CC BY
48к!
Отарбаева Эзина Байболаткызы,
Цазацстан Республикасы 11М Алматы академиясы PhD докторанты, зац гылымыныц магистр1, полиция майоры
денсаулывда царсы цылмыстарды саралаудагы денсаульщца зиян келт1ру тусш1гшдег1 мэселелер
Казахстан Республикасыныц Президентi Н.Э.Назарбаевтьщ 2014 жылгы 17 ;ацтардагы «Казахстан жолы - 2050: Бiр ма;сат, бiр мYДде, бiр болаша;» атты Казахстан хал;ына Жолдауында «Сот жYЙесi iс жYзiнде ашы^ жэне ;олжепмд^ ;арапайым жэне барлы; дауды тез шеше алатындай болуга тиiс. Барлы; ;оргау
жYЙесi жумысыныц сапасын арттыру ;ажет.» - деп атап етш, ондагысы сот вндiрiсiндегi шешiмi табылмай созылмалы болган ютердщ орын алып отыргандыгына багытталганды;пен тYсiндiрiледi [1]. Сонымен бiрге осы ютердщ созбалацга салынуы зац нормаларыныц элi де болса бiр ;алыптылыгы мен бiр магыналы болмауындагымен байланысты деуге болады. Зац нормаларындагы на;тылы;тыц жо;тыгы ез кезегшде ;ылмысты; iстердiц сот ецщрюшде немесе сот;а дейiнгi ендiрiстерде езшщ тиiстi ма;саттарына жете алмауына алып келуде десек арты; болмас.
Казахстан Республикасы Конституциясыныц 12-бабыныц 2-белiгiнде адам ^¥^ы^тары мен бостанды;тары эркiмге тумысынан жазылгандыгы жэне олардыц абсолюттi болып танылатындыгы, олардан ешкiмнiц айыра алмайтындыгы, зандар мен езге де нормативтш ;¥;ы;ты; актiлердiц мазмуны мен ;олданылуы осыган ;арай аны;талатындыгы аны;талып келесщей ;арастырылган: «Адам ^¥^ы^тары мен бостанды;тары эркiмге тумысынан жазылган, олар абсолют деп танылады, олардан ешкiм айыра алмайды, зацдар мен езге де нормативтш ку^ыкты; актiлердiц мазмуны мен ;олданылуы осыган ;арай аны;талады»» [2]. Осы атлаган елiмiздiц негзгi зацы болып саналатын Казахстан Республикасыныц Конституциясында ;арастырылып бекiтiлген жэне олардыц ;амтамасыз етiлуiне кепiлдiк берiлген адам к¥^ыщтары барлы; нормативтiк
;¥;ы;ты; актiлерде ез орнын алады деуге бола бермес. Елiмiздiц конституциясымен белгiденiп, бекiтiлген адам ^^^ы^тарыныц бiрi ретiнде адам денсаулыгы танылатындыгы сезсiз. Сонда да болса, осы адам денсаулыгыныц ;ылмысты; ю-эрекеттер салдарынан бузылуыныц алдын алуга кепiл болатын Казахстан Республикасыныц Кылмысты; зацы болып саналады. Казахстан Республикасыныц Кылмысты; кодексiнiц талаптарына сай, адам денсаулыгына зиян келтiру ;ылмысты; жауаптылы;;а алып келетiндiгi денсаулы;;а келтiрiлген барлы; зиянга ;атысты емес тек ;ана денсаулы;;а онша ауыр емес немесе денсаулы;;а ауыр зиян келтiрген жагдайда гана жауаптылы; ;арастырылган. Бул ;ылмыстар ез кезегiнде денсаулы;;а ;арсы ;ылмыстар болып саналады.
