CC BY
20
Айтанов Таир Маратулы,
Цазацстан Республикасы Президент1 жанындагы Мемлекеттж басцару академиясы Сот терелШ институтыныц 2-курс магистранты
ЦАЗАЦСТАННЬЩ ЭЛЕУМЕТТ1К ЖАЦГЫРТУ ЖАГДАЙЫНДАГЫ МЕДИАЦИЯ ИНСТИТУТЫНЫЦ ДАМУЫ
1970 жылы Американыц iрi калаларында ерiктi медиаторлар ж^мыс iстеп, м^нда алгаш рет медиация процесi тэжiрибеге енгiзiлдi. Ав-стралияда 2006 жылы мамыр айында осы елде еткен Медиация жeнiндегi ¥лттык конференци-ядан кешн к^кык коргауда медиацияныц ^лттык жYЙесi жасалды. Б^ган коса, медиаторларды мемлекеттiк децгейде кэсiби аккредитациядан етюзу кажеттiгi катан, талап ретiнде койылды. Ка^рп кYнi австриялыктар сотка жYгiнуден гeрi, медиаторлардыц кызметiне кeбiрек жYгiнедi.
Х1Х гасырдыц басында Ресей империясын-да коммерциялык соттардыц жYЙесi к^рылып, олар алуан тYрлi азаматтык iстердi шешуге Yлес косты. Сeйтiп, соттарды бай адамдардыц eкiлдерiнен жэне 1-ш жэне 2-шi дэрежелi су-дьялардан тагайындалуын талап етiлдi. Ал Х1Х гасырдыц орта т^сында сауда саласындагы дау-дамайларды медиаторлардыц катысуымен шешу енгiзiлдi. Дегенмен, 1917 жылдан соц эртYрлi саяси жэне идеологиялык пайымдауларга бай-ланысты медиация жYЙесi когамнан ысыры-лып тасталды. Ал 1990 жылдары медиацияны кайтадан енгiзу багытында iс-шаралар жасалып, б^л мэселенi тYбегейлi шешу 20 жылга жуык со-зылды. Акыры даулы мэселелердi шешу iсiнде медиаторлардыц кызметiн пайдалану кажетттн тYсiнген Ресей басшылыгы eткен жылы медиация туралы арнайы зац кабылдап, б^л зац Yстiмiздегi жылы 1 кацтардан бастап кYшiне ендг Мамандардыц айтуынша, медиация -жалпы дауларды шешудiн балама эдiсi. Ягни медиаторлардыц негiзгi мiндетi - дауласушы екi жакты сотка дейiн ортак шешiмге келтiру, бы-лайша айтканда, екi жактыц пiкiрiн Yйлестiру. Медиация эдiсi eзге елдерде 50 жылдан берi кец колданылып келедi. Мэселен, дамыган батыс мемлекеттерiнде отбасылык болмаса, т^тынушы мен сатушы арасындагы сиякты тYрлi салаларда туындап жататын ^сак келiспеушiлiктердiн 8090 пайызы медиация эдiсiмен шешiледi екен. Казакстанда б^л эдiстiн колданыла бастаганына он жылдан асты. «Алгаш колдана бастаганда
казакстандык к^кык коргау eкiлдерi б^л эдюке тацыркап, TinTi жатыркап караганы рас. Ал осы KYHi медиация ец кажетт мамандык TYpiHe айналып отыр. Б^л эдютщ дэнeкepлiктeн 6ip айырмашылыгы, онда бeлгiлi бip процесс жэне тэртш бар», - дeйдi мамандар.
Каза; халкында ежелден бepi барлык дау-дамай, ел арасындагы, ру шшдеп кикшжщ, кeлiспeушiлiктepдi шeшeтiн билер соты болган. Даудыц эдiл терелтн айтып, шынайы шeшeндiгiмeн кepiнгeн билepдi ел ерекше к^рмет тртатын. Билер де дауды ханга жeткiзбeй, ушыктырмай, бeйбiт жолмен шeшiп отырган. «Би екеу болса, дау тертеу болады», «би эдiлeтсiз бол-са, караша халыктан береке кeтeдi» деген сездер осыдан калган. Ал eндi сан гасырдан келе жат;ан осы би сотын eнгiзугe не кeдepгi болып отыр? Сонда Казакстанда он жыл б^рын гана пайда болган медиациянын, артык болганы ма? (автор) «Егер билер соты сот пpоцeсiнe араласатын болса, медиация сотка дешнп iстepдi peттeйдi. K^ip кeйбip мамандар «Медиация туралы» зацга билер соты туралы тарауларды eнгiзгiсi келедг Б^л д^рыс емес. Медиациянын элемде калыптаскан ез epeкшeлiктepi бар, егер бiз зацга билер соты туралы жазатын болсак, элeмдiк кауымдастык бiзгe кYлeдi». (автор) Сонымен, медиация сeзi агылшын (alternative dispute resolution, ADR) тшнде кез келген дауды оган ешкандай да катысы жок Yшiншi бip адамныц - медиатордыц араласуы аркылы альтepнативтi тYPдe реттеу деген магынаны бiлдipeдi.
