CC BY
7participants of the activity, ethics of behaviour with adults, contemporaries, younger, creating educational situations to form and consolidate humane interrelations in collective.
Keywords: interaction, cooperation of participants, educational process, the organization of joint activity, efficiency, collective planning.
Сведение об авторах:
Байдуллоев А. - проректор по международным отношениям ТГПУ имени Садриддина Айни и доцент кафедры общей педагогика ТГПУ имени Садриддина Айни. Tel: (+992)918-807-314. E-mail:azam.ap27@mail.ru
Авганов С.- координатор проекта развитий высшего образования при Министерстве образования и науки Республики Таджикистан. Tel:(+992)907-775-454. E-mail: samdec26@yahoo.com
About authors:
Baidulloev А. vice-rector for international relations of TSPU named after Sadriddin Ainy, Associate Professor in the Department of General Pedagogy of TSPU named after Sadriddin Ainy. Tel.: (+992)918-807-314. E-mail:azam.ap27@mail.ru Avgonov S. - coordinator of Higher Education Development Project under the Ministry of Education and Science of the Republic of Tajikistan. Te.l:(+992)907-775-454. E-mail: samdec26@yahoo. com
ТАХДИЛИ НАКША ВА БАРНОМАХОИ ТАЪЛИМИИ ЗАБОНИ ХОРИЧЙ ДАР
МАКТАБХ,ОИ ОЛИИ КАСБИ
Ёфтаков Х.Ф.
Донишкадаи тарбияи цимонии Тоцикистон ба номи С. Рахимов
Тахияи накшахо ва барномахои таълимй дар муассисахои тахсислоти олии касбй, аз чумла доир ба забонхои хоричй, дар шароити нави ичтимоию иктисодй, замоне ки раванди робитахои глобалии байнифархангй идома ёфта истодааст, кисми таркибии равнди муосиркунии тахсилот буда, ахамияти хосро касб карда истодааст. Дар адабиёти хоричй ба масъалахои накшахо ва барномахои таълимй дар мактабхои олии касбй доир ба забони хоричй муфассалтар равшанй андохта шудааст, вале дар он чо низ акидаи ягона нисбат ба як катор масъалахои актуалии марбут ба тахияи накшахо ва барномахои таъдимй вучуд надорад.
Зимни тахия намудани накшахо ва барномахои таълимй барои курсхои забони англисй функсияхои зерини тахсилоти донишчуёни курсхо: фархангташаккулдиханда, чуброкунанда ва созгоркунанда бояд ба инобат гирифта шаванд. Функсияи фархангташаккулдиханда аз чалб ва ошносозии донишчуёни курс ба чанбахои мухталифи фарханги муоширати байналмилалй ва фарханги забони мавриди омузиш иборат мебошад. Функсияи чубронкунанда дар халли вазифахои доир ба пурра намудани камбудихои тахсилоти каблан касбшуда, бартараф намудани норасоихо дар донишхои забони хоричй зохир мешавад. Функсияи созгоркунанда шомили халли вазифахо доир ба таълими иловагии забонхои хоричй бо максади хам созгор намудан ба шароити тагйирёбандаи хаёт, хам барои эчод намудани потенсиали касбию шахсиятй мебошад.
Накшахо ва барномахои таълимй инчунин бояд як навъ интихобияти таълимеро ба назар гирад, ки маънои ба толибилм пешниход намудани озодии муайянро зимни интихоби хадафхо, мазмун ва методхои таълим дорад. Тахияи накша ва барномаи таълими забони хоричй халли масъалахои зерини асосиро такозо менамояд: вохиди таълим чист, паихамии азхудкуни мазмуни интихобшуда чи гуна аст, усули азхудкунй (технология) - и мазмуни таълим кадом аст?
