CC BY
48Цуцыцтыц мониторинг \ \\ \\ \\ \\ \\ \\ \\ \\ \ \\1\\\\1\ \\\\\\\\\ УДК 347
¥ЛТАРАЛЬЩ ЖЭНЕ ДШАРАЛЬЩ ЖАНЖАЛДАРДЫ РЕТТЕУДЕГ1 МЕДИАЦИЯ
Марианна Ивановна Дячук
С. Аманжолов атындагы Шыгыс Казацстан мемлекеттж yuueepcumemi экономика жэне цуцыц факультетi, Азаматтыц цуцыц жэне азаматтыц ic журггзу кафедрасыныц доцентi, з.г.к.; Оскемен ц., Казацстан Республикасы; e-mail: marianna_turani@mail.ru,
Эсия С^лтанцызы ^ожабекова
Казацстан Республикасы Зацнама жэне цуцыцтыц ацпарат
институты Кщыцтыц мониторинг орталыгыныц кшi гылыми цызметкерi;
Нур-Султан ц. Казацстан Республикасы; e-mail: k.assiya.s@mail.ru.
Tymh создер: ултаралыц жанжал; медиация; жанжалды шешу; медиативтг практика; цогам; мемлекет; реттеу; сот практикасы; жанжалды шешу мэденuетi; элеуметтж-эконо-микалыц; мэдени-ттдж; тарихи; ултаралыц жэне дтаралыц жанжалдар.
Аннотация. Бул мацалада медиацияны цуцыцтыцреттеу царастырылады. Мацалада медиация институтыныц тужырымдамасы, мацсаттары, мiндеттерi, медиация институтын енгiзу, Казацстан Республикасында медиацияныц тuiмдi институтын цуруга жэне дамытуга ыцпал етед1Казацстан Республикасында медиация институтын цурудыц тарихы ултаралыц цацтыгыстарды реттеуге медиацияныц элеуетт элеуметтж талдау жасаган.Бул медиацияныц заманауи тyрi тэуелЫз элеуметтж-мэдени цубылысреттде царастырыла алады, цазiргi замангы медиация туршц cuнонuмi «цуцыцтыц медиация» угымы реттде царастырылуы мумкт.Зерттеудщ бастапцы нуктеЫ цазiргi замангы магынада медиацияныц вркенuеттi даму децгейтде турган зацдылыц институтыныц мyдделерi диалогын тудыратын твменгi контекстж мэдениеттщ феномен болып табылатындыгы туралы идея болып табылады, ол вз кезегтде мемлекеттж билж куmi мен куштеп монополиямен цамтамасыз етiледi.
Мацалада медиация кец магынада царастырылады - тарихи, цалыптасцан жэне дамып келе жатцан, кyрделi элеуметтж-мэдени цубылыс, ол белгiлi бiр дэрежеде ежелгi дэуiрден бастап бYгiнгi кунге дейiнгi тyрлi мэдениеттерде квршс табады.Мунда кел^свздер процест жузеге асыруда медиатордыц болуы жэне ерекше рвлi айцындалады.Медиацияныц заманауи тYрi тэуелЫз элеуметтж-мэдени цубылыс реттде царастырыла алады, «цуцыцтыц медиация» угымы медиацияныц заманауи тYрi ушт синоним реттде царастырылуы мумкт.Де-генмен, цазiргi замангы цогамда, табиги, кейбiр жагдайларда медиацияныц цазiргi замангы турт толыцтыратын медиацияныц цосымша институционалдыц нысандары вмiр CYредi.
МЕДИАЦИЯ В РЕГУЛИРОВАНИИ МЕЖНАЦИОНАЛЬНЫХ И МЕЖРЕЛИГИОЗНЫХ КОНФЛИКТОВ
Дячук Марианна Ивановна
Доцент кафедры гражданского права и гражданского процесса факультета экономики и права ВКГУ им. С.Аманжолова, кандидат юридических наук; г. Усть-Каменогорск, Республика Казахстан; e-mail: marianna_turani@mail.ru,
Кожабекова Асия Султановна
Младший научный сотрудник Центра правового мониторинга Института законодательства и правовой информации Республики Казахстан, г. Нур-Султан, Республика Казахстан; e-mail: k.assiya.s@mail.ru
Ключевые слова: межнациональный конфликт; медиация; разрешение конфликтов; медиативная практика; общество; государство, регулирование; судебная практика; культура разрешения конфликта; социально-экономические, культурно-языковые, исторические, межрелигиозные и межнациональные конфликты.
Аннотация. В данной статье рассматриваются вопросы правового регулирования медиации. В статье дается понятие, цели, задачи института медиации, принципы, внедрение института медиации, которое способствуют созданию и развитию в Республике Казахстан
эффективного института медиации. Описывается история становления института медиации в Республике Казахстан производится социологический анализ потенциала медиации в регулировании межнациональных конфликтов. В ней обосновывается, что современный тип медиации можно рассматривать как самостоятельный социокультурный феномен, синоним современного типа медиации можно считать понятие «правовая медиация». Отправной точкой исследования является идея, согласно которой медиация в современном понимании-это феномен низко контекстной культуры находящейся на том уровне цивилизованного развития, который предполагает диалог интересов опосредованный правовым институтом, который, в свою очередь, подкреплен государственной властью, обладающей монополией применения силы и принуждения.