Демек, медиатор дeгeнiмiз - езара жанжал-дасушы немесе дауласушы тараптардыц ара-сында орын алган даулы мэсeлeлepдi олардыц eздepiн катыстыра отырып, тараптарга тиiмдi жагдайда шeшудi жYзeгe асыратын маман. Жалпы, осы саланыц «бYгe-шiгeсiн» терец мецгерген мамандардыц айтуынша, медиаторларды бтмгер немесе мэмiлeгep деуге эбден болады. Бip айта кeтeтiн жайт, куш бYгiнгe дeйiн азаматтардыц тYсiнiспeушiлiгiнeн туындаган кандай да бip дау-дамай немесе жанжалды мэселелер тараптардыц
А № 1-2 (29-30) 2013 г. Вестник Института законодательства Республики Казахстан
сот билшне жYгiнуi ар^ылы шешшуде. Эмiр тэжiрибесшщ взi кврсетiп отырганындай, кез келген мэселенщ сотта ^аралуы бiр кYнде не-месе бiр аптада шешiле ^оюы эсте ^иын. Ал «Медиация туралы» зац кез келген азаматтыщ келiспеушiлiктердi айлап, апталап ^арамай-а^, керiсiнше, ютщ кYрделiлiгiне карай бiр-екi сагатта немесе бiр кYнде шешуге жол ашады. Б^л ец алдымен, азаматтардыц онсыз да жетпей жа-татын алтын уа^ыттарын жогалтудан сакгайды.
Елiмiзде колданыс^а енпзшген медиация туралы кещнен эцпме козгаган, сегiз жылдан астам уа^ыт елiмiздiц Жогаргы сотында судья, бес жыл бойы Жогаргы соттыц азаматтыщ iстер жэне кылмыстыщ iстер ал^аларыныц тврагасы кызметтерш ащарган тэжiрибелi коргаушы эрi кэсiби медиатор (бтмгер) Бейбiт Шерм^хаметов: Эдетте медиатор-лар еюге бвлiнедi. Олардыц бiрi медиация мэселес бойынша арнайы бiлiм алып, тэжiрибе жина^таган кэсiби медиаторлар. Ал екшшю -кэсiби емес медиаторлар. Медиаторлар екiншi тобы квпшiлiгiнде жергшкп эюмшшктердщ тарапынан ^^рылады жэне олар непзшен эюмшшктщ мYДдесiн ^оргауга бешм тирады. Б^л - бiр! Екшшщен, кэсiби медиаторлардыц алдына койган басты ма^саты - кез келген проблемалыщ мэселелердi сот^а жYгiнусiз-ак, дауласушы тараптардыц барлыгына бiрдей квз^арас таныта отырып, екi тарап^а да тиiмдi жагдайда шешу. М^ны даулы мэселенi бейб^ жолмен шешу деуге де болады. Калай десек те, медиацияныц артыщшылыгы вте квп, - деген пiкiрдi жалгастырды.
