Научная статья на тему 'Медиация как способ защиты прав добросовестного приобретателя'

Медиация как способ защиты прав добросовестного приобретателя Текст научной статьи по специальности «Право»

CC BY
86
13
i Надоели баннеры? Вы всегда можете отключить рекламу.
Ключевые слова
МЕДИАЦИЯ / АЛЬТЕРНАТИВНЫЕ СПОСОБЫ РАЗРЕШЕНИЯ КОНФЛИКТОВ / СУДЕБНЫЙ ПРОЦЕСС / ГРАЖДАНСКОЕ ПРАВО / ДОБРОСОВЕСТНЫЙ ПРИОБРЕТАТЕЛЬ / ПРАВО СОБСТВЕННОСТИ
i Надоели баннеры? Вы всегда можете отключить рекламу.
iНе можете найти то, что вам нужно? Попробуйте сервис подбора литературы.
i Надоели баннеры? Вы всегда можете отключить рекламу.

Текст научной работы на тему «Медиация как способ защиты прав добросовестного приобретателя»

УДК 347.918

МЕДИАЦИЯ АДАЛ АЛУШЫ Ц¥Б;ЬЩТАРЫН ЦОРГАУ ТЭС1Л1 РЕТ1НДЕ

Камал ^анаткалиулы Сабиров

Казацстан Республикасыныц Зацнама институты Азаматтыц, азаматтьщ ic журггзу зацнамасы жэне атцарушылыц ic ЖYргiзу бел1мтщ зылыми ^u3MemKepi, Л.Н. Гумилев атындагы Еуразия улттыцуниверситетШц PhD докторанты, зац зылымдарыныц магиcтрi; Астана ц., Казацстан Республикасы; e-mail: sabirov.k@gmail.com

Аяна Токсанбайкызы Бекен

Казацстан Республикасыныц Зацнама институты Азаматтыц, азаматтыц ic жYргiзу зацнамасы жэне атцарушылыц ic жургиу белiмiнiц зылыми цызметкерi, зац зылымдарыныц магиcтрi; Астана ц., Казацстан Республикасы; e-mail: ayana_utegenova@mail.ru

TyMh свздер: медиация; дауларды шешудщ балама тэсыдер1; сот процесг; азаматтыц цуцыц; адал алушы; меншгк цуцыгы.

Аннотация. Мацалада адал алушы мен титулдыц меншгк иесШц арасындагы меншгк цуцыгын орнатумен байланысты дауларды цуцыцтыцреттеуде медиациярэЫмдерт цолдану цажеттглггг кезделген. Титулдыц меншгк иесг мулжтщ меншгк иесг болмаса да, зацга немесе шартца сэйкес оган иел1к ететт тулга болып табылады. Эз кезегтде, адал алушы - мул1кт1 иелгктен айыруга цщыгы болмаган адамнан оны етеулг турде алган тулга, бул ретте алушы муны бшмеген жэне бглуге тигс болмаган.

Мулгкке меншгк цуцыгын орнатумен байланысты дауларгамедиацияны цолданудагы циын-дыц тугызатын мэселе - бул тараптардыц эуелден ездерт мулттщ зацды меншт иелер1 деп санауы жэне царжылай шыгындарды кетеруге дайын еместт. Дегенмен, соттыц тэрттте царау барысында сот тек б1р тараптыц талаптарын цанагаттандырады, осы орайда ек1н-шг тарап ушгн эрг менштнен, эрг салынган царжысынан айырылу цаут туындайды. Осыган байланысты медиатор уш1н басты мацсат тараптарга дауды реттеу цажеттштн, бул ек жац ушт де белгш б1р шыгындар орын алу ыцтималдыгын мецзесе де, жеткхзу болып табылады.

Мацалада адал алушы мен титулдыц меншт иесШц арасындагы дауларга медиацияны цолдану проблемалары царастырылган. Аталган проблемаларды ыцтимал шешу жолда-рына талдау жург1зыген. Мацала галым-практиктерге, дауларды цуцыцтыц реттеу жэне Казацстан Республикасындагы дауларды балама жолмен шешу тэстдерт одан эр1 дамыту тацырыптары цызыгушылыц тудыратын зацгерлерге арналган.

МЕДИАЦИЯ КАК СПОСОБ ЗАЩИТЫ ПРАВ ДОБРОСОВЕСТНОГО ПРИОБРЕТАТЕЛЯ

Сабиров Камал Канаткалиевич

Научный сотрудник отдела гражданского, гражданско-процессуального и исполнительного производства Института законодательства Республики Казахстан, докторант PhD Евразийского

Национального университета им. Л.Н. Гумилева, магистр юридических наук, г. Астана, Республика Казахстан; e-mail: sabirov.k@gmail.com Бекен Аяна Токсанбайкызы

Научный сотрудник отдела гражданского, гражданско-процессуального и исполнительного производства Института законодательства Республики Казахстан, магистр юридических наук, г. Астана, Республика Казахстан; e-mail: ayana_utegenova@mail.ru

Ключевые слова: медиация; альтернативные способы разрешения конфликтов; судебный процесс; гражданское право; добросовестный приобретатель; право собственности.