В статье медиация рассматривается в широком смысле-это исторический сформировавшийся и эволюционирующее, сложное социокультурное явление, которое в той или иной степени находит отражение в различных культурах с древнейших времен до наших дней. Определяющим основанием здесь выступает присутствие и особая роль посредника, при осуществлений переговорного процесса. Современный тип медиации можно рассматривать как самостоятельный социокультурный феномен, синонимом современного типа медиации можно считать понятие «правовая медиация». Однако в современном обществе сосуществуют естественные, в ряде случаев внеинституциональные формы медиации, которые дополняют современный тип медиации.
MEDIATION IN THE REGULATION OF INTER-NATIONAL AND INTERRELIGIOUS CONFLICTS
Dyachuk Marianna Ivanovna
Candidate of Law, Associate Professor of the Department of Civil Law and Civil Procedure EKSU them. S.Amanzholov Faculty of Economics and Law, Ust-Kamenogorsk, Republic of Kazakhstan; e-mail: marianna_turani@mail.ru
Kozhabekova Assiya Sultanovna
Junior Researcher of the Institute of Legislation and Legal Information of the Republic of Kazakhstan, Nur-Sultan, e-mail: k.assiya.s@mail.ru
Keywords: ethnic conflict; mediation; conflict resolution; media practice; society; State; regulation; arbitrage practice; conflict resolution culture; socio-economic, cultural language, historical, interfaith and interethnic conflict.
Abstract. This article deals with the legal regulation of mediation.The article gives the concept, goals, objectives of the institution of mediation, principles, implementation of the institution of mediation, which contribute to the creation and development in the Republic of Kazakhstan of an effective institution of mediation.
Describes the history of the establishment of the institution of mediation in the Republic of Kazakhstan made a sociological analysis of the potential of mediation in the regulation of interethnic conflicts. It substantiates that the modern type of mediation can be viewed as an independent sociocultural phenomenon, a synonym for the modern type of mediation can be considered the concept of "legal mediation ". The starting point of the study is the idea that mediation in the modern sense is a phenomenon of low context culture that is at that level of civilized development, which involves a dialogue of interests mediated by a legal institution, which, in turn, is supported by state power with a monopoly of force and coercion.
In the article, mediation is considered in a broad sense — it is a historical, established and evolving, complex sociocultural phenomenon, which to some extent is reflected in various cultures from ancient times to the present day. The determining factor here is the presence and special role of the mediator in the implementation of the negotiation process. The modern type of mediation can be viewed as an independent sociocultural phenomenon, the notion of "legal mediation" can be considered a synonym for the modern type of mediation. However, in modern society, natural, in some cases, extra-institutional forms of mediation coexist, which complement the modern type of mediation.
БYгiнгi элемде этносаралык байланыстар-дыц шапшац кYшеюi байкалады, б^л ташь кон YДерiстерiнiц жогары динамикасына жэне элеуметтк езара эрекеттестштщ каркын-дылыгыныц eсуiне байланысты. Сонымен бiрге эртYрлi этникалык топтардыц eкiлдерi бiртiндеп игерiлдi немесе этникалык топтыц шю идентификациясын сактаудыц кажеттi шарты элеуметтш-мэдени сэйкестшт сактау Yшiн дамыган институттардьщ кдаамында болу болып табылатын жеке бiрлiкте eмiр CYредi. Уйымсыз топтардыц екшдершщ б^л интегралдык ассоциациясы диаспоралар мен бауырластыктар болып табылады, олардыц ерекшелiгi - iшкi ^йым, этникалык топ мYше-лершщ жалпы шогырлануы жэне этникалык ортаны сактауга багытталган. Баска этникалык топтардагы айырмашылыктардыц болуы жэне eсiру когамныц <^з - олар» принцит-не сэйкес бeлiнуiнiц негiзi болып табылады, б^л эртYрлi этникалык топтардыц мYшелерi арасында шиеленiстiц децгейiн жогарылатуга экеледi [1].
^азакстанныц ^лттык саясатыныц мэсе-лелерiн ескере отырып, табигаты кейде эт-носаралык катынастар мен осы саладагы проблемалар: элеуметтiк-экономикалык, мэ-дени-лингвистикалык, тарихи, дiнаралык жэне этносаралык катынастардан туындай-тын жанжалдардыц кез келген когамында накты eмiр CYPУдi ^мытпау керек.
вкiнiшке орай, ^лттык жэне дши сэй-кестiлiк немесе этникалык сэйкестшк топтары eзiндiк мэдениеттiц дэстурлерш, эдет-г^рып-тарын сактау жэне дамыту багытында гана емес, сондай-ак эртYрлi мeлшердегi кактыгы-старда - шю адамдар арасындагы даулардан мемлекетаралык кактыгыстарга дейiн эртYрлi кeрiнiстерде кeрiнедi. Осындай жоспарды ка-рама-кайшылыкты шешу кажеттшп тYрлi ба-лама тэсiлдердi, эдютер мен технологияларды пайдалануды талап етедь
Бейбiт этносаралык жэне конфессияара-лык катынастар кез-келген кeп мэдениеттi мемлекеттщ болуы Yшiн негiз болып табылады, бейб^шшк пен келiсiм Yшiн жиi ке-дергi жасайтын блок болып табылады. Этносаралык кактыгыстардыц пайда болу себебi саясаткерлердiц, ^лттык кeшбасшылардыц, дiнбасылардыц, б^каралык акпарат кдеалда-рыныц жэне отандык окигалардыц кез кел-ген сыпайы немесе касакана арандатушылык мэлiмдемесi болуы мYмкiн.
