CC BY
18It should be noted that modern approaches to the study of the problem of the development of oral speech of university students, along with other types of methods, are compiling an independent area of philology - paremiology dealing with the development of problems of aphoristic genres. In a university setting, we often come into contact with the emotional susceptibility of students to a literary and artistic work. The reason for this lies, first of all, in the linguistic complexity of the literary text attached to the study. A text in which most of the words are incomprehensible cannot be perceived sincerely when reading.
To overcome emotional susceptibility, you can use the possibilities of visual and auditory visualization, but, most importantly, you need to pay great attention to the artistic word itself.
Key words: oral speech, students, contemporary problem, university, Russian language, text Сведение об авторе
Хакимова Шахло Давлаталиевна - преподаватель общеуниверситетской кафедры русского языка Таджикского государственного финансо-экономического университета, Тел. (+992) 985766869 About the author
Khakimova Shahlo Davlatalievna - Lecturer teacher of the Departament University-wide of Russian Language, of the Tajik State University of Finance and Economics Phone. (+992) 985766869
МОДИЯТ ВА МАФХУМИ МЕТОДИ БОСУРЪАТ ДАР ДАРСИ ЗАБОЩОИ АНГЛИСИ ВА ТОНИКИ
Розиева Ш, Абдурозикрв Ф
Донишго^и давлатии Кулоб ба номи А. Рудакй
Дарси забони англисй воситаи асосии ноил шудан ба чор максади таълим буда, нихоятан бахри инкишофи имкониятхои зехнии хонандагон хизмат мекунад. Дарси забони англисй аз лихози сохт ва мундаричааш аз дарси дигар фанхо куллан фарк мекунад, зеро максади асосии дарси забони хоричй хосил кунонидани малака аст, хол он ки таълими аксари фанхои дигар барои додани дониш нигаронида шудааст.
Таълими забони англисй дар мактабхои миёна на мисли дарси забони точикй барои койдаомузонй нигаронида мешавад, балки он барои хосил кунонидани малакаи муоширатй бо ин забон хизмат менамояд [8, с.32].
Максади муошратй доштани таълими забони англисй талаб мекунад, ки чи маводхои забони, чи низому тартиботи тадриси онхо ва хамчунин хар як лахзаи дарс бояд бо максади муайян гузарад. Яке аз хусусиятхои хоси дарсхои забони англисй дар он аст, ки он дар асоси мавзухои мухталиф, яъне юнитхо гузаронида мешавад. Масалан, аз рун накшаи таълим барои як соли тахсил 68 соат дарси забони англисй пешбинй шудааст. Дар ин муддат бояд бо назардошти синф ва дарсхои такрориву курси мукаддимавй аз 4 то 8 мавзуъ тадрис дода мешавад, ки онхо дорои маводхон фонетикй, грамматпкй ва лекскии худ мебошанд. Дар як мавзуъро дар давоми 8-10 соати дарсй аз худ кунад. Дар дарсхои аввал малакаи фонетикй, сониян грамматикй ва лексикй бояд ташаккул дода шавад ва билохир дар муошират истифода шудани онхо таъмин гардад. Аз ин лихоз хар як дарси забони англпсй бояд ба талаботи зерин чавобгу бошад:
максад ва вазифаи хар як дарс аник, ва равшан карда шавад;
дарси забонй англисй аз огоз то интихо бояд фазой муошират дошта бошад;
машкхои муоширатй бояд ба лахзахои вокеию хаёт такя намоянд;
дар максади ташаккул ва инкишоф додани малака ва махорати нутки забони англисй бозихои гуногун бояд гузаронида шаванд;
шинос шудани хонандагон бо маводи грамматикй ва лексикй дар асоси принсипи функсионалй бояд чараён гирад;
истифодаи аёният (расмхо, чадвалхо, аудио ва видео маводхо) талаб карда мешавад; Нутки омузгор аз лихози суръат, мазмун ва мундарича барои хонандагони хар як синф бояд, мутоби; ва намуна бошад. Риоя ва амалй гардонидани талаботи зикршуда ба дарси забони хоричй гарав ва омили самарабахши илмй мегардад [8, с.28-41].