Аннотация. В статье рассматривается необходимость применения процедур медиации к правовому регулированию конфликтов, связанных с установлением права собственности между добросовестным приобретателем и титульным собственником. Титульным собственником является лицо, хотя и не являющееся собственником имущества, но владеющее

этим имуществом в силу закона или договора. Добросовестным приобретателем, в свою очередь, является лицо, возмездно получившее имущество от лица, которое не имело права его отчуждать, о чем приобретатель не знал и не должен был знать.

Сложность применения медиации в спорах, связанных с установлением права собственности над имуществом, заключается в том, что стороны изначально считают себя законным владельцем имущества и не готовы нести финансовые убытки. Тем не менее, в ходе судебного рассмотрения суд удовлетворит требования одной стороны, в то время как другая сторона рискует потерять как собственность, так и вложенные средства. Поэтому задача медиатора состоит в том, чтобы донести до сторон необходимость урегулирования спора, даже если это будет предполагать, что обе стороны понесут убытки.

В статье рассматриваются проблемы применения медиации в спорах между добросовестным приобретателем и титульным собственником. Анализируются возможные пути преодоления указанных проблем. Статья предназначена для ученых-практиков, юристов, которые интересуются правовым регулированием конфликтов и развитием альтернативных способов разрешения конфликтов в Республике Казахстан.

MEDIATION AS A WAY OF PROTECTION OF THE BONA FIDE PURCHASER'S RIGHTS

Kamal Sabirov

Researcher of civil, civil procedural legislation and executive proceedings department of the SI «Institute of legislation of the Republic of Kazakhstan», Eurasian National University named after. L.N. Gumilyov PhD doctoral student, Master of legal sciences; Astana, Republic of Kazakhstan; e-mail: sabirov.k@gmail.com

Ayana Beken

Researcher of Civil, civil procedural legislation and executive proceedings department of the SI «Institute of legislation of the Republic of Kazakhstan», Master of legal sciences;

Astana, Republic of Kazakhstan; e-mail: ayana_utegenova@mail.ru

Keywords: mediation; alternative methods of conflict resolution; court trial; civil law; bona fide purchaser; property right.

Abstract. The article provides information about the need of the use of mediation procedures in the legal regulation of conflicts, related to the establishment of a property right between a bona fide purchaser and a title owner. The title owner is a person who is although not the owner of the property, but owns this property by virtue of law or contract. A bonafide purchaser, in turn, is a person who has purchased assets from a person who did not have the right to alienate them, and a bonafide purchaser had no knowledge and should not have had knowledge of this.

The difficulty of application of mediation to disputes related to the establishment of property rights over property is that the parties initially consider themselves to be the legal owner of the property and are not ready to incur financial losses. Nevertheless, during the trial, the court will satisfy the claims of one party, while the other party risks losing both property and invested funds. Therefore, the mediator's mission is to inform the parties about the need of settlement of the dispute, even if it assumes that both sides will suffer losses.

The special attention is paid to the problems of the use of mediation in disputes between a bona fide purchaser and a title owner. Possible ways of overcoming mentioned problems are analyzed in this article. Also the article tends to be useful for practicing scientists, lawyers who are interested in the legal regulation of conflicts and the development of alternative methods of conflict resolution in the Republic of Kazakhstan.

Меншш кукыгын реттеудщ анагурлым даулы мэселелерi катарына титулды; мен-шш иес мен адал алушы мYДделершщ кай-шы келуiмен байланысты мэселелер жатады. Титулды; меншш иес мYлiктщ меншш иес болмаса да, зацга немесе шартка сэйкес оган иелш ететш тулга болып табылады [1, 32 б.]. Зацда т1келей кeзделуi немесе шарттьщ болуы

иелену Yшiн кукыкты; непз кызметш аткара-ды, осыган орай мундай иелену титулды; деп аталады. 0з кезепнде, кукыкты; титулга не-пзделмейтш иелену зацсыз иелену болып са-налады, алайда, меншш иес зац бузгандыгы женшде бшмеген жагдайда, ол адал алушы болып танылады.

^азакстан Республикасыныц Жогаргы

Соты судьясы Н.И. Мамонтовтьщ кезкарасы-на сэйкес, «адал алушы» ретшде «белгш 6ip затты сатып алу кезiнде азаматтык айналым-ныц баска катысушыларыныц субъективтi кукыктарын бузбай, мiндеттi, мiндеттеменi адал орындауды» тYсiну кажет [2, с.226].

Л.В. Гутниченко Е.А. Сухановтыц «азаматтык айналым катысушыларыныц адал-дыгын накты жагдаймен тiкелей байланы-ста болуына орай алдын-ала аныктау мYмкiн емес, сондыктан бул мэселешц талкылануын кукык колданушылык практикага калдырган жен» деген пшрше негiзделе отырып, адал-дык туралы тужырымдарды эзiрлеу сот прак-тикасыныц карауына еткенiн мэлiмдеген [3, 244 б.]. Бул, ез кезегшен, накты iстер бойын-ша мэн-жайларга кукыктык бага беру кезiнде соттарга орасан зор мYмкiндiктер бередi.