Этносаралык кактыгыс - б^л себептер Yй-лесiмсiз кажеттiлiктер, мYДделер, максаттар мен к¥ндылыктар, сондай-ак даму тенден-циялары бойынша этникалык сызыктармен ^йымдастырылган адамдар мен топтардыц
ашык кактыгыстыгы. Бiр жагынан, объективтi жэне субъективт элеуметтiк кайшылыктар-дыц субъективтi, накты, накты-этникалык кeрiнiсi, ал екiншi жагынан, жанжал субъ-ектiлерi этникалык непзде калыптаскан эле-уметтiк топтар ретшде сипатталуы мYмкiн. Этникалык жанжалдардыц факторларын жан-жакты талдау оларды белсендi жэне тYзету-дi реттеудiц тиiмдi тетiктерiн негiздеу Yшiн eте мацызды. Этносаралык кактыгыстардыц негiзi табиги, демографиялык, ^лттык, гео-графиялык жэне экологиялык ортада, оныц этномэдени, экономикалык жэне элеуметтк салаларында туындайтын кактыгыстар болып табылады [2].
Байланыстыц дамуы когамнан теракты жэне мэдени ынтымактастыкты сактап кала-тын кeптеген шешiмдердi талап етед^ алай-да когам eзара эрекеттесу децгейi бойынша жанжалды жагдайга кайтадан ауысады. Этносаралык конфликттер бYкiл элемде таралган тYрлi кайшылыктарды тудырады. Кез келген мемлекеттiц мшдет - м^ндай кактыгыстарды шешу, осы мэселеш шешудi жецiлдету жол-дарын iздестiру, бiрак оны тиiмдi пайдалану эрдайым мYмкiн емес.
Осыган байланысты этносаралык жэне дшаралык негiзде туындаган жанжалдарды шешудiц эртYрлi жолдары бар. Медиаци-яга кызыгушылык артуда. Реттеудщ нысаны ретiнде, медиация терец элеуетке ие жэне ^нделкт eмiрде адамдар арасында туындайтын карама-кайшылыктарды шешу сиякты кeрiнетiн киын мэселелердi шешуге мYмкiн-дiк бередi.
Медиация - тараптардыц ерiктi келiсiмi бойынша жYзеге асырылатын, олардыц eза-ра колайлы шешiмге кол жеткiзуi максатында медиатордыц (медиаторлардыц) жэрдемде-суiмен тараптар арасындагы дауды (дау-шар-ды) реттеу рэЫм^.
А.А. Максуров жэне М.В. Таланова: «Медиация бYгiнгi кYнi зац гылымы саласындагы ец перспективалы жэне зерттелмеген адам кызметшщ тYрi» [3].
^птеген адамдар медиацияны даудыц сот шешiмiмен салыстырады. Бiрак медиация процесшде жасалатын шешiм, сондай-ак жан-жалдыц сот шешiмiн сот эдiлдiгiн жYзеге асы-рудыц карсы тэсiлдерi ретшде салыстыруга болады. Сот шешiмi сепаратиста эдiлеттiлiк эдiсiне негiзделген уакытта, медиация келю-сeздер аркылы ортак мYДделердi келiсу Yшiн негiз калайды.
Медиацияныц казiргi элемдегi eзектiлiгi негiзiнен этносаралык жэне конфессияаралык катынастардыц кYрделiлiгiмен байланысты. Б^л с^рактар кeбiнесе бiздiц мемлекетiмiздегi
1 http://adilet.zan.kz/rus/docs/Z1100000401/compare
т^раксыз жагдайды тудырады.
Бiздщ уакытымызда этносаралык байла-ныстардыц ^лгаюы байкалады, б^л ^шькон-ныц ecyi мен элеуметтж езара эрекеттесудщ артуына байланысты. ЭртYрлi ^лттар e^-дерi бiрдей eмiр CYредi немесе бiрлесе eмiр CYредi, олардыц максаты этникалык сэй-кестiктi сактау болып табылады. Осындай диаспоралардыц баска этникалык топтармен айырмашыльщтарыньщ болуы эртYрлi ^лттык топтардьщ eкiлдершщ арасында шиелешстщ децгешн арттырады. Диаспоралардагы eз эт-носыныц мYДделерiн кeтерy кeбiне когам-мен немесе кез келген баска диаспорамен осы этнос жанжалын тугызады. 2011 жылгы 28 кацтарындагы кабылданган ^азакстан Ре-спубликасыныц «Медиация туралы» Зацына сэйкес медиацияны колдану саласы болып азаматтар мен зацды т^лгалардыц азаматтык, ецбек, отбасылык жэне баска да к¥кыктык катынастардан туындайтын, сондай-ак ауыр жэне ауылыгы орташа кылмыстар туралы ютер бойынша кылмыстык сот iсiн жYргiзy ба-рысында каралатын даулар болып табылады.
Медиацияныц тэжiрибесi - б^л мэселе-лердi шешудщ казiргi формасына балама.
Этносаралык жэне конфессияаралык ка-тынастарды реттеу процесi сот тэртiбiмен, сондай-ак медиация нысанында сотка дешн-ri реттеу аясында жYзеге асырылуы мYмкiн. Медиация - кактыгыскан тараптар Yшiн eза-ра тиiмдi болатын айырмашылыктарды шешу жолдарын iздейдi. Б^л эртYрлi жанжалдарды, соныц iшiнде этносаралык жэне конфессияаралык сипаттагы мэселелердi реттеуге ^мек-теседi.
