CC BY
518Тэжабаев Бауржан Нартбай^лы,
Цазащстан Республикасы 11МАлматы академиясы PhD докторантурасыныц докторанты, щущыщ магистры, полиция капитаны
МЕДИЦИНАЛЬЩ КЫЛМЫСТЬЩ Ц¥К;ЬЩ Б¥ЗУШЫЛЬЩТАРДЬЩ
ОБЪЕКТИВТ1К БЕЛГ1ЛЕР1
Ka3ipri кезде халывда медициналыь ьызмет керсету саласында ьылмыстыь жауапкершiлiкке тартылумэселесi менмедицина ьызметкерлершщ жауапкершiлiгiн ьарастыратын Кылмыстыь кодекстщ нормаларын игеруге кеп кецш белiнуде. Б^л Казахстан Республикасыныц 2014 жылгы жаца Кылмыстыь кодексiнде ез керiнiсiн тапты, алгаш рет ТМД-да «Медициналыь ^ылмыстьщ б^зушылыщ» туралы 317-323-
шi баптардан т^ратын арнайы 12-тарау белшдь
Кылмыстарды езара топтарга бiрiктiру ушш ьылмыстыц ^¥рамындагы барлыь элементтер-ден бiртYгастыльщты табу ьажет. Б^л ьарас-тырылып отырган ^огамга ьаушт ю-эрекет пен оныц ьайшы ьызметшщ езiндiк
субъектiсi болып табылады.
Кылмыстыц ^^рамындагы аталган элемент-тердщ бiртYгастыFы халыььа медициналыь ьызмет керсету саласындаFы ьылмысты топтастыруFа мYмкiндiк бередi.
Кылмыстыь кодекстщ 12-тарауындаFы баптардыц диспозицияларында медицина немесе фармацевтика ^ызметкерлерк медицина немесе фармацевтика ьызметкерлершщ кэсiби мiндеттерiн ттсшше орындамауы (317-бап), клиникалыь зерттеулер жYрriзудщ жэне профилактиканыц, диагностиканыц, емдеудщ жэне медициналыь оцалтудыц жаца эдiстерi мен ^^ралдарын ьолданудыц тэртiбiн б^зу (318-бап); зацсыз аборт жасау (319-бап), науьасьа кемек керсетпеу (320-бап); дэрiгерлiк ^^пияны жария ету (321-бап), зацсыз медициналыь жэне фармацевтикалыь ьызмет жэне есiрткi немесе психотрошъщ заттарды алуFа беретiн
рецептердi немесе езге де ь^жаттарды зацсыз беру не ьолдан жасау (322-бап), б^рмалаотан дэрiлiк заттардыц, медициналыь маьсапаы б^йымдар жэне медициналыь техниканыц айналымы (323-бап) осы б^зушылыщтардыц арнайы
субъекта ретiнде ьарастырылады [1].
Алайда медицина ьызметкерлерi басьа т^еталармен бiрдей жауапкершшкке тартылатын да б^зушылыщтар бар. М^ндай ю-
эрекеттерге темендегiлердi жатьызуFа болады: денсаулыььа абайсызда зиян кел^ру (114-бап), медицина ьызметкерш лауазымды т^ета ретiнде ж^мысына нем^^райлылыщ танытты деп тапьан жаFдайда (371-бап), пара алу (366-бап), есiрткiлiк, психотропты немесе улы заттарды ьолдану ережелерiн б^зу (303-бап), гигиеналыь нормативтердi немесе санитарлыь тэртiп б^зу (304-бап), микробиологиялыь немесе басьа да биологиялыь агенттермен немесе уытты заттармен ж^мыс iстеу кезiнде экологиялыь талаптарды б^зу (326-бап), сот -тергеу тэжiрибесiнде ьызметпк жалFандьщ жасау ретшде сараланатын медициналыь ь¥жаттарды ьолдан жасау (369-бап) жэне т.б.
Бiз медицина ьызметкершщ кэсiптiк немесе ьызметпк мiндеттерiн б^зуын, ьасаьана немесе абайсызда жасалFан ьайшы ьоFамдьщ
ьаушт iс-эрекетiн немесе халыьтыц денсаулыFын саьтау саласына жэне ьарапайым халыььа, жеке т¥ЛFаFа айтарлыьтай зиян келтiретiн немесе зиян кел^рген басьа т^етамен сыбайлас болуын медициналыь ьылмыстыь б^зушылыщ деп тYсiнемiз.