А.Н. Агыбаев «Денсаулы;;а ;арсы ;ылмыс-тардыц ;огамга ;ауштшп - бул ;ылмыстарды жасаган кезде, бiр адам екiншi бiр адамныц денсаулыгына ;аса;ана немесе абайсызда зиян келпред^ ягни кiнэлi ;огамга ;аушт ю-эрекеттердi жасай отырып, адам емiрi Yшiн ец ;ымбатты болып табылатын адам денсаулыгына зацсыз турде ;ол с^гады.»[3, Б.33]. А.Н. Агыбаев атап еткендей денсаулы;;а ;арсы ;ылмыстар ез кезегiнде ;огам Yшiн ;аушт болып ;ала бередi. Сонды;тан, ол ;ылмысты; зацмен ;оргалуыга жатып, ;ылмысты; зацда ез орнын алуы тшс.
Е. Алауханов «Денсаулыкка карсы кылмыс дегенiмiз - зацга ;айшы эрекет ар;ылы бас;а адамныц денсаулыгын за;ымдау, дененiц анатомиялы; бYтiндiгiн бузу не ;андай да мYшенiц немесе жалпы агзаныц жумысын ;алыптан шыгару» деген езшщ тYсiнiгiн бередi [4, Б.39 ]. Е. Алауханов атап отырган денсаулы;;а ;арсы ;ылмастарга денсаулы;;а келтршетш барлы; зиян ;амтылган. Сонда да болса, ;ылмсысты; зац тек денсаулы;;а орташа
№ 3 (35) 2014 ж. Цазацстан Республикасы Зацнама институтыныц жаршысы
ауырлыктагы немесе денсаулыкка ауыр зиян кел^рущ гана карастырады.
З.О. Ашитов сот практикасы кврсетiп отыргандай квптеген кылмыстык iстер бойынша денсаулыкка касакана ауыр зиян кел^ру мен адамга касакана каза келтiру жэне оган окталу кылмысын ажыратуда кателштерге жол бершш келедi. Оларды ажыратудыц басты критерилерi кылмыстыц субъективтi жагымен айкындалады. Адамга касакана каза келтiру касакананыц тек тшелей ниетiмен жасалса денсаулыкка касакана зиян келтiру тiкелей жэне жанама ниетте болуы мYмкiндiгiн атап втедi [5, Б.68]. Шындыгында денсаулыкка немесе адам вмiрiне карсы кылмыстарды бiр-бiрiнен ажырату кылмыстыц субъективтi жагына тшелей катыстылыгы рас екендiгi дау тудырмайды. Сонда да болса олар кылмыс объектiсiне, кылмыстыц субъектiсiне карап та ажыратылуы мYмкiн.
А.Н. Агыбаев «Жалпы денеге жаракат тYсiру деп бвгде адамныц денсаулыгына касакана зацсыз тYрде немесе абайсыз денедегi ^лпалардыц анатомиялык тугастыгын бYлдiру жолымен, эйтпесе баска жолмен оныц агзаларыныц д^рыс ж^мыс iстеуiн б^зу аркылы зиян кел^рущ айтамыз» деген взiндiк т^жырымын жасайды [6, Б. 36].
