CC BY
29FTAXP 04.51.67
ЦАЗАЦСТАНДАГЫ ОТБАСЫЛЬЩ МЕДИАЦИЯНЬЩ НОРМАТИВТ1К-^¥^Ы^ТЫ^
ДАМУ БАРЫСЫ
С.М. Сыздыкова1, А.Т. Омарова2
:6D050100 - Элеуметтану мамандыгынын PhD докторанты 2PhD, доцент м.а., эл-Фараби атындагы Казак улттык университетi, Алматы к., Казакстан, e-mail: [email protected]
Макалада Казакстандагы калыптасып келе жаткан жана институт - медиация, онын шшде отбасылык медиациянын нормативтж-кукыктык даму барысы зерттелед1. Автор зерттеу барысында отандьщ жэне шетелдш эдебиеттерге CYЙене отырып, талдау жасайды. Ен алдымен, жалпы медиациянын теориясына токтала отырып, каз1рп Казакстандагы медиациянын жай-кYЙiне баса назар аударылады. Сонымен б1рге, КР Медиация туралы Зацындагы медиациянын маныздылыгына жэне сотка дешнп отбасылык медиатордын кызметш сараптап, тараптар арасындагы дауды реттеу технологияларын жiктеп, талкылайды. Атап айтканда, шетелдегi медиация тэжiрибелерiне CYЙене отырып, Казакстандагы отбасылык медиация мэселелерiне токталады. Автор казiргi когамдагы медиациянын улттык кундылыктарга сай екендiгiн жэне дэстYрлi тэсiлдердiн колданысын да сез етед^ Нормативтж-кукыктык жуйе - отбасылык медиациянын манызды механизмi ретiнде онын ерекшелжтерш жан-жакты ашып керсетедi. Сондай-ак, елiмiздегi отбасылык медиациянын нормативтж-кукыктык дамуынын кемшiлiктерi мен жетiстiктерiне, кейбiр элеуметтiк мэселелерше де токталады.
Туит свздер: медиация нституты, отбасылыщ медиация, медиатор, нормативтж-цщыцтыц ереже, дауды реттеу, ек1 тарап, Казацстан Республикасы, шетелдегг медиация
Медиация - когамдагы даулы мэселелерд^ сонын ш1нде азаматтык жэне кылмыстык ютерд1 реттеудщ бейб1т эр1 тшмд1 тэсш. Казакстанда медиация институтын дамыту даулар мен жанжалдарды реттеуге мумюндш беред^ оган мэселен мемлекетпк, онын ш1нде саяси мэселелерден бастап, енбек, азаматтык, экономикалык, отбасы аукымына дешн камтылады. Жалпы агылшын тшнде медиация - (alternative dispute resolution, ADR) даулардын альтернатив^ реттеу технологиясы болып табылады, ягни ушшш1 тулгалардын катысуымен дау мэселелерш шешу. Бул жагдайда медиатор тарабы, еюжакка тэуелс1з болып келедь Ежелп Рим, Ежелп Греция елшде дау мэселелерш делдалдык катынастар аркылы шешкен. Рим халкы «делдал» угымын эртурл1 терминдермен пайдалана бшдк «internuncius, medium, intercessor, philantropus, interpolator, conciliator, interlocutor, interpres, mediator» [1; 159].
Сонгы жылдары отбасылык медиацияны баскарудын турл1 эдютер1 каркынды дамуда. Еуропалык елдердщ кепшшп отбасылык медиация туралы зандар кабылдаган. Шетелде медиация рэс1мшщ эр сатысы 4 кезенмен жузеге асырылады:
1) Медиациялык аланды орнатумен ерекшеленедь Рэс1мнщ басталуы ею тараптын катысуымен б1рлескен отырыс (жагдайларды, дауды жэне тараптарды алдын-ала медиацияга тарту). Медиатор ею жакпен де басынан бастап б1р-б1р1мен карым-катынас орнататып, тараптармен келюсездер жэне шеш1мдер кабылдауда ез1 жол бастауы керек.
2) Мэселелерд1 айкындап, оны тусшд1ру. Бул отырыстын еюнш1 кезещнде эр тарап медиатормен белек, жеке сухбат журпзедь Непзп максаты - эрб1р тарап медиаторга дауды реттеудеп максаттары мен усыныстарын жетюзед1, онаша уакыт аякталганнан кешн, медиатор кер1 байланыс шюршде тагы да айтылмаган ойларын сурайды. Медиатор медиациянын талаптарына кайшы келмеу1 керек.