Мэселен, ТМД елдершдеп ьылмыстыь зацнамаFа жYргiзiлген шолу мынадай керсеткiштер керсеттi:
Ресей КК-де КР КК-де кездеспейтiн басьа Ь¥рамдар бар:
233-бап (жалFан рецептiлер немесе еирткшк жэне психотрошъщ заттарды алуFа беретiн ь¥жаттарды ьолдан жасау немесе зацсыз беру); 247-бап (экологиялыщ ьаушт заттар мен ьалдыщтарды пайдалану тэр^бш б^зу);
КырFызстан КК-де: 115-бап (трансплан-
тациялау оталарын жYргiзу тэртiбiн б^зу) (Белоруссия КК-де 261-1 бап, Тэжiкстан КК-де 121-бап); 120-бап (ауруды емдеуд зацсыз то;тату); 122-бап (зацсыз емшшк); 253-бап (Ресей КК 233-бабына ^;сас);
взбекстан Республикасыныц КК-де: 133-бап (адам тiнiн немесе мYшесiн алу);
Литва Республикасы КК-де: 129-бап (нау;астыц дене мYшесiн трансплантациялау ма;сатында ;аса;ана ел^ру); 134-бап (взiн-взi влтiруге жэрдемдесу);
Эстония Республикасы КК-де: 9-тарауда -(адам эмбрионымен зацсыз айналысу; жYктiлiктi зацсыз то;тату);
Грузия КК-де - адамды етiнiшi бойынша елтiру;
Молдавия КК жобасында - 139-бап (зацсыз клондау); 144-бап (эвтаназия), 155 бап (трансплантациялауга мэжбYрлеу), 157-бап (хирургиялы; стерилизацияны зацсыз жYргiзу); 158-бап (эбрионды имплантациялауды немесе жасанды ^рыщтандыруды зацсыз жYргiзу);
Эзiрбайжан Республикасыныц КК-де
- 135-бап (эвтаназия); 136-бап (эбрионды имплантациялау жэне жасанды ^рьщтандыру, медициналы; стериализациялау); 137-бап (трансплантациялау Yшiн алуга мэжбYрлеу жэне сату-сатып алу); 138-бап (биомедициналы; зерттеулердi зацсыз жYргiзу немесе тыйым салынган емдеу мен диагностикалаудыц эдiстерiн жэне дэрi-дэрмектердi пайдалану) [2].
Украинаныц КК-де ТМД елдерiнiц ешбiрiнiц Кылмысты; Кодексiнде кездеспейтш нормалары бар: 131-бап - кэшби мiндеттерiнiн ат;армауы нэтежесiнде т^лганы ЖКТБ немесе бас;а да жазылмайтын инфекциялы ауруга шалды;тыру туралы; 132-бап - медициналы; тексеру кезiнде аны;талган ЖКТБ немесе бас;а да жазылмайтын аурулар туралы мэлiметтi жария ету; 138-бап - емделушпе ауыр зардап кел^ретш зацсыз медициналы; ;ызмет туралы; 141-бап -емделушi ;^;ыгыныц б^зылуы туралы; 142-бап
- адамга зацсыз сына; жYргiзу туралы; 143-бап -адам тшш немесе мYшесiн трансплантациялауда бектлген тiртiптi б^зу туралы, оныц iшiнде адам тiнiн немесе мYшесiн зацсыз саудалау. Б^л нормалардыц барлыгы емiрде болуы мYмкiн, (осылардыц кей бiреулерi медициналы; гылым мен тэжiрибе жетютшн
;айшы ;олдануда пайда болады, ;алгандары
- медициналы; ;ызметкерлердщ дэр^ерлш ережелер мен медициналы; этиканы б^зу себебi бойынша) олардыц ец ;аушт ай;ындалгандары ;ылмысты; зацмен эдiл реттелетш жагдайларга
байланысты алынган [3].
Казiргi кезде дэрiгерлiк ;ызмет, бiр жагы, негiзгi экiмшiлiк нормативтiк актiлермен (дэрперлш н^с;аулы; пен б^йрыщтар), екiншi жагы, кэсштш ережелермен ;атац реттеледi. Б^л н^с;аулы;тар мен б^йрыщтарда емдеу ;ызметше не жататындыгы на;ты бекiтiлген, ауруды ;андай эдiспен емдеу керектiгi, ;андай жагдайда ота (операция) жасау керектт, ;андай жагдайларда емделушiнiц келiсiмiн алу керектш, т.б. аны; ай;ындалган. Аса ;ажеттшк, орынды тэуекел мен жэбiрленушiнiц келiсiмi женiнде ;ылмысты; ендеген принциптер,
осы уа;ытта дэрiгерлiк бшктшкке сэйкес дэрiгерлердiц кэсiби н^с^аулыгында керсетшген.
Объект ;ылмыс ;^рамыныц негiзгi элементтершщ бiрi, сонды;тан объект жо; болса, ;ылмысты; б^зушылы; та жо;.
Кылмысты; занда б^зушылы; деп
;арастырылган кез-келген ;огамды; ;аушт ю-эрекет белгiлi бiр объектiге тиесш.
Кылмысты; б^зушылы; объектiсiнiц
белгiлерi бойынша зац шыгарушы ;ылмысты;-нормаларды кодификациялау жэне жYЙелендiру сия;ты кYрделi ж^мысты жYргiзедi.
Адамдардыц мYДдесi, на;ты игiлiгi содай-а; ;огам мен мемлекеттiц мYДдесi керсетiлген кез-келген ;огамды; ;арым-;атынас барлы; ;ылмысты; б^зушылы; объектiсi болып
табылады. Б^л ;арым-;атынастыц субъектiсi (;атысушысы) эр;ашан да адам, сонды;тан сездiц кец магынасында, кез-келген ;ылмысты; эрекет сол немесе бас;а да на;ты адамдардыц мYДдесiн б^зып, оларга елеулi зиян немесе сондай зиян типзу ;аутн келтiруi мYмкiн.
