CC BY
122Азаматтыц жэне азаматтыц процесшк цуцыц
УДК 347.6
М¥РАГЕРЛ1К ИНСТИТУТЫ ЦАЛЫПТАСУЫНЬЩ ЖЭНЕ ^АЗ1РГ1 КЕЗДЕГ1 ЦОЛДАНУЫНЫЩ КЕЗЕНДЕР1
Улбала Ерзатовна Кудиярова
«КАЗГЮУ УниверситетI» АЦ, азаматтьщ, кэсткерлж жэне азаматтьщ 1с жург1зу цуцыгы кафедрасыныц доцент1,з.г.к., Астана ц., Цазацстан Республикасы; e-mail.y_kudiyarova@kazguu.kz
ТYйiн свздер: мурагерлж цуцыц; мураны цабылдау; мураны цабылдау тэсыдер1; мураны цабылдау цуцыгыныц ауысуы (мурагерлгк трансмиссия); усыну цуцыгы бойынша мурагерлж;
мурага цуцыц туралы куэл1к беру.
Аннотация. Мурагерлж цуцыцтыц цатынастыц шешушг кезецдершц бгрг - мураны цабылдау. Цайтыс болган азамат мулкгнгц (мура цалдырушы) цуцыцтары мен мтдеттершц мурагерге ауысуы. Осыныц нэтижесгнде мурагер мура мулкгнгц меншгк иесг болып табыла-ды. Мацалада мураны алудыц тэсшдершц даму тарихына, соныц 1ш1нде Кецес Одагы ту-сында мураны цабылдау институтыныц цалыптасу, осы зерттеуге цатысты галымдардыц птрлер1, тэжгрибеде кездесетт мэселелер жэне цаз1рг1 кездег1 цолданыстагы ережелер ца-растырылган. Мураны цабылдау институтына цатысты Отандыц зацнамадагы взгер1стер, 1999 жылгы 1 шглде мен 2007 жылгы 3 ацпан аралыгында цайтыс болган тулганыц мурагер-лер1, алты айдыц 1ш1нде нотариусцамураны цабылдау туралы арыз беру м1ндетт1 болмаганы жэне оныц салдары туралы мэселелер царастырылган. Жэне 2007 жылгы 3 ацпаннан кешн мураны цабылдау ережелергне взгергстер енгетн, ягни мура ашылган жагдай цолданыстагы КР АК талаптарына сэйкес мура цалдырушы цайтыс болганнан кешн алты ай гшгнде мура-герлер м1ндетт1 турде нотариалдыц кецсеге мураны цабылдау не одан мураны цабылдаудан бас тарту туралы арыз беру1 мэселелер1 айтылады. Мура цалдырушыныц мултн мурагер-лер1 цабылдамаган, не мурагерлер1 болмаган жэне т.б. жагдайда, иеЫз цалган мул1кт1 цоргау жэне оны басцаруга цатысты мэселелер айтылады. Мураны цабылдау цуцыгыныц ауысуы (мурагерлж трансмиссия) мен усыну цуцыгы бойынша мурагерлжтщ айырмашылыгы квр-сетшген. Мурагерлердщ мураны цабылдау тэсыдерг бойынша мурага цуцыц туралы куэл1к беру процестер1 жуйел1 турде талданган.
ЭТАПЫ СТАНОВЛЕНИЯ И СЕГОДНЯШНЕГО ПРИМЕНЕНИЯ ИНСТИТУТА НАСЛЕДОВАНИЯ
Кудиярова Улбала Ерзатовна
Доцент кафедры гражданского, предпринимательского и гражданско-процессуального права АО «Университет КАЗГЮУ» к.ю.н., г. Астана, Республика Казахстан; e-mail.y_kudiyarova@kazguu.kz
Ключевые слова: наследственное право; приобретение наследства; способы принятия наследства; переход права на принятие наследства (наследственная трансмиссия); выдача свидетельства о праве на наследство.
Аннотация. Одним из ключевых этапов наследственного правоотношения является принятие наследства. Его суть заключается в переходе прав и обязанностей наследодателя к наследнику. В результате этого наследник признается собственником наследственного имущества. В статье рассмотрена история развития способов получения наследства, в том числе создание института наследования в Советском Союзе, а также положения, действующие в данной сфере в настоящее время. Изменения в отечественном законодательстве, имевшие место относительно института наследования в период с 1 июля 1999 года по 3 февраля 2007 года, были рассмотрены в данной статье. Например, согласно ранее действовавшим правилам, наследники умершего не были обязаны подавать заявку на наследство в течение шести месяцев. Однако после 3 февраля 2007 года были внесены изменения в правила наследования,
т.е. теперь в течение шести месяцев после смерти наследника, наследникам будет необходимо подать заявку на отказ или принятия наследства в нотариальную контору. К тому же, с целью защиты и управления заброшенными имуществами, этими изменениями были затронуты вопросы, когда наследники не приняли наследство, или имеет место отсутствие наследников. Проанализированы отличия перехода права на принятие наследства (наследственная трансмиссия) от наследования по праву представления. В контексте освещения способов принятия наследства на системной основе рассмотрено процесс выдачи свидетельства о праве на наследство.