Мысалы, вткен жылы «Медиация туралы зац» кабылдаган квршiлес Ресей Федераци-ясы Yстiмiздегi жылдан бастап азаматтардыц арасында кездесетiн алуан тYрлi дау-дамай-ларды медиаторлар аркылы шеше бастады. Ал Америкада дэл осы эдютщ колданылып келе жащанына квп уа^ыт болды. Эрине, вмiр болган соц когамда азаматтардыц арасында сан тYрлi келiспеушiлiктер, даулы мэселелер туындамай т^рмайтыны а^и^ат. Мiне, сондай мэселелердi шешуде медиаторлардыц кызметше жYгiну вте тшмдг Эйткенi медиация даулы мэселелердi шешуде элемде взiн-взi толыщ а^таган процесс. Сондыщтан да т^ргындардыц ^андай да бiр азаматтыщ келюпеушшктер туындай калган жагдайда кэсiби медиаторлардыц ^ызметше жYгiнгенi жвн, - дейдi [1, 56-58 бб.]. Медиация - Yшiншi бейтарап, дауга мYДделi емес тараптыц, ягни медиатордыц дауды баламалы тYрде шешудiц бiрден-бiр технологиясы. Ол тараптарга дау бойынша ^олайлы шешiмге кол жеткiзуiне квмектеседi. Медиация кезiнде тарап-тар дауды реттеу бойынша шешiмдi жэне оны шешу шарттарын кабылдау YPДiсiн толыщтай
бакылайды. Оны журпзудщ аныкталган шартта-ры мен ережелерi 2011 жылдыц 28 кацтарында кабылданган «Казахстан Республикасыныц Медиация туралы» Зацында бекiтiлген. Медиация келесщей кагидаттарга негiзделедi: ерiктiлiк, медиация тараптарыныц тец к¥кылыгы, медиатордыц тэуелшздш мен бейтараптылыгы, Медиация рэсiмiне араласуга жол бермеушiлiк, к^пиялык. Жеке жэне занды т^лгалар катысатын азаматтык, ецбек, отбасылык жэне езге де к¥кык катынастарынан туындайтын, сондай-ак онша ауыр емес жэне ауырлыгы орташа кылмыстар туралы iстер бойынша кылмыстык сот iсiн жYргiзу барысында каралатын даулар медиацияныц колданылу саласы болып табылады.
Дауды шешу Yшiн делдалдыц кемегiне жYгiну ежелгi кезецнен бастап колданыс тапкан, тарихшылардыц айтуы бойынша, б^ндай жагдайлар Вавилонда байкалган. Ежелп Гре-цияда делдалды колдану тэжiрибесi болган, Рим к¥кыгы Юстиниан кодексшен бастап делдалдыкты таныган. Римдiктер «делдал» ^гымын белгiлеу Yшiн internuncius, medium, intercessor, philantropus, interpolator, conciliator, interlocutor, interpres сиякты тYрлi терминдер-мен бiрге mediator тYсiнiгiн пайдаланган. Кейбiр дэстYрлi мэдениеттерде делдал т^лгага ерекше к¥рметпен карап, тайпа кесемдерiмен бiрдей дэрежеге койган.
Медиация езiнiн казiрri тYсiнiгiнде ХХ гасырдыц екiншi жартысында бiрiншiден англо-саксондык к¥кык елдервде - АКШ, Австралия, ¥лыбританияда орын алып, ал кейiннен Еуропа-да таралган. Медиацияны колданудыц алгашкы талпыныстары отбасылык катынастар аясын-да туындаган дауларды реттеуге багытталган. Кейiннен медиация кец аукымды дауларды шешу кезшде колданыс тапкан, жергiлiктi кауымдастыктардагы дауларды реттеуден ба-сталып коммерциялык жэне кепшшк сала-сында киын кепжакты даулармен аякталган. Халыкаралык статистикага сэйкес, барлык даулардыц 30-40 пайызы медиация аркылы етедi, оныц iшiнде даулардыц 85 пайызында оц нэтиже болады. Кецес кезенiнен кейiнгi уакытта кылмыстык iстердi шешу Yшiн медиацияны бiрiншi болып Молдова мен Литва колданган. Литва б^ндай тэжiрибенiн экономикалык тшмдшгш керсеткен, зацныц эрекет етуiнiн бiрiншi жарты жылдыгында Литвада жарты миллион евро Yнемделген. Кершiлес Ресейде медиацияга катысты зац 2011 жылдыц бiрiншi кацтарынан бастап кYшiне енген. Медиацияныц делдалдыктыц баска тYрлерiнен айырмашылыгы, делдалдар жш даудыц пэнi болып отырган са-лада сарапшылык бiлiмге ие болады. Кейбiр даудыц тYрлерiнде делдал к¥кыктык аппарат беруге мiндеттi. Б^л жайт тараптарга кез келген
келiсiмдi нормативт шектеулерге сэйкес жасасуга квмектеседi. Сондыктан да келiстiрушi YPДiс взiне œ^^i мшдетш енгiзуi мYмкiн. Ал медиация процедурасында медиатор œ^^i мiндетiн аткармайды. Оныц орнына медиатор тараптарга даудыц ортак тYсiнiгiн табуга жэне дауды рет-теу багытында кызмет аткаруга ^мтылады. Медиация кiм кшэиз, кiм кiнэлi екендiгiне емес, взара тиiмдi шешiмге багытталып, тараптарды консенсуска экеледi. Делдалдык та, медиация да дау катысушыларыныц взара тиiмдi шешiм тYрiне келуге жэне даулы с^рактарды аныктау Yшiн багытталган. Б^л шаралардыц барлыгы салыстырмалы тYрде ж^мсак YPДiстi ^сынады, ал кабылданган шешiмдер барлык тараптардыц келюмше негiзделуi тиiс. Сондыктан да катысушы тарапты накты к¥кьщтык дэлелмен кабылдайтын дэстYрлi сот процесшен аталмыш Yрдiс мYлдем взгеше. Дауды шешудщ б^л ба-ламалы жYЙесi бYгiнгi тацда белсендi дамып, казiргi заманга сай к¥кыктык инфрак¥рылысты к¥руга ^мтылган квптеген вркениеттi елдер мен мемлекеттерде вз жактастарын тауып жатыр.