Казахстан Республикасыныц колданыстагы Кылмыстык кодексшшщ 104-бабыныц 1-бвлшнде денсаулыкка касакана орташа ауырлыктагы зиян кел^руге келесiдей тYсiнiк берiлген: «1. Адамныц вмiрiне каушт емес жэне осы Кодекстщ 103-бабында кврсетiлген зардаптарга экеп сокпаган, бiрак денсаулыкты ^зак уакытка б^зылуга немесе жалпы ецбек кабшетшщ кемiнде Yштен бiрiн айтарлыктай теракты жогалтуга экеп соккан денсаулыкка касакана орташа ауырлыктагы зиян кел^ру» [7]. Ал, осы денсаулыкка касакана орташа ауырлыктагы зиян келтiрудегi «осы Кодекстщ 103-бабында кврсетшген зардаптарга экеп сокпаган» деген мэтiндi ашып карастырар болсак Казакстан Республикасыныц Кылмыстык кодексшщ 103-бабында денсаулыкка касакана ауыр зиян кел^ру келесiдей белгiленген: «1. Адамныц вмiрiне каушт немесе квруден, плден, естуден кандай да болсын органнан айрылуга немесе органныц кызметш жогалтуга немесе бет-элпетiнiц калпына келпргюз б^зылуына экеп соккан денсаулыкка касакана ауыр зиян келтiру, сондай-ак вмiрге каушт немесе ецбек кабшетшщ кемшде Yштен бiрiн теракты тYрде жогалтуга ^штаскан немесе кiнэлiге мэлiм кэшби ецбек кабшетш немесе тYсiк тастауга, психикасын
б^зуга, есiрткiмен немесе уытты умен ауыруга душар еткен денсаулыктыц б^зылуын тудырган денсаулыкка взге зиян кел^рген касакана ауыр зиян кел^ру» [7]. Осы денсаулыкка касакана зиян кел^ру кылмыстарындагы белгiленген денсаулыкка кел^ршген зиян екiге бвлiнiп отыр, оныц бiрнде денсаулыкка орташа ауырлыктагы зиян кел^ршсе, екiншiсiнде денсаулыкка ауыр зиян кел^ру табылады. Оларды бiр-бiрiнен ажыратуда взвдш с^рактар туындайды. Атап айтар болсак, денсаулыкка касакана орташа ауырлыктагы зиян келтiрудiц «жалпы ецбек кабшетшщ кемiнде Yштен бiрiн айтарлыктай теракты жогалтуга экеп соккан» деген белпс денсаулыкка касакана ауыр зиян кел^рудщ бiр белгiсi ретiнде де келесщей карастырылып отыр: «ецбек кабшетшщ кемiнде Yштен бiрiн теракты тYрде жогалтуга ^штаскан». Екi кылмысты саралауда осы денсаулыкка зиян келтiрудегi белгiнiц бiрi ецбек кабшетш жогалтуга катысты взектшк туындап отыр десек болады. Себеб^ денсаулыкка зиян келтiру кылмыстарындагы денсаулыкка касакана орташа ауырлыктагы зиян кел^ру мен денсаулыкка касакана ауыр зиян кел^рущ ецбек кабiлетiн жогалтуга катысты саралау мYмкiн емес. Казакстан Республикасыныц Кылмыстык кодексiнiц орыс тiлiндегi мазм^ны бойынша Казакстан Республикасыныц Кылмыстык кодексшщ103-бабыныц 1-бвлiгiнде осы мэтiн келесщей карастырылган: «соединенное со значительной стойкой утратой общей трудоспособности не менее чем на одну треть», ал Казакстан Республикасыныц Кылмыстык кодексшщ 104-бабыныц бiрiншi бвлшнде: «значительную стойкую утрату общей трудоспособности менее чем на одну треть» деп белгшенген [8]. Осыган карап, Казакстан Республикасыныц Кылмыстык кодексшщ казак тшндеп мазм^ны д^рыс жазылмагандыгын ацгарамыз. Зац нормаларында осындай орыс тiлiндегi мазм^н мен казак тiлiндегi мазм^н арасында алшактык пен айырмашылык орын алган жагдайда казак тiлiндегi мазм^н вз ^шше ие болуы тиiс. Себеб^ ол мемлекеттiк тiл болып саналады.