Сохт ва мундаричаи дарси забони англисй дар мактаби миёна аз максад ва вазифахои таълими ин фан вобаста аст. Профессор Г.В.Рогова дуруст таъкид мекунад, каблан сохти дарси забони хоричй аз сохти дигар дарсхо фарк намекард, яъне он аз кисми ташкил, пурсиши вазифаи хонагй, баёни мавзуи нав, мустахкамкунй ва супоридани вазифаи хонагй иборат аст.
Тачриба нишон медихад, ки чунин накша доштани дарси забони англисй хилофи раванди муоширатй доштани он аст. Аксари методистон дар сохтори дарси забони 3 чузъи асосиро чудо мекунанд: Огози дарс. Чузъи мохияти дарс. Фарчоми дарс.
Олимони Аврупо низ дарси забони хоричиро аз се чузв иборат медонанд: Presentation (манзуркунии маводи таълим). Practice (машькунии он мавод).
Product (натича ё махсули маш^хо), ки ин изхори фикр аст.
Кисми ташкилии дарс, бо ибораи олимони Англия ва Амрико, Warm-up"(тафсониш) ном дошта, он 5-7 дакика давом мекунад. Максади асосии ин лахзаи дарс, аз як тараф, ба миён овардани мухиту фазои забонй дар дарс бошад, аз чониби дигар, он барои чалб намудани диккати хонандагон ба дарс мусоидат мекунад. Тачриба ва мушохидахо нишон медихад, ки якзайл бо саволу чавоби навъи Who is on duty today? S: I am on duty today: What date is it today? S: It is the first of Desember T: What is the weather like today? S: It is nice today"- огоз кардани дарс ба дили хонандагон мезанад.
Сабаб дар он аст, ки чунин муошират табий, зинда аст. Аз ин лихоз аксарияти методистон тавсия мекунанд, ки кисми ташкилии дарс амалиёти "Warm-up" огоз ёбад, ба шарте ки он мундарнчаи нав ба нав дошта бошад.
Бо назардошти хусусиятхои синнусолии хонандагон лахзаи ташкилии дарсро дар синфхои ибтидой тавассути бозихо, хондани шеър ё суруд, овардани чистону тезгуякхо гузаронидан ба максад мувофик аст.
Масалан, намунаи аввал: Калимахои гуногунро номбар кунед, ки номи узви инсонро ифода менамоядва онхоро шумо харруз мешунавед: (a book, a school, а nose, a ball, a hand, a cat, a head, a dog, an eye, a pencil).
Намунаи дуввум: Ки тезтар амалиёти математикии зеринро ба забони англисй гуфта метавонад?
2+4=6, 7+2=9, 5+3=8, 4+3=7, 8+9= 17 ва Fайpa.
Дар синфхои болой омузгор метавонад ба чои бозй амалиётхоеро гузаронад, ки мухокимарониро талаб мекунанд. Масалан, ба ин расми одамон нигох кунед, ва касби онхоро бо забони англисй ё ин ки гуед, ки аз предметхои зикршаванда ки истифода мебарад. Engine, screw, brake, (mechanic) Paint, cloth, (painter) Spade, bricks, clay, cement (builder)
Омузгор метавонад аз тасаввуроти худ истифода бурда машкхои гуногунро бо хамрохии хонандагон ичро намояд [9, с.66-81].
Банакшашрии дарси забони англисй дар омузонидани босуръат хеле мухим аст.
Tapr^ додани накша ва муайян намудаии мундаричаи дарси забони англисй аз омузгор мустакилият ва эчодкориро талаб мекунад. У бояд хусусиятхои синнусолй, полати ичтимой ва шароити зисти шогирдонро низ ба инобат гирад. Бояд гуфт, ки конспект аъло на хамеша гарави муваффакият аст. Ба амал татбик кардани накшаи пешбинншудаи дарс махорат ва тачрибаи бойи таълимиро талаб мекунад. Накшаи дарс метавонад аъло навишта шуда бошад, вале омузгор ба максади гузоштааш ноил нагардад. Аз ин ру ченаки асосй - ин натичаи дарс махсуб меёбад. Бинобар ин омузгор бояд ин омилро низ ба инобат гирад.
Хулоса дарс воситаи асосии хосил гардидани малака ва махорати муоширатии хонандагон мебошад. Дарси забони англисй се намуд дорад: дарсхои ташаккули малакахои фонетикй, лексикй ва грамматикй, дарсхои мустахкамкунии малакахо, дарсхои инкишофи малакаи муоширатй аст. Мундарича ва вазифахои хар як дарс вобаста ба зинаи таълим, лахза, максад ва сохти дарс ба танзим медарорад.
