CC BY
443. Кашкин С.Ю., Четвериков А.О. Право Евразийского экономического союза. Учебник. - Москва: ООО «Проспект», 2015. - 410 стр. Интернет-ресурс https://books.google.ru/boo ks?id=8OqwCgAAQBAJ&printsec
REFERENCES
1. Poslanie Prezidenta Respubliki Kazahstan N.Nazarbaeva narodu Kazahstana. 31 yanvarya 2017 g. «Tret'ya modernizaciya Kazahstana: global'naya konkurentosposobnost'» // Internet-resurs http://www.akorda.kz/ru/addresses/addresses_of_president/poslanie-prezidenta-respubliki-kazahstan-nnazarbaeva-narodu-kazahstana-31-yanvarya-2017-g
2. Batychko V.T. Mezhdunarodnoepravo. Konspekt lekcij. - Taganrog: TTIYUFU, 2011. - 97
str.
3. Kashkin S.YU., CHetverikov A.O. Pravo Evrazijskogo ehkonomicheskogo soyuza. Uchebnik. - Moskva: OOO «Prospekt», 2015. - 410 str. Internet-resurs https://books.google.ru/ books?id=8OqwCgAAQBAJ&printsec
УДК 343
ЦЫЛМЫСТЫЦ ЖОЛМЕН АЛЫНГАН К1Р1СТЕРД1 ЖЫЛЫСТАТУГА ЦАРСЫ 1С ЦИМЫЛ ЖЭНЕ ТЕРРОРИЗМ МЕН ЭКСТРЕМИЗМД1 ЦАРЖЫЛАНДЫРУ ПРОБЛЕМАЛАРЫ
Алмас Цанат^лы Цанатов
Зац зылымдарыныц кандидаты, Астана ц., Казацстан Республикасы; e-mail: [email protected]
Ерлан Цадiржан¥лы Ахметов
Казацстан Республикасы Зацнама институтыныц Куцыцтыц мониторинг орталыгыныц гылыми цызметкерг, цуцыц магистр1, Астана ц., Казацстан Республикасы; e-mail: [email protected]
Ty^h свздер: юр1стерд1 жылыстату; терроризмд1 царжыландыру; экстремизмге царсы гс цимыл; царжылыц барлау цурлымдары; алдын алу; зацнаманы жетглдгру.
Аннотация. Мацала авторы «арам ацшаны» жылыстату саласындагы арнайы зацнамага криминологиялыц талдау жасаган, сонымен б1рге терроризмд1 царжыландыруга царсы гс-цимыл саласындагы зацнаманы нэтижелг цолдануды квздейтт тигмдг цуцыцтыц механизмдер усынган. Кылмыстыц жолмен алынган тр1стерд1 зацдастыруга (жылыстатуга) жэне терроризмд1 царжыландыруга царсы iс-цимыл туралы Зацды егжей-тегжей (маниторинг) талдау жекелеген кемшiлiктердi аныцтауга мYмкiндiк бердi, олар: олцылыцтар, карама-цайшылыцтар, нормаларды цолданудыц цуцыцтыц салдарын мини-мизациялау мацсатында бланкеттшк пен коррупциогендшк. Реттеу пэншц шегт тер-роризммен цатар, экстремизм мен сепаратизмды цосу арцылы кецейту туралы сурацты царастыру усынылды. Бул саладагы салыстырмалы-цуцыцтыц зерттеу царжылыц барлау цурлымымен ЖYргiзiлетiн алдын-алушылыц шаралардыц нэтижелт туралы мэселеш квтеруге алып келедi. Осы саладагы шетел тэжiрибесiн зерттеудi ескере отырып улттыц зацнаманы жетiлдiру бойынша нацты усыныстар бершген.
Колданыстагы халыцаралыц жэне улттыцзацнаманыц, заци жэне арнайы эдебиеттщ, терроризмдi царжыландыруга царсы w-цимыл саласындагы цуцыц цолдану тэжiрибесiнiц квп мвлшерт цабылдаудыц нэтижелiлiгi Yшiн, талдау материал шартты тYрде Yш бвлiмге бвлiнедi: 1. Зерттелетт саладагы Казацстан территориясында цалыптасцан зацнаманыц талдауы; 2. Колданыстагы Казацстан Республикасы «Кылмыстыц жолмен алынган кiрiстердi зацдастыруга (жылыстатуга) жэне терроризмдi царжыландыруга царсы w-цимыл туралы» Зацыныц жекелеген кемшiлiктерi; 3. ¥лттыц зацнаманы жетiлдiру бой-ынша усынымдар.
К ПРОБЛЕМЕ ПРОТИВОДЕЙСТВИЯ ОТМЫВАНИЮ ДОХОДОВ, ПОЛУЧЕННЫХ ПРЕСТУПНЫМ ПУТЕМ, И ФИНАНСИРОВАНИЮ ТЕРРОРИЗМА И ЭКСТРЕМИЗМА
Канатов Алмас Канатович
кандидат юридических наук, г. Астана, Республика Казахстан; e-mail: [email protected]
Ахметов Ерлан Кадиржанович
Научный сотрудник Центра правового мониторинга Института законодательства Республики Казахстан, магистр права, г. Астана, Республика Казахстан; e-mail: [email protected]
Ключевые слова: отмывание доходов; финансирование терроризма; противодействие экстремизму; подразделение финансовой разведки, профилактика, совершенствование законодательства.
Аннотация. Автором статьи дан криминологический анализ профильного законодательства в сфере отмывания «грязных денег», а также предложены оптимальные правовые механизмы, предусматривающие эффективное применение законодательства в области противодействия финансированию терроризма. Детальный анализ (мониторинг) Закона «О противодействии легализации (отмыванию) доходов, полученных преступным путем, и финансированию терроризма» позволил показать отдельные недостатки: пробелы, коллизии, бланкетность и коррупциогенность норм с целью минимизации правовых последствий при их применении. Предложено проработать вопрос о расширении предмета регулирования, где наряду с терроризмом также включить экстремизм и сепаратизм. Сравнительно-правовое исследование в данной области приводит к постановке вопроса о результативности профилактических мер подразделением финансовой разведки. С учётом исследования зарубежного опыта в этой области были даны конкретные рекомендации по совершенствованию национального законодательства.