STAGES OF THE FORMATION AND CURRENT APPLICATION OF THE INSTITUTE OF INHERITANCE
Kudiyarova Ulbala Erzatovna
The senior lecturer of chair of civil, enterprise and civil procedural law JSC «University of KazGYuU» Ph.D., Astana, Republic of Kazakhstan; e-mail: y_kudiyarova@kazguu.kz
Keywords: hereditary right; acquisition of inheritance; methods of acceptance of inheritance; transfer of right to inheritance (hereditary transmission); issue of certificate of right to inheritance.
Abstract. One of the key stages of the hereditary relationship is the acceptance of inheritance. Its essence lies in the transfer of the rights and duties of the testator to the heir. As a result, the heir is recognized as the owner of the hereditary property. The article considers the history of the development of methods for obtaining inheritance, including the creation of an institution of inheritance in the Soviet Union, as well as the provisions that are currently in force in this sphere. Changes in domestic legislation relating to the institution of inheritance between July 1, 1999 and February 3, 2007, were reviewed. The heirs of the deceased were not required to file an application for inheritance within six months. After February 3, 2007, changes were made in the rules of inheritance, i.e. within six months after the death of the heir in accordance with the requirements of the current Civil Code, the heirs will need to file an application for a refusal or acceptance of the inheritance in the notary office. It also talks about issues when the heirs did not accept the inheritance, or do not have heirs, etc., relating to the protection and management of abandoned property. The article presents the analysis of differences in the transition of the right to inheritance (hereditary transmission) from inheritance by the right of representation. The process of issuing a certificate of the right to inheritance was
investigated in the context of the coverage of ways to adopt inheritance on a systematic basis.
Мурагерлш кукыктык катынаста мура калдырушыныц кукыктары мен мшдеттершщ мурагерлерге ауысуын жYзеге асатын кезещ -мураны кабылдау деп тYсiнуге болады. КР АК мураны алу институты мураны алудыц шарт-тары мен тартибш егжей-тегжей аныктаган деп ашуга болады.
Мураны кабылдау - мурадан бас тарту сиякты б1ржак;ты мэмше. Ягни, мурага шакы-рылган тулгалар, б1рак элi мура мYлкiне зац-ды ие болмаган тулгалар, мYмкiн болатын мурагерлер.Мурагер мура калдырушыныц тiрi кезшде тиесш болган кукыктарына ие болады. Мурага ие болган тулга мура калдырушыныц зацды мираскоры болып табылады.
Тарихка Yцiлетiн болсак, бурынгы Казак КСР-нщ АК-нщ 542 бабы мураны кабылдау деп аталган. Казак КСР-нщ АК-не сэйкес, мураны алу темендеп ею тэсшдщ бiрiмен жY-зеге аскан:
1) формальды, ягни нотариуска мураны
алу туралы арызды беру жолымен;
2) шын мэншде, ягни мурагерлш мYлiкке ие болу жэне оны баскаруга катысты кез-кел-ген эрекеттер жасау кукыгына ие болу жолымен.
Бул тургыда профессор А.Г. Диденкомен келюуге болады. Ол ез макаласында мураны алу мен мураны кабылдау туралы ею терми-нологияны зерттеп керсетедi [1].
Жалпы мураны кабылдау бiржакты келiсiм, ягни мурагерлер мурагерлiк мYлiк алуга ез ерiктерiн бiлдiредi, деп керсетедь Сонымен катар, Отандык зацнама бойынша, мураны кабылдауда зац бойынша мурагерлер мурагерлш кукыктык катынаста ешкандай да мэмiле жасамайтынын коса айткан. Мурагер-лiк мYлiктiк катынас мэмше непзшде емес, зацды факт ^йнде - мурагер статусы непзш-де пайда болды. Бул факт, факт-окига негiзiнде - мура калдырушыныц кайтыс болуы салда-рынан пайда болады, алайда ол окига да, эре-
Азаматтьщ жэне азаматтьщ процесппк :
кет болып табылмайды деп тужырымдайды. Ол сондыктан да болар, мураны алу туралы факпш белгiлеу туралы ютер сот тэжiрибeсiн-де зацга сэйкес кeлмeйдi, осыган орай кеп-теген кикшжщ жагдайлар туындап жатады.
КР АК 1072 бабына сэйкес, ягни мураны кабылдау:1) мурагер мураны алу Yшiн оны ка-былдауга тиiс.
Иeсiз калган мYлiктi алу Yшiн (КР-ныц АК-нщ 1083 бабы) мураны кабылдау талап етшмейдь
2) мурагердщ мураныц бiр белiгiн кабыл-даганы езiнe тиeсiлi барлык мураны кабыл-даганын бiлдiрeдi.
Мурагер бiр мeзгiлдe бiрнeшe нeгiздeр бойынша мура алуга шакырган кезде мурагер осы непздердщ бiрi бойынша, оныц бiрнeшe-уi бойынша немесе барлык непздер бойынша езiнe тиeсiлi мураны кабылдай алады.
Мураны шартпен немесе ескертпелермен кабылдауга жол бeрiлмeйдi.
Мураны бiр немесе бiрнeшe мурагердщ кабылдаганы мураны калган мурагерлердщ кабылдаганын бiлдiрмeйдi.