Жогарыда келтсршгеншц негiзiнде келесь дей корытынды жасауга болады, адал алушы мен титулдык меншiк иесi арасындагы дау-ды шешу проблемалары эдетте сотка жYкте-ледi. Бул орайда аталган жагдайларда объек-тивтi шешiм кабылдау оган негiзiнен киынга согады. Мундагы туындайтын проблемалар кебiнесе мына жагдайлармен: кукыктык ка-тынастар субъектюшш адалдыгы децгешн айкындаумен; меншiк кукыгын калпына кел-тсрудш кукыктык куралдарын (виндикация немесе реституция) колданумен; адал алушы кукыктарын коргау мYмкiндiгiмен байланы-сты болуы мYмкiн.

Адал алушы кукыктарын коргау мэсе-лесiн зерттеу барысында адал алушыныц кукыктарын кандай да болмасын тYPде корга-уды, шын мэнiнде, меншiк кукыгын коргау кагидатыныц ерекшелiгi ретiнде кабылдаган жен. Сол себепт аталмыш мэселеде эрдайым адал алушы кукыктары мен титулдык мен-шiк иесi мYДделерiн коргау арасындагы тец-герiмдi сактау кажет.

Аталган проблемаларды шешу максатын-да казiргi цивилистикада бiркатар эртYрлi кезкарастар калыптаскан.

Адал сатып алумен байланысты мэселе-лердш теориялык тургыда ара-жiгiн ашудан белек бершген проблемаларды практикалык реттеу де кызыгушылык тугызуы мYмкiн. Осылайша, адал алушы мен титулдык меншш иесi арасындагы дауды бiтiстiру рэсiмi сана-латын медиацияны колдану аркылы реттеуге болады. Мундай жагдайда адал алушы мен титулдык меншш иес мYДделерiнiц арасындагы езара ымырага олардыц кукыктары мен мYДделерiне кайшы келместен кол жеткiзу эб-ден мYмкiн.

Медиация - дау тараптарына Yшiншi тулга-ныц келiссездер жYргiзу аркылы оны реттеуге жэрдемдесуш кездейтiн бiтiстiру рэсiмi. Бул рэам карапайым келiссездерге караганда анагурлым тшмд^ себебi медиатор даудагы тэуелсiз тулга жэне кемектесуге арнайы окы-

тылган бiлiктi маман болып табылады. Соттар медиацияныц сот талкылауына Караганда са-лыстырмалы тYPде жылдам api кымбат емес балама K63Í болуына жэне жогары децгейдеп кepсеткiштеpге ие болуына байланысты оны белсендi тYpде колдауда [4].

Негiзiнен, медиация шиеленiстеpдi ше-шудш курылымдык пpоцесi pетiндегi делдал-дык институтыныц негiзiнде еткен гасырдьщ 60-70-жылдарында А^Ш-та курылган бола-тын [5, 82 б.].

Медиация термиш латынныц «mediare», ягни «делдалдык» деген сезшен шыккан. Медиацияныц e3i дауларды соттык емес тэртш-те Yшiншi бейтарап жак - медиатордыц ка-тысуымен шешу нысанын бiлдipедi. Кецес Одагыныц ыдырауы кезiнде ^азакстан Ре-спубликасында медиация кукыктык институт ретшде элi калыптаспаган болатын. Ол тек 2000 жылдардыц басында жетекшi га-лым-кукыктанушылар арасында казакстан-дык зацнамага медиацияныц элемдш оц тэжipибесiн енгiзу женшде мэселе козгалган кезде кецiнен жария бола бастады.

2011 жылы медиация институты «Медиация туралы» зацныц кабылдануымен ^а-закстан Республикасында зацнамалык негiзде бекiмiн тапты. Алайда, жалпы алганда, бул медиацияныц ^азакстан Республикасы зацна-масында алгаш кepiнiс табуы емес едi.

Осылайша, 2002 жылгы 20 кыpкYЙекте ^азакстан Республикасыныц Президент «^а-закстан Республикасыныц кукыктык саясаты-ныц тужырымдамасы туралы» жарлыкка кол койды, мунда кылмыстык саясатты жалпы iзгiлендipу кажеттiлiгi атап ет1лген. Сонымен бipге, жогарыда келтipiлген Жарлыкта мундай iзгiлендipу «бiтiстipу институтын барынша кещнен енпзу» аркылы кepiнiс табу кажет-тiлiгi ерекше атап eтiлдi. Осылайша, аталмыш кужатта туцгыш рет медиация рэамшш ресми децгейдегi кажеттшгше баса назар ау-дарылды.

Кешнп 9 жыл iшiнде казакстандык га-лым-зацгерлермен аукымды материалдар, ше-телдiк тэж1рибе, сондай-ак медиация рэамш ^азакстан Республикасына енгiзудiц эpтYpлi нускаларын зерттеу жумыстарына жYpгiзiл-ген талдау бойынша орасан зор жумыс атка-рылды. Осы орайда eте мацызды сипатка ие аспект медиацияныц тек кылмыстык салага гана емес, сонымен катар, баска да кукык салаларына катысты екенш тYсiну болып табылады. Нэтижесшде аталган жумыс «Медиация туралы» ^азакстан Республикасыныц зацы жобасыныц тужырымдамасын эзipлеу-ге уласты. 2012 жылгы шшдеде Президент Н.Э. Назарбаевтыц «^азакстанныц элеу-меттiк жацгыртылуы: Жалпыга ортак ецбек когамына карай 20 кадам» атты макаласы жарыкка шыкты, мунда Елбасымен Yкiметке 2012 жылдыц соцына дейiн медиация инсти-

тутын дамытуга багытталган зацга тэуелдi кукыктык негiздi камтамасыз етуге катысты тапсырма берiлдi [6]. Сондай-ак, Президент медиация курылымдарын улттык жэне ipi жеке компанияларда куру кажеттiлiгiн атап erri. Бул талап АКШ, Австралия жэне бiрка-тар баска да шет елдерде барлык даулардыц Yштен бiрi дерлiк соттыц катысуынсыз медиация рэсiмдерi шецбершде шешiлетiндiгiмен байланысты.