Дарси забони англисй асосан аз се чузв иборат аст: Кисми ташкилии дарс Кисми асосии дарс Кисми чамъбастии дарс
Таълими забони хоричй дар мактаби миёнаи тахсилоти умумй аз синфи 3 то 11 чараён дорад. Гарчанде ки максади асосии таълими забони хоричй, дар макикби миёна ташаккул ва инкишофи малака ва махорати нуткро бо забони англисй дар шогирдон мебошад, мазмуну мундарича ва усулхои таълим дар синфхои гуногун як зайл нест, зеро хусусиятхои синнусолии хонандагон ба хотира, диккат, хавасмандй ва чахонбинии онхо таъсир мерасонад. Аз хамин
лихоз олимон, мyтаxаccиcони Фанни забони xоpичй ба ce маpхила чудо каpдани чаpаёни таълими забони xоpичиpо заpyp дониcтаанд. Сабаби дигаpи чунин маpхилабандй даp он мeбошад, ки малака ва махоpати мyошиpатии xонандагон аз забони xоpичй якбоpа хоcил намeшавад, он зина ба зина ташаккул ва инкишоф мeёбад. Гузашта аз ин, маводи забони (фонeтикй, гpамматикй ва лeкcикй) Бояд вобаcта ба xycycиятхои cинycолии xонандагон интиxоб каpда шавад.
Илми пcиxология cобит каpдааcт, ки xонандагони cннфи 3-4 аз лихози такомули аклй, xycycиятхои xотиpа, диккат ва тафаккyp умумиятхо доpанд. Аз cинни 11 cолагй аз даpки биной дида даpки аклии онхо афзалият пайдо мeкyнанд, яъш мавкeи xотиpаи Fайpи иxтиёpиашон зиёд мeшавад. Хонандагон ба омузиши забони xоpичй хаваcмандии xоcа зохиp мeкyнанд. Аз ин py омyзгоpони забони xоpичиpо заpyp аcт, ки даpcхоpо бо ycyлхои наву пeшкадам xycycан аз шeъpy cypyд ва бозихо ташкил каpдани даpcхо ахамияти калон диханд. Тачpибахо нишон мeдихад, ки омузиши забони xоpичй даp шнфхои 3-4 xeлe маpокангeз аcт ва xонандагон ниcбати ин фан хаваcмандии кал он зохиp мeнамоянд. Аз ин py омyзгоpон бояд баpои баланд баpдоштани cифат ва cамаpанокии даpcхо ycyлхои cамаpа-баxшpо чустучу намоянд
MeTO,n^ талкин ё мeтоди cyггecтивй аз таpафи pавонпизишки маъpyф, олими бyлFоpй Гeоpгий Лозанов пeшниход шyдааcт. Мохияти аcоcии таълимоти Г. Лозанов аз он ибоpат аcт, ки pаванди таълим бояд бо шавку хаваш xонанда pобитаи кавй дошта бошад. Даp cолхои 60-70-уми аcpи XX илмхои гуногун ба шаxcияти xонанда, ба xycycиятхои шаxcии y диккати маxcyc зохиp каpданд.