Медиацияны ^лтаралык катынастардып баламалы жэне соттан тыс реттеу формасы ретiнде карастырган кезде ^азакстанда медиация дэстYрлi казак когамы би алацын кол-данса да, жас элеуметтанулык жэне к¥кыктык к^былыс екенiн есте ^стаган жeн. ^азакстан-дагы медиацияныц жогары тиiмдi институтын калыптастыру мен дамытудагы практикалык киындыктар, негiзiнен, екi факторлык фактор-лармен байланысты: зац институтыныц даму децгеш, нэтижесшде азаматтардыц к¥кыктык мэртебесi, ^азакстандагы когамныц зац Yстемдiгiмен сэйкестендiрy децгеш, сон-дай-ак ^п^тты жэне аумактык байланысты мемлекетiмiздiц ерекшелiктерi. Бiр жагынан, ^азакстандагы зац институты дамиды, ал екiншi жагынан когамдык пiкiр мен когамдык сананыц белгiлi бiр пассивтшп бар. Б^л К^а-закстандагы медиация институтын калыптастыру мен дамытуга елеyлi кедерп.
Элемдеп делдалдык eте кец таралган, тYрлi дауларды шешу Yшiн колданылады. Медиаторлар-делдалдардыц кызмет тYрi пай-да болды, iрi мамандар пайда болды, оларга с^раныс жэне олар ^рсеткен кызметтерi бол-
ды. Медиаторга катысты дауларды шешу Yшiн келiссeздер дауларды шешyдiц баламалы жол-дарыныц бiрi ретiнде карастырылады.
¥лттык жэне дiни к¥ндылыктардан туын-дайтын кактыгыстар, этносаралык карым-ка-тынастар саласындагы мацызды карым-ка-тынастар ец киын шешiмдердiц бiрi болып табылады. Мэдениетаралык этникалык ка-рым-катынас сипаттамалары мен ерекшелж-терi т^ргысынан диалогтыц тэжiрибесiн зерделеу жанжалдардыц шешiлyiне жэне адамдардыц арасындагы аукымды жэне жой-гыш этно-саяси кактыгыстарга жол бермеуше жол бермеyдiц негiзiн калыптастыру Yшiн ка-жет.
Этносаяси кактыгыстар мемлекеттердщ аумактык т^тастыгына каyiп тeндiредi, эдет-те, зорлык-зомбылыктыц жогары децгейiмен жYредi жэне мэжбYрлi кeшi-кон агындарын тудырады. Этно-саяси кактыгыстарды зерттеу эдiстемесi т^ргысынан алганда, ец кYрделi мэселе этникалык к¥былыспен байланысты.
Тэyелсiз медиатор, мысалы, медиатор, жанжалдаушыларга ортак проблемаларды шешу Yшiн одан эрi ынтымактасу мYмкiндi-гiн кeрсете алады. Жанжалдыц eзара ю-ки-мылыныц б^л тYрi кактыгысты б^зушы емес, шыгармашылык мазм^нды бередь
Этномедиацияны жанжалды шешу проце-дурасы ретiнде тYсiнy, ец болмаса, жанжалга тYсетiн тараптардыц бiреyi этникалык ^зка-растарды, к¥ндылыктарды, стереотиптердi басшылыкка ала отырып, eз талаптарын ка-лыптастырган кезде, б^л этносаралык ЖYЙ-едеп этносаралык жYЙелерде калыптаскан элемнiц тYрлi парадигмалары арасында ымы-ралылыкты табуга мYмкiндiк беретiнiн атап eтy кажет.
ТМД елдерiнiц казiргi замангы элеумет-тiк-мэдени кецiстiгiнде эр тYрлi танымдык Yл-гiлердiц eркениеттiк парадигмалары: проза, заманауи жэне постмодернистж байланыста [4].
Осы модельдердiц эркайсысында этно-стык эртYрлi кeрiнiс табады жэне постмодер-ндiк тэсiлдi жYзеге асыратын медиация осы когнитивтiк модельдерде ^сынылган к¥н-дылык багдарларыныц эркайсысыныц тецдь гiнiц принципiн жYзеге асыруга мYмкiндiк бередi. Медиация кезiнде кактыгыс кезшде eзара эрекеттесyдiц этникалык ерекшелк-терш ескере отырып, «когам мен мэдениеттщ бiрлiгi» кагидаты колданылады. Осылайша, медиацияны жэне этномедиацияны элеуметтж жэне азаматтык-крыктык катынастардып уактылы, тиiстi жэне перспективалык тэжiри-бесi ретiнде сипаттауга болады.
Медиация тараптар арасындагы жанжалдыц eзара эрекеттесyiн тэyелсiз делдалмен диалог тYрiнде аударуга мYмкiндiк бередь Б^л жанжалдарды шешyдегi процедуралык тэсш-деменi сактауды камтамасыз ететiн жэне eза-
ра тиiмдi шешiмдердi iздестiруге багытталган тараптарды багдарлауга сындарлы кезкара-сты колдайтын делдалдык делдал. Медиация - жанжалдарды шешудегi Yшiншi тараптьщ катысуыныц ец ж^мсак тYрi.