Казiргi уакытта денсаулыкка келген зиянга карап кылмыстарды саралауда да взекп мэселелердiц бiрi ретiнде Казакстан Республикасыныц Кылмыстык кодексшщ 178-бабыныц екiншi бвлшнде карастырылган тонау кылмысы, 179-бабыныц бiрiншi бвлiгiнде карастырылган каракшылык кылмысы, 321-бабыныц бiрiншi бвлiгiндегi вкiмет вкiлiне катысты ^ш колдану кылмысы бойынша
6
«денсаулыгына каушт емес», «денсаулыгына кауштЬ> белгшер белгiленген. Осы денсаулыкка каушт немесе каушт еместшкп ажырату бойынша с^рак туындайды. Кандай кYш колдану денсаулыкка каушт немесе каушт емес екендiгi казiрri уакытта зацмен реттелмей отыр деуге болады. Себебi, каракшылык пен тонау кылмысын ажыратуда денсаулыкка каушт кYш колдану немесе осындай кYштi колданамын деп коркыту орын алса онда ол каракшылык болып саралануга жатады.
Аталган кемшiлiктер мен олкылыктар бойынша туындап отырган с^рактар 2015 жылдыц 1 кацтарынан бастап колданыска енгiзiлетiн Казахстан Республикасыныц жаца кылмыстык кодексiнде ез шешiмiн тапкан деуге болады. Себеб^ Казакстан Республикасыныц жаца кылмыстык кодексшщ 3-бабыныц 11-тармагында «денсаулыкка ауыр зиян -адамныц денсаулыгына, оныц емiрiне каушт зиян не денсаулыкка: керу, сейлесу, есту кабылетшен немесе кандай да бiр агзадан айырылуга; агзаныц ез функцияларын жогалтуына; бет-элпетшщ калпына келмейтiндей б^зылуына; жалпы ецбек кабшетшщ кемiнде Yштен бiрiн айтарлыктай теракты тYрде жогалтумен ^ласкан денсаулыктыц б^зылуына; кэсiби ецбек кабшетш толык жогалтуга; жYктiлiктi Yзyге; психиканыц б^зылуына; нашакорлыкпен немесе уытк^марлыкпен ауыруга экеп соккан зиян;» деп белгiленiп отыр [9]. Сонымен бiрге Казакстан Республикасыныц жаца кылмыстык кодексiтiц 3-бабыныц 12-тармагында денсаулыкка ауырлыгы орташа зиянга тYсiнiк келесiдей карастырылган: «денсаулыкка ауырлыгы орташа зиян - адамныц денсаулыгына, оныц емiрiне каушт емес, денсаулыктыц узак уакыт (жиырма бiр кYннен астам мерзiмге) б^зылуына немесе жалпы ецбек кабшетш (Yштен бiр белегiнен кем) теракты тYрде айтарлыктай жогалтуга экеп соккан зиян» [9].
Сонда да болса, Казахстан Республикасыныц жаца кылмыстык зацнамасында карастырылган денсаулыкка каушт зиян бойынша туындауы мYмкiн мэселе ре^нде жогарыда карастырылгандай жаца кылмыстык зац бойынша белгшенген тонау мен каракшылык бойынша белгi осы денсаулыкка каушт немесе денсаулыкка каушт емес женшде атап етсек болады. Эйткенi жаца кылмыстык зац бойынша денсаулыкка жецш зиян тYсiнiгi келесiдей белгiленiп отыр: «денсаулыкка жецiл зиян -денсаулыктыц кыска мерзiмге (жиырма бiр кYннен аспайтын мерзiмге) б^зылуына неменсе жалпы ецбек кабшетш (оннан бiр белтнен кем) теракты тYрде болмашы жогалтуга экеп соккан адамныц денсаулыгына келпршген зиян» [9]. Егер бiз карастырып отырган тонау мен каракшылык кылмыстары жэне осы зиянныц денсаулыкка кауштшшне байланысты бiр-бiрiнен ажыратылып, саралануга жататын кылмыстар бойынша денсаулыкка зиян келш, ол денсаулыкка жецiл зиян болган жагдайда ол зиянныц денсаулыкка кауштшшн калай ажыратамыз дегендей с^рак ездiгiнен туындауы мYмкiн.