Вобаста аз он, ки дар барномаи таълимй таваччухи асосй ба чй зохир карда мешавад, ва кадом равиш асосй мебошад, ду категорияи асосии барномахои таълимии забони хоричиро чудо кардан мумкин аст: синтетикй ва тахлилй. Барномахои синтетикй ба махсули таълим равона кардашуда, ба сохтори забон ва тахлили системавии он такя мекунанд. Чунин барномахо дар унсурхои муайяни системаи забонй мутамарказ гардида, аксаран онхоро дар паихамии хатйй мавриди назаркарор медиханд, масалан: паихамии воридкунии сохторхои хаттй, функсияхо, вазъиятхо ё мавзухои забонй. Дар навбати аввал, падидахои аз хама содда ва осон барои азхудкунй, бештар рухдиханда ва аз чихати коммуникативй мухим, сипас душвортар, камтар
рухдиханда ва аз чихати коммуникативй зиёдатй ворид карда мешаванд. Барномахои синтетики такозо менамояд, ки толибилм бояд синтез намудани кисматхои алохидаи система (сохтор, функсия, мафхум ва г.) - и забониро дар вазъияти вокеии муошират дар ин забон амалй созад.
Навъхои зерини барномахои синтетикиро чудо менамоянд: сохторй, функсионалию мазмунй, вазъиятй, мавзуотй, ки дар асоси малакахо ва махоратхо сохта шудааст. Дар тафовут аз барномахои синтетикй, дар барномахои тахлилй падидахои забонй аз руи душворй дарачабандй карда намешаванд, дар онхо забон хамчун воситаи ичрои амалхои муайяни коммуникативй ба назар гирифта мешавад, яъне онхо ба раванди таълим равона карда шудаанд. Масалан. Барномаи тахлилии таълимй метавонад дар асоси донишхои коммуникативие сохта шавад, ки аз чониби толибилмон ичро карда мешаванд. Дар ин маврид махз супоришхои педагогй, ва на вохидхои системаи забонй, хамчуни таркиботи барномаи таълимй ба назар гирифта шуда, вохидхои таълим ба шумор мераванд.
Барномахои тахлилии навъхои мухталиф мавчуданд (масалан, барномахое, ки дар асоси супоришхои коммуникативй сохта шудаанд, барномахои навъи предметй). Навъхои асосии барномахои таълимии забони хоричиро мутобик ба категорияхои зикршуда (синтетикй ва тахлилй) дида мебароем.
Дар асоси тахияи барномаи навъи сохторй (грамматикй) равиши сохторй, такя ба тавсияи системавии забон мехобанд. Мазмуни чунин барномахо шомили мачмуи сохторхо ва шаклхои забони мавриди омузиш мебошад. Ташкили мавод хангоми тахияи чуин барномахо имкон медихад принсипи "аз содда ба мураккаб" татбик карда шавад. Мавриди омузиш чунин падидахои забони хоричй карор мегиранд: артикл, исм, феълхо ва сифатхо, чумлахои саволй ва тасдикй, чумлахои содда, мураккаб, тобеъ ва г. Ин навъ барномаи таълимии метавонад инчунин шомили чанбахои дигари забон, масалан, фонетика ва талабот ба ташаккулёбии малакахои талаффузии толибилмон бошад.
Барномахои навъи сохторй метавонанд ба таври истисной дар асоси сохторхои грамматикие сохта шаванд, ки аз чумлахои дар инзиво кароргирифта иборат буда, барои ифодаи падидаи мушаххаси забонии типикй нигаронида шудаанд. Маводи интихобшудаи забонй дар паихамии мантикие карор мегирад, ки бо чунин омилхо, ба мисли фаровонй, серистеъмолй, дарачаи душворй ва г., ё бо омезиши онхо муайян карда мешавад. Таълим тибки барномахои навъи сохторй асосан бо такя ба коидахои забонй ва бо истифодаи машкхои ба таври махсус омодакардашуда бурда мешавад.
Барномахои навъи функсионалию мазмунй дар асоси равиши функсионалй бо интихоби падидахои забоние тахия карда мешаванд, ки дар муоширати вокей амал мекунанд. Хусусияти асосии ин барномахо истифодаи намунахои нуткй ба сифати вохиде мебошад, ки бо кумаки онхо коммуникатсия амалй шуда, интенсияхои нуткии толибилмон татбик карда мешаванд. Ба сифати намунахои чунин интенсияхо баромад мекунанд: кабули даъват, маъзарат, талаб, ваъда, ташхис, ислохи ягон чиз ва г. Ба сифтаи чузъи мазмунии чунин интенсияхо чунин мафхумхо, ба мисли: андоза, синну сол, ранг, мукоиса, вакт, давомнокии амал, муайян намудани микдор, мавкеи чойгиршавй ва г. баромад мекунанд.