Кабылдаган мура, оны iс жYзiндe кабыл-даган уакытка карамастан, сондай-ак мурагердщ мурага калдырган мYлiккe кукыгы мeмлeкeттiк тiркeлугe тиiстi болганда, мун-дай кукыктыц мeмлeкeттiк тсркелген кeзiнe карамастан, мураныц ашылган ^ншен бастап мурагерге тиeсiлi деп танылады.
Егер осы бапты талдайтын болсак, мура калдырушыныц мурагeрi болып табыла-тын тулгалар, мура калдырушыныц соцгы тургылыкты жeрi бойынша, нотариуска ба-рып мураны кабылдау туралы арыз жазуга мiндeттi, дeгeндi бiлдiрeдi. Келес жагдайда, мура калдырушыныц тургылыкты жeрi бойынша мура ашылган кезде, мура калдырушыныц мурагeрi болмаган кезде, не мурагeрi мура мYлкiнeн бас тартса, не мYмкiн бола-тын мурагер сот шeшiмi непзшде лайыксыз деп танылса мYлiк иеаз деп танылып, мура ашылган жер бойынша коммуналдык меншш-ке етедь
Аталмыш баптыц 2 тармагын талдайтын болсак, мысалы мура калдырушыныц мура массасы Yй мен келiктeн турса, мурагер тек кеткп гана аламын дeмeйдi екен, ол бYкiл мура мYлкiнкабылдады деп eсeптeлeдi.
КР АК 1072-1 бап мураны кабылдау тэсш-дерг
1) Мураны кабылдау туралы мура ашылган жeрдeгi нотариуска немесе зацга сэйкес мура алу кукыгы туралы куэлiктi бе-руге уэкшетп лауазымды адамга мурагeрдiц мураны кабылдау туралы етЫшш не мурагердщ мурага кукык туралы куэлiк беру туралы епшшш беру аркылы жYзeгe асырылады.
Егер мурагeрдiц епшшш нотариуска баска адам берсе немесе ол пошта аркылы жь
бершсе, етiнiштeгi мурагeрдiц колын нотариус, нотариат эрекеттерш жасауга уэкiлeттi лауазымды адам (КР-ныц АК-нiц 1051 бабыныц 5 тармагы) немесе КР-ныц АК-нiц 167 бабыныц 3 тармагына сэйкес сeнiмхатты куэлан-дыруга уэкiлeттi адам куэландыруга тиiс.
Егер сешмхатта мураны алуга екiлeттiк арнайы кезделсе, мураны екiл аркылы кабылдау мYмкiн болады. Зацды екшдщ мураны ка-былдауы Yшiн сешмхат талап eтiлмeйдi.
Бул жагдайда, мурагер мураны кабылдау Yшiн тек нотариуска гана емес, сонымен катар мура алу кукыгы туралы куэлшт беру-ге уэкiлeттi лауазымды адам да кабылдауга кукылы.
Егер мурагер мурагерлшт ю жYзiндe кабылдаганын куэландыратын iс-эрeкeттeр жа-саган болса, атап айтканда, мурагер:
1) мурага алынган мYлiктi иеленуге немесе баскаруга кiрiссe;
2) мурага алынган мYлiктi сактау, оны кол сугудан немесе Yшiншi тулгалардыц талапта-рынан коргау женiндe шаралар кабылдаса;
3) мурага алынган мYлiктi устау шыгын-дарын ез eсeбiнeн жYргiзсe;
4) ез есебшен мура калдырушыныц ка-рыздарын телеген немесе мура калдырушыга тиесш акшаны Yшiншi тулгалардан алган болса, езгеше дэлелденгенге дешн мурагер мураны кабылдады деп танылады.
КР-ныц АК-нщ 1072 бабына сэйкес мура-лык мYлiктi иелену Yшiн мураны кабылдау керек. Бурынгы Казак КСР-нщ АК-сi колда-ныста болган кезде (1999 жылгы 1 шiлдeгe дешн) муралык кукыктарды мура калдырушы адам кайтыс болганнан кeйiн алты ай еткен-нен кeйiн кез келген уакытта рэсiмдeу мYм-кiндiгi болатын. Казiр ол тэртiп колданыстан шьщты. Егер мура калдырушы адам 1999 жылгы 1 шшде мен 2007 жылгы 3 акпан ара-лыгында кайтыс болса, алты айдыц шшде нотариуска мураны кабылдау туралы арыз беру мшдетп емес. Ол арызды мура ашылганнан соц алты ай еткеннен кешн де, бiрнeшe жыл еткеннен кeйiн де беруге болатын, rim казiрдe беруге болады. Эйткеш осы кезецде ешкан-дай мeрзiмдeр бeлгiлeнгeн жок болатын. Егер мура 2007 жылгы 3 акпаннан кешн ашылса, жагдай баскаша болатын. Колданыстагы КР АК талаптарына сэйкес мура калдырушы кай-тыс болганнан кешн алты ай шшде мурагерлер мшдетп турде нотариалдык кецсеге мура-ны кабылдау немесе мураны кабылдаудан бас тарту туралы арыз бeрулeрi керек.