МYДде дегенiмiз - б^л ;огамды; ;арым-;атынас. Карым-;атынассыз субъектiлер мен олардыц мYДделерi арасында ;огамды; байланыс болмайды, болуы мYмкiн де емес. Когамды; ;арым-;атынас ;огамдагы адамдар арасында эр тYрлi байланыстардыц жиынтыгын керсетедi.
Кылмысты; ;^;ы;-б¥зушылы;тыц арнайы жэне тектiк объекта болып б^л жагдайда мYДделердiц на;ты бiр тобы болуы мYмкiн. Б^л жагдайлар Кылмысты; Кодекстiц Ерекше белiмiнiц на;ты баптарымен бекiтiлуi тиiс. КР 2014 жылгы жаца КК-де олар 18 тарауды ;^райды.
Олардыц ерекшелiктерi сонымен ;атар бiртектес мYДделердi ;анагаттандыруга багытталган. Элеуметтiк мацызды, бiркелкi ерекшелш ягни ;ылмысты; зацмен ;оргалатын мYДделер, жайгана емес, шын мэнiнде бар жэне ;огаммен ^гынылган мYДделер мен ай;ындалган
объективт елшем непзде аны;талуы тиiс.
Кылмысты; кодекстi одан api на;тылауда б^зушылыщтар туралы «топ белштерш» KepeMi3. Б^л Yдеpiстi eKi багыт бойынша жYзеге асыруга болады: мYДде субъектiсi бойынша, ;оргалып отырган мYДденщ мазм^ны мен сипаты бойынша.
Тектiк объект Кылмысты; Кодекстщ Ерекше бeлiмiнщ нормаларын жYЙелеу Ymrn негiз болып табылады, ол б^зушылыщтыц ;огамды;
;ауштшп мен Кылмысты; Кодекстщ Ерекше бeлiм жYЙесiндегi орнын аны;тайды.
Халы;;а медициналы; ;ызмет керсету саласындагы ;атынастыц мэнi ;огамды; ;атнас, мYДде, немесе игiлiк ^гымыныц жалпы теоретикалы; зеpттеулеpдi ;олдану негiзiнде ашылады.
М^ндай зеpттемелеpдi Е.И. К^айыржанов [4], Н.И. Коржанский [5], В.Н. Кудрявцев [6], А.В. Наумов [7], Б.Г. Никифоров [8], Е.А.Фролов [9] жэне т.б. белгш зацгерлер мен В.Н. Винокуров [10], Н.В. Генрих [11], Г.П.Новоселов [12] сынды жас зерттеушшердщ ж^мыстарынан керуге болады.
Текпк объект пен ;атар шагын топты; (турлш) объект бeлiнедi, ягни, тектiк ;атынас топтарыныц iшiнен бipтYгас кешендi ;ылмысты; - кдоыктык; ;оргауга т^рарлы;, аса шагын ;атынас топтарын ажыратуга болады. Халыщтыц денсаулыгы мен ;огамды; ^лыщтылыщ, алдагы уа;ытта дербес элеуметтiк ^ндылыщ болып саяси, экономикалы;, к^кыкты;, медициналы; жэне езге сипатта ;оргалады.
Халы; денсаулыгы ;арастырып отырган топтагы ;ылмыстардыц тYpлiк объектiсi pетiнде - б^л мемлекет аумагында орналас;ан барлы; адамдардыц eмipiне ;ауiпсiз жагдайды ;амтамасыз ететш ;огамды; ;арым-;атынастыц жиынтыгы.
М^нда «Адам rim мен психикасы ;атынас;а жатпайды жэне ;ылмыстыц зат болып табылады» дегендi ескеру ;ажет [13].
«Тшелей» объектiге келер болса;, ол на;ты ю-эрекет (эpекетсiздiк) эсеpiнен юмнщ жэне ;андай мYДденiц б^зылгандыгы ар;ылы бекiтiледi.
Тiкелей объект Кылмысты; Кодекс нормасында аныщталган б^зушылы;
объекта Yшiн емес, б^зушылыщтыц
эр бip жеке к¥рамын аны;тау Yшiн алдын-ала тергеу жэне сот теpгеуi барысында бекiтiледi. Кылмысты; К¥;ы; теориясында негiзгi, ;осымша жэне «факультативтi» объектiлеpi ;арастырылатыны белгiлi. Алайда бас;а да птрлер бар. Бiз оларга то;талмаймыз, себебi
бiзге кепшiлiкке танылFан птрлер ьолайлыраь.
М^ндай ьылмыстардыц тектiк объекта -ЬOFамдьщ ьатынаста бар, ьатысушы (субъект), биологиялыщ индивид (homo sapiens) ре^нде Fана емес, элеуметтiк жеке т¥ЛFа ретiнде ьарастырылатын жеке адам болып табылады.