^to^xc^™ xонанда махаки аcоcии pаванди таълим хжобида мeшyд. Олимони зиёд доиpи ин маcъала ибpози акида намуда, аcаpхои илмй офаpидаанд. Гeоpгий Лозанов даp тачpибаи коpии xyд имкониятхои иcтифода бypдани заxиpахои нихоии игео^о мушохида намуда, вобаcта ба он китобe бо ном «Суггестология» ^о чоп pаcонид. У фахмиши мафхуми cyггecтологияpо муайян каpда, онpо хамчун «илм оиди воcитахои фаъолгаpдонии имкониятхои нихоии шаxc» номидааcт. y даp китоби xyд таъcиpи муэталифи омyзгоppо ба шогиpдон нишон дода, таъкид мeкyнад, ки даp фаъолияти таълим бояд заxиpахои нихоии шyyp ва фаъолияти фи^й амалй гаpдонида шаванд. Аз ин py, машFyлиятхоe, ки Г. Лозанов даp шакли озмоиш ташкил каpдааcт ба намоиш шабохат доpанд. Садои фоpами мycикй шунида мeшавад, xонандагон озодона даp ^pcrn^ наpм даp атpофии мизи мyдавваp нишаcта, накшхои гуногун мeофаpанд. Ба шфати мавзyи накш аcаpхои бадeй, ходиcахои вокeй аз хаёти хаppyза ва Fайpа интиxоб каpда мeшавад. Даp чунин шаpоитy мухит хамаи иштиpокчиён бeиxтиёpона ба мyошиpат чалб мeшаванд, байни xyд pобита намуда, гуфтугу, ^хбат оpоcта мeкyнанд. Мувофики нишондодхои Г.Лозанов даp чунин шаpоит ба туфайли иcтифодаи заxиpахои xотиpи Fайpииxтиёpй xонандагон хамагй даp як мох ка^б то 2000 калимахоpо ёд гиpифта онхоpо даp нутки гуфтугуй иcтифода мeбаpанд. «МушкИ яте аз pоххои боcамаpи таъcиppаcонй ба хдашёти xонандагон буда, баpангeзандаи пypзypи пcиxологй мeбошад>>. Пeдагоги маъpyф Ян Aмоc Комeнcкий мeнавиcад: «Шаxce, ки мушк^о намeдонад ба одами бecавод монанд аcт. Даp юнони Кадим акcаpи матнхо таваccyти cypyд аз xyA каpда мeшyданд, даp Хрндустон бошад, алифбо ва аpифмeтика бо ин pох омyxта мeшyданд». «Мушк;й ва cypyд ба омузиши забонхои xоpичй даp мактабхои тахcилоти умумй ёpии калон мepаcонанд. Аз нигохи мeтодика cypyд чунин афзалиятхо доpад:
- cypyд якe аз намудхои мyошиpати нущй ва вycъатдихандаи заxиpахои лyFавй;
- даp cypyдхо cоxтоpхои гpамматикй xyбтаp азxyд каpда шуда, амалй гаpдонида ичpои вазифахо мeшаванд;
- cypyд ба таpбияи зeбопаpаcтии (эcтeтикй) xонандагон таъcиpи мycбат мepаcонад;
Таваccyти мycикй ва cypyд даp pаванди таълим мухити мycоидe ташкил шуда, cаpбоpии
пcиxологй баpтаpаф мeшавад, фаъолияти забонй фаъол гаpдида, шавку хавает xонандагон ба омузиши забони xоpичй зиёдтаp ва кавитаp мeгаpдад». Г.А. Китайгоpодcкая чанд cиcтeмахои мeтодии омузиши интeнcивии забонхои xоpичиpо нишон додаст, ки даp аcоcи конceпcияхои cyггecтоглогии Лозанов cоxта шудаанд, ки яте аз онхо мeтоди эхcоcй-маъногй (И.Ю. Шexтep) мeбошад. Якe аз xycycиятхои ин мeтод cиcтeмаи ки cyпоpишхои коммуникативй мeбошад. Ин мeтод 3-давpаи омyзишpо даp баp мeгиpад;
1. кypcи интeнcивй баpои калотеолон, ки аз таpафи Л. Гeгeчкоpи пeшниход шyдааcт.
2. Кypcи «фаpогиpй» ё «Fyтаваpшавй»-и Л.С. Плecнeвич. Ин ^pc баpои тайёp каpдани коpгаpон оиди ^хбат бо хамкоpони xоpичй даp давоми 10-pyз пeшниход шудааст.
3. Мeтоди cyггecтокибepнeтикй-интeгpалии омузиш (В.В. Пeтpycинcкий). Хамин тавp, таъcиpнокии cиcтeмаи омузиши cyггecтопeдй даp он ифода мeёбад, ки он ба инкишофи
шахсияти хонанда, дар як вакт ба чихатхои инкишофи фикрй, хиссй ва хавасмандонии у равона шудааст.
Методи интенсивй низ дар забонх,ои хоричй истифода бурда мешавад.