Для результативности восприятия большого пласта действующего международного и национального законодательства, юридической и специальной литературы, правоприменительной в области противодействия финансированию терроризма, аналитический материал условно будет разделен на три части: 1. Анализ сложившегося на территории Казахстана законодательства в исследуемой области; 2. Отдельные недостатки действующего Закона РК «О противодействии легализации (отмыванию) доходов, полученных преступным путем, и финансированию терроризма»; 3. Рекомендации по совершенствованию национального законодательства.
ON THE PROBLEM OF COUNTERING MONEY LAUNDERING, OBTAINED BY CRIMINAL MEANS, AND FINANCING OF TERRORISM AND EXTREMISM
Kanatov Almas Kanatovich
Candidate of Juridical Sciences, Astana, the Republic of Kazakhstan; e-mail: [email protected]
Akhmetov Erlan Kadirzhanovich
Researcher at the Center for legal monitoring of the Institute of legislation of the Republic of Kazakhstan, master of law, Astana, the Republic of Kazakhstan; e-mail: [email protected]. kz
Keywords: money laundering; financing of terrorism; countering extremism; the financial intelligence unit, prevention, improvement of the legislation.
Abstract. The author provided criminological analysis of the relevant legislation in the field of laundering of «dirty money», as well as the proposed optimal legal mechanisms for the effective application of legislation on countering the financing of terrorism. A detailed analysis (monitoring) of the Law «On counteraction to legalization (laundering) of incomes obtained in a criminal means andfinancing of terrorism» has shown some shortcomings: gaps, conflicts, blanket
and corruption of potential standards with the purpose of minimizing the legal consequences of their use. The author suggested considering the issue of extension of the object of the regulation, which, along with terrorism would also include extremism and separatism. The comparative legal analysis in this field leads to the question concerning the efficacy of preventive measures of the financial intelligence unit. Taking into account the research on foreign experience in this field, specific recommendations were given on improving the national legislation.
For the effectiveness of the perception of a large stratum of existing international and national legislation, legal and specialized literature, law enforcement practices in the field of on countering the financing of terrorism, the analytical material will be conditionally divided into three parts: 1. Analysis of the legislation in the territory of Kazakhstan in the research area; 2. Certain limitations of the current Law of the Republic of Kazakhstan « On counteraction to legalization (laundering) of incomes obtained in a criminal means and financing of terrorism»; 3. Recommendations for improving national legislation.
^азакстан Республикасы Президент - ¥лт кешбасшысы Н.Э.Назарбаевтьщ 14 желтоксан 2012 жылгы «^азакстан-2050» Стратегиясы калыптаскан мемлекеттщ жаца саяси багыты» атты ^азакстан халкына Жолдауында керсетшген басымдыктардыц бiрi казакстанды; демократия дамы-ту мен мемлекеттшкп одан эрi ныгайту. Атап айтканда, Стратегияда <Жз аймактык каушаздш Yшiн ез жауапкершiлiгiмiздi сезiнудi жалгастыруга жэне Орталык Ази-яны турактандыруга ез Yлесiмiздi косуга кажетпiз. Бiздщ мiндетiмiз - аймактагы ыктимал кайшылыктардц алгышарттарын болдырмау Yшiн кемектесу.
Мемлекет жэне азаматтар радикализмнщ, экстремизмнщ жэне терроризмнщ барлык нысандары мен керiнiстерiне карсы бiрлесе эрекет етуi керек ... Бiз дiни радикализм мен экстремизм кершютерш бейтараптандыру Yшiн бiздщ зацнамамызды жетiлдiруiмiз керек. Сонымен катар бiз терроризмге карсы зацнаманы жетiлдiруiмiз керек. Мемлекет экстремизмдi жэне радикализмдi, олар кай жерде бастау алмаса да, токтатуга тиiс» деп айкындылган [1].
«^азакстан-2050» Стратегиясын iске асы-ру максатында ^азакстан Республикасыныц ¥лттык каушаздш комитетi 2018-2022 жылдарга арналган ^азакстанда дiни экстремизм мен терроризмге карсы ю-кимыл женiндегi мемлекеттiк багдарламаны эзiрледi. Атап айтканда, багдарламада ради-калды идеологияга жэне сотталгандардыц де-радикализациясына, Интернет желiсiне, элеуметтiк желiлерге, букаралык акпарат куралдарына, тYрлi семинарларга жэне зерттеулерге иммунитеттi калыптастыру карастырылган.
Жогарыда айтылгандарды еске-ре отырып, осы «шагын» зерттеудщ криминологиялык талдау объекта
«^ылмыстык жолмен алынган кiрiстердi зацдастыруга (жылыстатуга) жэне терроризмдi каржыландыруга карсы ю-кимыл туралы» ^азакстан Республикасыныц Зацы (будан эрi— Акшаны жылыстатуга карсы iс-кимыл зацы)) болып табыла-ды.1 Зац кылмыстык жолмен алынган кiрiстердi зацдастыруга (жылыстатуга) жэне терроризмдi каржыландыруга, кукыктык карым-катынас субъектшершщ, уэкiлеттi органныц жэне кылмыстык жолмен алынган кiрiстердi зацдастыруга (жылыстатуга) жэне терроризмдi каржыландыру саласындагы ^азакстан Республикасыныц езге де мемлекетпк органдарыныц каржы мониторингi Yшiн кукыктык негiздерiн аныктайды.