Денсаулыщ саьтау ьызметкерлершщ ьызметш талдау олардыц кэсiби ь¥ьыщыщ б^зушылыщтары медициналыщ ьызмет керсету кезшде Fана болуы мYмкiн екендiгiн керсетп. Сондыщтан, халыщтыц денсаулыFын саьтауды ьамтамасыз ететiн денсаулыщ саьтау мекемелерiнiц ттсп ьызмепндеп наьты ьатынас ьана объект бола алады. Демек, бiлiктiлiк ьаFидалары сащаетанда Fана медициналыщ кемек керсету бойынша, денсаулыщ саьтау мекемелерiнде тиiмдi ьызмет ащаруы мен азаматтардыц денсаулыщ сакгау^ы ь^ьы^ыныц б^зылмауы ьамтамасыз етшед^
Шет елдердiц медицина саласына ьатысты ьолс^ушылыщ эрекетi Yшiн жауаптылыщты ьарастыратын ьылмыстыщ зацнама нормаларын талдауда, ТМД елдерiнiц б^л мэселеге жеткiлiктi назар аударып отырFандыFын керсеттi. ОсыFан орай, С. Гринчак, Г. Чеботарева
[14] сшщты украиналыщ, М.И. Галюкова, Н.Е. Крылов, С.Растопоров жэне т.б. ресейтк
[15], молдавиялыщ Fалым В.Флоря [16] жэне т.б. авторлардыц ецбектерiн айта еткен жен.
Жеке т¥ЛFаны ьорFау кешендi сипаща ие болуы ьажет. Б^л зацнамада жеке т¥ЛFаныц биологиялыщ жэне элеуметтiк элементтерiн ЬорFау бiрьатар ретке келтiрiлген. Ец темен дэрежеде психика ьорFалFан. Психикалыщ кемек керсетуге мемлекет кепiл бередi, ол азамат пен адам ь¥ьыщтарын саьтау жэне iзгiлiк, зандылыщ ьаFидалары негiзiнде жYзеге асырылады. Зац шыFарушы Казахстан Республикасы КК 127-бабын «Психиатриялыщ стационарFа зацсыз орналастыру» ерекше белiмнiц бiрiншi тарауына енгiзе отырып, психиатриялыщ ауруханаFа зацсыз жащызуды бас бостандыFынан айырудыц ерекше жаFдайы ретiнде ьарастырады. Казiргi талаптарда езге жаFдайлар туындауда, б^л жерде ьылмыстыщ-^ьыщтыщ ьатнастыц субъектiсi болып психиатриялыщ кемек керсетудiц белгiленген ережесiн б^^ан медициналыщ ьызметкер танылуда.
Бiз талдаFан ьылмыс ь¥рылымында медициналыщ ь¥жаттарды ьолдан жасау белгiленген орынды иеленуде. Б^л ьоFамдьщ ьаушт iс-эрекеттiц тектiк объекта оны лауазымды немесе лауазымды емес т¥ЛFа, жасаFанына байланысты ажыратылады. Егер ол лауазымдыь ьылмыс деп танылса, онда
Шя
медициналык кужаттарды колдан жасаудьщ текпк объектiсi лауазымдык кылмыс объекта болып табылады (369-бап). Медициналык кызметкер лауазымды тулга емес деп танылган жагдайда, бул когамдык каушт ю-эрекеттщ тeктiк объeктiсi баскару тэртiбiнe карсы кылмыстыц объeктiсi болады (385-бап). Медициналык кемек керсету кeзiндe кэсiби мшдетш аткарып жаткан дэрiгeр лауазымды тулга болып eсeптeлмeйдi, сондыктан да кужатты жалган жасаганда лауазымдык кылмыс объекпсше колсуга алмайды. Сыркат тарихы, донорды есепке алу картасы, аурухана тiркeлiмi сиякты жэне т.б. к¥жаттарды колдан жасау халыкка кызмет керсетуде медициналык мекеменщ кызмeтiнe айтарлыктай залал келпрмейд^ алайда, кылмыс жасаушыныц ю-эрекетшде кылмыс курамыныц барлык бeлгiлeрi кершедь Медициналык к¥жаттарды колдан жасау объекта осындай кужаттарды рэсiмдeу жэне беру кeзiндe медицина кызмeткeрiн лауазымды тулга немесе лауазымды тулга емес екенш дэлeлдeнуiнe байланысты аныкталады.
Жалган кужаттарды колдан жасаудыц тiкeлeй объeктiсiнe халыкка медициналык кызмет керсетудеп медицина кызметкерлершщ кэсiби жэне кызмeттiк мiндeттeрiн орындауы бойынша денсаулык сактау мeкeмeлeрi мен уйымдарында осындай к¥жаттарды жYрriзудщ белгшенген тэртiбi жатады.
Медицина кызмeткeрi жасаган кылмыстык кукык бузушылыктыц объeктивтiк жагы, — бул, кылмыстык зацмен коргалатын объeктiгe кауiптi кол сугушылык мшез-кулкыныц сырткы керiнiсi болып табылады. Терю ой мен ниет y™^ жауапкершшк карастырылмайды, кылмыстык жауапкeршiлiккe тартылу ушш медициналык кызметкер кылмыстык кукык бузушылык жасауы кажет.
Осы кылмыстык к¥кык бузушылыктыц объективтш жагыныц уш нeгiзгi бeлгiлeрi бар, ю-эрекет (немесе эрeкeтсiздiк), кылмыстык зардап жэне олардыц арасындагы себепт байланыс. Медицина кызмeткeрi жасаган кылмыстык кукык бузушылыктыц объeктивтiк жагы тек ю-эрекет тYрiндe (зацсыз тусш жасау, кужаттарды колдан iстeу ж.т.б.) немесе эрекетшздш тYрiндe (наукаска кемек керсетпеу ж.т.б.) жасалуы мYмкiн.
