окушыларга кэсiби багытты аныктауга кeмектеседi. Мысалы, "Жаца заттар мен материалдарды eндiру" курсына катысу оларга инженерия, дизайн немесе материалтану бойынша косымша бiлiм алуга шабыттандыруы мYмкiн. Браун eзiнiц зерттеуiнде атап еткендей, мундай элективтi курс эртYрлi мансап жолдары туралы тYсiнiктерiн дамытуга жэне болашак туралы саналы шешiм кабылдауга мYмкiндiк бередi.
- К^огамдастыцпен байланысты ныгайту. ^теген элективтi курстар окушыларга теориялык бiлiмнiц iс жYзiнде калай колданылатынын тYсiнуге кeмектесетiн жергiлiктi кэсшкерлермен жэне уйымдармен eзара эрекеттесудi камтиды. Мысалы, eндiрiс курсыныц бeлiгi ретшде окушылар тагылымдамадан eтуi немесе компаниялармен бiрлескен жобаларга катысуы мYмкiн, бул мектеп пен когамдастык арасындагы байланысты ныгайтады [2].
Дегенмен, мундай курстарды енгiзу киындыксыз болмайды. Мысалы, J.Martinez зерттеуiнде негiзгi киындыктардыц бiрi мектеп децгешне бейiмделген оку-эдiстемелiк материалдардыц жеТспеуштЫ болып табылады. Зерттеу кeрсеткендей, ^птеген муFалiмдер жаца материалдарды eндiруге байланысты курстарды тиiмдi окыту Yшiн ресурстар мен колдаудыц жетiспеушiлiгiне тап болады. Бул мэселе курстыц мектеп баFдарламаларына сэттi интеграциялануын жэне муFалiмдердi даярлауды камтамасыз ету Yшiн кешендi тэсiлдi кажет етедi [3].
Зерттеу материалдары мен эд1стер1
Зерттеу мектептегi бшм беру жYЙесiне инновациялык элективтi курстарды енпзу такырыбындаFы заманауи басылымдарFа эдеби шолуFа негiзделген. Эдебиеттердi талдау келес аспектiлердi камтыды:
1. Элективтi курстарды мектеп баFдарламаларына бiрiктiру мэселелерi бойынша жарияланымдар.
2. Жаца курстарFа муFалiмдердi даярлау мэселелерш карастыратын зерттеулер.
3. Бшм беру максатында сандык технологиялар мен виртуалды зертханаларды пайдалануды карастыратын жумыстар.
Эдiстемелiк турFыдан зерттеу "Жаца заттар мен материалдар eндiрiсi" элективтi курсын мектеп баFдарламаларына бiрiктiрудiц негiзгi проблемалары мен перспективаларын аныктау максатында теориялык эдю колданылды.
Теориялыц эдгс - Fылыми-эдiстемелiк, химиялык эдебиеттерге талдаулар жYргiзу, орта бiлiм берудiц нормативтiк кужаттарына талдау жасау.
Сурет-1. Элективт1 курсты мектеп багдарламаларына 6ipiKTipy мэселелер1
1. Оку-эдютемелш материалдардыц жетiспеушiлiгi.
Непзп проблемалардыц бiрi-окушыларFа бейiмделген сапалы оку материалдарыныц жетiспеушiлiгi. ^арастырFан зерттеулер керсеткендей, кол жетiмдi окулыктар мен окульщтардыц кепшiлiгi окушылар немесе кэсiпкойларFа арналFан, бул оларды мектеп тэжiрибесiнде колдануды киындатады [4].
2. МуFалiмдердi даярлау.
Элективт жэне факультативтiк курсты сэтп енгiзу Yшiн муFалiмдердiц бiлiктiлiгiн арттыру кажет. Эндiрiс технологиялары мен материалтану пэндерiн окыту мрашмдерден теориялык негiздердi де, практикалык эдiстердi де терец тYсiнудi талап етедi. АйтылFан мэселелер курсты мектепке кiрiктiру айтарлыктай кедерп болуы мYмкiн, ейткенi муFалiмдердi даярлаудыц казiргi жYЙесi осы кажеттiлiктердi толыктай ескермейдi [5].