Медиация тараптар арасындагы кактыгы-старды езара тэуелЫз медиатордыц каты-суымен диалог тYрiнде аударуга мYмкiндiк бередi. Б^л жанжалдарды шешудегi проце-дуралык тэсшдемеш сактауды камтамасыз ететiн жэне езара тиiмдi шешiмдердi iзде-стiруге багытталган тараптарды багдарлауга сындарлы кезкарасты колдайтын делдалдык шешiм. Осыган байланысты осы саладагы гылыми зерттеулер жеткiлiктi тYрде ^сыныл-маган. Медиация саласындагы зерттеулердш казiргi замангы багыттарын жэне медиация практикасын дамытуды ец д^рыс шолуды А.Н. Островский берген. Автор медиацияны мэдениетаралык катынастарга интеграция-ныц ею негiзгi аспектiсiн керсетедi. Б^лар: 1) «экономикалык кецiстiктiц интеграциялык Yдерiстерiнде, мэдениетаралык, этносаралык жэне конфессияаралык кактыгыстарда медиацияны реттеу жэне алдын алу кдаалы ретiнде колдану» жэне 2) медиацияны жэне медиацияны пайдалануды мэдениетаралык диалогты сактау тэсiлi ретшде колдану[5].
Ец алдымен этносаралык кактыгыстардыц себептерш бiлу мацызды. Эрине, жаИан-дык жэне жергiлiктi этникалык кактыгыстардыц себептерш белш керсету кажет екендiгiн атап еткен жен.
Медиация мэселелерш ^лтаралык катынастар реттеушюшщ функциясы ретш-де аныктаган кезде, жергiлiктi этносаралык кактыгыстардыц себептерш карастыру кажет.
Заманауи тэжiрибенi талдау жергiлiктi этникалык кактыгыстардыц негiзгi себептерi болып табылады:
1. Халыкаралык децгейге адамдар арасындагы кактыгыстарды орнату;
2. Этносаяси жэне дiни-саяси айыр-машылыктар;
3. Этносаралык катынастардыц жай-куш туралы жэне мемлекеттiк ^лттык саясатты iске асыру туралы халыктыц жеткшкадз ха-бардар болуы;
4. БАК^-ка ^лттык саясатты жан-жакты камту;
5. Мемлекеттш ^лттык саясатты iске асыру Yшiн гылыми колдаудыц темен децгеш, оныц iшiнде: мемлекеттiк ^лттык саясатта терминологияны эртYрлi тYсiндiру[6].
Этносаралык карым-катынастарды y^ лестiруге кедергi кел^ретш факторлар - аза-маттардыц Yкiметке жэне экiмшiлiкке деген сенiмiнiц темендЫ, сыбайлас жемкорлыктыц, азаматтардыц зац мен сот алдындагы тецдiктiц жоктыгына, белгш бiр мемлекеттiк органдар-дыц лауазымды талгаларын кейбiр халыктар-
дыц мэдениетше жэне эдет-г^рыптарына н^ксан келтiрмеуi, сот терелЫн камтамасыз етуге кабiлетсiздiгi, халыктыц зацды мYДде-лерiн коргау.
Кешькон YДерiстерiнiц кейбiр аспектiлерi Казакстандагы этносаралык карым-катына-ска керi эсерiн типзедь Кептеген мигранттар Казакстанда кабылданган жэне мигрант-фобия жасайтын жэне этникалык экстремизмдi кYшейтетiн Казакстандагы зацдар мен ереже-лердiц сакталуына бейiм емес.
Этносаралык карым-катынас тэжiрибесiн талдауга непзделген себептер, ^лттык-мэде-ни бiрлестiктердiц белсендшершщ пiкiрлерi жергiлiктi децгейдегi этникалык кактыгыстардыц себептерш тYсiнудi камтамасыз етедь Ец жаксы шешiм этносаралык кактыгыстардыц есуш болдырмау, оларды болдырмау, б^л Yшiн барлык кажеттi корлар бар.
Екi тYрлi мэдениет тараптарыныц арасындагы кактыгыс, екi тYрлi тiлдiц спикерлерi медиация Yшiн ец кYрделi жагдайлардыц бiрi болып табылады. М^нда тараптардыц арасында классикалык, эмоционалды жэне пси-хологиялык тYсiнбеушiлiктiц барлык спектрi пайда болуы мYмкiн. Б^л спектр карсыластар колданатын сейлеу жэне мэдени конструкци-яларды д^рыс тYсiнбеу аркылы кебейтiледi. Казiргi уакытта медиация саласында балама дауды шешудеп бiлiктi мамандарга гана емес, осындай дауларга мамандандырылган кэсiби медиаторларга Yлкен кажеттiлiк бар.
Кол жеткiзген жетютжтерге карамастан, Казакстанда медиация элi де болса медиация тэшрибесш одан эрi дамыту Yшiн, медиация-ныц элеуетш тиiмдi пайдалану Yшiн бiркатар зацнамалык актiлердi талап етедi, соныц шш-де эртYрлi элеуметтiк жэне кэЫби топтар, этникалык топтар жэне т^тастай казакстандык когам арасында медиацияны кещнен тарату. Медиацияны дамыту азаматтар мен мемлекет Yшiн де кажет.
