CC BY
25УДК: 343 (574)
^АЗА^СТАН РЕСПУБЛИКАСЫНЬЩ ЦЫЛМЫСТЬЩ
КОДЕКС БОЙЫНША КвЗДЕЛГЕН АДАМДЫ КЛОНДАУГА БАЙЛАНЫСТЫ ЦЫЛМЫС ОБЪЕКТ1С1 МЕН ОБЪЕКТИВТ1К ЖАГЫНЫЦ ^ЫЛМЫСТЫ^-^¥^Ы^ТЫ^ СИПАТТАМАСЫ
«Казацстан Республикасы Кылмыстыц кодекс1ндег1 адамды клондау нормасыныц цылмыстыц-цуцыцтыцреттелуг: жай-^ш жэне даму урд1стер1» тацырыбындагы iргел1 жэне цолданбалы гылыми зерттеу шецбертде
Сэкен Тэлшбай^лы Кемелбеков
Казац экономика, царжы жэне халыцаралыц сауда университеттщ ага оцытушысы, зац зылымдарыныц кандидаты, Астана цаласы, Казацстан Республикасы; e-mail: kemelbekov. 73@mail.ru
Назым Айтбай^ызы Саулебек
Казац экономика, царжы жэне халыцаралыц сауда университетiнiц ага оцытушысы, зац зылымдарыныц кандидаты, Астана цаласы, Казацстан Республикасы; e-mail: Nazymmantra <naz8772@yandex.kz
Tyüíh свздер: Кылмыстыц кодекс; адамды клондау; цылмыс объектiсi; цылмыстыц объективтж жагы; цылмысты саралау.
Аннотация. Бул гылыми мацала 2014 жылгы 3 шыдеде цабылданган жаца Казацстан Республикасы Кылмыстыц кодексте енг1зыген нормалардыц дурыс саралануы мен цолданылуына цатысты iргелi жэне цолданбалы гылыми зерттеудщ шецбертде ЖYзеге асырылды.
БYгiнгi цазацстандыц цогамда цуцыцтыц институттардыц дамуына орай, зацдылыц цагидаттарын цамтамсыз ету аясында зацнамалыц реттеудi жацгыртуын жэне цылмыстыц зацдылыц тэртШнщ беютшут царастыра отырып, мамандар осы сала негiздерiн эрi царай жетiлдiрудiц цажеттшгт атап втедi.
Осы мацаланыц авторы назарды адамды клондау цылмыс цурамыныц цылмыстыц-цуцыцтыц реттелутщ жетiлдiруiне аударады. Казацстан Республикасы Конституциясыныц нормаларын басшылыцца ала отырып, тиiмдi цуцыцтыц саясат ЖYргiзу арцылы адам жэне азаматтардыц цуцыцтары мен бостандыцтарын цоргау негiзгi факторлардыц бiрi болып табылады.
Бул мацалада айтылган мэселелердщ нэтижелi шешiмi цылмыстыц зацнаманы эрi царай жетiлдiру, цылмыстыц объектшн дурыс аныцтау, цылмыс цурамыныц объективтж жагыныц белгшерт тYсiндiру арцылы цуцыц цолданушыларга цолайлы жагдай жасау, ондагы цылмыстыц аяцталмаган сатыларында жэне цылмыстыц цуцыц бузушылыцты сыбайлас цатысумен жасалган эрекеттерт дурыс саралауга ерекше квцш бвлтген.
Кылмыстыц цуцыц саласындагы жинацталган цуцыцтыц талдауга жэне теориялыц квзцарастарга CYйене отырып, авторлармен цылмыстыц-цуцыцтыц саясатты цуруда жэне тэжiрибе ЖYзiнде wm асыруга цатысты сот органдары, цуцыц цоргау органдарыныц лауазымды тулгалары жэне цуцыц цолданушылар, зац саласында бшм алып жатцан сту-денттер Yшiн цуцыцтыц багдар бола алатын усыныстар эзiрлендi.
УГОЛОВНО-ПРАВОВАЯ ХАРАКТЕРИСТИКА ОБЪЕКТА И ОБЪЕКТИВНОЙ СТОРОНЫ ПРЕСТУПЛЕНИЯ, СВЯЗАННОГО С КЛОНИРОВАНИЕМ ЧЕЛОВЕКА ПО УГОЛОВНОМУ КОДЕКСУ
РЕСПУБЛИКИ КАЗАХСТАН
В рамках фундаментальных и прикладных научных исследований «Уголовно-правовое регулирование норм клонирования человека: состояние и тенденции развития в Уголовном кодексе Республики Казахстан».
Кемелбеков Сакен Талипбаевич,
Старший преподаватель Казахского университета экономики, финансов и международной торговли, кандидат юридических наук, г. Астана, Республика Казахстан; e-mail: kemelbekov.73@mail.ru
Саулебек Назым Айтбайкызы,
Старший преподователь Казахского университета экономики, финансов
и международной торговли, кандидат юридических наук,
г. Астана, Республика Казахстан; e-mail: Nazymmantra <naz8772@yandex.kz
Ключевые слова: Уголовный кодекс; клонирование человека; объект преступления; объективная сторона преступления; квалификация преступления.
Аннотация. Учитывая модернизацию законодательного регулирования и нормы уголовного права в свете развития правовых институтов в казахстанском обществе сегодня, эксперты подчеркивают необходимость дальнейшего совершенствования основ этой области.