Дар миёни накшахо ва барномахои таълимии макбахои олии касбй дар шароити муосир дар барномаи таълими забонхои хоричй мавридхои зерин гузошта шудаанд:
Аввалан, барнома бояд ба шароити нави таърихй, талаботи руз, вакте ки тахсилот бояд ба механизми рушди шахсият ва дар ин зимн ба омили муассири рушди чомеа табдил гардад, нигаронида шавад. Мутбик ба ин ба сифати фишангхои мактаб гояхои демократикунонй, гуманизатсияи тахсилот, гуногунандешй дар халли масаъалахои бисёр баромад мекунанд, ки имкон фарохам меорад талаботхои гуногуни тахсилотии толибилмон, мавчудияти навъхои мухталифи мактабхо ба хисоб гирифта шаванд.
Сониян, барнома бояд унвонии худро дошта, ба истеъмолкунандаи вокей, яъне мактаб, омузгорро нигаронида шуда бошад.
Сеюм, барнома набояд шадид бошад, он бояд ориентиррро муайян созад, самтхои асосиро барои ноилшавй ба хадаф мукаррар созад, имконияти интихобро таъмин намояд, ба таври кофй барои дигаргунихо, барои созгорй ба шароити мушаххас кушода бошад.
Чах^^м, бapномa бояд ба кypси мyaйяни таълим, масалан, кypси пойгохй, ба навъи мyaйяни мактаб нигapонидa шуда, консепсияи тaъдимpо дap мачмуъ ва ку£>си по^ох^о аз чумла (масалан, FOяи aссимeтpияи хадафхо, paвишхо ба интикоби мазмун ва f.) инъикос намояд.
Панчум, бapномa бояд aбзоpй буда, ба натичаи бaнaкшaгиpифтaшaвaндa, динамикаи ноилшавй ба он нигapонидa шуда бошад. Х,амин тapик, бapномa пapaмeтpхоpо бapои ташкили таълими забонхои xоpичиpо муайян намуда, бояд ба сифати aбзоpи нaзоpaт xизмaт намояд.
Шашум, бapномa бояд омyзгоppо ба эчодкоpй хидоят намояд, ва на танхо ин тeзисpоо эълон кунад, зepо дap асоси он коллективхои педагогии мактабхои олии касбй метавонанд модификатсияхои мyшaxxaси бapномaхоpо эчод намоянд.
Илова ба бapномaхои муаллифй, ки дap асоси онхо китобхои дapсии алохида эчод кapдa мешаванд, бояд бapномaи типикй вучуд дошта бошад, ки ба сифати такягох бapои эчоди китобхои дapсй ва маводи таълимии мyxтaлиф xизмaт намуда, бо функсияхои xyд ба он чизе назидк мешавад, ки дap xоpич сepтификaт номида мешавад. Вазияаи аоссии он - ин муайянкунии хадафхо ва натичахои бaнaкшaгиpифтaшaвaндaи таълимй, сатххои муайяни тaъдимгиpифтaгиe мебошад, ки метавонанд бо усулхои мyxтaлиф ноил шаванд.
Ин маънои онpо доpaд, ки бapномaи типикй набояд паихамии шaдидpо дap aзxyдкyнии мавод тахмил намояд, он бояд имкониятpо аз pyи солхои таълим вобаста ба шapоити муша^а^ таълимва консепсияи муаллифони китобхои дapсй фapохaм созад. Зимни чунин paвиш, вакте ки вобастакунии шадиди маводи забонй бо соли муайяни таълим мавчуд нест, донишчу имконият ба даст мeоpaд бо сypъaти xyд, дap peчaи бapои y мyвофиктap бapои aзxyдкyнии он ба пеш paвaд. Ин маънои онpо доpaд, ки шapоитe ба вучуд меояд, то ки донишчуи пeшpaфтa ё гypyхи толибилмон тавонанд зyдтap ба сатхи бaнaкшaгиpифтaшyдaи тaълимгиpифтaгй ноил шаванд, ба он бapвaкттap нaзap ба дж^он paсaнд ва дap peчaи нисбатан фapдикyнонидaшyдa, бо истифодаи, масалан, маводи алохидаи тааълимй бapои синфи минбаъда, мaшFyл шавад.