КР АК 1072-3 бойынша ягни, белгшенген мeрзiмiнiц аякталуына карай мураны кабылдау:
Егер мурагер мураны кабылдау Yшiн бал-гiлeнгeн мeрзiмдi (КР АК 1072-2 бабы) дэлел-дi себептер бойынша еткiзiп алган болса жэне мураны кабылдау Yшiн белгшенген мeрзiмдi
етюзш алган мурагер бул мерзiмдi eTKÏ3y се-6enTepi жойылганнан кейiн алты айдьщ шш-де сотка жYгiнген жагдайда осы мерзiмдi ет-KÏ3În алган мурагердщ eтiнiшi бойынша сот бул мерзiмдi калпына келтiре алады жэне мурагер мураны кабылдады деп тани алады.
Мурагер мураны кабылдады деп танылган кезде сот барлык мурагерлердщ мурагерлж мYлiктегi Yлестерiн аныктайды жэне ка-жет болган жагдайда жаца мурагердщ мура-дан езше тиесiлi Yлесiн алу кукыгын коргау жeнiнде шаралар белгiлейдi. Буган дешн берiлген мурага кукык туралы кyэлiктердi сот жарамсыз деп таниды.
КР АК 1072-4 бабы бойынша ягни, мураны кабылдау кукыгыныц ауысуы (мурагерлiк трансмиссия):
Егер зац бойынша немесе есиет бойынша мурагер мураны КР-ныц АК-нщ 1072-2 бабында белгiленген мерзiмде кабылдап Yл-гермей, мура ашылганнан кешн кайтыс болса, онда мураныц оган тиесiлi Yлесiн кабылдау кукыгы оныц мурагерлерiне ауысады.
Кайтыс болган мурагердщ осы кукыгын оныц мурагерлерi мураны кабылдауга ар-налган мерзiмнiц калган белш iшiнде жалпы негiздерде жYзеге асырыла алады.
Егер мерзiмнiц калган белш Yш айдан аз болса, ол Yш айга дейiн узартылады.
Мураны кабылдау Yшiн белгiленген мерзiм аякталганнан кейiн, егер сот кайтыс болган мурагердщ мурагерлершщ осы мерзiмдi eткiзiп алу себептерiн дэлелдi деп тапса, онда сот оларды КР АК 1072-3 бабына сэйкес мураны кабылдады деп тануы мYмкiн.
Осы жерде усыну кукыгы бойынша мура-герлiкпен мурагерлiк трансмиссияныц ара-жь гiн ажырататын болсак, мурагерлiк трансмиссия, бiрiншiден мура ашылганнан кешн мYмкiн болатын мурагер мураны кабылдап Yлгермесе, оныц мурагерлерi ала алады жэне екiншi жагдай есиет бойынша да, зацды мура-герлiк бойынша да мураны кабылдап Yлгер-мей кайтыс болган мурагердщ мурагерлерi кабылдай алады. Ал, усыну кукыгы, бiрiншi-ден тек зацды мурагерлiк бойынша, еюншщен мура ашылганга дейiн, Yшiншiден не болма-са мура калдырушымен бiр мезгiлде кайтыс болган мYмкiн болатын мурагердiц тиiстi ур-пактарына мура eтедi.
Мураны кабылдау аталган тэсiлдiц кай-кайсысымен болмасын, мура ашылганнан кешн алты ай мерзiм шшде жYзеге асуы ке-рек.
Ал, казiргi КРАК 1072 бабына сэйкес, егер мурагер мурадан бас тартпаса (КР АК 1074 бабы), мурагерлш кукыгыныц айырыл-маса (КР АК 1045 бабы) жэне оны мурагер етш тагайындау туралы eсиеттiк eкiмдi жа-рамсыз деп танудыц салдарынан мурагерлж кукыгын жогалтпаса (КР АК 1056 бабы), ол
мура ашылган уакыттан бастап eзiне тиесiлi мурага немесе оныц бiр бeлiгiне (Yлесiне) кукык алады.
Мураны алу кезшде мурагерлердiц бiр-бiрiнiц келiсiмi кажет емес. Кез келген мурагер деп танылган тулга, егер зацда езгеше туындамаса, мураны кабылдауга кукылы.
КР АК бурынгы Казак КСР АК караганда эмбебап кукык мираскрорлык талаптарын карастырган.Ягни, мура калдырушы кайтыс болганнан кейiн мурагер алты ай мерзiм асканнан кейiн кез келген уакытта мурагер-лiкке кукык туралы кyэлiктi алады деген сез.
Осы жерде аздаган келецсiз жагдайлар туындайды. Мурагер адал болып табылса, ал егер олай болмаса? КР АК 1073 бабына сэйкес, мура ашылган жер бойынша нотариус мурагердщ eтiнiшiмен оган мурагерлшке кукык туралы куэлш беруге мшдетп. Мура алу барысында мурагерлж кукыктык каты-настарга катысушылардыц накты кукыгы мен мiндетi мура ашылганга дешн жэне мура алганнан кешн жYзеге асады. Эсиет бойынша немесе зацды мурагерлердщ барлыгы немесе жубайыныц ортак бiрлескен мYлкiнц жарты-сына ие болатын зайыбыныц немесе мшдет-тi Yлеске кукыгы бар мурагерлершщ есиет бойынша немесе зацды мурагерлш бойынша мурага кукык туралы куэлшт алу Yшiн барлык кажетп кужаттарды дайындап келетiнiне юм кепiл? Тэжiрибеде, мурага кукык туралы кyэлiктi жою туралы даулар сотта жиi кезде-седi. Бул даулар эаресе, мура калдырушы-ныц ортак бiрлескен мYлкiнiц жартысына ие болатын зайыбыныц кукыгыныц келiсiмiнсiз мурага кукык туралы куэлшт берумен байла-нысты. Эрине, мурага кукык туралы куэлш-тi беруде мура калдырушыныц зайыбыныц келiсiмi мiндеттi емес. Мурагерлер арасында осы сиякты тYсiнiспеyшiлiктер кеп кездеседь
Мысалы, И.П. Блонская мураны кабыл-дауды зацды деп тану туралы Алматы кала-сыныц Алмалы аудандык сотына талап арыз жазады.