Автор этой статьи сосредоточен на совершенствовании регулирования уголовного правосудия в отношении компонента преступности. Руководствуясь положениями Конституции Республики Казахстан, защита прав и свобод человека и гражданина является одним из основных факторов эффективной правовой политики.
Эффективное решение проблем, указанных в этой статье, фокусируется на создании благоприятных условий для законодателей путем дальнейшего совершенствования уголовного законодательства, правильного определения места преступления, объективной стороны компонента преступления, правильного искажения преступлений, совершенных в незаконченных уголовных и уголовных преступлениях.
Основываясь на накопленном юридическом анализе в области уголовного права и теоретических взглядах предыдущих лет, судебных органах, должностных лицах правоохранительных органов и правоохранительных органах, которые могут быть юридическим руководством для студентов юридических факультетов в области политики и практики в области уголовного правосудия были разработаны рекомендации.
CRIMINAL-LEGAL CHARACTERISTIC OF THE OBJECT AND THE OBJECTIVE SIDE OF THE CRIME CONNECTED WITH CLONING OF THE PERSON UNDER THE CRIMINAL CODE OF REPUBLIC KAZAKHSTAN
Within the framework of fundamental and applied scientific research on «Criminal and legal regulation of human cloning norms: condition and development trends
in the Criminal Code of the Republic of Kazakhstan»
Kemelbekov Saken Tanipbayuly
Senior lecturer at the Kazakh University of Economics, Finance and International Trade, Candidate of Juridical Sciences, Astana, Republic of Kazakhstan; e-mail: kemelbekov. 73@mail.ru
Saulebek Nazym Aitbaikyzy
Senior lecturer at the Kazakh University of Economics, Finance and International Trade, Candidate of Juridical Sciences, Astana, Republic of Kazakhstan; e-mail: Nazym mantra <naz8772@yandex.kz
Keywords: Criminal code; human cloning; object of crime; objective side of crime; qualification of repressions.
Abstract. This scientific article was implemented within the framework of the fundamental and applied scientific research concerning the proper differentiation and application of the norms of the new Criminal Code of the Republic of Kazakhstan adopted on July 3, 2014.
Considering the modernization of legislative regulation and the rule of criminal law in the light of the development of legal institutions in Kazakhstan society today, the experts emphasize the need for further improvement of the foundations of this sphere.
The author of this article focuses on the improvement of the criminal justice regulation of the crime component. Guided by the provisions of the Constitution of the Republic of Kazakhstan,
protection of human and citizen S rights and freedoms is one of the main factors in the effective legal policy.
The effective solution of the issues highlighted in this article focuses on the creation offavorable conditions for law-makers through further improvement of criminal legislation, the correct definition of the crime scene, the objective side of the crime component, the correct misstatement of crimes committed in unfinished criminal and criminal offenses.
Based on the accumulated legal analysis in the field of criminal law and the theoretical viewpoints of previous years, judicial authorities, law enforcement officials and law enforcement personnel, who can be a legal guide for the law students in the field of criminal law enforcement policy and practice recommendations were develo
^азакстан Республикасы Конституция-сыньщ 1 - бабында «^азакстан Республикасы езш демократиялык, зайырлы, кукыктык жэне элеуметпк мемлекет ретшде орныктырады, оныц ец кымбат казынасы адам жэне адамныц емiрi, кукыктары мен бостандыктары» - деп баянды етшген1.
^азакстан Республикасы ^ылмыстык кодексшщ 4-бабында «кылмыс курамыныц барлык белгiлерi бар iс-эрекеттер кылмыстык жауаптылыктыц бiрден-бiр негiзi болып та-былады»2.
Бiз осы негiздердi басшылыкка ала оты-рып, жаца ^ылмыстык кодекстеп «Адам-ды клондау» 129-бабыныц нормасы туралы мэселе кетерiп жэне оныц шешшу жолда-рын ортага салуды жен кердiк.
^азакстан Республикасы ^ылмыстык кодексшщ «Адамды клондау» 129-бабыныц 1 - белiмi келесi мэтiнде бершген: «Адамды клондау немесе адам эмбрионын коммерциялык, эскери немесе енеркэсштш максаттарда пайдалану, сол сиякты жыныстык жасушаларды немесе адам эм-брионын дэл осы максаттарда ^азакстан Ре-спубликасынан экету».
Дегенмен, зац шыгарушы аталган зацда «адамды клондау» терминшщ накты аныктамасын бермейдi.
Ал «адамды клондау» терминшщ тусшшне катысты ^азакстан
Республикасыныц 2009 жылгы 18 кыр^йектеп «Халык денсаулыгы жэне денсаулык сактау жYЙесi туралы» кодексiнiц 99 - бабында «^азакстан Республикасында адамды клондауга - генетикалык жагынан бiрдей тYрлердi ербiтiп-есiруге тыйым са-лынады» - деп айтылган.
Аталган баптыц мазмунында «некеде туратын жэне некеде турмайтын эйел мен ер адамныц медициналык араласуга екiжакты хабардар етшген ершт тYрдегi жазбаша келiсiмi болган кезде урпакты болудыц косалкы эдiстерi мен технология-ларын колдануга кукыгы бар. Жалгыз басты эйелдiц де медициналык араласуга хабар-
дар етшген ерiктi турдеп жазбаша келiсiмi болган кезде урпакты болудыц косалкы эдiстерi мен технологияларын колдануга кукыгы бар» - екендш керсетiлген.