3) Мэселелерд1 зерттеу. Зерттеу кезвде б1рлескен кездесу уйымдастырылады. Мунда медиатор тараптардын мэселелерш, максаттары мен сез1мдерш кыскаша баяндайды. Медиатор ею жактын эркайсысынын айткан мэселелершщ непзп аспектшерш корытындылайды. Сонымен катар, медиаторга ею тарап келюпеу1 де мумюн. Медиатор келюпеушшктердщ ыктималдыгын мойындайды, сол аркылы ез шюрш тыныш жэне каушс1з ортада жэне тшст кезенде
зацдастырады. 4) Келiсiмдi камтамасыз ету. Медиация рэсiмш келюсездерден жэне психологиялык т^ргыдан барынша тиiмдiлiкпен камтамасыз етуге мYмкiндiк береди Б^л процестщ бастамасы, ол бiртiндеп тараптар арасындагы тэртiптi жэне Yйлестiрудi калыптастыра бастайды [2; 725]. Сонымен, медиация элеуметгiк, саяси, к¥кыктык дауларды темендетуге мYмкiндiк бередi, ейткенi оныц басты кагидаттары - б^л тараптар (азаматтар) Yшiн езара тиiмдi келюмге кол жеткiзу, дау-дамай децгешн темендету жэне тезiмдiлiк жэне бiр-бiрiне к¥рмет рухында тэрбиелеу.
Бэрiмiзге белгiлi Казакстан Республикасыныц Т^цгыш Президентi Н.Э.Назарбаев «Казакстанныц элеуметтiк жацгыртылуы: Жалпыга Ортак Ецбек Когамына карай 20 кадам» атты макаласында Yкiметке медиация институтын дамытуга багытталган зацга багынышты к¥кыктык база кабылдануын камтамасыз етудi тапсырды, сондай-ак, ол медиация к¥рылымдарын ^лттык жэне жеке компанияларда к¥ру керектiгiн атап керсетп [3; 1-2].
Казакстанда медиация институты 2011 жылдан берi ж^мыс iстейдi, алайда кептеген азаматтар Yшiн оныц мэнi тYсiнiктi емес, кейбiреулерi элi де бiлмейтiнi жасырын емес. Осыган орай, медиацияны кещнен тYсiндiру Yшiн БАК ж^мыс iстеуде. Алайда, казiрri нэтижелер жаман емес. Медиацияныц ж^мыс iстеу жYЙесi - дауларды реттеудщ езге де баламалы (мемлекетпк емес) технологияларымен катар дамыган азаматтык когамныц кажетп белгiсi, экономикалык айналымныц кемелденуi мен т^рактылыгыныц керсеткiшi болып табылады.
Казакстан Республикасы осы 2019 жылдыц тамыз айында Сингапурда еткен Б¥¥-ныц Медиация туралы конвенциясына кол койды. Элемнщ 70 елiнен катыскан б^л кездесуде 46 мемлекет Конвенцияга кол койды, соныц iшiнде Австралия, Кытай, АКШ, Швейцария, Ощуспк Корея, Жапония, т.б. М^нда тараптар медиация шарасын белгiлеп, ездершщ келiсiмдерi бойынша ж^мыс iстейдi. Сонымен катар, олар к¥кыктык жэне зацдык емес мэселелердi де талкылап, даудыц оцтайлы шешiмiн бiрлесiп шешетiн болды. Халыкаралык Конвенция болгандыктан, ец алдымен тараптар халыкаралык сауданы iлгерiлетудiц жэне сауда дауларын шешудiц балама жэне тиiмдi эдю ретiнде медиацияны мацызды к¥рал ретшде колданылу кажеттiгiн айтты.