Жогарыда карастырылгандар негiзiнде денсаулыкка карсы кылмыстарды саралаудагы денсаулыкка зиян кел^ру тYсiнiгiндегi мэселелердi шешу ретiнде ^сынылады:
- Казакстан Республикасыныц Кылмыстык кодексiнiц 104-бабыныц 1-белiгiндегi «кемiнде Yштен бiрiн» деген мэтшдеп сездердi «Yштен бiрiнен кемш» деген мэтiндегi сездермен езгертiлyi кажет;
- Казакстан Республикасыныц жаца Кылмыстык кодексiнiц 3-бабыныц 13-тар-магында карастырылган денсаулыкка жецiл зиян келтiрy тYсiнiгi денсаулыкка жецiл зиян келтiрyдiц адамныц денсаулыгына каушт зиян катарына жаткызылуын камтуы кажет.
ПайдаланылFан эдебиеттер тiзiмi:
1. Казакстан Республикасыныц Президент Н.Э.Назарбаевтыц 2014 жылгы 17 кацтардагы «Казакстан жолы - 2050: Бiр максат, бiр мYДде, бiр болашак» атты Казакстан халкына Жолдауы / http://www.akorda.kz/kz/page/page_215751_kazakstan-respublikasynyn-rezidenti-n-a-nazarbaevtyn-kazakstan-khalkyna-zholdauy-2014-zhylhy-17-kantar.
2. Казакстан Республикасыныц Конституциясы// http://akorda.kz/kz/category/konstituciya.
3. Кылмыстык кукык: Ерекше белiм: Окулык. Эцделген, толыктырылган 4-басылымы. 2011 жылдыц 1 наурызына дейiнгi езгертулер мен толыктырулар ескершген. - Алматы: Жетi жаргы, 2011. - 632 бет.
4. Кылмыстык кукык (Ерекше белiм): Оку куралы. - Алматы: Жетi жаргы, 2001. - 224 бет.
^ № 3 (35) 2014 ж Цазацстан Республикасы Зацнама институтыныц жаршысы
5. Уголовное право Республики Казахстан. Учебное пособие / З.О. Ашитов. - Алматы: Жет Жаргы, 2013 - 592 с.
6. Кылмыстык к¥кык. Ерекше бвлiм: Окулык. Энделген, толыктырылган, 2-басылымы. 2002 жылгы 21 желтоксанга дейiнгi взгертулер мен толыктырулар ескерiлген. - Алматы: Жетi жаргы, 2003. - 560 бет.
7. Казакстан Республикасыныц кылмыстык кодекса - Алматы: Юрист, 2014. - 168 б.
8. Уголовный кодекс Республики Казахстан/ http://online.zakon.kz/Document/?doc_id=1008032#sub_ id=1030000
9. Казакстан Республикасыныц кылмыстык кодекс (жаца). - Алматы: Юрист, 2014. - 204 б.
В данной статье рассматриваются расхождения в понятии причинения вреда здоровью при квалификации преступлений против здоровья.
Ключевые слова: преступления против здоровья, тяжкий вред, вред средней тяжести, квалификация преступлений.
This article discusses the differences in the concept of personal injury in the classification of crimes against health.
Keywords: crimes against health, serious harm, injury of moderate severity, classification of crimes
Отарбаева Эзина Байболаткызы,
Казахстан Республикасы 11М Алматы академиясы PhD докторанты, зац гылымыньщ магистр^ полиция майоры
Денсаулыкка карсы кылмыстарды саралаудаFы денсаулыкка зиян кел^ру TYcrniriHgeri мэселелер
Азина Байболатовна Отарбаева,
докторант PhD Алматинской Академии МВД Республики Казахстан, магистр юридических наук, майор полиции
Проблемы в понятии причинения вреда здоровью при квалификации преступлений против здоровья
Azina Baibolatovna Otarbaeva,
doctoral candidate of Almaty academy of Ministry of Internal Affairs of the Republic of Kazakhstan, master of law, police major
Problems in the notion causing bodily harm in qualification of crimes against health