Зацныц мэтшшде кезделгендей, зац шыгарушы зац нормасын кабылдау аркылы, кандай жагдайда азаматтардыц тек келiсiмi аркылы урпакты болуга кукыгы бар екендiгiн тYсiндiрiп берш отыр.
Зац шыгарушыныц «Адамды клондау» 129-бабын ^ылмыстык кодекстiц «Жеке адамга карсы кылмыстык кукык бузушылыктар» 1-тарауына енгiзуiнiц езiнде бiршама сурактар туындайды:
1. ^ылмыс курамы ^ылмыстык кодекстiц «Жеке адамга карсы кылмыстык кукык бузушылыктар» тарауында берiлгенi дурыс па;
2. Не Yшiн баптыц мэтшшде кылмыстыц жай курамы мен сараланган кылмыс курамдарыныц объективтiк жагын сипаттайтын белгiлер дара керсетiлмеген;
3. Зацдылык техникасы бузылган жок
па.
Аталган кылмыс курамыныц ^азакстан Республикасы ^ылмыстык кодексiнiц «Жеке адамга карсы кылмыстык кукык бузушылыктар»1- тарауында берiлуiмен келiспеймiз. Эйткенi, бул тараудыц ата-уы айтып тургандай, жеке адам шыр етiп дYниеге келген кезiнен бастап, кылмыстык - кукыктык катынас туындайды. Ал элi дYние есiгiн ашпаган емiршецдi (курсактагы урыкты) калай бiз жеке тулга деп (клондау кезшде) карастырамыз. Зац тiлiнде ол элi адам деп танылмайды. Ал кылмыстыц жа-салу мэнi жасанды адамды урыксыз емiрге келтiру процесi жайында.
Мундай сурактыц дурыс шешiмiн медицина тшмен айтсак, белгiлi бiр уакыт аралыгында ана жатырында урыктыц жетiлуiмен, болашак нэрестенiц калыптасуы деп тусшуге болады. Сондыктан бул кылмыс жасалганда езге объектiге кол сугушылык жасалатынын айткымыз келедi. Тиiсiнше, кылмыстыц объекта де езге когамдык
1 ЦазацстанРеспубликасыныцКонституциясы 1995ж. 30тамыз. http://adilet.zan.kz/kaz/docs/K950001000
2 Цазацстан Республикасыныц Цылмыстыц кодекс!. - Алматы: ЖШС «Издательство «Норма-К», 2016. -240 б.
катынастар болады.
^олданыстагы ^ылмыстык кодекстщ 129 -бабыньщ 1-бeлiмiнде берiлген бiрнеше жеке эрекеттердщ кeзделуi расында, кылмыс 6ïp адамныц жеке жасай салатын кылмыстык к¥кык бузушылыгына жат-пайды. Бул кылмыс басынан бастап - ак, бiрнеше адамдардыц (мамандардыц) жо-спарлауымен, келiсулерiмен жасалатын кукыкка кайшы эрекет екендiгiн байкаймыз.
Заци нормалардыц бiркелкi жазылуы кажет кагидасын басшылыкка ала отырып, зац техникасыныц бузылгандыгы деп турганымыз, ^ылмыстык кодекстщ жекеле-ген нормаларыныц 1-бeлiмiнде (жай курам) жасалатын когамга кауiптi эрекеттщ тYсiнiгi берiлiп, ол калай жасалганда кылмыстык кукык бузушылык болатыны туралы тYсiнiк берiлген. Ал аталган кылмысты жогарыда айткандай жеке бiр адаммен жасалмайтынын ескерсек, сараланган кылмыс курамыныц белгiлерi тиiстi баптыц бeлiмiнде кeрсетiлуi кажет.
Ендi кылмыстыц объектiсi жайында айтар болсак, кылмыстык кукык теория-сына сэйкес, кылмыстыц объекта - бул кылмыстык зацмен коргалатын когамдык катынастар.
Е.1. ^айыржанов, объект кылмыс курамыныц мшдетп элементтерiнiц бiрi болып танылады, сондыктан кылмыс объектiсi болмаса кылмыс та болмайды. Цылмыс ретiнде танылып, кылмыстык зацда кeзделген кез-келген когамга каушт эрекет белгiлi бiр объекпге кол сугады. ^ылмыстык кол сугушылык жасалган кезде объектiге айтарлыктай немесе елеулi залал келтiру каупi тeнедi не келедi.
Цылмыстыц объектiсiн дурыс аныктау кылмыстыц жасалганы Yшiн кылмыстык жауаптылык шегiн жэне ны-санын, кылмыстык эрекеттiц элеуметтiк жэне кукыктык табигатын аныктауга кeмектесетiнiн айткан болатын [1, 50 б.].
А.Б. Бекмагамбетовтыц пiкiрiнше, кылмыстыц объектiсi - эрекеттеп кылмыстык зацныц коргауына алган аныкталган когамдык катынастардыц жиынтыгы [2, 101 б.].
Дегенмен, адамды клондау кылмыс курамыныц объекпсш аныктау барысында галымдар арасында да эртYрлi кeзкарастар бар.