2016 жылы Н^рс^лтанда Казакстан халкы Ассамблеясыныц кезекп отырысында республикалык Когамдык келiсiм кецес мен Жогаргы Сот арасында медиация институтын дамыту женiндегi екiжакты меморандумга кол койылган болатын. БYгiнде м^ндай шара аймактык децгейде тiптi, аудан, ауылдык жерлерде жYзеге асуда. Б^л меморандум барлык облыстык соттар мен эюмдштер арасында занды тYрде бектлген. Оныц аясында азаматтарга дауларды сотка дешнп жэне соттан тыс реттеу женiндегi тYсiндiру ж^мыстары жYргiзiлiп, тшт медиа-жоспар кабылданып, эр елдi мекендерде медиация кабинеттерi ашылып, халыкка кызмет аткаруда. Сонымен катар, кэсiби емес медиаторлардыц релiн кYшейту секiлдi бiркатар мацызды шараларды жYзеге асыру карастырылган. Казiргi уакытта медиация институты когамда жэне кэсiби зацгерлер тарапынан колдау тауып отырганы белгiлi. Елiмiздегi кэшби емес медиаторлардыц саны бYгiнде кэшби медиаторлардыц санынан екi есе артык екенiн атап еткен жен. Осыган байланысты медиаторлардыц осы санатыныц кэшби шеберлiгi мен iскерлiгiн арттырудыц объективт кажеттiлiгi бар. Б^л ез кезепнде жалпы когам емiрiндегi осы элеуметпк институттыц релi мен мацызын арттыруга эсер етпейдi. Кэсiби медиаторлар акылы жэне акысыз тYрде кызмет керсете алады. Кэсiби еместер тек кана акысыз тYрде керсетедi, кэсiби медиатор езшщ кызметi Yшiн, дауласушы тараптарды бiтiстiргенi Yшiн акы алады. Олар - халыкка кызмет керсету орталыктарында, жергшкн экiмдiктiц жанынан орналаскан медиаторлар.
Медиацияныц кызметш сапалы ету максатында отставкадагы судьяларды кэсiби медиатор ретшде ж^мыска тартуда. Мэселен, 2015 жылы 5347 ю медиаторлардыц кемегiмен шешшсе, 2016 жылы б^л керсеткiш 9394-ке жеткен. Расында да, казiрде кеп шгершеушшк бар. 2018 жылдан бастап, «Н^р Отан» Партиясы мен Кэсшодактар Федерациясы «татуласу орталыктарын» ашты. Кэсшодактар Федерациясы Казакстанныц барлык облыстарында орталыктар ашты. Сонымен катар, «Н^р Отан» партиясы 4 калада пилоттык жобамен медиативн жобаны колдап, халыкка кызмет етуде. Басты максаттары - когамдагы элеуметтiк даулар, жанжалдарды темендету жэне сол дауларды медиация аркылы шешу. Меморандумга кол койганнан бастап, 2000 мыцнан астам шагымдар келген, оныц iшiнде 980-i ецбек даулары. Медиация аркылы 8004 шешiлген. Орталыкта мамандар медиаторлык эдiстердi колдану аркылы дауларды реттейдь Зацгер сол даудыц зацды болуына, ал психологтар мен элеуметпк кызметкерлер элеуметтiк-психологиялык эцгiмелесуге, олардыц мшез-к¥лкын бiр калыпка келтiруге кемектеседi. Дауларды медиация аркылы сотка
апармай шешш жатса, дау сол жерде калады, соттьщ жYктемесi де азаяды. Когамдагы даудыц KecKiHi твмендейдi. Карап отырсацыз, дамыган елдерде медиативтi тэртш жолга койылган. Сотка дeйiн дауды реттеу институт-тары дамыган. Шетелде даудыц 80-90% орталыктарда медиация институттарында сотка дешн реттелш, шeшiлeдi екен. Казакстанда 2018 жылы 15 мыцнан астам медиативтш кeлiciмдeр жасалган екен, соныц аз гана пайызы сотта кайта каралган [4]. Ягни, мeдиативтiк тэртiппeн жасалган келюмдердщ нэтижeci вте жогары. Бул дeгeнiмiз - соттыц да icrn азайтып, азаматтарды татулыкка шакыру. Медиация процедурасын пайдалану аркылы eKi тарап бiргe ынтымактастыкка келе отырып, бiр ымырага кeлeдi. Медиацияныц халыкка деген тиiмдi жагы вте квп, мэселен медиация тэртiбiмeн шeшiм кабылдаганда eKi тарап вздeрi шeшiм кабылдайды, сол ортада вздeрi татуласады. Онда эр дау татуласумен аякталатын болса, отбасы арасындагы татулык Ycтeм eтeдi деген свз. Азаматтык ютерде, оныц шшде сотка дeйiнгi отбасылык даулар татуласумен аякталса, мeмлeкeтiмiздiц камалы бeрiк болатыны даусыз.