Зац, ец алдымен, терроризмдi каржыландыруга карсы ю-кимыл саласындагы зацнаманы жетiлдiруге багытталган. Бул ^азакстан Республикасы Конституциясыныц 18 жэне 39 баптары-на толыктай сай келедi. Ягни, эркiм езшщ жеке салымдары мен жинаган каражатыныц купиясына кукыгы, жазыскан хаттарыныц, телефон аркылы сейлескен сездерiнiц, почта, телеграф жэне езге де байланыс купиясына кукыгы бар, бул кукыкты шектеу тек зацмен тiкелей белгiленген ретте, жагдайларда жэне тэртiппен, жол бершедь Адамныц жэне азаматтыц кукыктары мен бостандыктары тек зацдармен жэне конституциялык тэртiптi коргау максатында, когамдык тэртшт^ адамныц кукыктары мен бостандыктарын, когамныц денсаулыгы мен адамгершiлiк касиетш коргау максатында кажет болатын-дай шамада гана шектелуi мYмкiн.
Сонымен катар, 20 тамыз 2009 жылгы № 5 ^азакстан Республикасы Конституциялык Кецесшщ нормативтiк каулысыныц жаргылык белшнщ 3-тармагында «^ылмыстык жолмен алынган кiрiстердi
1 Цазацстан Республикасыныц 2009 жылгы 28 тамыздагы N 191-IV «Цылмыстыц жолмен алынган юргстердг зацдастыруга (жылыстатуга) жэне терроризмд1 царжыландыруга царсы iс-цимыл туралы» Зацы. http://adilet.zan.kz/rus/docs/K1200002050
зацдастыруга (жылыстатуга) жэне терроризмдi царжыландыруга карсы ic-кимыл туралы» ^азакстан Республикасыныц Зацын жэне ^азакстан Республикасы Парламентiмен кабылданган «^азакстан Республикасыныц кейбiр зацнамалык актiлерiне зацсыз жолмен алынган кiрicтердi зацдастыруга (жылыстатуга) жэне терроризмдi каржыландыруга карсы ic-кимыл мэcелелерi бойынша eзгерicтер мен толыктырулар енпзу туралы» Зацын ^азакстан Республикасы Конституциясына сай келетiнiн тану бекiтiлген.
колданыстагы халыкаралык жэне улттык зацнама, кукыктык жэне мамандандырылган эдебиеттер, кукык коргау саласындагы кукык колдану прак-тикасы Yлкен децгейiн кабылдаудыц тиiмдiлiгi Yшiн талдау жумысы Yшiн толас-сыз эдicтi коса колданылады: 1. ^азакстан аумагында зерттелетiн саладагы зацнаманы талдау; 2. колданыстагы «^ылмыстык жолмен алынган кiрicтердi зацдастыруга (жылыстатуга) жэне терроризмдi каржыландыруга карсы ic-кимыл туралы» Зацындагы жеке кемшiлiктердi аныктау 3. ¥лттык зацнаманы жетiлдiру бойынша накты усыныстар.
Сонымен,
Коллизия тудыратын Зац нормаларына катысты
Акшаны жылыстатуга карсы ic-кимыл зацныц 1-бабыныц 13) тармакшасына сэйкес уэкшетп орган каржы мониторингiн жYзеге асыратын жэне зацга сэйкес кылмыстык жолмен алынган кiрicтердi зацдастыруга (жылыстатуга) жэне терроризмдi каржыландыруга карсы ic-кимыл женшдеп баска да шараларды кабылдайтын мемлекеттiк орган болып табылады. Бул жагдайда мемлекеттiк орган - ^азакстан Республикасы ^аржы миниcтрлiгiнiц ^аржы мониторингi комитетi. Баскаша айтканда, ^азакстан аумагында каржы барлау бeлiмшеci бар.
Айта кететш мэселе, ^азакстан Республикасы ^аржы миниcтрлiгiнiц ^аржы мониторинг комитетi ^азакстан Республикасы ^аржы миниcтрлiгiнiц кузырет шегiнде реттеушi, бакылау-кадагалау функцияларын жYзеге асыратын жэне кылмыстык жолмен алынган каражат жэне терроризмдi каржыландыру саласындагы орталык аткарушы органныц стратегиялык функцияларына катысатын бeлiм болып табылады.2
Сонымен катар, «кiрicтердi зацдастыруга (жылыстатуга) катысты ^азакстан
Республикасыныц кейбiр зацнамалык актiлерiне езгерютер мен толыктырулар енгiзу туралы» ^азакстан Республикасыныц 2015 жылгы 2 тамыздагы № 343-V Зацыныц 12-бабы «Терроризмдi жэне экcтремизмдi каржыландырумен байланысты уйымдар мен тулгалардыц тiзiмiнде» , лацкеспкке параллелдi экcтремизмдi каржыландыруга карсы туру Yшiн талданатын Зацныц ретте-лу такырыбы кецейтiлдi
«Экстремизмге карсы ic-кимыл туралы» ^азакстан Республикасыныц 2005 жылгы 18 акпандагы № 31 Зацы «Экcтремизмдi аныктау жэне жолын кесу бойынша мемлекетпк органдардыц к¥зыретi» 7-бабыныц 1-1) тармакшасына сэйкес Экономикалык тергеу кызмет экcтремизмдi каржыландыру жолдарын, кездерш жэне арналарын алдын-алу, аныктау, жолын кесу бойынша кызметп жYзеге асырады..
Демек, «^ылмыстык жолмен алынган кiрicтердi зацдастыруга (жылыстатуга) жэне терроризмдi каржыландыруга карсы ic-кимыл туралы» жэне «Экстремизмге карсы ic-кимыл туралы» Зацдарында уэкiлеттi органныц кузыретше катысты жасанды кайшылык туындайды.