Медиацияныц оцтайлы жактарыныц бiрi каржылык жагынан соттык шыгынга караганда твмендтнде жэне де уакыттыц Yнемдiлiгi мен к^пиялылыгында. Медиация институтыныц елiмiзде колданылуы, бiр жагынан кылмыстык саясатты iзгiлендiрумен шарттал-са, екiншi жагынан процесуалдык YPДiстердi оцтайландыру кажеттiлiгiмен ^штасады. 2011 жылдыц 28 кацтарында кабылданган «Казакстан Республикасыныц Медиация туралы» Зацына сэйкес тэуелшз, бейтарап, iстiц нэтижесiне мYДделi емес, медиация тараптарыныц взара келiсiмi бойынша тацдалган, медиаторлар тiзiмiне косылган жэне медиатордыц функция-ларын орындауга келiсiм берген жеке т^лга медиатор бола алады. Медиатордыц кызмет кэсiби негiзде (кэсiпкой медиатор) жэне кэшби емес негiзде (когамдык медиатор) жYзеге асырылуы мYмкiн. Кырык жаска толган жэне кэсiпкой емес медиаторлар тiзiмiнде т^рган т^лгалар медиатор кызметш кэсiби емес негiзде жYзеге асыра алады. Жогары бiлiмi бар, 25 жаска толган, Yкiмет айкындайтын тэртiппен бекiтiлетiн медиатор-ларды даярлау багдарламасы бойынша окытудан вткенiн растайтын к¥жаты бар жэне кэсiпкой медиаторлар тiзiмiнде т^рган т^лгалар медиатор кызметш жYзеге асыра алады. Сонымен катар медиатордыц судьядан айырмашылыгы ол даудыц катысушыларымен свз байласу кезвде белсендi тYрде катысса, судьяныц ондай эрекетп жасауга к¥кыгы жок. Медиатордыц кызмет кэсiпкерлiк кызмет болып табылмайды. Жеке жэне занды т^лгалар катысатын азаматтык, ецбек, отбасылык жэне взге де к¥кык катынастарынан туындайтын дауларды реттеу кезiндегi меди-
ация сотка жYгiнгенге дейiн де, сот талкылауы басталганнан кейiн де колданылуы мYмкiн. Судьялардыц жэне кылмыстык кудалауды жYзеге асыратын органдар лауазымды т^лгаларыныц тараптарды кандай да болмасын нысанда медиацияга мэжбYрлеуге к¥кыгы жок.Соттыц карауында жаткан жеке жэне зацды т^лгалар катысатын азаматтык, ецбек, отбасылык жэне взге де к¥кык катынастарынан туындайтын да-уларды реттеу бойынша медиация туралы шарт ю бойынша ю жYргiзудi токтата т^руга негiз болып табылады. Азаматтык процесс шецберiнде жYргiзiлген медиация токтатылган жагдайда та-раптар ю жYргiзуiнде азаматтык iс жаткан сотка тез арада: [2, 12-15 бб.]
1) дауды реттеу туралы келiсiмге кол койылган жагдайда - аталган келiсiмдi;
2) взге жагдайларда зацда квзделген негiздердi кврсете отырып, медиацияны токтату туралы жазбаша хабарламаны жберуге мiндеттi.