Отбасылык медиация - бул бейтарап Yшiншi тарап (медиатор) отбасылык жанжалга катысушыларга бiр-бiрiмeн взара ic-кимылды сактауга, жаксартуга немесе калпына келпруге жэне eKi тарапка да колайлы шeшiм кабылдауга квмeктeceтiн процесс. Отбасылык даулар жан ^йзелюше экeлeдi. Отбасы дауларыныц жогары эмоционалдыгын ecкeрe отырып, отбасылык медиацияныц максаты - ажырасу немесе осы уакытта жуптарга вздершщ ата-ана мiндeттeрiн сактауга жэне баланы эмоциялык уайымдардан коргауга квмeктecу болып табылады. Ата-аналар осы киын тезецде вздeрiн калай устайтынын жэне балаларда болып жаткан взгeрicтeрдi калай тYciндiрeтiнiн вздeрi ойластыруы кeрeк. Сондай-ак, ата-аналар арасындагы даудыц узактыгы мацызды фактор болып табылады. Ажырасу мен осы тезецщ бастан кeшкeн балалар толыкканды отбасынан шыккан балаларга караганда денсаулыкка байланысты киындыктарды бастан кeшкeн (ец алдымен пcихоcоматикалык бузылулар), мeктeптe моральдык косымша квмeктi кажет eтeдi, достары да аз болып жэне взiн-взi багалауы твмендеп, окшауланып калады. Балалар Ymrn ажырасу мен осы телецаз окиганыц узак мeрзiмдi салдары свзаз тeрic эсер eтeдi.
Отбасылык медиацияныц нормативтш-кукыктык дамуы отбасылык жуптыц ажырасу ^m^CT^e дамыды, бул ретте медиацияны пайдаланудыц баска да квптeгeн жолдары бар: мэселен, оныц квмeгiмeн отбасы мYшeлeрi отбасылык вмiрдiц эртYрлi саласында туындайтын проблемалар бойынша кeлiciмгe кол жетюзе алады. Дeмeк, азаматтар зацгерлерге квмeк сурап жYгiнгeн кeздe медиаторлар оларга медиацияны жYргiзудi усынады, тараптардыц кукыктарын, медиация кагидаттарын, медиатордыц ^мепмен шeшiмдeрдi вз бeтiншe iздeу мYмкiндiгiн тYciндiрeдi. Медиаторларга отбасы медиациясы саласындагы тэжiрибeнi вцiрлeр бойынша бвлiciп кана коймай, сотта жэне осы сэтп талкылаудыц алдында турган барлык отбасылык даулар бойынша медиацияны колдану бойынша соттар Yшiн усыныстар эзiрлeу, медиация рэимш усыну да кажет емес. Медиаторлар «Ажырасу процесш бала калай кабылдайды? Жанжалды немесе мэдени эре^ти кврceту кeрeк пе?» деген барлык сурактарга жауап беруде шeшушi рвл аткарады. Дeмeк, отбасылык медиация балалардыц тургылыкты жeрiн аныктау, мYлiктi бвлу, балалардыц материалдык жагынан камтамасыз eтiлуi жвнiндeгi мэceлeлeрдi, ата-анасыныц нeкeлeрi бузылганнан кeйiн балалармен карым-катынас тэртiбiн реттеумен айналысады.
Жалпы медиатор тараптарга дауды реттеуге, сонымен бiргe eрлi-зайыптылардыц бiр-бiрiмeн болашакка взара ic-кимыл жасауга квмeктeceтiн шeшiмдi кабылдауга квмeктeceдi. Егер тараптар ажырасуга шeшiм кабылдаса да, бiр-бiрiнe курметпен карау - медиацияныц ец мацызды устанымдарыныц бiрi. Кейде медиацияныц эceрi психотерапиялык эсерден де асып кeтуi ыктимал. Бул, бiрiншiдeн, мeдиативтi шараныц взiндe туындаган кажeттiлiккe байланысты, кауiпciз жагдайда вмiрдeгi баска ^р^стер аркылы вз мYмкiндiгiн ^це^ту^ Екiншiдeн, взара ic-кимыл eрeжeлeрiн орнату жэне оларды сактаудыц оц эceрi аркылы тиiмдi карым-катынастыц жылдам дагдысын бeрeдi. Yшiншiдeн, eKi тарап ортак угымдарды аныктау не калпына ^лпруде осы контeкcтe адамдардыц взара ic-кимылын рeттeйдi, сондай-ак баска да элеуметтш жагдайларда осындай жацашылдык экeлeрi свзаз [5; 200-201].