3. Практикалык сабактарFа арналFан шектеулi ресурстар.
Мектептерде зертханалык жумыстар мен практикалык сабактарды уйымдастыруFа ресурстардыц жетiспеушiлiгi жиi кездеседi. Зерттеуге сэйкес, кептеген бiлiм беру мекемелершде жаца материалдар ендiрумен байланысты эксперименттер жYргiзу Yшiн кажеттi жабдыктар жоктыц касы [6].
4. ¥йымдастырушылык киындыктар.
Элективтi жэне факультативтiк курсты казiрдiц езiнде оку баFдарламасына косу жоспарлауда икемдшкт^ сондай-ак окушылардыц осындай курстарFа катысуFа кажеттiлiгiн камтамасыз етудi талап етедi. Зерттеулер керсеткендей, кептеген окушылдар мжецiлм жэне "жобалык" ^йнде кабылданатын элективтi пэндердi тацдаFанды жен керетш айкындалFан
Нэтижелер жэне талкылау.
«Жаца заттар мен материалдарды ендiру» элективтi курсын орта мектеп баFдарламасына енгiзу мектептегi бiлiм берудi дамытудаFы мацызды кадам болып табылады. Дегенмен, курсты ойдаFыдай жYзеге асыру Yшiн оку-эдiстемелiк материалдардыц жетiспеушiлiгiне, муFалiмдердiц бшктшгш арттыруFа жэне практикалык сабактарды уйымдастыруFа байланысты бiркатар мэселелердi шешу кажет. Перспективалы баFыттарFа цифрлык технологияларды пайдалану, пэнаралык кезкарас жэне енеркэсiптiк кэсшорындармен серiктестiк кiредi.
Цифрлык технологиялар оку YДерiсiнде де «Жаца заттар мен материалдарды ендiру» элективт курсында мацызды рел аткаруы мYмкiн. Себебi, олардыц интеграциясы бiлiм алушылардыц теориялык бшмдерш iс жYзiнде колдану мYмкiндiктерiн кецейту аркылы оку сапасын айтарлыктай жаксартуFа мYмкiндiк бередi. Екi тYрлi мысалды карастырайык:
Виртуалды шындык - технологияларын оку процесiне енгiзу окушылардыц эртYрлi материалдарды жэне оларды ецдеу технологияларын зерттей алатын интерактивтi окыту ортасын к¥PУFа мYмкiндiк бередi. Мысалы, олар виртуалды зауыттарFа шолу жасап, сыныптан шыкпай-ак ендiрiстiк процестердiц калай жумыс iстейтiнiн кере алады. Бул, емiрде заманауи Kурал-жабдыктарFа кол жеткiзе алмайтын студенттер Yшiн ете пайдалы. Зерттеулер керсеткендей, бшм беруде VR колдану кYPделi уFымдарды тYсiнудi жаксартады жэне окушылардыц белсендшгш арттырады.
ОкуFа арналFан онлайн ресурстар мен платформалар - оку платформаларын пайдалану курсты айтарлыктай икемдi эрi колжетiмдi етер едь Мысалы, окушылар бейнелекцияларFа, интерактивт тапсырмаларFа кол жеткiзе алады. Мысалы, Khan Academy немесе Coursera сиякты платформалар сыныпка бiрiктiруге болатын материалтану жэне ендiрiс технологиясы бойынша курстарды усынады [8].
Орта мектепте «Жаца заттар мен материалдарды ендiру» элективтi курсын енпзу окушыларFа да, жалпы бшм беру жYЙесiне де кеп пайда экеледь Негiзгi аспектiлердi
[7].