^.Ж. Балтабаев, «Адамды клондау» курамы«Жекеадамгакарсыкылмыстыккукык
бузушылыктар» тарауында берiлгенiмен келiспейтiндiгiн айткан. Ягни, егер осы тарауда керсетшсе, онда топтык объектi адамныц бостандыгы болуы кажет. Ал элi емiрге келмеген адамныц бостандыгы калай кылмыстыц объекта болып, калай зацмен коргалуы кажет деген мэселенi кетерген. Еалымныц пiкiрiнше, бул кылмыс курамын ^ылмыстьщ кодекстiц «Медициналык кылмыстык кукык бузушылыктар» тарау-ына немесе «Халыктыц денсулыгына жэне имандылыкка карсы кылмыстык кукык бузушылыктар» тарауына енгiзген дурыс болады [3,86-87 б.].
Ал аталган «Адамды клондау» нормасы кандай елдердiц ^ылмыстык зацдарында карастырылганы туралы сез етсек, мыса-лы, Молдова Республикасыныц ^ылмыстык кодексiнде «Эскери кылмыстар, бейбiтшiлiк жэне адамзат каушаздшне карсы кылмыстар» - деп аталатын 1 - тарауыныц 144-бабында кезделген3.
Эстония ^ылмыстык кодексшщ 1202 -бабыныц «Эмбрионмен тыйым салынган эрекет» 2 -тармагында «урыктандырылган жумыртка клеткасыныц ядросын баска эмбрион, урык, тiрi немесе елген адамныц эм-брионымен уксас эмбрион куру максатында ауыстыру» жауаптылыгы кезделген4.
Сондай-ак, Румыния ^ылмыстык кодексiнде «Клондау жэне адам эмбрионын зацсыз куру» 195 - бабы 1- белiмiнде «Адам эмбриондарын баска да максаттарда куру» жэне 2 - белiмiнде «Клондау, кез келген тiрi немесе елген баска адамныц генетикалык уксастыгын жасау» Yшiн жауаптылык карастырылган5.
Элеуметпк желiдегi акпараттарга CYЙенсек, бiр клонды жасау Yшiн жYЗ эйелдiц аналык урыгы, эр эйелден он урыктан алганда мыц урыктан бiр урык кана клонныц пайда болуына жарамды болатыны аныкталган. Эйелдердiц аналык урыгынан гендерiн алып тастап, тапсырыс берген эйелдiц клеткасынан гендерiн алып, жатырга салады. Содан кейiн тогыз ай бойы ана курсагында жетшген бала кажеттi адам-нан айнымай дYниеге келетiнi айтылган.
Сондай-ак эйелдердщ босану сэтiнде кеп жагдайда баланыц тYсiп калуы немесе нэрестенщ денсаулыгында акау болуы, елi туылуы сиякты бакытсыздыктар жиi кайталанады. Клондалган балалардыц елу пайызы жатырда кез жумады, ал аман туган балалардыц кебi ерте жасында кайтыс бола-
3 Уголовный кодекс Республики Молдова от 18 апреля 2002 года №985-XV(c изменениями и дополнениями на 20.07.2017 г.) http://online.zakon.kz/Document/?doc_id=30394923
4 Уголовный кодекс Эстонии. http://www.crime.vl.ru/index.php?p=1332&more=1&c=1&tb=1&pb=1#mo re1332
5 Уголовный кодекс Румынии. http://ugolovnykodeks.ru/2011/11/ugolovnyj-kodeks-rumynii/61/
ды екен [4].
Сонымен 6Ï3 жогарыда «Адамды клондау» кылмысыныц объектюше катысты гылыми, зацнамалык жэне когамдык пiкiрлерге кыскаша талдау жасадык. Деген-мен, ^.Ж. Балтабаевтыц «Адамды клондау» кылмыс курамын «Халыктыц денсулыгына жэне имандылыкка карсы кылмыстык кукык бузушылыктар» тарауына жаткызу керек де-ген пiкiрiмен келiсуге болады.
Адамдарды клондау адамгершшк кылыктарга мYлдем жат эрекет. Аталган кылмыс жасалган уакытта кептеген эйелдердщ денсаулыктарына жасанды тYрде зиян келедi жэне имандылыкка катысты когамдык катынастарга кол сугылады.
Ягни, аталган кылмыстыц топтык о6ъектiсi - «Халыктыц денсаулыгы жэне имандылыгына кол сугатын когамдык катынастар» танылады. Тiкелей объекта -«суррогатты ананыц денсаулыгы жэне кадiр-касиетi» болады.
Сондыктан 6iздiц ойымызша, «Адамды клондау» кылмыс курамы ^азакстан Республикасы ^ылмыстык кодексшщ «Халыктыц денсулыгына жэне имандылыкка карсы кылмыстык кукык бузушылыктар» тарауында берiлуi кажет.
^ылмыстыц о6ъективтiк жагы - бул когамга кауiптi колсугушыльщтыц сырткы керiнiсi.
I.E. ^айыржановтыц пшршше, кылмыс курамыныц о6ъективтiк жагы - бул кылмыстык-кукыктык коргау о6ъектiлерiне кол сугылатын, когамга кауiптi эрекеттiц сырткы байкалуын сипаттайтын, сондай-ак колсугушылыкпен байланысты о6ъективтi жагдайларда зацмен кезделген белгшердщ жиынтыгы [1, 69 6.].