Президент Н.Э. Назарбаевтыц медиация институтына бiрнеше рет кещл бeлуi бiтiстiрудi жогары элеуметтiк максат ретiнде, ал медиацияны бYгiнгi тацда оган кол жетюзу-дегi ец тиiмдi институттардыц бiрi деп бшуше негiзделген.

Адал алушыдан мYлiктi талап етш алды-румен байланысты мэмшелерге медиацияны колдану адал алушы кукыктарын корга-уга катысты бiркатар проблемаларды шеше алады. Казакстан Республикасы Азаматтык кодексшщ (будан эрi - КР АК) 261-бабына сэйкес, мYлiктi меншiк иесi немесе меншiк иес мYлiктi иеленуге берген адам жогал-ткан, не муныц екеуiнен де урланган, не олар-дыц иеленушен булардыц еркiнен тыс езге жолмен шыгып калган ретте гана меншш иесi бул мYлiктi алушыдан талап етш алды-руга кукылы. Бул мYлiк оны иелiктен айыруга кукыгы болмаган адамнан eтеусiз тYPде алынган жагдайга катысты емес.

Осылайша, адал алушы мYлiктi оны иелштен айыруга кукыгы болмаган адамнан алган жагдайда, мYлiктен ол титулдык мен-шiк иесшщ иеленуiнен еркiнен тыс шыгып калган ретте гана айырылып калуы мYмкiн. Мундай тэсiл эрi мYлкiн, эрi телеген каржы-ларын жогалтатын адал алушы кукыктарын коргау Yшiн аз мYмкiндiк калдырады. Деген-мен, осы мYлiкке катысты КР АК-шц 261-ба-бын колданудыц орнына реституция колда-нылып, мэмшенщ eзi жарамсыз деп танылса, адал алушы тшсп коргау тетiгiнсiз калуы эб-ден ыктимал.

Мэмше жасаган тулга кейiннен кайта-дан мYлiктi иелiктен айыруды юке асырса, iс жYзiнде бiркатар проблемалар туындауы мYм-кiн. Бул ретте мYлiктiц кейiннен бiр тулга-дан екiншiсiне eтуi де мYмкiн. МYлiктi алгаш иелiктен айырган тулга оныц меншiк иесi болмаган жагдайда, осыдан кейiнгi барлык мэмiлелер жарамсыз деп танылады.

Осы тектес дауларды сотка дешнп карау сатысында медиацияны колдану кeрсетiлген проблемаларды шешуге жэрдемдесе алады. Эаресе бул жылжымайтын мYлiктi бeлумен, сондай-ак жылжымайтын мYлiк объектiлерiне меншш кукыгын орнатумен байланысты дау-лар Yшiн ерекше eзектi. Осындай ютердеп ме-диатордыц басты мiндетi тараптарды бiтiстiру келiсiмiне кол кою кажеттшпне кeндiру болып табылады. Жылжымайтын мYлiкке каты-

сты iстерде бул эрдайым карсы тарап талапта-рына eзара кeнудi кeздейдi.

2017 жылы соттык емес тэртiпте медиация ^мегте жYгiне отырып 7057 дау шешш-дi, оныц iшiнде кэаби медиаторлардыц каты-суымен - 4596, кэаби емес медиаторлардыц катысуымен 2461 ю каралды.

Сот талкылауы сатысында медиация аркылы 7192 дау шешшдь Оныц басым бeлi-пн элеуметтiк-турмыстык, отбасылык, мYлiк-тiк, ецбек жэне жер даулары курады [7, 4 б.].

МYлiкке меншiк кукыгын орнатумен байланысты дауларга медиация колданудыц киындыгы сол тараптар эуелден eздерiн мYлiктiц зацды меншiк иелерi деп санайды жэне кeп жагдайда каржылай шыгындарды кeтеруге дайын емес. Дегенмен, ieri сотта карау барысында сот тек бiр тараптыц талапта-рын канагаттандырады, ал екiншi тарап Yшiн эрi мYлiкке меншш кукыгын да, эрi жумсалган каржыны да жогалту тэуекелi зор. Сол себепп медиатордыц басты мiндетi тараптарга дауды реттеу кажеттiлiгiн жеткiзу болып табылады, limi мундай реттеу ею тараптыц да белгiлi бiр шыгын кeтеретiндiктерiн бiлдiрсе де.

Медиацияныц ерекшелшнщ бiрi - медиа-торда дауга катысты шешiм шыгару уэкшет-тш болмайды. Ц.А. Шамликашвили айткан-дай: «тараптар даудыц толыкканды «меншш иелерЬ» болып кала бередi, жэне соган сэйкес, шешiм эзiрлеу мен кабылдау процесi Yшiн жеке жауапкершiлiкте болады. Медиатор тараптарга олардыц мYДделерi мен кажет-тiлiктерiн айкындауга багытталган бiрлескен жумыстарында тек кeмек кeрсетедi, мундай жумыс негiзiнде тараптар eзара ынтымактаса отырып, eзара тиiмдi, орындалатын шешiм-дер кабылдайды» [8, 23-24 бб.].