Зардаптыц саралануынан тэуeлсiз, кылмыстык зардаптыц орын алуын мiндeт eтпeйтiн курамдар бар. Бул жерде кылмыстык ю-эрeкeттiц болуы мацызды. Сeбeптi байланыс - бул субъeктiнiц eркi мен санасына тэуeлдi
емес, объeктивтiк санат болып табылады. Себепт байланыс пен кшэ - кылмыстык жауапкeршiлiктiц кажетп алгышарттары. Бiр кубылыстыц eкi жакты бiрлiгi болып табылатын бул ею угым оларды бiрдeй eтпeйдi, алайда, олар бiр-бiрiмeн iшкi тыгыз байланыста болады [17].
Сeбeбтi байланыс пен кшэ арасындагы катынас, адамныц психикалык жай-кYЙiнeн туындайтын когамга кауiпты эрекет нeгiзiндe орнатылады. Я.М. Брайнин ез пiкiрiндe былай деп керсeтeдi, «себебт байланыстыц барлык Yш элeмeнтiнeн кылмыстык -кукыктык мацыздылыкты, зиянды зардап тудырган адам эрeкeтi иeмдeнуi мYмкiн. Адам эреке^нде кiнэ болмасада кeлтiрiлгeн зардап онымен сeбeптi байланыста болуы мYмкiн, мэселен кажетп коргануда» [18].
Мысал рeтiндe мынадай жагдайды керсетсек, операциядан киiн перитонит болган наукаска сэйкес келмейтш 100,0 мл. кан тобы куйылган болатын, нэтижeсiндe eмдeлушi казага ушырап, маркум болган наукастыц туыстары сэйкес кeлмeйтiн кан тобын куйган дэрiгeрдi кылмыстык жауаптылыкка тартуды талап eni. Кылмыстык -кукыктык норма диспозициясы когамга кауiптi зардаптыц болуын карастыру кeзiндe, себеп-салдары байланысын аныктау кажет. Алайда, елiм перитонит непзшде болды, сондыктан кан кую мен наукастыц казага ушырауы арасындагы тшелей сeбeптi байланысты сот жэне тергеу органдары аныктай алмады, осыган байланысты сэйкес кeлмeйтiн кан куйган дэрiгeргe катысты кылмстык iс токтатылган [19].
Мэселен, КР жаца Кылмыстык Кодeксiнiц 12-тарауында орын алган медициналык кылмыстык кукык бузушылыктардыц iшiндe жие кездесетш «Медицина немесе фармацевтика кызметкерлершщ кэшби мiндeттeрiн орындамауы» 317-бап курамыныц объeктивтi бeлгiлeрiн жеке карастыра кетсек.
Бул ю-эрекеттщ когамдык кауiптiлiгi денсаулык пен емiргe содай-ак елiмгe дешн кауп тудыратын сыркаттануына байланысты денсаулык халi нашарлаган жагдайда тиiстi ем алу Yшiн медициналык кэсiби кемек алудагы азаматтыц конституциялык кукыгыныц бузылуы.
Азаматтардыц денсаулыгын сактау, сонымен катар адам емiрiнe байланысты туындаган когамдык катынас осы кылмыстыц объекта болып табылады.
«Денсаулык» угымына зацнамада мынадай аныктама бeрiлeдi: «Денсаулык - аурулар мен дене кемютштершщ болмауы гана емес, тутастай
тэни, рухани (психикалык) жэне элеуметпк салауаттылык жагдайы» [20].
Медицинанемесефармацевтикакызметкершщ кэсiби мiндeтiн жауапсыз орындау немесе оларга салгырт карау сонымен катар медициналык кемек керсетудщ ережес мен стандарттарын сактамауы салдарынан адам денсаулыгына орташа ауыр зиян кел^руге экеп сокса, бул кылмыстыц объективтш жагын курайды. Мундай iс-эрeкeттi «медициналык кемектщ тиiстi емес сапасы» угымымен байланыстырган жен, ягни бул керсетшген медициналык кемек, наукастыц жеке ерекшелштерш ескере отырып осы тYрдeгi патологияныц кажетп дeнгeйi мен келeмiнiц сондай-ак накты медициналык мекеме мYмкiндiгiнiц жалпы журт таныган заманауи керiнiсiнe сай келмеуь
Кылмыстык мiнeз кулык эрекетшздш (ез мiндeтiн орындамау) тYрiндe, сонымен катар бeлсeндi эрекет (ез мшдетш тшст емес тYрдe орындау) тYрiндe де керiнуi мYмкiн.
Эз кэшби мiндeтiн орындамау тYрiндeгi карастырылып отырган кылмыстыц курамын бiлу Yшiн медицина немесе фармацевтика кызметкершщ ез лауазымына сэйкес орындауга мiндeттi накты кызметпк эрeкeттeрiц аныктап алу кажет. Кэшби кызмeтiн тиiстi дэрежеде аткармау, колданыстагы ережелерге, нускаулыктарга жэне буйрыктарга сэйкес кэаби мiндeтi шeцбeрiндe толыгымен аткарылмаган медицина немесе фармацевтика кызмeткeлeрiнiц эрекетшде керiнiс табады.