^ылмыстыц о6ъективтiк жагы кылмыстык эрекеттердi саралау барысындагы зацдылык мэндi 6елгiлердiц жиынтыгы. ^ылмыстыц о6ъективтiк жагыныц мiндеттi белгшерше эрекет, кылмыстыц нэтижесi жэне оларды байла-ныстырып туратын се6ептi байланыс жата-ды. Ал косымша белгшерше уакыт, жагдай, кылмыстыц жасалу орны мен тэсiлi жатады.
Eндi аталган белгшерге токталатын болсак, ^ылмыстык кодексте зац шыгарушымен «кылмыс жэне кылмыстык терю кылык угымдары» 10-6апта кезделген нормада, аталган кукык бузушылыктардыц эрекет жэне эрекетаздшпен жасалатыны туралы айтканымен, накты аныктамасы 6ерiлмеген.
Дегенмен, кукыктык эдебиеттерде «эрекет жэне эрекетаздш» терминдерiне келесi аныктама усынылган: «кылмыстык эрекет - бул адамныц сырткы мшез-кулкыныц 6iр немесе бiрнеше эрекеттерi,
сондай - ак белгш 6iр техникалык куралдарды, ендiрiстiк процестерд^ о6ъектiлердiц касиеттерiн пайдалануы.
^ылмыстык эрекетаздш - бул кiнэлi адамныц казiргi жагдай бойынша жасаган жэне жасай алатын iс-эрекеттерiн орындамаганынан керiнiс тапкан енжар мiнез-кулык эрекетi» [5, 23 6.].
Клондау кылмысыныц жасалу ерекшелш де сол, тек кана эрекетпен жасалатындыгы жэне бул эрекеттердi тэжiрибеде 6iр адамныц орындауы мYмкiн емес.
Гылыми макалаларда кезделгенiндей, клондау кылмысы тек кана 6елсендi ю-эрекетпен жасалады жэне бул адамныц мшез-кулык эрекеттерiнiц тутас жиынтыгын камтиды: адам организмi клеткасынан (соматикалык, ягни жыныстык емес) ядро 6елiп алады. Содан кешн соматикалык клетканыц ядросы жумыртка клеткасыныц уяшыгына енгiзiледi. Жумыртка клеткага енгiзiлген (салынган) жаца ядро электрлi токтыц эсерiнен 6елiнедi. Сейтш эмбрион байкалады [6, 7-9 6.].
Эмбрион деп турганымыз, болашакта емiрге келетiн 8 аптага дейiнгi даму сатысындагы адам [7].
Содан кешн клондалган эмбрион сур-рогатты ананыц жатырына салынады, онда шынайы - биологиялык туылганга дейiн есiп жетшедь Мундай тэжiри6енi еткiзу Yшiн мамандардыц пiкiрi бойынша, 6iршама галымдардыц тобы, шагын зертхана жэне 1-2 миллион А^Ш доллары келемiндегi 6юджеттi кажет етедi екен [6, 6-7 6.].
Адамды клондау кылмысыныц объективтш жагы келес эрекеттердi жасау-дан кершю табады:
1) адамды клондау;
2) адам эмбрионын коммерциялык, эскери немесе енеркэсштш максаттарда пайдалану;
3) жыныстык жасушаларды немесе адам эмбрионын дэл осы максаттарда ^азакстан Республикасынан экету.
Дегенмен, кылмыстыц жасалу мэш баска да тулгалармен гылыми жэне медициналык кызметтер аркылы тэж1рибелер жYргiзу максатымен кылмыс жасауга 6iрiгуi, тэжiри6енi жариялаусыз жYзеге асыру ерекшелiгiнде болып тур. Ягни, мундай эрекет ^ылмыстык кодексте кезделген сы-байлас катысумен жасалган эрекет деп сара-лануы кажет.
^азакстан Республикасы ^ылмыстык кодексiнiц 27-бабы: «Eкi немесе одан да кеп адамныц касакана кылмыстык кукык бузушылык жасауга касакана бiрлесе катысуы кылмыстык кукык бузушылыкка сыбайлас катысу деп танылады». Аталган аныктамага сэйкес кылмыска
катысушылардыц эрекеттерi объективт жэне субъективтi жагынан да бiрiгулерiн та-лап етедь
Клондау бойынша катысудыц объективтi белгшерше келетiн болсак:
- екi жэне одан да ^п адамныц бiрлесе кылмыска катысуы;
- эркайсысыныц эрекет! eзге де катысушылардыц эрекет жасауы Yшiн мiндеттi шарты болып табылатындыгы;
- катысушылардыц эрбiрiнiц эрекетi жалпы кылмыстык нэтижемен себептi бай-ланыста болады.
Ал адамды клондауда сыбайлас катысудыц субъективтi белгiсi туралы айтар болсак, мунда зац шыгарушы тек касакана жасалатынына ерекше кeцiл аударган.
Сыбайлас катысудыц нысаны мунда - уйымдастырушы, айдап салушы жэне кeмектесушi, орындаушылардыц катысуымен жасалатын кYPделi катысу (Кылмыстык кодекстiц 28,29 баптары).