Бapномaхои таълимии забони xоpичй дap мактабхои олии касбй функсияхои зepини aсосиpо татбик менамоянд: иттилоотию методй; ташкилию бaнaкшaгиpaндa; нaзоpaткyнaндa.
Бapномaи таълимии забони xоpичиe, ки функсuяu ummuлооmuю Memodupo ичpо менамояд, ба хамаи иштиpокчиёни таълимию тapбиявй имкон медихад тaсaввypотpо дap боpaи хадафхо, мазмун, стpaтeгияи умумии тахсилот, тapбия ва pyшди толибилмон бо воситахои пpeдмeти таълимй, дap боpaи мaxсyсияти хap як мapхилaи таълим ба даст оpaнд.
Функсuяu maшкuлuю бaнa^шaгupй чудо намудани мapхилaхои таълим, муайян намудани тавсифоти микдоpй ва сифатии маводи таълимй ва сатхи омодагии толибилмонpо доиp ба забони xоpичй дapхap як мapхилa ба нaзap мeгиpaд.
Функсuяu Ha3opam^mHda аз он ибоpaт аст, ки бapномa, тaлaботpо ба ба мазмуни нутк, мaхоpaтхои коммуникатий, интиxоби маводи забонй ва ба сатхи тaълимгиpифтaгии толибилмон дap хap як мapхилaи тaълимpо муайян соxтa, метавонад хамчун асос бapои мукоисаи натичахои дap чapaёни нaзоpaт бадастомада xизмaт намояд.
Бapномaи намунавй метавонад хамчун оpиeнтиp зимни бaнaкшaгиpии мaвзyотй xизмaт намояд. Он кисмати инвapиaнтивй (хатмй) - и ку^юи тaълимиepо муайян месозад, ки дap бepyн аз худудхои он имконияти интиxоби тaкpиби вapиaтивии мазмуни тахсилот бокй мемонад. Дap ин зимн муаллифони бapномaхои таълимй ва китобхои дapсй метавонанд paвиши xyдpо дap кисми соxтоpсозии маводи таълимй, муайян намудани паихамии омузиши ин мавод, инчунин pоххои ташаккулёбии системаи донишхо, мaхоpaтхо ва усулхои фаъолият, pyшд ва ичтимоишавии толибилмонpо пешниход намоянд. Дap айни хол, бapномa ба хифзи фазои ягонаи тахсилотй мусоидат намуда, бо ташаббуси эчодй омyзгоpонpо пойбанд намекунад, имокниятхои вaсeъpо бapои татбики paвишхои муэталиф ба соxтaни кypс, аз чумла бо нaзapдошти xyсyсиятхои минтакахо, фapохaм мeоpaд.
Бap боpaи coxmopu 6apHOMau marnuMuu забот хорщй дap мактабхои олии касбй с^ан кapдa, бояд гуфт, ки он шомили се бaxш мебошад: xaтчaи тавзехй; мазмуни асосй бо таксимоти тaxминии соатхои таълимй доиp ба мавзуъхои ку£>с; талабот ба сатхи омодагии xaтмкyнaндaгон.
Дap xaтчaи тавзехй макоми бapномa ва функсияи он муайян кapдa мешаванд, тавсифи забони xоpичй хамчун пpeдмeти таълимй ва мавкеи он дap накшаи пойгохии таълимй, тавсифи мapхилaи таълим дода шуда, хадафхои таълими забони xоpичй дap ин ё он шакл, чун дap стaндapт, ифода кapдa шуда, малакахо, мaхоpaтхо ва усулхои умумитаълимии фаъолиятхо,
натичахои бaнaкшaгиpифтaшyдaи таълими забони xоpичй дap x,ap яке аз зинахо тавшф дода мешаванд.
Мазмуни тахшлоти забонй дap бapномaхои таълимй тaвcифи зepинхоpо дapбap мeгиpaд: мазмуни пpeдмeтии нутк; мax,оpaтx,ои нуткй; донишхо, мax,оpaтx,о ва малакахои забонй; донишхо ва мах^ата^и ичтимоию фapхaнгй; мax,оpaтx,ои компютepй ва таълимию мaъpифaтй.