Зацдар нормаларыныц коллизиясын жою Yшiн екi нуска усынылады
1. Акшаны жылыстатуга карсы ic-кимыл зацныц реттелу такырыбын кецейту. «Терроризм» деген сезден кешн «жэне экстремизм» деген ceздердi косу усынылады.
2. Акшаны жылыстатуга карсы ic-кимыл зацныц 12-бабыныц мэтiнiнде «Экстремизм» терминш алып тастау.
Бiрiншi нуска элдекайда орынды болып кершед^ cебебi терроризм мен экcтремизмдi бiрлеciп карастыру керек жэне оларга карсы тиiмдi кYреc оларды каржыландыруга катысты бiрыцFай шараларын талап етедi.
Сонымен бiрге бiрыцFай кукык корFау мшдетш - терроризм мен экcтремизмдi каржыландыруFа карсы ic-кимылды шешу Yшiн талдаетан Зацныц 3-тарауындаFы (15-19-баптар) уэкiлеттi органныц кузыреттшпн аныктап, осы нормаларды «Экстремизмге карсы ic-кимыл туралы» ^азакстан Республикасы Зацыныц 7-бабы-мен Yйлеcтiру кажет.
Зацныц еcкiрген нормаларына катысты.
Реттеу объектiciнiц кецеюiн жэне, тиiciнше, кылмыстык жолмен алыетан кiрicтердi зацдаcтыруFа (жылыcтатуFа) жэне терроризмдi мен экcтремизмдi каржыландыруFа баFытталFан шаралардыц тиiмдiлiгiн арттыру максатында Зацныц мэтiнiне cэйкеciнше еcкiрген нормалар-
2 Цазацстан Республикасы Царжы министрлтнщ Царжы Monumopumi комитетшц материалдары. http://kfm.gov.kz/ru/.
ды жацарту кажет. Атап айтканда, Зацныц мэтш бойынша «жэне терроризмдi каржыландыру» сез тiркесiн «сондай-ак терроризм мен экстремизмдi каржыландыру» деген тркеамен ауыстыру кажет.
Зацныц кемютштерше катысты.
1. ^азакстан территориясында кылмыстык жолмен алынган кiрiстердi зацдастыру (терроризмдi каржыландыру) жэне терроризмдi каржыландыру тэуекелдерше катысты каржы мониторингi бойынша жылдам езгеретiн халыкаралык стандарттар, сондай-ак улттык зацнамага енгiзiлетiн езгертулер мен толыктырулардыц аукымын ескере отырып, талдалынып отырган Зац атауы мен мэтшше реттеу пэнi туралы триализм мэселеш шешу кажет.
«Терроризммен» бiрге реттеу такырыбы ретiнде «экстремизм» мен «сепаратизмдЬ» карастыру керек.
Реттеу такырыбын кецейту бойын-ша кернекi мысал болып улттык зацдары жэне халыкаралык шарттары табылады. Бiрiншiден, бул «Экстремизмге карсы ю-кимыл туралы» 2005 жылгы 18 акпандагы № 31 жэне екшшщен, «Терроризмге, сепа-ратизмге жэне экстремизмге карсы ^рес туралы Шанхай конвенциясын ратификаци-ялау туралы» ^азакстан Республикасыныц № 316 Зацы.3
^ОСЫМША аргумент (реттеу такырыбын кецейтуде) болып талданган Зацга тэн зацды идеяларды жалгастыруда кылмыстык жауапкершiлiк мэселесi болып табылады. Осылайша, ^азакстан Республикасыныц ^ылмыстык кодексi «Террористiк немесе экстремистiк кызметп жэне терроризмге немесе экстремизмге баска да катысы бар кызметтi каржыландыру» 258-бабында жэне «Криминалдык топтыц кызметш каржыландыру, сондай-ак мYлiктi сактау, белу, каржыландыру арналарын дамыту» 266-бабында кылмыстык кукык бузушылыктар курамы реттеледi.4
Демек, кылмыстык жауапкершiлiкке тарткан кезде «терроризм мен экстремизм» санаттары ажырамас болып келедi. Оныц Yстiне ^ылмыстык кодекстiц 3 бабыныц 30) жэне 39)-тармактарына сэйкес террорлык жэне экстремиста кылмыстардыц аукымды тiзiмi бар.
Зац шыгарушы «^азакстан
Республикасыныц кейбiр зацнамалык актiлерiне кылмыстык жолмен алынган кiрiстердi зацдастыруга (жылыстатуга)
жэне терроризмдi каржыландыруга карсы iс-кимыл мэселелерi бойынша езгерютер мен толыктырулар енгiзу туралы» ^азакстан Республикасыныц 2015 жылгы 2 тамыздагы № 343 Зацында 12-бабында «Терроризмдi жэне экстремизмдi каржыландырумен байланысты уйымдар мен адамдардыц тзбесшде» бекiту аркылы реттеу такырыбын кецейтп.
Сонымен катар, талдалынып отырган Зацныц калган баптары кылмыстык жолмен алынган кiрiстердi зацдастыруга (жылыстатуга) жэне терроризмдi каржыландыруга карсы iс-эрекеттердi гана реттейдi де, экстремизмге (оныц Yстiне се-паратизмге) карсы iс-эрекеттi реттемейдь Жогарыда айтылгандарды жэне Акшаны жылыстатуга карсы ю-кимыл зацныц 2-баптыц 2) тармагында керсетiлгендi келесiдей норманы: «^азакстан Респу-бликасы ратификациялаган халыкаралык шартта Акшаны жылыстатуга карсы ю-кимыл зацнан езгеше ережелер бекiтiлген болса, халыкаралык шарт нормалары колданылады» ескере отырып, терроризм-мен, сепаратизммен жэне экстремизмге карсы ^рес туралы Шанхай конвенциясы-на ережелерш карастырсак, кукыктык реттеу такыбырын кецейту кажеттiлiгi, жэне сэйкесшше терроризмдi де, экстремизмдi де, сепаратизмдi де реттеу максатында барлык Акшаны жылыстатуга карсы ю-кимыл зацы толыктай мукият тексерiстен еткiзу кажет.