Тараптардыц медиация туралы шарт жа-сасуы кылмыстык iс бойынша ю жYргiзудi токтата т^рмайды. Медиацияга катысу фактiсi медиация тарапы болып табыла-тын сот iсiн жYргiзуге катысушыныц кiнэнi мойындауыныц дэлелi бола алмайды. Егер медиацияны жYргiзу кезiнде тараптардыц бiрi кэмелетке толмаган болып табылса, педагогтiц немесе психологтщ катысуы мiндеттi. Кылмыстык сот юш жYргiзу барысындагы медиация кылмыстык процессуалдык зацында белгiленген сотка дешнп жэне сотта iс жYргiзу мерзiмдерiнде жYзеге асырылуга тиiс. Дауларды реттеу туралы келiсiмге кол коюдан бас тарту медиация тарапы болып табылатын сот iсiн жYргiзуге катысушыныц жагдайын на-шарлата алмайды. Медиацияныц отбасылык катынастар саласындагы ерекшелiктерi бар. Некеш жалгастыруга, ата-ана к¥кыктарын жYзеге асыруга, балалардыц т^ргылыкты жерiн белгшеуге, ата-аналарыныц балаларды баFып-кYту Yлесiне катысты ерл>зайыптылар арасындагы келiспеушiлiктер, сондай-ак отбасылык катынастардан туындайтын баска да келюпеушшктер медиация аркылы шешiлуi мYмкiн. Медиацияны жYргiзген кезде медиатор баланыц зацды к¥кыктарын ескеруге тиiс. Егер медиация барысында баланыц калыпты всуiне жэне дамуына кауiп твндiретiн немесе твндiруi мYмкiн немесе оныц зацды мYДделерiне елеулi залал келтiретiн фактiлер белгш болса, медиатор баланыц к¥кыктарын коргау жвнiндегi вкiлеттiктi жYзеге асыратын органга жYгiнуге мiндеттi.
Азаматтык ют сотта караганга дейiн жасалган дауды реттеу туралы келюм тараптардыц азаматтык к¥кыктары мен мiндеттерiн белгiлеуге, взгертуге немесе токтатуга багытталган мэмiленi
№ 1-2 (29-30) 2013 г. Вестник Института законодательства Республики Казахстан
бiлдiредi. М^ндай келюм жасалмаган немесе ттсшше орындалмаган жагдайда, келiсiмдi б^зган медиация тарапы елiмiз зандарында кезделген тэртiппен жауаптылы^та болады. Азаматтыщ процесс барысында медиацияны жYргiзу кезiнде тараптар ^ол жеткiзген дауды реттеу туралы келiсiм дереу iс жYргiзуiнде азаматтыщ iс ^арастырган судьяга жбершедь Дауды реттеу туралы келiсiмдi сот Азаматтьщ iс жYргiзу кодексiнде кезделген тэртшпен бекiтедi.
К^ылмыстыщ процесс барысында медиацияны жYргiзу кезiнде тараптар ^ол жеткiзген дауларды реттеу туралы келюм жэбiрленушiге келтiрiлген залалдын орнын толтыру жэне ^ылмыс жасаган адамнын жэбiрленушiмен татуласуы жолымен дауларды реттеу туралы келiсiмдi бiлдiредi. Аталган келiсiм дереу ю жYргiзуiнде ^ылмыстыщ iс жащан ^ылмыстыщ процестi жYргiзетiн органга жiберiледi жэне К^шмыстыщ iс жYргiзу кодексвде кезделген жагдайларда ^ылмыстыщ ^удалауды болдырмайтын не оны жYзеге асырмауга мYмкiндiк беретiн мэн-жай болып табылады. Дауларды реттеу туралы келюм оган тараптар ^ол ^ойган кYнi кYшiне енед^
Елiмiзде медиация институтынын келешегi ете зор. Онын ^аза^станда кен ау^ымда ^олданылуы ^лттыщ заннаманы жетiлдiруге септтн тигiзетiндiгiне дау жо^. Медиация сот ендiрiсiне iстердi жiберудi азайта отырып, дауга ^атысушыларга психологиялыщ т^ргыда жара^ат экелу мYмкiндiгiн кемiтедi. Сонымен ^атар медиацияны ^олдану ар^ылы бтмгершшк Yрдiстерiн жYргiзу жергiлiктi ^ауымдастыщтын кдоыктык; санасын арттырады, ейткенi медиатор ^ызметш медиаторларды даярлау багдарламасы бойынша арнайы о^ытудан еткен адамдар гана ащарады. Медиация даралылывда к^ыщты тани отырып, адамдардын ^огамда ^олайлы емiр сYPуiне жагдайлар жасай отырып, бтмгершшкке келудiн жана эдiсi болып табылады. Медиация
демократияныц дамуына мацызды санат ре^нде когамдагы демократиялык институттардыц ныгаюына экеледi.