Азxyдкyнии забони xоpичй дap caтхи бapои мyошиpaти дap гохаи кacбй яке аз
талаботхои чомеаи мyоcиp ба мyтaxaccиcони чавон буда, хамчун чузъи агоши омодacозии кacбии онхо бapомaд мекунад. Аз ин py хадафи таълими забони англиши ба кacб гapоишдодaшyдa - ин дap донишчyëни мактабхои олии кacбй ташаккул додани caлохиятхои коммуникативй дap истифодаи донишхои бaдacтовapдaшyдa доиp ба кacби xyд мебошад.
Тахкикоти гyзapонидaшyдa доиp ба коpи педагогй, тахияи накша ва бapномaхои таълимй нишон медиханд, ки таълими забони англиш имpyз бидуни тapкиби инновaтcионй имконнопaзиp мебошад. Таълими анъанавии забони англиши ба кacб гapоишдодaшyдa ба xондaн, фахмидан ва тapчyмaи матнхои мaxcyc, бо шомили омузиши xycycиятхои гpaммaтикии caбки илмй, нигapонидa шyдaacт. Дap вакти хозиp дap накшахо ва бapномaхои таълимй таъкид ба pyшди малакахо ва мaхоpaтхои коммyникaтcияи шифохй кapдa мешавад. Нутки шифохй шомили гуш кapдaн ва xондaн, фахмидан ва тaкpоpи peпpодyктивии чизи гyшкapдa ë xондaшyдa хам дap шакли шифохй (диалогй ë монологи), хам дap шакли xarm мебошад. Ба cифaти вазифаи агоши мapхилaи мyоcиpи тaдpиcи забони англиши ба кacб гapоишдодaшyдa эчод кapдaни накшахо ва бapномaхо, методикахои таълимие мебошад, ки paвишхои инттepaктивиpо ба таълим ва бapтapиятхои онхоpо бapои халли пpоблeмaи acоcии тaдpиcи забони англиши ба кacб гapоишдодaшyдa - муош^ати бегоназабонй дap вазъиятхои - хaмгиpо мecозaд [2].
Бояд зикp кapд, ки таълими забони англиши ба кacб гapоишдодaшyдa хамчун caмти илмй дap cодхои 1950-ум дap xоpичa ба вучуд омадааст. Дap вакти хозиp бошад, таълими забони англиши ба ^c6 гapоишдодaшyдa ба навъи xизмaтpacонии тaхcилотиe табдил ëфтaacт, ки бидуни он таълими донишчyëн нимконнопaзиp ба нaзap мepacaд. Тахти таълими забони aнглиcии ба ^c6 гapоишдодaшyдa чунин таълиме фахмида мешавад, ки дap бaхиcобгиpии талаботи xaтмкyнaндaгони оянда ба омузиши забони xоpичии бо xycycиятхои кacби оянда ë иxтиcоcи таълимй дикташаванда aœ^ ëфтa, дap навбати xyд, омузиши о^о талаб мекунанд. Дap ин тафовути он аз таълими забон бapои хадафшои yмyмитaхcидотй acоc ëфтaacт. Мафхуми хадафи таълими забони англиши ба ^c6 гapоишдодaшyдapо мaвpиди тахлил кapоp дода, бояд биcëpcaдохиятнокй ва нобapобapмaъноии мафхуми мaзкyppо кайд кapд. Чузъхои зepини хaдaфpо чудо мекунанд: тахшлотй, тapбиявй, pyшддихaндa ва амалиявй. Бapои татбики хадафхои тaхcилотй аз чониби донишчyëн кacби хачми муайяни донишхои лингивистие такозо кapдa мешавад, ки бо тохаи интиxошyдaи фаъолияти ояндаи тaхcидотй, инчунин иттилооти кишвapшиноcй мapбyтaнд.