2. ^олданыстагы кылмыстык зацнамадагы террористiк жэне экстремиста кылмыстарды «кыскаша» талдауды еске-ре отырып, колданыстагы кылмыстык зацнамадагы тагы бiр реттелiнбеген мысал-ды керсетуге болады. Бул аталмыш кылмыс Yшiн кылмыс субъектiсi мэселесi болып табылады.
1999 жылгы 9 желтоксандагы Б¥¥ Бас Ассамблеясы кабылдаган Терроризмдi каржыландыруга карсы кYрес туралы Халыкаралык конвенция (5-бап) мынаны реттейдг
«1 Эрбiр катысушы мемлекет езшщ iшкi кукыгы принциптерiне сэйкес ез аумагындагы немесе оныц зацдары бойынша курылган, езiнiц ресми мшдетш аткаратын зацды тулганы осы зацды тулганы баскаруга немесе оган бакылау жасауга жауапты жеке тулганыц 2-бапта аталган кылмысты жасаган жагдайында жауапкершшкке тарту мYмкiн болатын
3 Казацстан Республикасыныц 2015 жылгы 2 тамыздагы № 343 «Терроризмге, сепаратизмге жэне экстремизмге царсы курес туралы Шанхай конвенциясын бекту туралы». http://adilet.zan.kz/rus/docs/ 11100000381
4 Казацстан Республикасыныц 2014 жылгы 3 шшдедегг № 226-УКылмыстыц кодека. http://adilet.zan.kz/ rus/docs/K1400000226
кажетп шараларды колданады. Мундай жауапкершiлiк кылмыстык, азаматтык не-месе эюмшшк сипат алуы мYмкiн.
2. Мундай жауапкершшк осы кылмыстарды жаcаFан жеке тулFалардыц кылмыстык жауапкершiлiгi Yшiн нуксан келтiрмейдi.
3. Эрбiр катысушы мемлекет, сондай-ак жоFарыдаFы 1-тармакка сэйкес жауапты бо-латын зацды тулFаларFа тиiмдi, мелшерлес жэне пэрмендi кылмыстык, азаматтык-кукыктык немесе экiмшiлiк санкциялар-ды колдануды камтамасыз етедi. Мундай cанкцияларFа каржы санкциялары да кiруi мYмкiн.».
^азакстан Республикасы Терроризмдi каржыландыруFа карсы кYреc туралы Халыкаралык конвенцияFа (Казакстан Республикасыныц 2002 жылFы 2 казандаFы № 347-II Зацымен) косылды.
^азакстан Республикасы ^ылмыстык кодекciнiц 258-бабына сэйкес, 14 жаска толFан адам кылмыстыц субъекпа болып табылады, ал ерекше субъект - езшщ лауазымдык устанымын пайдаланатын тулFа, немесе езге де уйымдаFы баскару функцияларын коммерциялык немесе езге де ныcандаFы уйымда жYзеге асыратын тулFа немесе коFамдык бiрлеcтiктiц басшы-сы.
Зацсыз жолмен алыетан кiрicтердi зацдаcтыруFа (жылыcтатуFа) жэне терроризмдi каржыландыруFа карсы турудаFы алшактыкты жою максатында зацды тулFалардыц кылмыстык жауаптылык институтын колданыcтаFы кылмыстык зацнамаFа енгiзудiц кукыктык мYмкiндiгiн карастыру кажет.
Зацныц сыбайлас жемкорлык факторла-рына катысты.
Егер шешiмдер кабылдаудыц накты тэртiбi (экiмшiлiк рэамдер) бар болса, сы-байлас жемкорлык азаяды.
ЖоFарыда айтылFандарды ескере оты-рып, Акшаны жылыcтатуFа карсы ic-кимыл зацды талдау кезшде келеciдей сыбайлас жемкорлык факторларын атап ету кажет. Ец алдымен, зацныц шамадан тыс кернею жэне референттiк нормалары (жоFарыда кeрcетiлген) болуына имманенттi (тiкелей) байланысты болып табылады. Екiншiден, кейбiр нормаларда «мYмкiн» деген белгiciз тужырымдаманы колданудыц кеciрiнен тYciндiруде айкындык жок, ол мYДделерге байланысты уэкiлеттi органныц ез калауы бойынша мэcеленiц шешiлуiн бiлдiредi.
^аржылык мониторингтi ез калауы бойынша жэне мYДделерiне байланысты (калауы бойынша екшетпк) жYзеге асыратын органныц шешiмдер кабылдауы бойынша уксас жаFдайлары талданFан Акшаны
жылыcтатуFа карсы ic-кимыл зацныц келесщей нормаларында аныкталFан:
1) Талдалынып отырFан Зацныц «^аржы мониторингi cубъектiлерiнiц клиенттерiн тиiciнше тексеруЬ» туралы 5-бап.
Осылайша, Зацныц 5-бабыныц 1 тармаFында «^аржы мониторингi cубъектiлерi ^азакстан Республикасыныц кылмыстык жолмен алыетан кiрicтердi зацдаcтыруFа (жылыcтатуFа) жэне терроризмдi каржыландыруFа карсы ic-кимыл туралы зацнамасына сэйкес ез клиенттерiн (олардыц eкiлдерiн) жэне бенефициарлык меншiк иелерш тиiciнше тексеру жeнiнде шаралар колдануFа тиic». Сонымен катар, 4-баптыц, 5-тармаFы мы-надай редакцияда бекiтiлген: «^аржы мониторингi cубъектiлерiнiц ез клиенттерiн (олардыц екшдерш) жэне бенефициарлык меншiк иелерш тшсшше текcеруi iшкi бакылау каFидаларына сэйкес жYзеге асы-рылады.»