Дар солхои охир дар амал татбик намудани омузиши интенсивии (суръатнокй) забонхои хоричй натичахои баланди илмй додаст. Барои амалй гардидани ин метод як катор олимон аз кабили Г.А. Китайгородская, М.А. Майёрова, А.А. Леонтьев, Г. Лозанов ва дигарон сахми босазое гузоштаанд. «Омузиши интенсивии забонхои хоричй муносибати мулохизакорона ва пай дар пайест барои омузиши нутки забони хоричй» [6, с.111]. Табиист, ки ин муносибат асоси чамъиятй-таърихй дорад. Масалан, замоне пеш таълими ин ё он забони хоричй хамчун як фан, хамчун як система ба рох монда мешуд. Доло, ин муносибат хеле чилдй гаштааст, чунки максади асосии таълими забони хоричй ба хонандагон омузонидани нутки забони хоричй хамчун воситаи муошират мебошад. Дар давлатхои хоричй методи интенсивй дар амал кайхо боз тадбик шудааст. Он хамчун «системаи махсуси омузиш» аз тарафи гурухи зиёди омузгорон кабул шудааст. Дар чумхурии мо холо бо воситаи ин метод таълим на дар мактабхои тахсилоти умумй ва на дар макотиби олй ба рох монда нашудааст. Умуман дар чахорчубаи ин метод принсипхои нави чудокунй ва ташкили маводхои нуткй ва забонй коркард шудаанд. Дар байни онхо мухимтаринашон фаъолиятнокй, шахсй-накшофарй, вазъиятофарй (situation)- мавзуй мебошанд.
Методи интенсивй-системаи нави фаъол ва самараноки омузиш, идоракунии фаъолияти коммуникативй- омузишии хонандагон мебошад. Аммо холо хам маълум нест, ки кадом аломатхои методи интенсивй хосияти асосии онро муайян месозанд. Муайянкунандагони интенсивй будани омузиш хеле бисёранд. Бо вучуди ин, онхо махаки асосии сермахсулии омузишро ифода карда наметавонанд» [1, с. 54].
Мувофикан ба тахлили адабиётхои илмию-методй хосиятхои умумии меъёрхое, ки бо воситаи онхо бояд фахмиш ва мохияти омузиши интенсивй муайян карда шавад, аз кисмхои зайл иборат аст. Маълум аст, ки меъёри аввал-доираи хонандагон ба мохияти ин мафхум муносибати бевосита надорад. Доло бо ин метод гуруххои гуногуни хонандагон чалб карда мешаванд. Дар якчоягй онхоро ба се гурух чудо кардан мумкин аст: кабл аз мактаби олй, мактаби олй ва баъд аз мактаби олй. Вобаста ба ин, шакли ташкили омузиш низ тагар меёбад. Меъёри дувум, бо воситаи оне, ки омузиши интенсивй муайян карда мешавад мухлати он мебошад, яъне дар доираи вакти махдуд сохиб шудан ба нутки шифохй. Дамин тарик, максади методи интенсивй дар доираи вакти махдуд аз худ намудани хачми зиёди маводи таълимй мебошад. Таркиби методи интенсивй аз бар намудани махорату малака ва маводи забонй, ки ташакулёбй, инкишоф ва истифодабарии онхоро тарбиявй менамоянд, мебошад. Гуфтан мумкин аст, ки дар методи интенсивй чихати тарбиявй вазифаи омузишро дорад ва чихати омузиш вазифаи тарбиявиро. Амалан, хар як системаи метода чунин талабот дорад. Аммо дар замони хозира чунин талабот, чунин ягонагй танхо дар методи интенсивй нисбатан пай дар пай, зина ба зина амалй мегардад. Дар таълими интенсивии забонхои хоричй ду зина чудо карда мешавад: зинаи ибтидой ва зинаи асосй. Дар зинаи ибтидой 120 соат чудо карда шудааст. Дар зинаи асосй бошад 100-120 соат. Зинаи асосй дар шакли интенсивй, яъне суръатнок мегузарад, ки дар он шогирдон дар як соат зиёда аз 20 вохиди лугавй аз худ мекунанд. Синфхонахое, ки ба таълими интенсивй мутобиканд чи аз нигохи аёният ва чи аз нигохи воситахои техникй пурра чихозонида шудаанд. Дар синф 10-12 нафар забон меомузанд. Машгулиятхо аз руи мазмуни муайян аз худ мешаванд, ки дар онхо хамаи хонандагон мавкеи худро доранд ва аз руи накшофарй раванди муошират бо забони хоричй ташкил мешавад. Масалан, ташриф овардани гурухи сайёхони хоричй ба ягон шахр, дехот ё ба ягон чои таърихй.