Медициналык кемек керсету эдю мен eрeжeсiн катац сактамауы нэтежесвде eмдeлушiнiц (аурудыц) емiрiн абайсызда казага ушыратып ез кэсiби мшдетш тшсп дэрежеде аткармаган медицина кызметкерше кылмыстык жауапкeршiлiк карастырылган.
Медициналык кемек керсетудщ стандарт-тары мен тэртбш сактамау КР Денсаулык сактау министрлш курастырган эр тYрлi сыркаттарга катысты медициналык кемек керсету стандарттарында бектлген емдеу мен диагностикалау тэртiбiнeн ауыткуы болып табылады.
Денсаулык сактау саласында стандарт тYрлeрiн Казакстан Республикасыныц «Халык денсаулыгы мен денсаулык сактау жYЙeсi» туралы Кодeкстiц 16-бабында карастырылган.
Кукык бузушылык адам денсаулыгына орташа ауыр зиян келпршген сэтте аякталган болып eсeптeлeдi. Денсаулыкка орташа ауыр зиян кел^ру угымы жаца Кылмыстык кодекстщ 3-бабыныц 12 тармагында керсетшген.
Медициналык жэне фармацевтикалык кызметкерлердщ кэсiби мiндeтiн орындамауы мен денсаулыкка орташа ауыр зиян кел^рудщ арасында мшдетп тYрдe сeбeптi байланыс болуы тшс. Осы мэселе жешнде Н.С. Жeтiбаeв ез eцбeгiндe толыгырак токталган [21]. Бул курам материалды деп саналады [22].
Карастырылып отырган баптыц 2-белiмi осы кукык бузушылыктыц денсаулыкка абайсызда ауыр зиян кел^ру жауапкершшгш бeлгiлeйдi. Денсаулыкка ауыр зиян кел^ру угымы жаца Кылмыстык кодекстщ 3-бабыныц 11 тармагында керсетшген.
Кылмыстык кодекстщ 317-бабыныц
3-белiмiндe абайсызда юс елiмiнe экеп соктыратын iс-эрeкeт жауапкершшп карастырылган.
Адамныц биологиялык елiмiн дэрiгeрлeр бeлгiлeйдi жэне Казакстан Республикасыныц «Халык денсаулыгы жэне денсаулык сактау жYЙeсi» туралы Кодексшщ 140-бабына сэйкес аныкталады. Осы кодeкстiц 1-бабыныц 12-тармагында бас миыныц кайтымсыз жаракаттануына аныктама бeрiлeдi: «бас миыныц кайтымсыз жаракаттануы - бул бас миыныц опат болуына экеп соктыратын ми жасушаларыныц интегралды кызмeттeрiнeн толык айырылуы» [20].
Непзшен, адам елiмi Актiсiндe адамныц нак осы бас миыныц опат болуы дэрперлермен бeлгiлeнeдi. Бул туралы кукыктану жэне медициналык эдебиеттерде нактырак аныктама бeрiлгeн.
Кылмыстык Кодекстщ 317-бабыныц
4-тармагында абайсызда eкi немесе одан кеп адам елiмiнe экеп соктыратын ю-эрекет жауапкeршiлiгi карастырылган.
Кылмыстык Кодекстщ 317-бабыныц
5-тармагында Медицина кызметкершщ, сол сиякты турмыстык немесе езге халыкка кызмет керсету уйымы кызметкершщ ездершщ кэсiптiк мiндeттeрiн тиiсiншe орындамауыныц салдарынан баска адамга ВИЧ/ЖКТБ-ны жуктыруы бойынша жауапкeршiлiгi карастырылган.
Казiргi кезде когамга кауптiлiгi кетeрiнкi ЖИТС ауруымен кYрeсудe медицина кызмeткeрлeрi арасында сактык шараларын бузу женiдe КР 1997 жылгы КК 116 бабына 4-тармагы eтiп арнайы eнгiзiлгeн болатын. Осы мэселелерге С.И. Каракушев, А.М. Сералиева сынды галымдар ез ецбектервде толыгырак тYсiнiк берген [23-24].
Осы кукык бузушылыктыц объекпс болып
- азаматтардьщ денсаулыгы мен адам eMiprn щоргауда пайда болатын щогамдыщ щатнас танылады.
Объективтiк жагы ic-эрекет арщылы ягни, вирусты ж^щтыру амалы тек щана ic-эрекет арщылы, эрекетciздiк б^л жерде орын алмайды.
Жогарыда айтылгандарды ескере келе 6i3 мынадай щорытындылар жасаймыз. Ягни тектiк объектici болып - азаматтарды щылмыстыщ щолсыгушылыщтан щоргау мен медициналыщ жэне фармацевтикалыщ щызмет керсету саласындагы щогамдыщ щатнас саналады ал адамныц eмiрi мен денсаулыгы щосымша объектiciн щ^райды. Тiкелей объектici ре^нде медициналыщ жэне фармацевтикалыщ щызмет керсету саласындагы белгшенген ережелердi сащтаудагы щогамдыщ щатнас танылады. Кылмыс щалыпты медициналыщ щызметтщ б^зылган кезiнен аящталган болып саналады.