Казiргi уакытта кепшiлiк жанжалдарды классикалык схеманыц механизмдерi аркылы шешу мYмкiн емес. Заманауи ^рпактыц кактыгыстары оларды шешу Yшiн жалпы келiсiмдi iздестiру негiзiнде жаца заманауи ^сыныс тэсшдерш талап етедi. Карсыласу козгалысы, партизан жэне дши согыстар, ^лт-тык-этникалык кактыгыстар жэне адамзатка б^рыннан белгш болатын мемлекеттiк емес халыкаралык жанжалдардыц баска да тYрлерiмен олардыц :р;састыгын белгiлеуге болады.
Эрбiр кактыгысты бiрегей деп санауга болады, бiрак салыстырмалы зерттеу мYмкiндi-гш жокка шыгара алмайды жэне оларды шешу жолдарын табуда белгiлi бiр мYмкiндiктi бере алатын жанжалдардыц дамуындагы кейбiр жалпы тенденцияларды табу мYмкiн емес [7].
Шынында да, казiргi замангы элемде медиация - жанжалды шешудiц ец мацызды
жэне кещнен таралган нысандарыныц бiрi. БYгiнде барлык eркениеттi елдер мойындаган сот тeрелiгiн жYЙелеy кажеттiлiгiне байланысты медиация институтыныц жYЙелi дамуы ерекше мацызды. Мемлекет дау-жанжалдар-ды реттеудщ тиiмдi тетiктерiн тиiмдi к¥руга кeбiрек кeцiл бeледi, сондыктан осы термин-дердiц магынасын д^рыс тYсiнy eте мацызды.
А.Д. Карпенконыц пiкiрi бойынша эт-но-медиация «этникалык, дiни жэне этникалык даулардагы медиация» болып табылады [8]. Автордыц пiкiрi бойынша, б^л аныкта-ма медиацияны колданудыц тек кана аспек-тiсiн камтиды жэне кактыгыстыц пайда болу процесш процесс ретiнде ескере отырып, косымша косуды талап етедi. Осыган байланысты Г.П.Рогочей жетекшшпмен зертте-ушшер тобы аныктагандай: «Этномедиация -кактыгыстыц шешшущщ тэртiбi, кем дегенде бiреyi кактыгыскан тараптардыц этникалык кeзкарастарды, к¥ндылыктарды, стереотип-тердi басшылыкка ала отырып, eз талаптарын калыптастырады». Б^л ж^мыста галымдар кактыгыстыц eзара эрекеттестiгi контексшде этникалык топтыц эртYрлi элеyметтiк-саяси жэне психологиялык кeрiнiстерiн аныктау жэне оларды реттеу практикасына енпзудщ мацыздылыгын дэлелдеу мэселесш шешедi.
Катысушылар тарапынан жанжал жагдай-ларын кабылдау мен тYсiндiрyдiц этникалык жагынан ерекшелiгi де гылыми кызыгушылык тудырады. Нэтижелер тек этникалык меди-ацияга гана емес, ^п^тты жэне ^п^лт-ты когамдардагы диалогты дамытуга ыкпал етедi, б^л, эрине, Казакстан азаматтары мен Ресей Федерациясыныц азаматтары болып та-былады.
Сонымен катар казiргi замангы ресейлiк жагдайлар аясында медиация тэжiрибе ретщ-де оныц казiргi кездегi медиация тэжiрибесiн жYргiзy Yшiн зацнамалык базаны белсендi тYрде калыптастырумен катар, сондай-ак ме-диаторларды даярлаумен айналысатын бiлiм беру мекемелерщщ пайда болуымен байланысты екендщщ атап eткен жeн. Халыктыц к^кыктык сауаттылыгыныц тeмен децгейiмен катар б^л когам дамуыныц казiргi кезецiнде медиацияны кещнен енпзу Yшiн жеткiлiксiз екенщ кeрсетедi. Сонымен бiрге казiргi кезде элеуметтк жанжалдарды когамдык каты-настар практикасына осы эдiстi енпзу Yшiн жагдайдыц белсендi тYрде дамуы жакын ара-да реттеyшi механизмнщ кец перспективала-ры бар екенщ айкындайды.
Келешектегi жагдайларды нег^рлым накты аныктау жэне, атап айтканда, медиацияны этносаралык катынастардыц казiргi замангы Yрдiсiне енгiзyдiц мацыздылыгы Yшiн
ж^мыс шецберiнде зерттеу жYргiзiлдi, соныц нэтижесщде мынадай факторлар болды:
- жергшкл этникалык топ мYшелерщщ этникалык eзiн-eзi тануыныц децгейi жогары жэне керiсiнше титулдык ^лт eкiлдерщщ этникалык eзiн-eзi тануыныц салыстырмалы тYрде кeрсеткiшi аз;
- этникааралык кактыгыстарды шешу-дегi аткарушылык ж^мыска баламалы н^ска-лар туралы халыктыц хабардар болмауы;
- жанжалды соттан тыс шешуге дайын когам мYшелерiнiц салыстырмалы тYрде пай-ызы жогары;
- дерекЫз элеyметтiк катынастардыц та-ралуы, оныц ортасында т^тас емес когамныц жеке этносы;
- Ресей когамында этникааралык жан-жалдардыц даму тенденциясы жогары сипат-та болуы мYмкiн.
Мэдениетаралык этникалык карым-ка-тынас сипаттамалары мен ерекшелiктерi т^ргысынан диалогтыц тэжiрибесiн зерделеу жанжалдардыц шешiлyiне жэне адамдардыц арасындагы аукымды жэне жойгыш этно-саяси кактыгыстарга жол бермеyiне жол бермеу-дiц негiзiн калыптастыру Yшiн кажет.