Аталган кылмыстыц объективт жагы екi не одан да ^п орындаушылардыц арнайы бiлiмдерi мен дагдыларыныц мiндеттi болу-ымен, накты эрекеттiц ерекше сипатымен, кылмыс курамыныц объективт жагыныц эртYрлi ю-эрекеттерш орындаудан кeрiнедi (КК -тщ 28 б. 2 б.).
Адамды клондау барысында ^теген тулгалармен (мамандармен) алга койылган нэтижеге жету Yшiн жэне оны белсендi тYPде камтамасыз етуде уйымдастырушы мацызды роль аткарады (КК -тiц 28 б. 3 б.). Оныц эрекетiнiц eзге де сыбайлас катысушылардан ерекшелiгi, кылмыс жасауга дайындык усынысы, eзге де тулгаларды тартуы, кылмыстык iс-эрекетке жоспарын дайында-уда белсендi катысуы, кылмыстык эрекетке басшылык жасауы, барлык катысушылардыц эрекеттерш кадагалап отыруынан кeрiнедi.
Накты кылмыстык эрекеттщ жаса-лу барысында ол орындаушыныц ролiн де жэне айдап салушыныц, кeмектесушiнiц ролдерiн де немесе кезек-кезек аткаруы да мYмкiн. ¥йымдастырушыныц адам-ды клондау кылмысын жасау барысында тулгаларды тартуы, кылмыска дайында-луы жэне уйымдастыруы бойынша eзге де эрекеттермен катар жYзеге асырылады. Бул кылмыстыц жасалуында айдап салушыныц жеке кызметшщ мэнi жок.
Кылмыстыц жасалуында кылмыска кeмектесушi ерекше роль аткарады (КР КК 28 б. 5 б.). Ол кылмыстыц объективтж жагын курайтын эрекеттерге катыспай-ак, алдын ала белсендi араласып кетедь Мунда шугыл тYPде катысушылар Yшiн кажеттi ин-теллектуалды жэне накты ю-эрекет аркылы да кeмек кeрсетiлуi мYмкiн.
Интеллектуалды кeмектесуге
акпараттарды усынуы, кецестер мен нускаулар беруi (мысалы: акушерлiк кeмек, генетика, молекулалык биология саласында мамандардыц кецес жэне т.б.), сондай-ак кылмыс жасау куралдарын, заттарды алып келу немесе жасыру туралы алдын ала уэде беруi жатады. Ал накты ю-эрекет аркылы кeмектесуге орындаушыга дайындык бары-сында куралдарды усыну (мысалы: акша, лабораторлык жабдыктар, медициналык куралдар) эрекет немесе кылмыс жасауына карсы болатын кедергiлердi жоюы (мысалы: операция жасауга жэне одан кешн ау-руды палатага жаткызу Yшiн де медицина мекемесшдеп бас дэрiгердiц келiсiмiн алуы) жатады.
Казакстан Республикасы Кылмыстык кодексшщ «Адамды клондау» 129-бабыныц мэтшше (нормасына) назар аударсак, зац шыгарушымен кылмыс курамыныц мiндеттi белгiсi ретшде кандай да бiр зардаптар кeрсетiлмеген. Сондыктан, бап бойынша накты клондау нэтижесшен тэуелсiз, адамды клондау YPДiсiнiц жасалганы аныкталса, аякталган кылмыс ретшде Кылмыстык кодекс бойынша жауаптылык туындайды.
Ал баптыц диспозициясында кeрсетiлмеген eзге де материалдык зардаптар орын алса, оныц iшiнде суррогат-ты ананыц eлiмi немесе эртYрлi дэрежедегг ауырлыкта денсаулыкка зиян келетiн бол-са, Кылмыстык кодекстiц 104-бабы «Абай-сызда казага ушырату» мен 114-бабы «Денсаулыкка абайсызда ауырлыгы орташа не ауыр зиян келтсру» бойынша косымша са-ралауды кажет етедi.
Норманыц диспозициясында сырткы дYниенiц (мысалы: ар-намыс, мораль, этика жэне т.б.) материалды заты болып та-былмайтын, когамдык катынастарды бузу нэтижесшде пайда болатын материалдык емес зардап аныкталмаган.
Кылмыстык кодекстiц 129 - бабы репродуктивт клондау Yшiн кылмыстык жауаптылыкты карастырады, кылмыстык нэтижеге кол жеткiзiлетiн кезецнщ сэтi, клондалган бала eмiрiнiц басталганы туралы кезецдi айтуга болады. Бул кезец бiрiншi дем алуынан, ягни, жаца туган баланыц eкпесi тыныс алып, бiрiншi дауыс шыгаруынан ба-сталады.
Егер диспозицияда ^зделген кылмыстык нэтижеге жетуге багытталган эрекет оныц орын алуына алып келмесе, кылмыс аякталган кылмыс болып таныл-майды. Сондай - ак, егер клондалган эмбрион eзiнiц дамуын токтатса, тYсiк тастау орын алса, киындыктар туындаса, аборт жасауга алып келсе немесе оныц босануына дешн суррогатты ана кайтыс болса, кiнэлi тулганыц эрекетiн еркшен тэуелсiз акырына
дешн жетюзбегендЫ бойынша, тiкелей касакана кылмыс жасауга багытталган эрекет - адамды клондауга окталганы Yшiн жауаптылыкка тартылуы кажет (КР КК 24 б. 3 б. 129 б. 2 б.).