Сот практикасын талдау адал алушы кукыктарын коргау мен мYлiкке кукыкты иелiктен шыгарумен байланысты сот даула-рында медиацияны колданудыц тeмен ^рсет-кiшiн айкындап бердi. Бул ^бшесе титулдык иесiнiц кeп жагдайда eзiн утымды жагдайда-мын деп санауымен жэне адал алушы мYД-десше карай кeнуге келiспейтiндiгiмен байланысты болып жатады. Кейде мундай жагдай оныц азаматтык iстен жецiлуiне жэне айтар-лыктай шыгындар кeтеруiне экелш согуы мYмкiн. Алайда медиация колданган жагдайда ол шыгындардыц алдын алуга болар едi.

Келесi мысал келтiрелiк.

Талап коюшы Б. Сейдуалиев меншш иесi С.Б. Кадырбековтен 2001 жылы жер телiмi бар жер YЙдi сатып алады. Бiрак меншш иесiнiц каза болуына байланысты мэмшеш рэсiмдеп Yлгермей калады. Будан кешн талап коюшы меншiк иесiнiц улы (жауапкер) С.С. Кадырбе-ковпен YЙдi сату туралы келiсiп, 2002 ж. оган кепшакы бередi. Жауапкер мэмшеш eзiнiц мурагерлiкке енуiнен кейiн, ягни мура калды-рушы казасынан кешнп алты ай eткеннен соц

рэамдеуге сез беред^ алайда айткан сезш-де турмайды. Бул ретте, талап коюшы отба-сымен бiрге сол YЙде тура бастайды. Ягни, iс жYзiнде аталган YЙге меншiк иесi сиякты иелш еткенiмен, ресми тYPде меншiк иес болган емес.

2015 жылы жауапкер YЙдi Yшiншi тулга Е. Мэмековке сатып жiбередi, ол, ез кезегшен, талап коюшы мен жануясынан YЙдi тез арада босатуларын талап етедь Азаматтык iстi медиация тэрпбшде шешуге Е.Мэмеков тарапы келiспейдi. 1с материалдарын зерттей келе, сот Б. Сейдуалиевп жануясымен бiрге шыгарып жiберу женiндегi талапты канагаттандырады.

Талап коюшы Б. Сейдуалиев апелляци-ялык шагым жасайды. 1ске катысушы тулга-ларды тыцдап, азаматтык iс материалдарын зерттей отырып, апелляциялык сот алкасы сот шешiмi езгертiлуге жатады деп шешедi.

Бiрiншiден, Е. Мэмеков жылжымайтын мYлiктi сатып алу кезшде онда баска жануя-ныц турып жаткандыгын бiлдi. Ягни, YЙдiц езгенш иелiгiнде екендiгi жайлы хабардар болды. Демек, соттыц пайымдауынша, мунда терiс пигылды сатып алу орын алды.

Екiншiден, С.С. ^адырбеков бiр YЙ-жай-ды екi рет сатпакшы болган, ягни, езшш мен-шiк иесi кукыгын асыра пайдаланган. Сот бул iс-эрекетке терiс пигылды мшез-кулык деген бага бердi. Осыныц негiзiнде сот тiркелген YЙге жауапкердш кукыктары соттык тэртiпте коргалуга жатпайды деп санады [9].

Келтiрiлген мысалда Е. Мэмековтыц мь нез-кулкындагы кателш айкын керiнiп тур, ол титулдык иеден YЙ сатып алып, езш жылжымайтын мYлiкке деген зацды кукыктарга ие деп санады. Yйдi сатып алар кезде ол сол YЙде iс жYзiнде баска адамдардыц турып жаткандыгын бiлдi жэне С.С. ^адырбековтш YЙге кукыктарын даулауга болатынын жаксы тусш-дi, бтспру рэсiмдерiнен бас тарта отырып, ол оныц негiзгi максаты зацды кукыктарын кал-пына келтiру емес, Y^i иелену екендiгiн кер-сеттi. Егер де ец бастапкы кезецде Е. Мэмеков тарапы бтспру рэсiмдерiне келiсiмiн берген болса, ол YЙдi сактап калуы мYмкiн едi.

Жогарыда айтылгандай, казакстандык практикада мYлiктi талап етш алдырумен байланысты дауларда медиацияны колдану мысалдары жоктыц касы. Бул ретте, уксас жагдай ТМД езге мемлекеттерiнде де орын алган.