Бул ретте 11-баптыц 3-2 тармаFында айтылFан: «^ылмыстык жолмен алынFан кiрicтердi зацдаcтыруFа (жылыcтатуFа) жэне терроризмдi каржыландыруFа карсы ic-кимыл жасау максатында уэкшетп органныц нормативпк кукыктык актiciмен iшкi бакылау каFидаларына койылатын талаптар белгiленетiн, Акшаны жылыcтатуFа карсы ic-кимыл зацныц 3-бабы 1-тармаFыныц 7), 8), 13) - 16) тармакшаларында кезделген каржы мониторинг cубъектiлерiн, сондай-
ак кредиттiк cерiктеcтiктердi коcпаFанда, кылмыстык жолмен алынFан кiрicтердi зацдаcтыруFа (жылыcтатуFа) жэне терроризмдi каржыландыруFа карсы ic-кимыл жасау максатында шю бакылау каFидаларына каржы мониторинг! субъектшершщ тYрлерi бойынша койылатын талаптар уэкшетп органныц жэне тиicтi мемлекетпк органдардыц бiрлеcкен нормативтiк кукыктык актiлерiмен белгiленедi».
Осылайша, Акшаны жылыcтатуFа карсы ic-кимыл зацныц мэпншде сы-байлас жемкорлык факторын «кукыкта» жою аркылы шешiмдi немесе ic-эрекеттi ез калауы бойынша кабылдайтын органныц кузыреттшшн егжей-тегжейлi аныктау керек. Уэкшетп органныц (ЭКОНОМИКАЛЬЩ ^ЫЗМЕТТЕРДЩ ^ЫЗМЕТШ) кызметше мiндеттi тYPде карау, экcтремизмдi каржыландырудыц кeздерiн, арналарын жэне жолдарын алдын-алу, аныктау, жолын кеcудi жYзеге асыратын уэкiлеттi органныц устанымы ескершу ке-рек.
2) Акшаны жылыcтатуFа карсы ic-кимыл зацныц 5-бабыныц 7 тармаFында: «1шю бакылау каFидаларында кезделген
жагдайларда жэне тэртшпен, сондай-ак кылмыстык жолмен алынган кiрiстердi зацдастыру (жылыстату) жэне терроризмдi каржыландыру тэуекелшш дэрежесiне карай каржы мониторингi субъектiлерi клиенттердi тиiсiнше тексерудш кYшейтiлген жэне жещлдетшген шараларын колданады».
Академик С.З. Зиманов, ^азакстан Республикасыныц кукыктык реформасыньщ бiрiншi кезещшц басында, ^азакстанда «шенеушкпк» деп аталатын зацнамага ай-налу мYмкiндiгi туралы айтып бердi. «кей кездерде Парламентке экелетiн жобаларга караганда, аткарушы билiктiц зацдардыц жэне зацга тэуелдi актiлердiц такырыбына катысты анык немесе айкын тYсiнiгi жок екендшн eкiнiшпен мойындауга тура келедi [3]. Муныц мысалы, талдалынып отырган зацнамамен тецеспршмеген, бiрак каржылык мониторинг субъектiлерi тара-пынан eкiлеттiктер жiберуге ниет бiлдiретiн «ережелердiц» нормативтi тармактары бо-лып табылады.
3) Акшаны жылыстатуга карсы ю-кимыл зацныц 13-бабыныц 1.1. тармагында кeрсетiлген: «Банк шоттары бойынша шыгыс операцияларын, багалы кагаздарды устаушылар тiркелiмдерiнiц жYЙесiндегi жэне жеке шоттар бойынша номиналды устауды есепке алу жYЙесiндегi багалы кагаздармен жасалатын мэмiлелердi пркеуд^ сондай-ак Акшаны жылыстатуга карсы ю-кимыл зацныц 12-бабыныц 1-тармагында кезделген, терроризмдi жэне экстремизмдi каржыландыруга байланысты уйымдар мен тулгалардыц тiзбесiне енпзшген уйымдар мен жеке тулгалардыц акшамен жэне (немесе) езге мYлiкпен езге де операцияларын каржы мониторинг субъектiлерi сот шешiмi, мемлекетпк кiрiс органдарыныц инкассолык eкiмдерi, мемлекетпк кiрiс органыныц иелiк ету шектелген мYлiктен eндiрiп алу туралы каулылары негiзiнде, сондай-ак уйым немесе жеке тулга осы Зацда кeзделген тэртшпен жогарыда кeрсетiлген тiзбеден шыгарылганнан кешн жYзеге асы-руы мYмкiн.»
Талданган Акшаны жылыстатуга карсы ю-кимыл зацныц 13-бабыныц 1.1-бeлiгiнде бекiтiлген к¥зыреттi жYзеге асырудыц бiрыцFай тэсiлiн куру кажет
4) Акшаны жылыстатуFа карсы ю-кимыл зацныц 11-бабыныц 3 тармаFына сэйкес: «^аржы мониторингi субъектiлерi шк1 бакылау каFидаларын эзiрлейдi, кабылдайды эрi орындайды жэне осы Зацда ^зделген iшкi бакылауды жYргiзу кезiнде каржы мониторинг! субъекпсшш кызметiне койылатын талаптардан баска, олар мына-ларды:
шю бакылау каFидаларына сэйкес
каржы мониторинг! субъектiлерi эзiрлеуi мYмкiн eзге де баFдарламаларды камтуFа тиiс».
Осы нормативпк ережелерден «мYмкiн» деген терминдi алып тастау кажет. СоцFы нусканы келесщей тужырымдау усынылады: «Iшкi бакылау ережелерше сэйкес каржы мониторингi субъектiлерiнiц эзiрлеуiне жа-татын баска баFдарламалар».
Эзге кемшiлiктер туралы.
1. Зацды талдау аясында ^азакстан Президентiнiц еуразиялык полицияны куру туралы кукыктык идеясы орынды болып есептеледi.