П.В. Рябова 1909-шы жылы туылган, 04.11.1953-шi жылы сатып алу сату шарты непзшде Муканова кeшесiндегi 158/208-21 тургын YЙдiц иесi болып табылады. П.В.Рябова арызданушыныц экесi жагынан эжесi болып табылады. П.В.Рябова 22.05.1986-шы жылы кайтыс болады. Бул туралы АХАЖ ютабында №402^i санмен тiркелген. П.В. Рябова кайтыс болганнан соц, есиет бойынша мурагерлж непзшде мура ашылады. Ол есиетп ею баласыныц пайдасына жазган. Бiрi арызданушыныц экесi Э.М. Рябовка, ал екiншi арызданушыныц кекес В.М. Рябовка. Эсиет бойынша ею мурагер де мураны кабылдауга байланысты ешкандай кужат дай-ындамайды. Оган себеп арызданушы 1975-шi жылдан бастап эжесi мен бiрге сол YЙде
Азаматтьщ жэне азаматтыц процестж цуцыц ':
турган жэне сол YйДi таза устау шыгындарын жэне тагы баскаларын телеп отырган жэне сол YЙде тпркелген.Эсиет бойынша мура-герлер Э.М. Рябов 16.08.1993^i жылы, ал В.М. Рябов 08.01.1994^i жылы кайтыс бола-ды.И.П. Блонская экесi мен кeкесiнен кешнп жалгыз зацды мурагер болып калады, алайда экесi мен кeкесi мурага кукык туралы куэлш алмаган.И.П. Блонская мураны кабылдау фак-тiсiн белгшеу туралы сотка талап арыз жаза-ды.
Куэгер Ж.А. Сагындыкованыц, сeзiмен шын мэнiнде И.П. Блонскаяныц 1975-шi жыл-дан бастап эжесi мен бiрге сол YЙде турганы жэне сол YЙдi таза устау шыгындарын жэне тагы баскаларын телеп отырганы дэлелде-недi.
Сот КР-ныц АIЖК-нiц 290, 294 баптарын басшылыкка ала отырып, И.П. Блонскаяныц арызын канагаттандырады.1
Мурагерлшке кукык туралы кyэлiк мура ашылган ^ннен бастап 6 ай еткеннен кей-iн берiледi.Мурагерлiк кукык туралы куэлш беру тэртiбiне токталсак, мурага кукык туралы куэлш КР АК ережелерi мен Нотариат туралы зацга сэйкес мураны кабылдаган мура-герлерге берiледi.
Нотариус мура ашылган орын бойынша КР-ныц зацдарына сэйкес мурагердiц мура-дан бас тартуы немесе оган кукык туралы куэлш беру туралы eтiнiштi жазбаша нысан-да кабылдайды.«Нотариат» туралы КР-ныц Зацыныц 69 бабына сэйкес, мурагерлердщ жазбаша eтiнiшi бойынша мура ашылган жердеп нотариус мурага кукык туралы куэлш бередь«Нотариат кызметЬ» туралы КР-ныц Зацында зац бойынша мурага кукык туралы куэлшт беру шарттары мен есиет бойынша мурага кукык туралы кyэлiктi беру шарттары карастырылган.
Мурага кукык туралы куэлш барлык мурагерлерге, олардыц калаулары бойынша, бiр немесе эркайсысына жеке-жеке берiледi.
Нотариус корганшылыкта немесе камкор-шылыкта жYрген, кэмелетке толмаган, немесе ю-эрекетке кабiлетсiз мурагердiц атына мурага кукык туралы куэлш берiлгенi жeнiнде оныц мYлiктiк мYДдесiн коргау Yшiн мурагерлердщ турган жершдеп корганшылык жэне камкоршылык органдарына хабарлайды.
Нотариус зац бойынша мурага кукык туралы куэлш берген кезде тшсп айгактарды талап ету аркылы мура калдырушыныц кай-тыс болу фактiсiн, мураныц ашылган уакыты мен жерiн, мурага кукык туралы куэл^щ берiлyi жeнiнде епшш жазган тулганы зац бойынша мураны кабылдау Yшiн негiз болып табылатын катынастардыц болуын, муралык
мYЛiктiц курамы мен турган орнын тексередь
Егер зац бойынша бiр немесе бiрнеше мурагердiц мураны кабылдау Yшiн негiз болып табылатын айгактарды табыс етуге мYмкiндiгi болмаган жагдайда немесе олар мураны алган жагдайда жэне мундай айгактарды табыс еткен баска мурагердщ бэршщ келiсiмiмен мурага кукык туралы куэлшке енгiзiлyi мYм-кш.