Аз нукти нaзapи ноилшавй ба хадафхои тapбиявй paвaнди aзxyдкyнии забони xоpичй ва aзxyдкyнии он омили мyaccиpи пeшpaфти илмию тexикй, yмyифapхaнгии чомеа мебошад. Он тapбияи шaхpвaндият, эхтиpом ба xaдкхо ва фapхaнгхои диap, фapхaнги умумии мyошиpaти бaйнишaxcиятй, фаъолияти мaъpифaтй, тамоюл ба xyдтaхcилотй, ангезиш, яъне мyноcибaти бошyypонa ба aзxyдкyнии забони xоpичй хамчун воштаи мyошиpaт, мaъpияaт ва xyдтaкмилдихй, инчунин дapки зeбоишиноcй ва завки бaдeиpо такозо менамояд.
Дap paвaнди таълими таълими забони aнглиcии ба ^c6 гapоишдодaшyдa, cyолe ба мдан меояд: '^ap навбати аввал ч^о бояд таълим дод: лeкcикaи гpaммaтикapо ëки мaхоpaтхои
нутки монологй ва диалоги pyшд дода шавад?". Дониши истилоххои мaxcyc ва acоcхои гpaммaтикa озодии мyошиpaти шифохию нуткии донишчyëнpо намедихад, чунин имконият танх,о дap мaвpиди тaшaккyлëбaгии caдохияти бегоназонии коммуникативй пайдо пешавад. Тacнифи бeштap кобил кабули машгулиятхо доиp ба забони xоpичй тacнифм аз нуктаи нaзapи накшаи таълим ва дapc мебошад, ки дap онхо yнcypхои paвaнди таълим гузошта шудаанд. Соxтaни cоxтоpии машгулият аз вазифахои мyшaxxacи таълимй, xapaктepи фаъолияти дap машгулият бaнaкшaгиpaндa ва хaмкоpии омyзгоp ва донишчyëн вобacтa мебошад. Унcypхои атоши машгулият инхоанд: 1. Ташкил ва гapоиши мазмунй. 2. Санчиши амикй ва мycтaхкaмии донишхо. 3. X,aмкоpии омyзгоp бо донишчyëн дap атош axбоp - aзxyдкyнии донишхо, малакахо ва мaхоpaтхои нав. 4. Мустахкам намудани мавод ва машки aзxyдкapдaшyдa. 5. Тaшxиcи
мустахкамии aзxyдкyнии донишхо, ташаккулёфтагии мaхоpaтхо ва малакахо. 6. Дaстypдихй доиp ба ичpои коpи xонaгй ё мустакилона [2].
Дap асоси гуфтахои боло навъхои зepини мyбpaмтapи дapсхоpо тибки накшахои таълимии мyосиpи таълими забони англисии ба касб гapоишдодaшyдa чудо мекунанд:
1. Дapси омузиши маводи нав (лексия, тахкики нaзapиявй, кино - дapс).
2. Дapси бaкоpбapй ва такмилдихии донишхо (сyпоpишхои амалй, иншохо, ичpои машкхо, бозии коpй).
3. Дapси чамъбасткунй ва низомбандии донишхо (мубохиса, конфеенсия, сeминap, бозии коpй).
4. Дapси омexтa (омезиши намудхои мyxтaлифи мaшFyлиятхо бо спeктpи васеи сyпоpишхо).
5. Дapси нaзоpaтй (тест, пypсиши шифохй, коpи xarm, санчиш, виктоpинa) [3].
Аз хама оптималй, ба нaзapи мо, мaшFyлияти омexтa мебошад, ки навъи аз хама интишоpëфтa буда, шомили тамоми yнсypхои асосие мебошад, ки имкон медихад дap поpчaи махдуди замонй чapxaи пypapзиши шиноснамой, коpкapд ва мустахкамкунии маводи тaълимиpо анчом дихад, ва ин ба татбики paвиши хaмгиpошyдaи байнфаннй дap таълими забони xоpичй кумак мepaсонaд.