Этносаяси кактыгыстар мемлекеттердщ аумактык т^тастыгына каyiп тeндiредi, эдет-те, зорлык-зомбылыктыц жогары децгейiмен жYредi жэне мэжбYрлi кeшi-кон агындарын тудырады. Этносаяси жанжалдарды зерттеу эдюнамасы т^ргысынан ец кYрделi мэселе этникалык к¥былыска байланысты.
Казакстанда 125 ^лт пен этникалык топтыц eкiлдерi тирады. Осындай кeптеген этникалык мэдениеттердщ барлык мYДделерiн то-лыгымен ескеру мYмкiн емес. Бiрак мYДделер тецгерiмiнiц тецдестiрiлген болуын камтама-сыз ету - б^л eте накты мщдет.
Этносаралык келiспеyшiлiктердi реттеу-дегi Yлкен рeлдi Казакстан халкы Ассамблея-сы - барлык ^лттардыц азаматтарын бiрiктiрy жeнiндегi мемлекеттiк орган аткарады.
«Казакстан халкы Ассамблеясы туралы» Зацныц 6-бабыныц 11 тармакшасына сэйкес Ассамблеяныц непзп кызмет багыттары-ныц бiрi этносаралык катынастар саласын-дагы келiспеyшiлiктер мен дауларды реттеу, кактыгысты жагдайларды болдырмау жeнiнде ^сынымдар эзiрлеy жэне практикалык шара-ларды iске асыру жэне оларды шешуге катысу болып табылады2.
Ассамблеяныц жэне оныц ж^мыс орган-дарыныц сeзсiз делдалдык рeлi туралы айта келе, Казакстандагы этникалык топтар eз-дерiнiц к^зыретт ^лттык саясатыныц арка-сында eте мацызды азаматтык жэне элеу-меттiк мэртебесiне ие мацызды аспекть Б^л
? http://adilet.zan.kz/kaz/docs/Z080000070
бiрегей ерекшелЫ гасырлар бойы толеранттылык дэстYрiне байланысты калыптасты [9].
Медиация полиэтникалык когамдагы делдалдык тeзiмдiлiк мэдениетшщ пайда бо-луымен жэне дамуымен тiкелей байланысты.
Казакстанныц толеранттылык ерекшелiгi полиэтникалык когамда медиация функциясы ретiнде пайдаланылуы мYмкiн. Бiз оныц кей-бiр ерекшелiктерiн атап eтемiз:
Бiрiншiден, ол баска этникалык топтар-дыц eмiр салтын кдаметтеуд^ олардыц мь нез-к^лкын, салт-дэстYрiн, эдет-г^рыптарын, сезiмдерiн, кезкарасын, идеяларын, нанымда-рын кдаметтейтш ^лттык сипаттыц, менталитет элементшщ ерекшелiгi.
Екiншiден, когамда езгеше этностык принцип бар екенiн тYсiну. Yшiншiден, б^л этносаралык катынастардыц мэдениет дец-гешнщ кeрсеткiшi, ^лтаралык кел^м дэре-жесi, халыктыц жалпы элеуметтж жетютЫнщ кeрсеткiшi, карым-катынаска жэне ынты-мактастыкка дайын екендiгi.
Тeртiншiден, б^л этнос туралы кел^м-мен, б1рт¥тастыгымен сипатталатын мемле-кеттiк ^лттык саясаттыц принципi.
Бесiншiден, этносаралык келюпеушшк-тердi шешуге, этносаралык шиеленiстердi шешуге, ^лтаралык катынастарды ныгайтуда мацызды элемент болып табылады.
Алтыншыдан, толеранттылык - демокра-тиялык этносаяси саясаттыц кeрсеткiшi, оныц максаты тецдiк, этникалык топтарды eзара к^рметтеу жэне ынтымактастык, Yйлесiм мен ^лттык бiрлiк [10].
Казакстан халкы Ассамблеясы, бiздiц ой-ымызша, этносаралык катынастар саласын-дагы бiрегей медиатор болып табылады.
Казакстандагы медиацияны дамытуга ж^ртшылыктыц катысуымен, Казакстан халкы Ассамблеясыныц жэне оныц когамдык кдаылымдарыныц кызметi туралы эртYрлi мэселелердi карастырган жeн:
- медиацияны колданудыц эдiстерi мен тетiктерiн эзiрлеу, профилактикалык саясат-ты, этносаралык eзара байытуды, когамдык ^йымдардыц, ец алдымен, элеуметтiк y^ лесiмдiлiктi, толеранттылыкты жэне ^лттык бiрлiктi ныгайтуга байланысты жаца нысан-дарын iздестiруге жэрдемдесу;
- медиацияны дамытудыц халыкаралык тэжiрибесiн, медиацияны ^йымдастырудагы элеуметтк катынастарды к¥кыктык реттеу жэне медиатор мэртебесш зерделеу;
Осылайша, этносаралык жэне конфесси-яаралык кактыгыстарды реттеудегi медиация кажетт рэсiм болып табылады, e^rern бiздiн заманауи мемлекетiмiз барлык жагынан бел-сендi дамуда, ал б^л сала, eз кезегiнде, этносаралык кактыгыстарды шешудщ казiргi замангы тэсш ретiнде азаматтарга eмiр сапа-сын жаксартуга кeмектеседi.