Медицина щызметкерлершщ эрекетi (немесе эрекетаздш ) мен зиянды зардап арасындагы cебептi байланыс мэcелеciн шешуден алдын, щазага ^шыраудыц немесе наущас денсаулыгына елеулi залал кел^рудщ тшелей cебебiн аныщтау щажет. Медициналыщ щылмыстыщ щ^щыщ б^зушылыщтардыц объективтiк жагыныц себепт байланысын аныщтауда кейбiр щиындыщтар туындайды. Ягни емдеу шараларын барлыщ ереже мен талаптарга сай атщарганныц езшде, наущастын eмiрi мен денсаулыгы жагымсыз салдарга сощтыгуы мYмкiн.
Медицина жэне зац гылымдарыныц докторы В.Н. Флоря ез пшрвде «Фемида, дэрiгерлiк щылмыс пен куресуде жецшске ^шырауда, оныц кептеген cебептерi бар. Бiздiц ойымызша, олардыц ец мацыздысы, дэрiгерлiк щылмыстар туралы icтер бойынша тергеушi мен сот-медициналыщ сарапшы ощига орнына шыщпайды, медициналыщ щ^жаттар алынбайды, кYдiктi дэрiгерлерге, зацгерлерге щараганда щамауда ^стау тYрiндегi б^лтартпау шарасы ешщашан щолданылмаган. Барлыщ кYдiктiлер еркiндiкте щалып, ic бойынша объективтi шындыщты орнату Yшiн белcендi жагдайда тергеуге кедергi кел^рш, ащыр соцында езшщ ащталуына сэтп жетедЬ> [25].
Сондыщтан, осындай щылмыстыщ щ^щыщ б^зушылыщтарды тергеуде жогары бшкп медициналыщ сараптама жYргiзу щажет. Медициналыщ щызметкерлерi жасаган щылмыстарыныц, эрекетi мен зиянды зардабы арасында кездейсощ байланыс жш кездеcедi. Себептi байланысты аныщтауда щателесу непзиз айыпталу немесе жазадан щугылып кетуге сощтырады.
ЖYргiзiлген зерттеу медициналыщ щылмыстыщ щ^щыщ б^зушылыщтарды темендепдей жiктеуге мYмкiндiк бердi:
1) Кэшби щызметiн атщаруга байланысты медицина щызметкерлершщ абайсызда жасаган щылмыстыщ щ^щыщ б^зушылыщтары КР КД-нщ 104, 114, 317, 320, 321 баптарында щарастырылады жэне щылмыстардыц жалпы саныныц 17,7% щ^рауда;
2) Кылмыс жасаудыц тэciлi ретвде кэciби дагдылары мен бiлiмдерiн пайдаланган медицина щызметкерлершщ щасащана жасаган щылмыстыщ щ^щыщ б^зушылыщтары КР КК-нщ 99, 106, 107, 108, 116, 127, 129, 136, 315, 318, 319, 322, 323 баптарымен щарастырылады, олар 9,2% щдады;
3) Медициналыщ щызметкерлердщ лауазым-дыщ жэне басща да т^лгалармен бiрдей жауапкершiлiкке тартылатын щылмыстыщ щ^щыщ б^зушылыщтары КР КК-нщ 127баптыц 2-бeлiгi, 303, 304, 326, 361, 366, 369, 371 баптарында кезделген, б^л денсаулыщ сащтау саласындагы щылмыстыщ щ^щыщ б^зушылыщтардыц жалпы санынан 52,1% щ^рады.
Жагдайды езгерту Yшiн Казащстан Республикасыныц КК-не мынадай ^сыныс жасаймыз:
Дэстурш, халыщ медицинасымен (емшiлiкпен) зацсыз айналысу, егер б^л абайсызда емделушiнiц денсаулыгына зиян кел^рсе (ауырлыгы орташа щылмыс),-
....жазаланады.
4) Нащ сол эрекет абайсызда емделушшщ денсаулыгына ауыр зиян кел^рсе немесе eлiмiне сощтырса (ауыр щылмыс),-
5) ....жазаланады.
^олданылFан эдебиеттер Ti3iMi
1. 2014 жылдыц 3 шiлдесiнде ^абылданган № 226-V Казахстан Республикасыньщ жаца Кылмыстыщ кодексi.
2. См.: Новое уголовное законодательство стран СНГ и Балтии. - М: Лекс Эст, 2002. - 464 с.
3. Наумов А.В. Новый Уголовный Кодекс Украины // Государство и право. - 2002. - №2. - С. 82.
4. Каиржанов Е.И. Объект преступления - интересы социальных субъектов: монография. -Алматы: Экономика, 2008. - 160 с.
5. Коржанский Н.И. Очерки теории уголовного права. - Волгоград: ВСШ МВД СССР, 1992.
6. Кудрявцев В.Н. Общая теория квалификации преступлений. - М.: Юрид лит-ра, 1972.
7. Никифоров Б.С. Объект преступления по советскому уголовному праву. - М.: Госюриздат, 1960.
8. Наумов А.В. Российское уголлвное право. Курс лекций: в 2 т. Т.1: Общая часть. 3-е изд. перераб. и доп. - М.: Юрид. лит-ра, 2004.