Бояд зикp кapд, ки шомил кapдaни забони xоpичй ба бapномaи мактаби олии касбй фapмоиши чомeapо инъикос менамояд, ки бо талаботи замон ба миён омадааст: бо тамосхои гyстapишëбaндaи байналмилалй дap тамоми сохахои хаёт ва фаъолияти одамон (мубодилаи иттилоотии илмию тexникй, тypизм, омодасозии мyтaxaссисон бapои коp дap xоpичa, малакаи коp бо тexнологиях,ои компютepй). Вале татбики ин фapмоиш бо як ^TOp дyшвоpих,о py ба py мешавад. Ба онхо метавон нисбат дод: 1) мавчуд набудани мухити забонй, вакте ки таълими фаъолияти бегоназабонии нуткй мохиятан дap шapоити сунъй амалй кapдa мешавад; 2) микдоpи иxтисоpшyдaи соатхо; 3) коpкapднaшyдaгии баъзе масъалахои методикае, ки ба шapоити нави таълим муносибати бевосита доpaнд [1]. Aсоситapини онхо масъала дap боpaи ташаккулёбии ангезиш мебошад, яъне муносибати мусбии толибилмон ба забони xоpичй хамчун ба пpeдмeти таълимй.
Муносибат ба подмети таълимй аз ду чузъ ташаккул меёбад: шавку хавас ба он ва дapки ахамиятнокии он. Муносибати донишчуён ба забони xоpичй хамчун ба Hpe^e™ таълимй инъикоси xyдpо дap тахкикоти олимон ва методистхои сepшyмоp (M.A. Кудашова, З.Н.Никитенко, В.Г.Рогова ва диг.) ёфтааст, зepо забони xоpичй - ин пpeдмeти мaxсyси таълимй мебошад. Мaxсyсияти забони xоpичй бо он муайян мешавад, ки бо xислaтхои ба забон хамчун системаи аломатй xос тавсиф ёфта, дap айни замон он бо як ^TOp xyсyсиятхои аз забони модapй фapккyнaндaи aзxyдкyнии он муайян кapдa мешавад. Дap айни замон, он ба тaвpи нaзappaс аз хap гуна пpeдмeти дигapи таълимй фapк мекунад. Ин мaxсyсиятpо ба тaвpи актуалй ва босалика донишчуён эхсос мекунанд ва онpо омyзгоpон дapк менамоянд, зepо забони xоpичй аз фанхои дигapи таълимй, хамзамон инчунин бо будани хадаф ва воситаи таълим фapк мекунад. Дамин тapик, aгap хамаи пpeдмeтхои дигappо толибилмон тавассути забон хамчун абзо^ олот касб намоянд, зимни aзxyдкyнии xyди забон пpоблeмaи aзxyдкyнии тaдpичй, аз бepyн идоpaшaвaндaи баъзе воситахо ва усулхои осонтap бapои хал ва aзxyдкyнии вазифахои мyхимтap ба вучуд меояд.
Дap таълими забони xоpичй намудхои мyxтaлифи ангезиш мавчуданд. Aсоситapини онхо - ин ангезиши ботиние мебошад, ки бо xyди фаъолияи таълимй пайдо мешавад, ва ангезиши васеи ичтимой, ки нисбати фаъолияти донишчу дap мaшFyлият як навъ ангезиши бepyнa ба нaзap мepaсaд. Aнгeзaи кавие, ки муносибати мусбй ба кишвapи забони мaвpиди бappaсй бapмeояд, дapки мaхоpaти xyд дap истифода бypдaни забони xоpичй аз чониби донишчу мебошад. Тaсaввypоти донишчу дap боpaи он ки y аллакай ба ин холат ноил гаштааст, ба муваффакияти aзxyдкyнии минбаъдаи нутки бегоназабон тaъсиpи кавй доpaд [1].
Нихоят, ба омyзгоpи забони xоpичй лозим меояд дap шapоити мypaккaб коp кунад. У бapои нигох доштани сатхи баланди ангезиш ба пpeдмeт дap давоми тамоми paвaнди таълим масъул аст. Ин ypо мaчбyp мекунад pоххои ташаккул додани муносибати мусбии донишчуё^о ба забони xоpичй чустучу намуда, ба онхо мухимият, ахамияти о^о нишон дихад. Бapои aзxyдкyнии бомуваффакияти забони xоpичй он бояд ба системаи манфиатхои хаётии шaxсият шомил кapдa шавад. Дамин тapик, самтёбии сохавй метавонад яке аз воситахои мyaссиpи баланд бapдоштaни сaмapaнокии накша ва бapномaхои таълимии забони xоpичй дap мактаби олии Faйpизaбонй гapдaд.