Егер кшэлшщ эрекет езшщ еркiнен тыс ерте кезецдерде акырына дейiн жеткiзiлмесе - кылмыска сыбайлас катысушыларды iздестiру, кылмыс жасауга сез байласу, кылмыс куралдарын iздестiру, зертхана жабдыктарын эзiрлеу немесе бейiмдеп жасау жэне оны жасау Yшiн езге де жагдайларды ойластырса - адамды клондауга дайындалу Yшiн жауаптылык туындайды (КР КК 24 б. 1 б. 129 б. 2,3 б.).
Адамды клондаудыц объективтш жагыныц мшдетп белгiсi Кылмыстык кодекстiц 129 бабыныц диспозициясында кезделген кылмыстык эрекетпен зардаптыц арасында себептi байланыс танылады.
Жасалатын эрекет кылмыстыц нэтижесiмен себепт байланыста болады, егер:
Когамга каушт зардап болганга дейiн объективтiк жактыц барлык эрекеттерi жа-салса. Мунда белгш бiр уакыттыц етуiнде Yзiлiс болмауы керек, сондай-ак ол шынайы физикалык-биологиялык YPДiстiц дамуымен байланысты. ЖYктiлiктiц ец аз мерзiмi 28 апта немесе 196 ^н еткеннен кешн емiрге баланыц келуi мYмкiн.
Баланыц емiрге келуiне байланысты экесш аныктауга катысты зацдарда, «Баланыц туу тегiн аныктау» 47-бабыныц 3-белiмiнде «Бала неке (ерлi - зайыптылык) бузылган, ол жарамсыз деп танылган кез-ден бастап немесе бала анасыныц жубайы кайтыс болган кезден бастап ею жYЗ сек-сен кYн шшде туган жагдайда, анасыныц бурынгы жубайы баланыц экесi болып та-нылуы мYмкiн» - делiнген6.
Ягни, адамды клондау жолымен адам эм-брионын куру жэне оны суррогатты ананыц жатырында имплантациялау 196 кYннен 300 ^нге дейiнгi мерзiмде баланыц туылу кезецiндегi уакыт бойынша орналастыры-луы керек.
Кiнэлi тулгалардыц эрекетi тек жасалган эрекет Yшiн гана емес, сондай-ак баптыц диспозициясында кезделген зардапты жа-сау сэтiнен басталуы кажет. Эйткенi езге де эрекет емес (мысалы, шынайы-биологиялык
урыктандыру немесе урыктандыру), келетiн зардап накты оныц нэтижесi болуы керек.
Сондай-ак кiнэлi тулгалардыц эрекетi сезсiз кылмыстык нэтижеге экелуi тиiс.
Объективтiк жактыц косымша белгiлерiнiц iшiнде кылмыстыц жасалу тэсш айтарлыктай мацызды. Кылмыстыц жасалу тэсiлi - бул когамга каушт эрекеттi жасай-тын кiнэлi тулганыц колданатын эдiстерi мен тэсiлдерiнiц жиынтыгы. Казакстан Ре-спубликасы Кылмыстык кодексшщ 129 ба-бында зац шыгарушы кылмыстыц жасалу тэсiлiн накты керсетпейдь
Дегенмен, диспозицияда кезделген «адамды клондау» деген терминнщ мэнi «клондау аркылы адамныц пайда болуы» - бул кылмыстыц жасалу тэсшн керсетедi. Кылмыстыц жасалу тэсшне бурын елiп калган кез - келген адамныц (тура генетикалык тYпнускасын) клонын жасау жатады. Бул Yшiн елген адамныц хромосо-масы жиынтыгыныц тура кешiрмесi кажет. Мундай клеткалар елген адамныц денесшен алынады.
Ал кылмысты жасау куралына кiнэлi тулгалармен колданылган куралдарды, кылмыстыц жасалуына кемегi тиген материалдык заттарды жаткызуга болады (клондау Yшiн бул зертханалык жабдыктар, медициналык курал - саймандар).
Кылмыстыц жасалу жагдайлары -бул мэн-жайлар, емiр CYPУ жагдайлары, кылмысты жасау жагдайлары. Зацмен айкын кезделген жагдайда, жагдай зацды болып та-былады. Кылмыстык кодекстiц 129 - бабын-да осы кылмыстыц жасалуы жагдайыныц тiкелей немесе жанама нускауы кезделмеген.
Кылмыстыц жасалу уакыты мен орны шын мэнiнде накты жагдайдыц курамдас белiктерi болып табылады. Алайда олар-ды объективтi жактыц жеке - дара белгiлерi ретшде белiп карауга болады. Объективтiк жактыц косымша белгiлерi ретiнде таныла-тын кылмыстыц уакыты мен орныныц накты курамда ешкандай мэнi жок.
Дегенмен, жогарыда айтылгандарды тужырымдай келе, бiз «Адамды клондау» нормасыныц объектiсiн аныктау мэселесше жэне объективтiк жагыныц жасалу жагдайларына, оныц дурыс саралануына кукыктык талдау жасадык.
ЭДЕБИЕТ
1. Каиржанов Е.И. Уголовное право Республики Казахстан (общая часть): Учебник для высших учебных заведений. - Алматы: Арда, 2006. - 248 с.