Эрине, Казакстан халкы Ассамблеясы азаматтык когамныц саяси емес институттары Yшiн негiзгi диалог алацы бола отырып, бiздiн елiмiзде этносаралык катынастарды жетiлдiру жэне элеуметтiк-саяси т^рактылыкты камта-масыз ету саласында бiрегей делдал болып калады.
ЭДЕБИЕТ
1. Шуренкова С.С. Медиация в культуре регулирования межнациональных отношений в современном российском обществе:Дисс...канд.социол.Наук: 22.00.06. - г. Майкоп:23.06.2017 с.3-4
2. Филин Иван Викторович, Урегулирование межэтнических конфликтов в современной России. Автореферат, специальность 23.00.02 - политические институты, этнополитиче-ская конфликтология, национальные и политические процессы и технологии. Москва 2007 г. С. 9.
3. Максуров А.А., Таланов М.В. Медиация в праве: юридическая технология медиативных процедур.-http://base.garant.ru/57630304/
4. Рогочая Г.П., Савва Е.В., Улько Е.В. Этничность как контекст конфликтного взаимодействия: психологический и социально-политический аспекты //Политическая конфликтология. Человек. Сообщество. Управление. - 2018. - Том 19. - №1. - С.62-65.
5. Островский А.Н. Актуальные направления научных исследований в области медиации и развития медиативных практик //Обзор материалов науч.-практ.конф. «Медиация: теория, практика, перспективы развития» 13-14 апреля 2017 г. Москва // Вестник Федерального института медиацииhttp://fedim.ru/wp-content/uploads/2016/12/Mediatsiya_Sbornik-tezisov-12.04.2017.pdf
6. Алешина Ю.Е. Проблемы теории и практики медиации // Личность. Общение. Групповые процессы. Современные направления теоретических и прикладных исследований в зарубежной психологии: Сб. трудов АН СССР ИНИОН. - М., 1991.-С. 38.
7. Шамликашвили Ц.А. Что восстанавливает восстановительное правосудие? Два взгляда на проблему преступления и наказания //Медиация и право. - 2010. - № 3. - С. 22-30.
8. Карпенко А.Д. Примирительные процедуры в суде: коллективная монография. -
Санкт-Петербург: ООО «Аргус», 2014 - 127 с.
9. Самир Гараев. «Рязанская газета»: Решения для общей пользы. 23 ноября 2017 года.
10. Арсланова Ю. Р. Ассамблея народа Казахстана как уникальный медиатор в сфере межэтнических отношений //Вестник КазНПУ, Алматы, 2016.https://articlekz.com/ article/18182
REFERENCES
1. Shurenkova S.S. «Mediatsiya v kul'ture regulirovaniya mezhnatsional'nykh otnosheniy v sovremennom rossiyskom obshchestve» Dissertatsiya na soiskaniye uchenoy stepeni kandidata sotsiologicheskikh nauk 22.00.06 - sotsiologiya kul 'tury
2. Filin Ivan Viktorovich, Uregulirovaniye mezhetnicheskikh konfliktov v sovremennoy Rossii. Avtoreferat, spetsial'nost' 23.00.02 - politicheskiye instituty, etnopoliticheskaya konfliktologiya, natsional'nyye ipoliticheskiyeprotsessy i tekhnologii. Moskva 2007 g. S. 9.
3. Maksurov A.A., Talanov M.V. Mediatsiya v prave: yuridicheskayatekhnologiyamediativnykhp rotsedur. Rezhimdostupa - www.consultant.ru
4. Rogochaya G.P., SavvaYe.V., Ul'koYe.V. Etnichnost' kakkontekstkonfliktnogovzaimodeystv iya: psikhologicheskiy i sotsial'no-politicheskiyaspekty // Politicheskayakonfliktologiya. Chelovek. Soobshchestvo. Upravleniye. - 2018. - Tom 19. - №1. - S.62-65.
5. Ostrovskiy A.N. Aktual'nyyenapravleniyanauchnykhissledovaniy v oblastimediatsii i razvitiyamediativnykhpraktik // Obzormaterialovnauch.-prakt. konf. «Mediatsiya: teoriya, praktika, perspektivyrazvitiya» 13-14 aprelya 2017g. Moskva// VestnikFederal'nogoinstitutamediatsii http:// fedim.ru/wp-content/uploads/2016/12/Mediatsiya_Sbornik-tezisov-12.04.2017.pdf
6. AleshinaYU.Ye. Problemyteoriiipraktikimediatsii // Lichnost'. Obshcheniye. Gruppovyyeprotsessy. Sovremennyyenapravleniyateoreticheskikhiprikladnykhissledovaniy v zarubezhnoypsikhologii: Sb. trudov AN SSSRINION. - M., 1991.-S. 38.
7. Shamlikashvili TS.A. Chtovosstanavlivayetvosstanovitel'noyepravosudiye? Dvavzglyadanap roblemuprestupleniyainakazaniya //Mediatsiyaipravo. - 2010. - № 3. - S. 22-30.
8. Karpenko A.D. Primiritel'nyyeprotsedury v sude: kollektivnayamonografiya. - Sankt-Peterburg: OOO «Argus», 2014 - 127 s.
9. Samir Garayev. «Ryazanskayagazeta»: Resheniyadlyaobshcheypol'zy. 23 noyabrya2017goda.
10. ArslanovaYU.R. AssambleyanarodaKazakhstanakakunikal'nyymediatorvsferemezhetnicheski khotnosheniy // VestnikKazNPU, Almaty, 2016. https://articlekz.com/article/18182