Мэселен, Беларусь Республикасында екi компания тауарды ендiру жэне кешннен оны сату максатында бiрлескен кызмет туралы келiсiп, бiркатар шарттарга кол кояды. Энiмдi ендiрiп, бiрнеше партиясын сатып Yлгередi. Кейiн компаниялардыц директорлары сез тартысып, iс жYзiнде бiрлескен кызметтерiн бiржола токтатады. Осылайша, эркайсысы талап-арыз бере отырып, Минск к. экономи-калык сотында кездеседь «Б» компаниясы

зацсыз иеленуден мYлiктi талап етiп алдыру туралы, ал «А» компаниясы мэмшеш жарам-сыз деп тану туралы талап-арыз береди

Кейiн медиация барысында тараптар талап арыздарга еш катысы жок ездершш шынайы мYДделерiн бiлдiредi. «Б» компаниясы ортак кызметке салынган акша каражатын кайтару-ды кездесе, «А» компаниясы жабдыкка мен-шiк кукыгын жэне жасалган мэмiлелердiц зацдылыгын растайтын кужаттарды алгысы келдi. ¥зактыгы 12 сагатка созылган 3 медиа-тивтi сессия етюзшедь Нэтижесiнде тараптар 3 медиативтi келiсiмге кол кояды: екеуi - сот даулары бойынша, Yшiншiсi - бiрлескен кы-змет барысында тараптар арасында пайда болган езге де проблемалар бойынша [10].

Аталган мысал мYлiктi баска бiреудiц зацсыз иеленушен талап етiп алдырумен байланысты ютерде (виндикация) медиация кол-данудыц тиiмдiлiгiнiц айкын керiнiсi болып табылады. Эдетте, эр тарап белгiлi бiр жеке ез мYДделерiн кездейдi жэне екiншi тарапты орынсыз мазалауды мYлдем максат тутпайды. Ягни, тараптыц непзп мYДделерi канагаттан-дырылган жагдайда, ол екiншi тараптыц да талаптарына кенуге даяр.

Осыны ескере отырып, алдында кел-тiрiлген мысалга кайта оралалык. кукыгын даулауга болатын титулдык меншш иесiнен жылжымайтын мYлiктi иемденген Е. Мэмеков максаты каржылай баю едь Ол YЙде езге адамдардыц турып жаткандарын жаксы бiлдi, олардыц YЙге деген кукыктары да даулануга жататын. Ол YЙдi темен багага сатып ала отырып, оны сатканнан кейiн Yстiнен пайда табуды кездедь Б. Сейдуалиев максаты YЙдi иелену мен онда отбасымен бiрге туру едь Екi тарап та медиация рэамш тацдаганда, олар бiр-бiрiнiц талаптарын езара канагат-тандыруга катысты белгш бiр ымырага келер едi. Б. Сейдуалиев тарапы титулдык иелену кукыгына, ал Е. Мэмеков тарапы каржылай етемакыга ие болатын едь Алайда Е. Мэмеков Б. Сейдуалиевп YЙден кешiртудi талап ете отырып, бтспру рэсiмдерiнен толыктай бас тартты. Дорыта келе, ол жылжымайтын мYлiкке кукык пен теленген акша сомасынан айырылу тYрiнде шыгынга ушырады.

Медиациядан бас тартудыц проблемасы да осында - тараптар ез талаптарыныц екш-шi тарап мYДделерiне нуксан келтiрмей ка-нагаттандырылуы мYмкiн екендш жайлы кеп жагдайда бейхабар.

Айта кетерлш жайт, медиация ерльзай-ыптылардыц мYлкiн белумен байланысты неке-отбасы дауларын шешуде кецiнен кол-данылуда. Мундай санаттагы iстер эдетте бiр тарапка акшалай етемакыны телеу аркылы шешшедь Мэселен, Алга аудандык соты Б. азаматыныц жауапкер Б. азаматына бiрге жи-наган мYлiктi белу женшдеп талап-арызы бойынша азаматтык iсiн карады. Iстi карау

барысында талап коюшы КР Азаматтык про-цестiк кодексiнiц 48-бабына сэйкес талап кою мeлшерiн азайтып, сотты 3-бeлмелi пэтер тYрiндегi бiрге жинаган мYлкiн пэтердi талап коюшыныц меншiгiне eткiзе отырып, жауап-керге акшалай eтемакы тeлеу аркылы бeлудi сурады. Сондай-ак, тараптар дауды медиация тэртiбiмен реттеу туралы уагдаластыкка кел-гендерi туралы мэлiмдедi. Осылайша, iс бой-ынша сот eндiрiсi токтатылды1.

Алайда даулардыц мундай тYрi титулдык меншiк иес мен адал алушы арасындагы дауларга караганда айтарлыктай ерекшелiктерге ие. Себебi ерлi-зайыптылардыц ортак мYлкiн бeлумен байланысты дауларда кос тарап та дау объекпсше кукылы болып келед^ ал адал алушы мен титулдык меншш иесi арасындагы дауларда тек бiр тараптыц гана кукыгы мой-ындалады. Бул ретте титулдык меншш иесi КР АК 261-бабыныц мазмунына сэйкес, егер мYлiк оныц еркшен тыс иелiгiнен шыгып кет-се, сот мшдетп тYPде титулдык меншш иесi жагына шыгып, оныц иелену кукыгын калпы-на келтiредi деп пайымдайды. 1с жYзiнде бул эрдайым iске аса бермейдi, себебi сот баска да ^теген факторларды ескеруi мYмкiн.