Зац бойынша мурага кукык туралы куэлш-тi беру шарттарынан есиет бойынша мурага кукык туралы куэлшт беру шарттарыныц ай-ырмашылыгы, есиет бойынша мурага кукык туралы кyэлiктi беруде нотариус, мурадагы мiндеттi Yлеске кукыгы бар тулгалар тобын аныктайды.
Мурагерлж кукык туралы куэлшт алу мурагердщ мшдетп емес, кукыгы болып та-былады.
Кукыктык катынаста мураныц ашылу фактюшен мураны кабылдау бойынша каты-настардыц eзгешелiгi ереже бойынша кыска мерзiмде жYредi, ягни бул шын мэншде мура-гердiц муралык мYлiкке ие болу уакыты немесе мурагердщ нотариуска мураны кабылдау туралы арыздыц берген кезi Yшiн кажет. Осыган орай, Ю.С. Антимонов пен К.А. Граве бул кукыктык катынастыц мурагер Yшiн мура ашылганнан кешн пайда болатынын айткан [2, 104 б].
Мураны кабылдаганнан соц мурагер мураны кабылдады деп есептеледi жэне мураны коргау шаралары тшелей токтатылган деп саналады. Мураны кабылдаганнан соц мурагер езге де кукыктык катынастыц субъекпс болып табылады. Меншш катынасында жэне мшдеттемелш кукыктык катынаста мура-герге мурагерлшке кукык туралы кyэлiктiц берiлyi кукыктык катынастыц пайда болга-нын куэландырады, бiрак мурагердiц кабылдап алганы туралы факт кукыктыкактiлерде жэне зац эдебиеттершде мурагерлiк атаулар-мен (муралык масса, мураныц курамы, мура мираскорыныц объекта) кeрсетiледi.
Мураны кабылдау, кейде мурагерлж кукыкка енyдi бiлдiредi. Бiрак, бул накты олай емес жэне бул шын мэншде мурагердщ барлык кукыктык жагдайларды кабылдауын, мура калдырушыныц ^i кезiндегi кукыктык катынастардыц жиынтыктарына катыскан-дыгын (жеке eмiрiне тыгыз байланыстылыкты коспаганда) бiлдiредi.Мура кабылдау бул мура калдырушыныц мурагерге субъектив^к кукыктык ауысуы.
Мураныц ашылуы мен мураны кабылдау дербес кукыктык катынас па, элде бiржакты кукыктык катынас па деген карама-кайшы пiкiрлер туады. Римдiк кукык мураны кабыл-
1Архив Алмалы аудандыц сот. -№ 2. 1253/03 ic.
дау сиякты акпш кажет деп бiлдi. Континен-тальды Еуропа мeмлeкeттeрiнiц зацдарында аталмыш акт, соныц iшiндe мураны кабылдау мурагерлш мираскордыц дэрeжeсiнe кажет деп карастырылмаган 2, алайда кайтыс болган соцгы мура калдырушыныц кукыгы мурагер-ге ауысатынын накты керсеткен [3].
Казак КСР АК мурагeрлiктi жэне оны ка-былдаудыц актiсiз мурагерлерге ауысуына руксат eтiлгeн, соныц езшде мурагeрлeрдi «катысушылар» мен «катыспагандар» деп белген. Бiрiншi топтагыларды мураны ка-былдаган деп санаган (егер де олар мура калдырушы кайтыс болганнан кешн Yш айдыц шшде бас турту туралы арыз жазбаса), ал eкiншiлeрi мураны кабылдауга кeлiсiм беруге тиiс, олай болмаса олар мурагерл^ен шет-тeтiлгeн деп тYсiндiрiлгeн. Бул женiндe В.И. Серебровский мундай белудi (мурагeрлeрдi катыскан жэне катыспаган деп белудiц накты емес женшде) езгерту кeрeктiгiн жэне мураны алуда жалпы тэртiп орнатуды усынган [4, 152 б].
Мураны кабылдау Yшiн мeрзiмдi калпына кeлтiру жэне мурагeрдi мураны кабылдаган деп тану туралы арыз мурагерлш мYлiктiц немесе оныц непзп белiгiнiц орналаскан орны бойынша сотта талап кою бойынша ю жYргiзу тэртiбiмeн мураны кабылдаган баска мурагерлердщ катысуымен каралады. Осындай мурагерлер болмаган жагдайда мураныц ашылган орны бойынша коммуналдык меншшт баска-руга екшетп орган iскe катысуга тартылады, сeбeбi иeсiз калган мYлiктi алу Yшiн мураны кабылдау талап eтiлмeйдi.
Арыз канагаттандырылган жагдайда сот шeшiмнiц карар белiгiндe мeрзiмнiц калпына келпршгендш жэне мурагeрдiц мураны кабылдаганы танылгандыгы керсeтiлeдi, сондай-ак нотариус берген мура алу кукыгы туралы куэлш бар болган кезде барлык мурагерлердщ Yлeсiн бeлгiлeйдi тiркeу органдары-на мура калдырушыныц мYлкiнe мурагердщ кукыгын тiркeудi мiндeттeп, мура алу кукыгы туралы куэлiктi жарамсыз деп таниды. Кажет болган жагдайда сот АПК-нщ 156 жэне 245 баптарына сэйкес жаца мурагeрдiц мураныц оган тиeсiлi Yлeсiн алу кукыгын коргау женiндe шаралар колдануга тиiс3.