9. Фролов В.Я. Спорные вопросы общего учения об объекте преступления // Сборник ученых трудов Свердловского юридического института. - 1969. - Вып. 10. - 312 с.
10. Винокуров В.Н. Объект преступления: аспекты понимания, способы установления и применение уголовного закона: монография. - М.: Юрлитинформ, 2012. - 288 с.
11. Генрих Н.В. Предмет и метод уголовно-правового регулирования: автореферат дисс.... д.ю.н.
- Рязань, 2011. - 60с.;
12. Новоселов Г.П. Учение об объекте преступления. Методологические аспекты: монография. -М.: Норма, 2001.
13. Исаев А.А. Применение специальных познаний для квалификации преступлений. - Алматы: Мектеп, I997. - C.161.
14. Гринчак С.В. Нарушение установленного законом порядка трансплантации органов или тканей человека: основания уголовной ответственности: Автореферат дис.. к.ю.н. - Харьков, 2007. - 24 с. (на укр. яз.), Чеботарёва Г.В. Уголовная ответственность за некоторые преступления в сфере медицины: иностранный опыт законодательной регламентации //http://www.info-library.com. ua/libs/stattya/2430-kriminalna-vidpovidalnist-za-dejaki-zlochini-u-sferi-meditsini-inozemnij-dosvid-zakonodavchoyi-reglamentatsiyi.html.
15. Галюкова М.И. Профессиональные преступления медицинских работников: современное состояние проблемы // Криминологический журнал БГУЭП. - 2007. - №3-4(2). - С.37-41.
16. Флоря В. Уголовная ответственность за врачебные преступления. - М., 2006. - 123 с.
17. Малинин В.Б. Причинная связь в уголовном праве. СПб., 2000. С.220.
18.См.: Брайнин Я.М. Уголовная ответственность и ее основание в советском уголовном праве. М., 1963. С.211.
19.См.: Судебная практика по уголовным делам: Тем. сб. М., 1995. С. 122.
20. Казахстан Республикасыныц «Халыщ денсаулыгы жэне денсаулыщ са^тау жYЙесi» туралы Кодека 2009 жылгы 18 ^ыркуйектеп № 193-IV (10.07.2012ж. езгерютер жэне толыщтырулармен) -Астана, 2012. 1-бап (35т.), (12т.), 140-бап.
21. Же^баев Н.С. Медицина ^ызметкерлершщ кэсштш ^ызметш орындамаганы ушш ^ылмыстыщ жауаптылыгы // з.г.к., диссертиция авторефераты. -Алматы, 2009. - 26 бет.
22. Сералиева А.М. Проблемы уголовно-правовой ответственности медицинских работников // Мат-лы научно-практ. конф. «Мировые и региональные тенденции современной преступности и стратегии противодействия». - Алматы: Каза^ университет^ 2012. - С. 188- 192., Акопов В.И. Медицинское право: книга для врачей, юристов и пациентов. - М.:ИКЦ «Март»; Ростов-на Дону, 2004 и др. его более ранние работы.
23. Каракушев С.И. Преступления, связанные с венерическими заболеваниями и ВИЧ/СПИД (уголовно-правовые и криминологические проблемы): автореферат дис.. к.ю.н. - Караганда, 2000.
- 24с.
24. Сералиева А.М. Система мер предупреждения преступлений, связанных с заражением венерическими заболеваниями и ВИЧ/СПИД: автореферат дис.. к.ю.н. - Караганда, 2010. - 26 с.
25. Дьяченко В.Г., Солохина Л.В., Дьяченко С.В. Управление качеством медицинской помощи. Учебник: Издательство ГБОУ ВПО Дальневосточный государственный медицинский университет, 2012 - 655 с. Раздел 12,3.
Аталган мащалада автор медициналыщ щылмыстыщ щущыщ бузушылыщтардыц объективтгк белгтерте ТМД елдерШц Щылмыстыщ зацнамасын салыстыра отырып тYсiнiк 6epedi.
Тушн свздер: медициналыщ щылмыс, объекmивmiк белгiлер, медицина немесе фармацевтика щызметкерлерi.
В данной статье автором раскрываются понятие объективных признаков медицинских уголовных правонарушении сравнивая с уголовным законодательством СНГ.
Ключевые слова: медицинское преступление, объективные признаки, медицинские или фармацевтические работники.
In this article it is opened up an author concept of objective signs medical criminal offence comparing to the criminal statute of the CIS on this issue.
Keywords: medical crime, objective signs, medicine or office workers of pharmaceutics.
Бауржан Нартбай^лы Тэжабаев,
Казахстан Республикасы 11М Алматы академиясы PhD докторантурасыньщ докторанты, магистры, полиция капитаны
Медициналык кылмыстык к^кык б^зушылыктардыц объективтж белгшер1
Тажибаев Бауржан Нартбаевич,
докторант PhD докторантуры Алматинской Академии МВД Республики Казахстан, магистр права, капитан полиции
Объективные признаки медицинских уголовных правонарушений
Tazhibaev Baurzhan Nartbaevich,
doctoral candidate of Almaty academy of Ministry of Internal Affairs of the Republic of Kazakhstan, master of law, police captain
Objective signs medical criminal offence