«Медиация туралы» зац елiмiздщ зац жYЙесiне жацашыл eзгерiс енпзш, дауды шешудiн тагы бiр тиiмдi жолын айкындады. Соттагы iс жYргiзу процесiнен айырмашылыгы медиация - еркш процесс. Рэсiм сипаты жагынан - жариялы емес. Онда тараптар дауды карайтын т^лганы, ягни, медиаторды eздерi тацдайды. Медиатор кэсiби жэне кэшби емес негiзде медиация жYргiзу Yшiн тараптар тартатын жеке т^лга. Сот талапкердщ талабымен шектеулi, ал, медиация рэсiмiнде тараптар талапкердiн талабын канагаттандырудыц тиiмдi тэсiлi туралы келюмге келуге к¥кылы.
Сонымен катар, сотта шешiм к¥кык пен зац нормалары негiзiнде кабылданса, ал, медиация рэамшде шешiмдi дау бойынша тараптардыц eзi eз мYДделерiнiн негiзiнде кабылдайды. Дэлiрек айтканда, медиация - тараптардыц ершт келiсiмi бойынша жYзеге асырылатын, олардыц eзара колайлы шешiмге кол жетюзу максатында медиатордыц жэрдемдесуiмен тараптар арасындагы дауды реттеу рэамь
Аталган зацда медиацияныц максаты айкын ^рсе^^ен. Ол - бiрiншiден, дауды шешудщ екi тарапын да канагаттандыратын н^скасына кол жеткiзу. Екiншiден, тараптардыц дауласушылык денгейiн тeмендету болып есептелiнедi. ^пш^кт^ б^л зацга сенiмсiздiкпен карауы бiр жагынан eз iстерiнде жариялылыкка жол берiлiп, елге тарап кете ме деп коркуынан бо-луы да мYмкiн. Медиаторды, оцтайлы эдiстердi тацдауда тараптар тец к¥кыкка ие жэне eзгелердщ рэсiмiне араласуга жол бершмейдь Сондай-ак, м^нда к¥пиялылык сакталады. Дауды шешуде белгш болган мэлiметтер жария етiлмейдi. Медиацияныц артыкшылыгы уакыт пен шыгынды Yнемдеуде жаткан сиякты.
^олданылFан эдебиеттер TÏ3ÏMi
1. Юрченко Р.Н. Подготовка к применению медиации // Бюллетень Верховного Суда Республики Казахстан. - 2011. - №7. - С. 90-93.
2. Медиация в уголовном судопроизводстве. Дисс... канд. юрид. наук. - Караганда 2006. - 188 с.
FbUbiMU мацалада Казацстанныц злеуметтгк жацгырту жагдайындагы медиация институтыныц даму мэселелер1 царастырылады.
TYüiH свздер: медиация туралы зац, медиатор, кэЫби медиатор, кэЫби емес медиатор.
В научной статье рассматриваются вопросы развития института медиации в условиях социальной модернизации Казахстана.
Ключевые слова: закон о медиации, медиатор, профессиональный медиатор, непрофессиональный медиатор.
The scientific article discusses the development of mediation in social modernization of Kazakhstan. Keywords: law of mediation, the mediator, a professional mediator, non professional mediator.
Таир Марат^лы Айтанов,
Казахстан Республикасы Президент жанындагы Мемлекетпк бас^ару академиясы Сот тврелiгi институтыньщ 2-курс магистранты
^азакстанныц элеуметтж жа^ырту жаFдайындаFы медиация институтыныц дамуы
Айтанов Таир Маратович,
магистрант 2-го курса Института правосудия Академии государственного управления при Президенте Республики Казахстан
Развитие института медиации в условиях социальной модернизации Казахстана
Aitanov Tayr Maratovich,
undergraduate of the 2nd course of Institute of justice of Academy of public administration at the President of the Republic of Kazakhstan
Development of mediation in the context of social modernization of Kazakhstan