КР АК1083 бабына сэйкес, иеаз калган мYлiктi коргау жэне оны баскару КР-ныц АК-нщ 1071 бабына сэйкес жYзeгe асырылады.
Муралык мYлiктiц мeмлeкeттiц мeншiгiнe етуш гылымда иeсiз мYлiк рeтiндe карасты-рады. Муралык мYлiк мeмлeкeттiк меншшке мына аталган жагдайларда етeдi:
1) мура кабылдаудан бас тартса;
2) мурагерлер лайыксыз деп танылса.
Бул жагдайда егер иеаз мYлiк мемлекетке
етсе, онда нотариалдык куэлiктiц иеаз мYлкi туралы алу нeгiзiндe жYзeгe асуы тиiс. Куэлiк каржы органдарыныц нотариалдык мекеме-лерге етшш жасауымен алынады, ол зацда керсетшген мураныц ашылган кYнiнeн алты айга дeйiнгi мeрзiмгe дeйiн созылуы тшс. Сонымен катар, оныц кeрi кYшi болуы мYм-кiн, сондыктан мемлекетпк мeншiк мураныц ашылган мeрзiмiнeн басталуы керек.
КР 2004 жылгы 10 наурыздагы Зацымен бeкiтiлгeн Азаматтык, отбасылык жэне кыл-мыстык iстeр бойынша кукыктык кемек пен кукыктык катынастар туралы Кишинев кон-венциясыга катысушы мемлекеттер Yшiн зацдык кYшi бар аталмыш конвенцияныц 51 бабына сэйкес жылжымалы мYлiктi мурага калдыру туралы ютер бойынша iстi аумагын-да кайтыс болу сэтшде мура калдырушыныц тургылыкты жeрi болган Уагдаласушы Тарап-тыц уэкiлeттi мeкeмeлeрi жYргiзугe кузырет-тi. Бул зацдарды кыскаша корытындылайтын болсак, мура калдырушыныц соцгы туракты мекен-жайы Уагдаласушы Тараптыц зацдары бойынша айкындалады4.
Жылжымайтын мYлiккe мурагeрлiк кукыкты аумагында осы мYлiк орналаскан Уагдаласушы Тараптыц зацдары айкындай-ды.
Егер уагдаласушы Тараптыц зацдары бойынша мурагерлш мYлiк мирас рeтiндe (зац бойынша мемлекет мираскор болатын) мемлекет мeншiгiнe ауысатын болса, онда жылжымалы мурагeрлiк мYлiк мура калдырушы кайтыс болар сэтшде сол елдщ азама-ты болган Уагдаласушы Тарапка ауысады, ал жылжымайтын мурагерлш мYлiк аумагында орналаскан Уагдаласушы Тарапка ауысады.
Эсиеттщ жасауга жэне оны бузуга каты-сты адамныц эрекет кабiлeттiлiгi, сондай-ак есиеттщ тYрi мен оны жою акпа мура калдырушыныц акт жасау сэтшде туракты мекен-жайы болган Уагдаласушы Тараптыц зацдары бойынша айкындалады.
Жасалган есиеттер немесе олардыц жой-ылуы, сондай-ак егер аумагында олар жа-
2 Разъяснения III отдела НКЮ НКВД от 11 апреля 1924 г. //Гражданский кодекс РСФСР 1922 г. с поста-тейно-систематизированными материалами. - М., 1928. -Изд. 3. № 521. - 120 с.
3СоттардыцмYрагерлiктуралызацнаманыцолдануыныцкейбiрмэселелерiтуралыКазацстанРеспубликасы-ныцЖогаргыСотыныц 2009 жылгы 29 маусымындагы № 5 Нормативтiкцаулысыhttp://adilet.zan.kz/kaz/docs/ P09000005S
4Азаматтыц, отбасылъщ жэне цылмыстъщ ктер жвнiндегi взара цщыцтыц кемек пен цщыцтыц цаты-настар туралы Казацстан Республикасыныц 2004 жылгы 10 наурыздагы Зацы № 531 Зацы. http://adilet.zan.kz/ kaz/docs/Z040000531
Азаматтьщ жэне азаматтьщ процесппк куцьщ '.
салган Уагдаласушы Тараптыц зацдарымен кезделген нысаны сакталган болса, жарамды болып табылады.
Сонымен, мураныц ашылу мезгiлiнен бастап, мура калдырушыныц мурагерлерщ мура массасын аныктайды, сондай-ак бiрге кажет болган жагдайда мураны коргау шара-лары аныкталады.