карастыратын болсак -бшм мен практикалык дагдыларды терецдетуге кeмектеседi жэне сыни тургыдан ойлау, шыгармашылы; кабiлеттерiн дамытуга Yлкен ыкпал жасайды. Нактырак:
Кэаби дайынды; - бул элективтi курс окушыларга заманауи технологиялармен байланысты мамандандырылган такырыптарды окуга мYмкiндiк бередi, бул болашак кэсiби кызметке Yлкен дайындыкка ыкпал етедi. Практикалык дагдыларды мецгеру, окушылар заманауи жабдыктар мен материалдармен тэжiрибе жинактайды, бул олардыц кузыреттшктерш арттырады жэне оларды болашакта окуга немесе техникалык жэне инженерлiк салаларда жумыс ютеуге дайындайды [9].
Шыгармашылыкты дамыту жэне сыни тургыдан ойлау - курс барысында окушылар шыгармашылыкты талап ететiн жобалармен жумыс ютейдь Бул накты элемдегi мэселелердщ шешiмiн табу жэне инновациялык eнiмдердi жасау кабшетш дамытуга кeмектеседi. Жобалар мен зертханалар сыни ойлау мен гылыми iзденiс кабiлеттерiн дамыту Yшiн акпаратты талдауды, багалауды жэне синтездi кажет етедi [10].
^орытындылай келе, «Жаца заттар мен материалдарды eндiру» элективт курсын орта мектептiц оку багдарламасына кiрiктiру мэселелерi мен болашагын талдау барысында келес тужырымдар жасалды:
Ец алдымен курстыц кажеттiлiгi айкындалды, окушыларды заманауи eндiрiс технологияларымен таныстыру, практикалык дагдыларды дамыту жэне гылыми кызыгушылыктарын ояту Yшiн кажет. Алайда, элективт курсты енгiзу барысында муFалiмдердiц бшктшш, материалдык-техникалык базаныц жетiспеушiлiгi жэне оку багдарламасыныц тыFыздыFы сиякты кедергiлер аныкталды. ОFан карамастан элективтi курстыц болашаFы окушылардыц кызыFушылыFына, ецбек нарыFыныц талаптарына жэне бiлiм беру жYЙесiндегi инновацияларFа байланысты.
1. Johnson, M., Peters, T., & Thomas, S. (2020). Project-Based Learning in STEM: Enhancing Student Engagement and Innovation in Material Science Courses. Journal of STEM Education, 15(3), 45-57.
2. Brown, T., Smith, J., & White, K. (2022). Benefits of Elective Courses in STEM Education: Enhancing Engagement and Practical Skills. Journal of Educational Research, 115(4), 215-229.
3. Martinez, J., Garcia, R., & Lee, A. (2021). Challenges in Implementing Elective Courses in Secondary Education: A Case Study of Materials Science. International Journal of Educational Research, 112, 101849.4
4. Белоусова, Н. А. (2022). Партнёрство школ и промышленности в образовательных программах. Педагогика и образование, 5(1), 45-60.
5. Иванова, О. В., Смирнова, Т. П., & Кузнецова, Л. М. (2020). Организация лабораторных работ в школе: проблемы и решения. Наука и образование, 12(3), 22-34.
6. Кузнецова, Л. М. (2021). Проблемы подготовки учителей к преподаванию инновационных курсов. Педагогический журнал, 6(2), 32-44.
7. Петров, А. В. (2020). Междисциплинарный подход в преподавании технологии и науки в школе. Школьное образование, 8(4), 78-89.
8. Pérez, R., & García, A. (2023). Virtual Reality in Education: Enhancing Learning Experiences in STEM Fields. Journal of Educational Technology, 18(3), 120-135.
9. Глущенко, И. С., & Шевченко, Е. В. (2020). Элективные курсы как средство повышения качества образования в старших классах. Вестник высшей школы, 3(1), 45-50.
10. Тихомиров, В. М. (2019). Методика преподавания элективных курсов в старшей школе: возможности и перспективы. Научный вестник, 12(4), 22-28.
ПАИДАЛАНЬЬ^АН ЭДЕБИЕТТЕР Т1З1М1