Дар хар як мавзуи нав камаш 150 вохидхои нави лугавй вомехуранд. Усули таълим ба тарики зайл аст: бачагон чанд маротиба матнро гуш мекунанд. Матн аз тарафи муаллим тарчума карда мешавад. Муаллим бояд матнро аз ёд донад. Дар зинаи дуввум муаллим як чумларо мегуяд, талабагон бошанд онро якчоя баъд аз муаллим такрор мекунанд. Ч,ойхои мушкилфахми матн ва баъзе колабхои нуткй аз тарафи талабагон то 10-15 маротиба бо овози баланд такрор мешаванд. Дар зинаи сеюм ба хонандагон матни чопй бо забони хоричй пешниход мешавад. Хонандагон онро аз назар гузаронида, дар дал такрор мекунанд. Дар зинаи чахорум муаллим матнро дар хамохангй бо ягон овози мусикй мехонад. Хонандагон дар чунин шароити мусоид матнро беихтиёрона ва бе тарчума гуш мекунанд. Минбаъд дар асоси матни азхудшуда муошират ба рох монда мешавад. Дамин тавр, омузиши интенсивии забонхои хоричй гуфта, мо омузишеро мефахмем, ки асосан ба омузиши забон хамчун воситаи муошират равона карда шудааст. Ин навъи омузиш ба захирахои равонии истифоданашудаи шахсият ва фаъолияти хонандагон такя мекунад. Махсусан, барои идора
каpдани pавандх,ои ичтимой- pавонй даp ^py^ ва идоpа каpдани мyноcибатх,ои байни омyзгоpy xонандагон, байни xyди xонандагон pавона шyдааcт, ки даp муддати кутох амалй мeгаpдад. Bобаcта ба матеади аcоcии мeтоди интeнcивй, яъш даp доиpаи вакти нихоят махдуд аз xyд каpдани забони xоpичй хамчун воcитаи мyошиpат, ду омили аcоcии муайянкунандаи онpо чудо каpдан мумкин аcт:
1) Мухлати ками омузиш баpои ноил гаштан ба макрад (ба фаъолияти нутк) хангоми ташкил ва иcтифодабаpии андозаи зиёди маводи таълим. 2) Ба тавpи ваceъ иcтифода бypдани хамаи заxиpахои нихоии шаxcияти xонанда, ки даp шаpоити таxcиpи мутакобилаи pypy^ таълимй ва таъcиpи эчодии шаxcияти омyзгоp ба даcт мeояд. Омили аввал, xycycияти омyзишpо бо матеади он алокаманд мecозад. Миcол, агаp матеад аз xyд намудани мyошиpати хаppyза бошад, мумкин аcт танхо бо зинаи ибтидоии омузиш кошъ шуд (120-тоат таълимй).
Омили дуввум, ташкил каpдани мухити pавониpо даp шнф муайян мecозад, яънe муношбатхои боваpиноки байни омyзгоpy pypy^ таълимй. Баpои фаъол гаpдонидани заxиpахои нихоии шаxcияти xонанда аъолияти мyштаpаки pypy^ таълимй, даот^й ва чалбкунии он даp pаванди таълим мав^и халкунанда доpад. Ин якe аз шаpтхои та^^ноки даpачаи фаъолнокии фаъолияти омузишии xонанда мeбошад. Шаpти дигаpи фаъолгаpдонии заxиpахои нихоии шаxcияти xонанда ин дониши чyкyp ва хамачонибаи омyзгоp мeбошад. Чунин фахмиши мeтоди интeнcивй комилан фахмиши мувофики интeнcивй будани омyзишpо мeфахмонад.