Акшаны жылыстатуFа карсы ^рестщ каржылык шараларын эзiрлеу тобтыц (будан эрi - ФАТФ) жаца усыныстары сая-саткерлерге катысты талаптарын кYшейтедi, себебi олар eздерiнiц позицияларына байланысты сыбайлас жемкорлык тэуекелш арт-тырады. Сонымен катар, ^азакстан Респу-бликасы Президентiнiц - ¥лт кeшбасшысы Н.Э. Назарбаевтыц ^азакстан халкына «Элеуметтiк-экономикалык жацFырту - ^азакстанныц дамуыныц басты векторы» атты Жолдауында мемлекеттiк бюджеттiц кiрiстерiн Fана емес, мемлекетпк кызметшiлердiц шыFындарын да жариялауFа катысты мэселелердi кeтердi.
Бiртутас экономикалык кецiстiк елдерiндегi трансулттык кылмыстарFа карсы туру мэселес барлык Yш катысушы елдердiц бiрлескен кYшiмен бiрiктiрiледi. Мемлекет-тер жYргiзiп отырFан кылмыстык саясаттыц мацызды баFыттарыныц бiрi Бiртутас экономикалык кещспк аумаFында зацсыз жолмен алыетан кiрiстердi зацдастыруFа (терроризмдi) жэне терроризмдi каржыландыруFа карсы iс-кимылдарды одан эрi кYшейтудi тану орынды болады, себебi интеграциялык YДерiстер каркынды дамып, акшаныц аFымы, капитал мен адам аFымдары арта тYсетiндiктен, осы санаттыц кылмыстардыц саны артуы мYмкiн.
^азакстан Республикасыныц Президент Н.Назарбаев сот жэне кукык корFау жYЙесiн жацFыртуFа катысты eз Жолдауында Бiртутас экономикалык кещспктег! трансулттык уйымдаскан кылмыска карсы ^респ кYшейту максатында «Еуразполдыц» Интерпол-Еуразиялык полициясы Yлгiсiн жасау туралы мэселенi шешу кажет екенш атап eттi [4].
Еуропалык Одак шецберiнде есiрткi тасымалы, трансулттык жэне уйымдаскан кылмыспен кYрестiц каркынын ескере оты-рып («Европол»), ЕО Комиссиясы алдында ^азакстаета акшаны жылыстатуFа карсы кYреске баFытталFан, талдалынып отырFан Зацныц 19-бабында бектлген нормативтi ережелердi жалFастыру Yшiн ^азакстаета
кемек керсету туралы мэселеш кетеруге бо-лады.
ЖоFарыда айтылFан идеяныц аясында, Елбасыныц Бiртутаc экономикалык кещспк шецберiнде кылмыстык жолмен алынFан кiрicтердi зацдаcтыруFа (жылыcтатуFа) жэне терроризмдi каржыландыруFа карсы кYреcтi жYргiзу мiндеттерiнiц бiрi болатын Еуразиялык полиция куруFа катысты зац жо-басын эзiрлеудiц езектшшн арттыру кажет.
2. Зацныц непзп корытындысы мы-надай: Криминологиялык (каржылык жэне нормативтiк) нормативпк-кукыктъщ актiнi болып табылатын Зац, ец алдымен, «кiрлеген» акшаны жылыcтатуFа, соныц iшiнде терроризмдi каржыландыруFа ескер-туге баFытталFан.
Зацда колданылатын терминдердiц ба-сым бeлiгi «сыбайлас жемкорлыкка карсы» сипатка ие. Тiлдiц тYciнiкciздiгi, кeпмэндi немесе cенiмдi емес терминдерд^ тYciнiктердi, тужырымдарды, баFалау сипатыныц санат-тарын пайдалану орын алады.
Мысалы, Акшаны жылыcтатуFа карсы ic-кимыл зацныц 4-бабында «^азакстан Республикасыныц Yкiметi кYдiктi опе-рацияны айкындау белгшерш бекiтедi» деп кeрcетiлген. КYдiктi операцияны аныктау белгiлерi ^азакстан Республикасы Yкiметiнiц 2012 жылFы 23 карашадаFы № 1484 каулысымен бекiтiлген. ^азакстан Республикасы Yкiметiнiц нормативтiк кукыктык акпсшде 126 кYдiктi мэмiле аныкталFан. Сонымен катар кYдiктi операциялардыц санаты келесщей баFалау сипаттамасымен (терминдер, сейлемдер) аныкталады:
- каржы мониторинг лауазымды тулFаларымен олардыц тэж1рибесше жэне бiлiмдерiне сэйкес кYдiктi болып танылFан операциялар;
- клиенттiц (клиенттщ eкiлiнiц) операцияны жYргiзуге непзаз шапшацдыFы жэне (немесе) осы операцияныц купиялылы^ы туралы шамадан тыс алацдаушылы^ы;
- icкерлiк карым-катынас;
- калыптаскан icкерлiк тэжiрибеден ерекшеленетiн есеп айырысу тэртiбi бойынша стандартты емес немесе эдеттен тыс кYPделi нускаулардыц болуы;
- жэне баскалар.