Казакстанда нeгiзгi салмак бYгiндe сот жYЙeciнe тYciп отыргандыктан, icтeрдiц барлыгы сотка кeлiп прелгендштен, эрине, бiз бiрiншi кeзeктe, бул мэселелерге назар аударуымыз кeрeк. Соныц iшiндe, кeз-кeлгeн даудыц соцы сотка телш шeшiлгeндiктeн, кeй жагдайда аягы жаксылыкпен аякталмайтынын айтып вткeн жвн шыгар. Сeбeбi, бул - соттасып жаткан icтeрдiц 50%-га жуыгы азаматтык ютер.
АКШ-та, Канада мен Англияда сот аркылы каржыландырылатын медиация ете кеп. Кейбiр мемлекеттерде даудыц тек 2%-ы тек сот шешiмiмен шешiледi. Медиацияга кептеген жагдайлар жiберiледi, медиация алацында даудыц 70%-ы шешiледi. Калган 30%-ы сот процесше катысады, кебiнесе медиация барысында басталган процесс нэтижелi болады [6; 45]. Kepin отырганымыздай, шетелде медиацияны когамда калыптастыру мацызды pэсiм, демек, азаматтар арнайы медиациялык ортальщтарга келiп, дау-жанжалдарын оцай реттеп, шеше алады. Деректерге CYЙенсек, казipгi замандагы отбасы т^раксыздыгыныц себептеpiн pеспонденттеpдiц жас еpекшелiгi т^ргысынан карастырсак эpтYpлi келедi: эpбip Yшiншi (32,2%) жас респондент (18-ден 30 жаска дейiн), эpбip тepтiншi (25,5%) орта жастагы респондент (31-ден 45 жаска дейiн), эpбip бесiншi (21,4%) егде жастагы респондент (46-дан 60 жаска дешн), тек эpбip алтыншы (15,9%) жогары жастагы респондент (61 жастан жогары) ажырасу саныныц артуын отбасы типiнiц eзгеpуi аясындагы элеуметпк белсендiлiк жэне экономикалык жагдайлармен байланыстырады [7; 31-32]. Keбiнесе отбасындагы даулар тYсiнбеушiлiктен, каржы тапшылыгынан туындайтынына тагы кез жеткiздiк.
Корытындылай келе, бYгiнде Казакстандагы кейбip отбасыларында эке мен баланыц, анасы мен кызыныц, агайын мен туыстыц, кepшiлеp мен дос-жарандар арасындагы дау-дамай, жанжал epшiп т^р. Оныц арты Yлкен дау мен алауыздыкка экеледi. Keбiнесе азаматтар зацгерлерге, адвокаттарга талап арыз жазу немесе мYДделеpiн бiлдipу Yшiн алдына келгенде, екi тарап дауды бейтарап т^лга - медиатордыц кeмегiмен реттеу мYмкiндiгi туралы бiле беpмейдi. Ресми соттыц алдына келiп, жецiске не жецшске тYCкеннен кейiн азаматтардыц кeпшiлiгi бауырымен, агайынымен, досымен эpi карай араласпайтыны тYсiнiктi, сондыктан да медиацияга жYгiнгенде медиатор екi тараптыц арасындагы дэнекер репнде даулы мэселелеpдi pет-pетiмен, тату тYpде шешуге кeмектеседi. Экiнiшке орай, соттар медиаторга жYгiну к¥кыгын тYсiндipмейдi, тек дауды бейбiт жолмен шешу мYмкiндiгiн формальды тYpде айтады. Осы салада халыктыц сауаттылыгын арттыру жэне тYpлi отбасылык дауларды шешу тэсш pетiнде медиацияга деген с^ранысты камтамасыз ету Yшiн элi де бipаз нормативпк-к^кыктык еpежелеpдi азаматтарга кецiнен тYсiндipу керек.
ПайдаланылFан эдебиеттер
1. Карашева Ж.Т. Казакстан Республикасында медиацияныц алатын орны жэне мацызы. // Каз¥У Хабаршысы. Зац сериясы. №4 (64). 2012.