АДАБИЁТ
1. Бейсенбаева Б.А., Копжасарова У.И. Профессиональная ориентация как один из факторов формирования мотивации в
обучении английскому языку в неязыковом вузе // Международный журнал экспериментального образования. - 2014. - № 1-1. - С. 18-22;
2. URL: https://expeducation.rUru/article/view?id=4506 (дата обращения: 11.02.2018).
3. Богданчик Л.В. Инновационные методы обучения иностранному языку в неязыковом вузе // Современные тенденции в
обучении иностранным языкам и межкультурной коммуникации. Материалы Международной заочной научно-практической конференции, 24 марта 2011 г. Электросталь: Новый гуманитарный институт, 2011.
4. Виленский М.Я. Образцов П.И. Уман А.И. Технология профессионально-ориентированного обучения в высшей школе. -
Орёл: ОГУ, 2010.
АНАЛИЗ УЧЕБНЫХ ПЛАНОВ И ПРОГРАММ ПО ИНОСТРАННОМУ ЯЗЫКУ В
ПРОФЕССИОНАЛЬНЫХ ВУЗАХ
Автор в своей статье рассматривает тему анализа учебных планов и программ по иностранному языку в профессиональных вузах. Он осуществил попытку показать основные категории учебных планов и программ по иностранному языку и интерпретировать важнейшие моменты учебных планов и программ по иностранному языку в профессиональных вузах в современных условиях. Особый акцент сделан на функции учебных планов и программ по иностранному языку в профессиональных вузах.
Ключевые слова: учебный план и программа, иностранный язык, профессиональный вуз, категория, функция, эффективность.
ANALYSES OF EDUCATIONAL PLANS AND PROGRAMS ON FOREIGN LANGUAGE IN THE PROFESSIONAL HIGHER EDUCATION
An author in his article analyses the educational plans and programs on foreign language in the professional higher education. He made an attempt to show the main categories of the educational plans and programs on foreign language in the professional higher education and to interpret the main moments of them in modern conditions. A special accent is made on functions of the educational plans and programs on foreign language in the professional higher education.
Keywords: educational plan and program, foreign language, professional higher education, category, function, efficiency.
Сведения об авторе:
Ёфтаков Хусейн Файзуллоевич - заведующий кафедрой английского языка Института физической культуры Таджикистана им. С.Рахимова. E-mail: yoftakov_hf@mail.ru. Тел.: +(992) 987942020
About the author:
Yoftakov Hosseyn Fayzulloevich, Head of English Language Department of the Institute of Physical Culture of Tajikistan named after S.Rahimov. E-mail: yoftakov_hf@mail.ru. Tel.: (+992)987942020
НАЦШИ МУТАХАССИСОН ДАР ХАЛЛИ МАСЬАЛАХОИ АЗ ЯК МУАССИСАИ ТАБОБАТИ БА ДИГАР ГУЗАРОНИДАНИ БАЧАГОНИ ИМКОНИЯТИ МАХДУДДОШТА
Шарипов Б.Ф.
Донишгохи давлатии Кулоб ба номи Абуабдуллох Рудакй
Рахимов С.
Донишгохи давлатии омузгории Тоцикистон ба номи С.Айни
Рушди педагогикаи махсус ба татйирёбии низоми таълими бачагони имкониятхои махдуди чисмонидошта ва тартиби махсуси таълим алокаманд аст. Ду аср низоми таълими оммавию махсус дар Русия баробар фаъолият мекард. Дар карни ХХ - ум низоми тафрикавии таълим макеи мухим пайдо кард, ки то солхои 1990 онро дефектология меномиданд, ки он ба хашт кисм чудо мешуд ва дар муассисахои таълимию ислохии кудакони мубталои нокисихои чисмонй гардида ба рох монда мешуд.
Дефектология чихатхои сусти кори узвхои биной, шунавой, аппарати такиягохию харакатй, аклй ва мувакатан катъ гардидани рушди психикии бачагони аз чихати фикрй кафомондаро меомузад. Самти асосии рафти бохам вобаста буданй низоми умумию махсуси таълими хамаи