Будан каржылык барлау бeлiмшелерiныц кукык колдану практикаcындаFы сапалык жэне сандык кeрcеткiштер, жэне cэйкеciнше, кылмыстык актiлердi iрiктеу кезiнде про-блемалар туындайды. Егер 2016 жылы каржы мониторинп субъектшершен келiп тYCкен есептер саны 1 493 997 болса, оныц шшде 721 184 шекпк жэне 772 813 кYдiктi болса, 2016 жылы кукык корFау органда-рына тек 37 бастамашылык материалдар жiберiлдi. Булардыц iшiнде тек 5 материал бойынша Fана ^азакстан Республикасыныц ^ылмыстык кодекciнiц терроризмдi каржыландыруFа арналFан 258-бабына сэйкес кылмыстык ic козFалды.5
Осылайша, кылмыстык жолмен алынFан кiрicтердi зацдаcтыруFа (жылыcтатуFа) жэне терроризмдi каржыландыруFа карсы кYреc cалаcындаFы орталык аткарушы органныц стратегиялык функцияларын ескере отыра, каржы барлау бeлiмiн кызметтерiн алдын алуды камтамасыз ету Yшiн, олкылыктар мен коррупциогендi нормаларды азайту максатында, сонымен катар, талдалынып отырFан Зацды осы cаладаFы халыкаралык cтандарттарFа жэне 2018-2020 жылдарFа арналFан ^азакстан Республикасыныц дiни экстремизим мен терроризмге карсы ^рес туралы жаца мемлекетпк баFдарламаcында белгiленген зацды негiздемелерiне cэйкеcтендiру максатында осы макалада берiлген ескертулер мен конcтруктивтi усыныстарды ескеру кажет.
Сыналып отырFан салада бизнес-процеcтердi куру жэне езара ic кимыл Yшiн тиiмдi Yлгiciн аныктау Yшiн, накты реттеушiлердi коса алFанда, зерттеу режимiн жэне ФАТФ усынымдары бойынша келiciлген бастау жэне зерттеу режим^ яFни «кумcалFыш» кукыктык режимш пайдалануFа усынылады. «Сандык KумcалFыш» терроризм мен экстремизмнщ каржыландыру жэне акшаны жылыcтатуFа карсы кYреc cалаcындаFы нормативпк кукыктык актшердщ жобаларын жетiлдiру максатында жэне каржы мониторинг! субъектшершщ сандык бастамалары шецбершде экономикалык (каржылык) процеcтердi реттеу механизмдерi мен ережелерiн эзiрлеу Yшiн пайдаланылуы тиic.
ЭДЕБИЕТ
1. Послание Президента Республики Казахстан - Лидера Нации
Н.А. Назарбаева народу Казахстана от 14 декабря 2012 года «Стратегия «Казах-стан-2050»: новый политический курс состоявшегося государства». http://www.zakon.kz.
2. Зиманов С.З. Проблемы законодательства. / Зиманов С.З. // Казахстанская правда.
5 Цазацстан Республикасы Царжы, мuнuсmpлiгiнiц Царжы, Monumopumi KOMumemi. http://kfm.gov.kz/ru/.
- 1997. - 16 августа.
3. Послание Президента Республики Казахстан - Лидера Нации Н.А. Назарбаева народу Казахстана «Социально-экономическая модернизация - главный вектор развития Казахстана». http://adilet.zan.kz/rus/docs/K1200002012.
REFERENCES
1. Poslanie Prezidenta Respubliki Kazakhstan - Lidera Nacii Ы.А. Nazarbayeva narodu Kazakhstana оt 14 dekabrya 2012 goda «Strategiya «Kazakhstan -2050»: novyipoliticheskii kurs sostoyavshegosyagosudarstva». http://www.zakon.kz
2. Zimanov S.Z. Problemy zakonodatelstva. / Zimanov S.Z. // Kazakhstanskaya pravda. -1997. -16 avgusta.
3. Poslanie Prezidenta Respubliki Kazakhstan - Lidera Nacii N.А. Nazarbayeva narodu Kazakhstana «Socialno-ekonomicheskaya modernizaciya - glavniy vektor razvitiya Kazakhstanа». http://adilet.zan.kz/rus/docs/K1200002012.
УДК 374.3
АНАЛИЗ ЗАКОНОДАТЕЛЬСТВА В СФЕРЕ ФОРМИРОВАНИЯ АНТИКОРРУПЦИОННОЙ ПРАВОВОЙ КУЛЬТУРЫ
Жусупбекова Мадина Койшибаевна
Доцент кафедры Правоведения Кызылординского государственного университета имени Коркыт Ата, кандидат юридических наук, доцент, г.Кызылорда, Республика Казахстан; e-mail: [email protected]
Ключевые слова: коррупция; борьба с коррупцией; антикоррупционная культура; преступление; правовая культура; антикоррупционное образование.
Аннотация. Признавая коррупцию глобальным социальным злом и отмечая, что коррупция существует издавна нужно борьбу с этим негативным явлением, которое подрывает национальные интересы и политическую стабильность вести постоянно. Автор в статье приводит различные определения по термину «коррупция» и отмечает, что борьба с коррупцией является чрезвычайно актуальной и вести ее надо всем обществом. Для того, чтобы вести борьбу с коррупцией нужно формировать в обществе антикоррупционную культуру, которая выражается в выработке нулевой нетерпимости к любым проявления коррупции. В статье дается определение понятия «культура» и отмечается, что антикоррупционная культура занимает одно из центральных мест в системе правовой культуры. Автор определяет, антикоррупционную культуру как сознательную способность человека противостоять коррупции, для которого человек должен обладать правовой культурой, высокой нравственной и моральной культурой. Это означает, что человек должен обладать достаточным правовым сознанием, то есть знать о правовых явлениях, знать об ответстсвенности за совершение правонарушения. Следовательно, можно утверждать, что в основе антикоррупционной культуры лежит нравственно-правовая культура, которая учит жить человека на основе закона, уважать закон и защищать свои права. Автор изучив эту проблему, полагает, что формирование антикоррупционной культуры основывается на нравственной и правовой культуре человека. Поэтому, необходимо антикоррупционное образование и воспитание вести постоянно, непрерывно, целенаправленно и комплексно. Чтобы искоренить коррупцию необходимо поднять общественное сознание, в том числе сознание каждого индивида общества. Поднять общественное сознание это значит модернизировать общественное сознание, то есть приспособить сознание общества и каждого индивида общества к реалиям настоящего времени, к созданию атмосферы нетерпимости к коррупции в обществе.