2. Roberts, Marian (2015) Hearing both sides: structural safeguards for protecting fairness in family mediation. Family Law, Vol.45, №6. - P. 718-726.
3. Назарбаев Н.Э. Казакстанныц элеуметпк жацгыртылуы: Жалпыга Ортак Ецбек Когамына карай 20 кадам. // Егемен Казакстан газеп, 2012 жыл 10 шiлде.
4. Медиация туралы Казакстан Республикасыныц 2011 жылгы 28 кацтардагы №401-IV Зацы //Егемен Казакстан газеп, 2011 жыл 8 акпан. №39-40 (26442); YouTube: Мшбер багдарламасы: медиация - мэмiле алацы, 10.03.2019 жыл. https://qazaqstan.tv/videos/58908
5. Рубан О.И. Активная медиация брака. Методология. Опыт применения. - //Медиация: теория, практика, перспективы развития. Сб. материалов Первой всероссийской научно-практической конференции (23-24 апреля 2015 г., Москва) / Отв. ред. О. П. Вечерина. М.: ФГБУ «ФИМ», 2015. - 215 с.
6. Allison Gerencser, Family Mediation: Screening for Domestic Abuse, 23 FLA. ST. U. L. REV. 43 (1995) -P. 43-69.
7. Соловьева Г.Г., Бурова Е.Е. Казакстандык отбасы когамныц непзп к¥ВДылыгы ретшде: жагдайы жэне даму YPДiстеpi /З.К. Шэукенованыц жалпы редакциясымен. = Казахстанская семья как базовая ценность общества: состояние и тенденции развития / Под общ. ред. З.К. Шаукеновой. - Алматы: КР БFМ FK ФСДИ, 2013. - 196 б.
НОРМАТИВНО-ПРАВОВОЕ РАЗВИТИЕ СЕМЕЙНОЙ МЕДИАЦИИ В КАЗАХСТАНЕ
С.М. Сыздыкова1, А.Т. Омарова 2
:PhD докторант специальности 6D050100 - Социология,
2и.о доцента, PhD, 1,2 Казахский национальный университет им.аль-Фараби, г. Алматы, Казахстан, email: [email protected]
В статье исследуется формирующийся в Казахстане новый институт - семейной медиации, включающий в себя правовые нормы. В ходе исследования автор анализирует основы отечественной и зарубежной литературы. Прежде всего, акцентируя внимание на теории общей медиации, фокусируясь на состоянии семейной медиации в современном Казахстане. В то же время, рассматривается медиация и роль медиатора в разрешении семейных споров в досудебном порядке и его функции. В частности, основное внимание уделяется вопросам семейной медиации в Казахстане на основе опыта медиации за рубежом. Автор также утверждает, что медиация в современном обществе соответствует национальным ценностям с использованием традиционных подходов. Нормативно-правовая база является всеобъемлющим механизмом семейной медиации в качестве основного механизма. В нем также рассматриваются недостатки и достижения правовой базы семейной медиации в стране и некоторые социальные вопросы.
Ключевые слова: институт медиации, семейная медиация, медиатор, нормативно-правовое положение, урегулирование споров, обе стороны, Республика Казахстан, медиация за рубежом
NORMATIVE-LEGAL DEVELOPMENT OF FAMILY MEDIATION IN KAZAKHSTAN
S.M. Syzdykova1, A.T. Omarova 2
1PhD student 6D050100 - Sociology 2PhD, associate Professor, 1,2 Al-Farabi Kazakh National University, Almaty, Kazakhstan, e-mail: [email protected]
The article examines the emerging in Kazakhstan of a new institution - family mediation, which includes legal norms. During the study, the author analyzes the basics of domestic and foreign literature. First of all, focusing on the theory of general mediation, focusing on the state of family mediation in modern Kazakhstan. At the same time, mediation and the role of the mediator in resolving family disputes in the pretrial order and its functions are considered. In particular, the focus is on family mediation in Kazakhstan based on the experience of mediation abroad. The author also claims that mediation in modern society is consistent with national values using traditional approaches. The legal framework is a comprehensive mechanism for family mediation as the primary mechanism. It also addresses the shortcomings and achievements of the legal framework for family mediation in the country and some social issues.
Key words: mediation Institute, family mediation, mediator,legal regulation, dispute resolution, both sides, the Republic of Kazakhstan, mediation abroad
Редакцияга 11.11.2019 TYCтi