Мысал ретiнде титулдык меншш иесiнiц eз пэтерiн адал алушыдан талап етш алды-руымен байланысты icri келтiруге болады. Соттыц аныктауы бойынша даулы пэтер же-кешелендiру шартына сэйкес талап коюшы А. азаматшасына тиесiлi. Аталмыш пэтер жауапкер В. азаматына 2006 жылгы 5 тамыздагы № 5458 сатып алу - сату шартына сэйкес са-тылды, кейiн бул шарт 2010 жылгы 4 мамыр-дагы сот шешiмiмен жарамсыз деп танылды. Азаматтык iс материалдарына сэйкес В. мен С. азаматтары 2006 жылгы 11 карашадагы № 10696 пэтердi сатып алу - сату шартын жа-састы. Бул ретте С. азаматы В. азаматынан пэтердi сатып алу кезшде пэтердiц барлык кукык орнатушы кужаттарын тексерiп алган болатын.

Сот талап коюшы А. азаматшасыныц 1994 жылы баска елге туракты туру Yшiн кет-кендiгiн жэне eз мYлкiн калдырып кеткенiн аныктады. Соттыц пайымдауынша, оныц бул эрекетi пэтердi калдыргандыгын дэлелдейдi жэне оган деген меншш кукыгын сактау мYД-дес мен ниетiнiц жоктыгын бiлдiредi. Сот пэтердщ талап коюшы еркiнен тыс иелшнен шыгарылды дейтiндей еш непз жок деп тап-ты. КР АК 261-бабыныц 1-тармагына сэйкес мYлiктi адал алушыдан оны меншш иесi жогалткан жагдайда гана талап етш алдыруга болады, бул ретте алушы заттыц иелiктен шыгарушысын бiледi жэне оган шыгындар-

дыц орнын толтыру туралы талап коя алады. 1с материалдары негiзiндегi сот шешiмiне сэйкес пэтерден отбасы мYшелерiмен коса шыгару жэне сатып алу - сату шартын жарамсыз деп тану жeнiндегi А. азаматшасыныц С. азаматына деген талап кою талаптарын ка-нагаттандырудан бас тартылды [9].

Осылайша, сот отырысы барысында тiптi eз талаптарыныц зацдылыгына нык сенiмдi тарапка да талап коюды канагаттандырудан бас тартылуы мYмкiн. Медиатордыц басты мiндетi осы акпаратты дау тараптарына жет-юзу жэне оларды бiтiстiру келiсiмiне кол кою кажеттшпне кeндiру болып табылады.

Корытынды ретiнде мыналарды атап eту-ге болады:

1. БYгiнгi тацда медиация меншш кукыгы-ныц даулы мэселелерш анагурлым тиiмдi шешу тэсш болып табылады, бул ретте дау тараптарыныц эркайсысыныц талаптары ка-нагаттандырылады.

2. Адал алушы мен титулдык меншш иесi арасындагы дауды шешу проблемалары сотка жYктеледi. Бул ретте сот шешiмдерiнiц eзi де даудыц мэнiне айналады.

3. Аталган жагдайдан ыктимал шыгар жол эрi титулдык меншiк иесi, эрi затты адал алушы талаптары ескерiлетiн медиация рэамш колдану болып табылады. Бул ретте медиатордыц басты максаты - тараптарды аталмыш дауды бтспру рэсiмдерiн колдана отырып шешуге кeндiру.

4. МYлiктi талап етiп алдыру жeнiндегi дауларда эр тараптыц eз мYДделерi бар жэне олар канагаттандырылган жагдайда, бул ретте ол екiншi тарапка зиян келтiрiлуiне мYД-делiлiк танытпайды. Ягни, тараптардыц непз-гi мYДделерi канагаттандырылган жагдайда, олар eзара ымырага келуге дайын.

5. Эдетте, мYлiктiк дауларды шешу кезшде медиациядан бас тарту бiр тараптыц екш-шi тарапка караганда eзiн элдекайда утымды жагдайда сезiнуiмен байланысты. Алайда нэтижесiнде ол анагурлым зор шыгындармен iстен утылуы эбден мYмкiн.

Аталган проблеманы тараптарга медиация рэсiмi мен одан бас тарту салдары жайлы тYсiндiрме жумысын жYргiзу шецберiнде шешуге болады. ^п жагдайда тараптар ыктимал салдар туралы жеткшкп децгейде ескертш-мей, бейхабар болган. Халыктыц бiтiстiру рэсiмдерi туралы хабардар болу проблемасы акырындап шешiлiп келе жатканын ескеретiн болсак, адал алушы кукыктарын коргау туралы медиация тэрт1бшде шешiлген ютер саны eсуiне кэмiл сенiм артуга болады.

Имущественный спор разрешён в порядке медиации // Сайт Актюбинского областного суда <http://akt.sud. kz/rus/news/imushchestvennyy-spor-razreshyon-v-poryadke-mediacii> (Дата обращения: 20.12.2017).