Азаматтыц кайтыс болуына байланысты оган тиесiлi болган мYлiктер иесiз калмайды. Мура калдырушыныц кайтыс болуына байла-нысты колданылуы токтамайтын кукыктары мен мiндеттерi эрi карай жалпы ереже непзш-де коргалады. Кайтыс болган азаматтыц мYЛкi есиет бойынша мурагерге немесе зацды мура-герлерге, егер де аталган ею негiздегi мурагер-лер жок болган ретте зацды негiздерге сэйкес мемлекетке ауысады. Мура ашылган уакытта мурагерлшке шакырылган накты тулгалар-дыц мурагерлш кукыгы пайда болады (есиет бойынша жэне (немесе) зацды мурагерлж бойынша). Аталмыш тулгалардыц мурагерлж мYлiкке кукыгы мураны кабылдау кезшде пайда болады. Эдетте, мураныц ашылу уакыты мен мураны кабылдау арасында белгш бiр уакыт етедь Осы уакыт аралыгында мурагерлж мYлiкке каyiп тeнyi мYмкiн. Ягни, мYлiктiц урлануы, мYлiктердiц толыгымен немесе жар-тылай бYлiнyi жэне тагы баскалар. Осындай жагдайларда, ягни кауштщ мундай тYрлерi туындаганда мураны коргау жэне оны баска-ру шаралары пайда болады.
Мураны коргау жэне оны зац бойынша мурагерлж кезшде баскару КР АК 1071 бабына сэйкес, мYлiктiц бiр белш есиет бойынша мурага калдырылган жагдайда мура кал-дырушы тагайындаган eсиеттi орындаушы мураныц зац бойыншамурагерлш тэртiбiмен ауысатын бeлiгiн де коса алганда, барлык мураны коргауды жэне оны баскаруды жYзеге асырады.
Егер зац бойынша мурагерлер мураныц зац бойынша мурагерлж тэртiбiмен ауысатын белшне катысты кeрсетiлген мiндеттердi аткару Yшiн мураны сенiмгерлiкпен баска-
рушыны тагайындауды талап етпес, тутас алганда 6y^ мураны коргау жэне оны баскару женшдеп мiндеттердi КР-ныц АК-нщ 1059 бабына сэйкес, есиет бойынша мурагерлер немесе сот тагайындаган есиетп орындаушы жYзеге асырады.
Мураны сешмгерлшпен баскарушыны зац бойынша бiр немесе бiрнеше мурагердiц eтiнiшiмен мурагердщ ашылган жерi бойынша нотариус тагайындайды. Мураны баскарушыны тагайындаумен немесе оны тацда-умен келюпеген зац бойынша мурагер сотта мураны сешмгерлшпен баскарушыныц тагай-ындалуына дау айтуга кукылы.
Мураны сенiмгерлiкпен баскарушы зацмен мурагерлiктiц ерекшелiктерiнен езге-ше жагдай туындамагандыктан, eсиеттi орын-даушыга катысты КР АК 1059 бабында кезделген eкiлеттiктi жYзеге асырады.
Мураны сешмгерлшпен баскарушыныц мура есебшен мураны коргау жэне оны баскару женшдеп кажеттi шыгындарды ететуге, ал егер оныц мурагерлермен келiсiмiнде езгеше кезделмесе, сыйакы алуга кукы бар.
Муралык мYлiктi коргау женшдеп ша-ралар мYлiктердi тiзiмдеyден, оны мураны сешмгерлшпен баскарушыга сактауга беру-ден турады.
Нотариус мура ашылган жер бойынша бiр немесе бiрнеше зацды мурагерлердiц eтiнiшi бойынша, сондай-ак егер зац бойынша мура-герлерi жок немесе белгiсiз болган ретте, жер-гiлiктi аткарушы органныц eтiнiшi бойынша мураны сенiмгерлiкпен баскарушыны тагай-ындайды.
Мураны сенiмгерлiкпен баскарушыныц тагайындалуымен келюпейтш мурагер зац бойынша оныц тагайындалуын сотта даулауга кукылы.
Сонымен, мураны алу бул бiржакты мэмiле. Мураны кабылдаган мурагер мура калдырушыныц мурагерi болып табылады жэне тшсшше мура калдырушыныц кукыкта-ры мен мiндеттерiне ие болып, меншш иесi болып табылады.
ЭДЕБИЕТТЕР
1. Диденко А.Г. Приобретение наследства / Гражданское законодательство. Статьи. Комментарии. Практика. - Алматы: Юрист, 2006. - Вып. 24. - С. 30-34.
2. АнтимоновБ.С.,ГравеК.А.Советскоенаследственноеправо.-М.:Юрид.лит., 1955.-264с.
3. Кривеншев О. Принятие наследства /Адвокат. - 2000. - №6. - С. 39-48.
4. ГордонМ.В. Наследование по закону и по завещанию. -М., Изд. Юрид. лит., 1967. -118 с.
REFERENCES
1. Didenko A.G. Priobretenie nasledstva /Grazhdanskoe zakonodatel'stvo. Stat'i. Kommentarii. Praktika. - Almaty: Jurist, 2006. - Vyp. 24. - S. 30-34.
2. AntimonovB.S., Grave K.A. Sovetskoe nasledstvennoepravo. -M.: Jurid. lit., 1955. - 264 s.
3. Krivenshev O. Prinjatie nasledstva /Advokat. - 2000. - №6. - S. 39-48.
4. Gordon M.V. Nasledovanie po zakonu i po zaveshhaniju. - M., Izd. Jurid. lit., 1967. - 118 s.