6 Неке (ерлi - зайыптылык) жэне отбасы туралы. Цазацстан Республикасыныц 2011 жылгы 26 желтоцсандагы № 518 - IV кодека. http://adilet.zan.kz/kaz/docs/K1100000518
2. Бекмагамбетов А.Б., Ревин В.П. Уголовное право Республики Казахстан. Общая часть. Учебник. 2-ое изд., перераб. И доп. /Под ред. д.ю.н., профессора, заслуженного деятеля науки Российской Федерации Ревина В.П. -Алматы: Жет1 Жаргы, 2015. -504 с.
3. Уголовное право Республики Казахстан: Особенная часть в 2-т.: Учебник для вузов / Отв.ред. И.И. Рогов, К.Ж. Балтабаев, А.И. Коробеев. - Алматы: Жет1 Жаргы, 2016. -500 с.
4. Цоцыр А. Юсш клондау цайда апарады? http://islam.kz/kk/articles/islam-jane-qogam/ kisini-klondau-qaida-aparady-835/#gsc.tab=0
5. Уголовное право Республики Казахстан. Особенная часть: Учебник. Под ред. д.ю.н., проф. И.И. Рогова., к.ю.н., проф. С.М. Рахметова. - Алматы: Жетi жаргы, 2003. - 792 с.
6. Эйнсуорт К., Анастасвами А., Коэн Ф., Конкер Д., Грэхем-Роу Д., ЛеПэйджМ., Сэ-мил И. «Не сегодня, так завтра //Ломоносов» № 2/8 Февраль 2003 г. С. - 7-9.
7. Зародыш. Медицинская энциклопедия. http://www.medical-enc.ru/8/zarodysh.shtml.
REFERENCES
1. KairghanovE.I. Criminal law of Republic of Kazakhstan (generalpart): Textbookfor higher educational establishments. Almaty: Conscience, 2006. - 248p.
2. BekmagambetovА.Б., Revin B.P. Criminal law of Republic of Kazakhstan. General part. Textbook. 2th publ,. To bend a ball./ Under red. of doctor of legal sciences., professor, honoured worker of science of Russian Federation Ревина VP. -Алматы: Seven Charters, 2015. - 504p.
3. Criminal law of Republic of Kazakhstan: Special part in 2-v.: Textbook for institutions of higher learning. managing editor I.I. Rogov, KG. Baltabaev, А.1. Korobeev. Almaty: Seven Charters, 2016. - 500 p.
4.Konyr A. Kisini clondau kaida aparadi? http://islam.kz/kk/articles/islam - jane - qogam/ kisini - klondau - qaida - aparady - 835/#gsc.tab=0
5. Crime right for Republic of Kazakhstan. Special part: Textbook. Under ред.of managing editor I.I.Rogov., candidate of legal sciences, professor S.M. Rahmetova. Almaty: Seven charters, 2003. - 792 p.
6. EinsuortK., Anastasvami A., Cohen of Ф., Konker D., Grehem-Roi D., LePeidghM., Сэмил И. Or today, so tomorrow //Lomonossov» № on February, 2/8 2003 of С. 7-9.
7.Zarodysh. Medicinskay aencicklopedia. http://www.medical-enc.ru/8/zarodysh.shtml
УДК 343.131.4
ЦАЗАЦСТАН РЕСПУБЛИКАСЫНДА ТАРАПТАРДЫЦ ЖАРЫСПАЛЫЛЫГЫ МЕН ТЕЦ Ц¥ЦЫЛЫГЫ НЕГ1З1НДЕ ЦЫЛМЫСТЫЦ СОТ 1С1Н ЖУЗЕГЕ АСЫРУ ЦАГИДАТЫН 1СКЕ АСЫРУДЫЦ КЕЙБ1Р МЭСЕЛЕЛЕР1
Эсет ОралFазы¥лы БалFынтаев
Казацстан Республикасыныц Жогаргы Соты жанындагы Сот тврелiгi Академиясыныц эюмштк жэне цылмыстыц сот тврелiгi мэселелерт зерттеу Гылыми орталыгыныц басшысы, PhD докторы Астана ц. Казацстан Республикасы; е-mail: aset.balgyntaev@yandex.kz
Tyüíh свздер: цылмыстыц процесс; цагидат; жарыспалыц; тец цуцылыц; сот бацылауы; цоргаушы.
Аннотация. Мацалада Казацстан Республикасыныц цылмыстыц сот шн ЖYргiзудегi тараптардыц жарыспалыгы мен тец цуцылыгы цагидатын шке асырудыц кейбiрмэселелерi талданган.
Кылмыстыц процестт зацнаманыц цуцыц цолдану тэжiрибесiнде тараптардыц жарыспалыгы мен тец цуцыцтылыгы цагидатын цамтамасыз ету взектi мэселелердщ бiрi болып табылады. Осы орайда, мацала аясындагы зерттеу бойынша бул цагидатты wm асыруды жетiлдiруге багытталган шараларды эзiрлеу квзделедi.
Зерттеу урдшнде автор анализ, синтез, салыстырмалы-цуцыцтыц, тари-хи, цурылымдыц - ЖYйелiк, статистикалыц, нацтылы-элеуметтж жэне цуцыцтыц болжамдыц гылыми эдштерт цолданды.
Аталган мэселе бойынша цазацстандыц зац гылымында жаца цылмыстыц процестт зацнамага негiзделген кешендi зерттеулер ЖYргiзiлмегендiгiн атап вту керек.