ЭДЕБИЕТТЕР

1. Эрдлевский A.М. О защите прав титульного владельца //Закон. - 2004. №2. - С. 32-33;

2. Мамонтов Н.И. Добросовестный приобретатель недвижимого имущества по сделке (некоторые материально-правовые и процессуальные аспекты) /Материалы международной научно-практической конференции в рамках ежегодных цивилистических чтений. Aлматы, 23-24мая 2014 / Aлматы, изд. Каспийского общественногоуниверситета, 2014., - 592 с. - с. 226-242;

3. Гутниченко Л.В. Эволюция института добросовестного приобретения по гражданскому кодексу кыргызской республики /Материалы международной научно-практической конференции в рамках ежегодных цивилистических чтений. Aлматы, 23-24 мая 2014 / Aлматы, изд. Каспийского общественного университета, 2014., - 592 с. - с.243-247;

4. Гражданское процессуальное право зарубежных стран: Учебное пособие / под ред. д.ю.н. МЛ. Aленова. - Aстана, 2012. - 184 с.;

5. Конусова В.Т. Медиация как эффективная процедура урегулирования гражданско-правовых споров //Зангер. - 2011. - №11 (124) - С. 82-84;

6. Назарбаев H.A. Социальная модернизация Казахстана: Двадцать шагов к обществу всеобщего труда // Интернет-ресурс: http://www.zakon.kz/4501497-socialnaja-modernizacija-kazakhstana.html;

7. Информационно-справочные материалы к заседанию круглого стола на тему: «Роль процедуры медиации в снижении конфликтности и повышении правовой культуры в обществе» // Сенат Парламента Республики Казахстан. 2017 г. - 31 с.;

8. Шамликашвили Ц.A. Медиация как альтернативная процедура урегулирования споров: что необходимо знать судье, чтобы компетентно предложить сторонам обращение к процедуре медиации. - М.: Межрегиональный центр управленческого и политического консультирования, 2010;

9. Гражданское законодательство. Статьи. Комментарии. Практика. Вып. 52: Yлгi: Купля-продажа. Трудовые споры / под ред. KA. Мами, AS. Диденко - Aлматы: 2017. - Вып. 52.

- 204 с. - с.23;

10. Медиацию нужно освободить от процессуальных оков / Интервью с Л. Власовой / Юрист. 01.02.2015. [Электронный ресурс] https://jurist.by/statia/mediaciyu-nuzhno-osvobodit-ot-processualnyh-okov (Дата обращения: 20.04.2018);

11. ИльясоваК.М., Казиева Г.Т. Извлечения и комментарии к отдельным судебным актам //ИПС «Параграф» http://online.zakon.kz/Document/?doc_id=31119942.

iНе можете найти то, что вам нужно? Попробуйте сервис подбора литературы.

REFERENCES

1. Jerdlevskij A.M. O zashhite prav titul'nogo vladel'ca // Zakon. 2004. №2. S.32-33;

2. Mamontov N.I. Dobrosovestnyj priobretatel' nedvizhimogo imushhestva po sdelke (nekotorye material'no-pravovye i processual'nye aspekty) / Materialy mezhdunarodnoj nauchno-prakticheskoj konferencii v ramkah ezhegodnyh civilisticheskih chtenij. Almaty, 23-24 maja 2014 / Almaty, izd. Kaspijskogo obshhestvennogo universiteta, 2014., - 592 s. - s.226-242;

3. Gutnichenko L.V. Jevoljucija instituta dobrosovestnogo priobretenija po grazhdanskomu kodeksu kyrgyzskoj respubliki / Materialy mezhdunarodnoj nauchno-prakticheskoj konferencii v ramkah ezhegodnyh civilisticheskih chtenij. Almaty, 23-24 maja 2014 / Almaty, izd. Kaspijskogo obshhestvennogo universiteta, 2014., - 592 s. - s.243-247;

4. Grazhdanskoe processual'noe pravo zarubezhnyh stran: Uchebnoe posobie /pod red. d.ju.n. M.A. Alenova. - Astana, 2012. - 184 s.;

5. Konusova V.T. Mediacija kak jeffektivnaja procedura uregulirovanija grazhdansko-pravovyh sporov //Zanger. 2011. №11 (124), - s.82-84;

6. Nazarbaev N.A. Social'naja modernizacija Kazahstana: Dvadcat' shagov k obshhestvu vseobshhego truda // Internet-resurs: http://www.zakon.kz/4501497-socialnaja-modernizacija-kazakhstana.html;

7. Informacionno-spravochnye materialy k zasedaniju kruglogo stola na temu: «Rol' procedury mediacii v snizhenii konfliktnosti i povyshenii pravovoj kul'tury v obshhestve» // Senat Parlamenta Respubliki Kazahstan. 2017 g. - 31 s.;

8. Shamlikashvili C.A. Mediacija kak al'ternativnaja procedura uregulirovanija sporov: chto neobhodimo znat' sud'e, chtoby kompetentnopredlozhit' storonam obrashhenie kprocedure mediacii.

- M.: Mezhregional'nyj centr upravlencheskogo ipoliticheskogo konsul'tirovanija, 2010;

9. Grazhdanskoe zakonodatel'stvo. Stat'i. Kommentarii. Praktika. Vyp. 52: Ylgi: Kuplja-prodazha. Trudovye spory /podred. K.A. Mami, A.G. Didenko - Almaty: 2017. - Vyp. 52. - 204 s. - s.23;

10. Mediacijunuzhno osvobodit'ot processual'nyh okov/ IntervjusL. Vlasovoj/Jurist. 01.02.2015. [Jelektronnyj resurs] https://jurist.by/statia/mediaciyu-nuzhno-osvobodit-ot-processualnyh-okov (Data obrashhenija: 20.04.2018);

11. Iljasova K.M., Kazieva G.T. Izvlechenija i kommentarii k otdel'nym sudebnym aktam //IPS «Paragraf» http://online.zakon.kz/Document/rdocjd=31119942.

i Надоели баннеры? Вы всегда можете отключить рекламу.