Аз давpахои xeлe кадим маcалаи чй тавp ва ё бо ёpии кадом мeтодхо cамаpанок аз xyд каpдани забони xоpичй диккати олимонpо ба xyд чалб каpдааcт. Маълумотхо оиди омузиши забонхои xоpичй ва мeтодхои азxyдкyнии онхо гуногунанд. Bобаcта ба cаpчашмахои таъpиxй забони лотинй даp муддати 15 аcp даp чодаи инкишофи маданияти давлатхои Aвpyпо мавкeи нихоят калон дошт. Даp таълим ва омузиши ин забон мeтоди таpчyма истифода мeшyд. Даp оxиpхои аcpи XIX ба туфайли таFиp ёфтани шаpоитх,ои ичтимой-иктиcодй ва инкишофи капитализм даp cохаи мeтодхои таълими забонхои xоpичй иcлохот ба вучуд омад. Даp баpобаpи он даp ин давpа фанхои забоншиноcй, пeдагогика ва pавоншиноcй py ба инкишоф ниходанд. Мактабхои нави илмй пайдо шуданд. MeTO^^ нави омузиш аз кабили мeтодхои табий ва бeвоcита, мeтодхои аудиолингвалй ва аудиовизуалй, мeтоди мyкоиcавй, мeтоди интeнcивй ва Fайpа ба вучуд омаданд. Бояд тазаккyp дод, ки мeтоди интeнcивии таълими забонхои xоpичй таъpиxи бою pангинe доpад. Пайдоиш ва инкишофи мeтоди интeнcивй аз ибтидои аcpи XX OFOЗ мeёбад, ки cабабхои ичтимой, иктиcодй ва таъpиxй доpад. Бидуни он, ба пайдоиши мeтоди интeнcивй мeтоди бeвоcита cаpчашма гyзоштааcт.
Биcёp пpинcипхои мeтоди бeвоcита, аз чумла майл ба нутки шифохй, мycтахкамкyнии ягонагии таълим, фаъолгаpдонии xонандагон даp pаванди таълим, вазиятофаpй ва Fайpа даp мeтоди интeнcивии таълим махфуз дошта шудаанд. Табииcт, ки хаp як мeтоди нави ба вучудомада чихатхои xyбepо даp cохаи мeтодикаи таълим чамъоваpй мeнамояд. Онхо cатхи фаpханг, илм, тexника, чихатхои иктиcодй ва ичтимоии давлатepо, ки даp он ташаккул ва инкишоф мeёбанд инъикоc мeнамоянд. Баpои ташкил ва инкишофи ин ё он мeтод як ^TOp илмхо аз коболи pавоншиноcй, тедагогика ва мeтодика таъcиp мepаcонанд. Онхо та^^нокии мeтодхоpо даp назаpия ва амалия муайян мecозанд. «Паc аз мeтоди бeвоcита даp мамлакатхои гуногун мeтодхои дигаpи омузиши интeнcивии забонхои xоpичй: аудиолингвалй, аудиовизуалй, гипнопeдия, peлакcопeдия, cyггecтопeдия ба вучуд омадаанд» [1, c.78].
«Бояд кайд каpд, ки мeтодхои аудиолингвалй ва аудиовизуалй даp мeтоди интeнcивй иcтифода бypда намeшаванд. Зepо пpинcипхои онхо ба ин мeтод мувофик нecтанд. Mаcалан, Hp^mm^ такя ба забони модаpии xонанда, аз xyд каpдани маводи таълимй бо pохи такдид, аз ёд каpдан, набудани машкхои эчодй ва Fайpа» [1, c.156].
Доиpи гипнотедия ва peлакcопeдия бошад амалан ин мeтодхо ба омузиши интeнcивй pавона шудаанд, яънe даp xотиp нигох доштани маводхои зиёди забонй. Бо вучуди даp xотиp нигох доштани маводхои забонй онхо аз xyд каpдани нyткpо таъмин каpда намeтавонанд. Даp онхо мyошиpат ва машкхои эчодй бо ёpии маводхои аз баp каpда кам ба чашм мepаcанд. Хуб мeшyд, агаp гипнотедия ва peлакcопeдия танхо воcитаи даp xотиp нигохдоpии аxбоp, ки
хангоми дар амал тадбик кардани забони хоричй истифода мешаванд, фахмида шавад. Илова бар ин методхои дар боло зикршуда шахсият, хусусиятхои равонй-физиологй, имкониятхои фикрй ва эчодии хонандагонро, муносибатхои байнихамдигарии онхоро дар гурухи таълимй хамчун объекти омузиш ба хисоб намегиранд. Аз ин лихоз онхоро ба маънои томашон методи интенсивй номидан номумкин аст. Дар дахсолаи охир ба омузиши шахсият ва имкониятхои эчодй хамчун объект диктат дода мешуд. Илмхои педагогика, равоншиносй ва тиб захирахои нихоии шахсиятро объекти омузиш карор доданд. Яке аз масъалахои назария ва амалия педагогика ва равоншиносии педагогй хам дар мактабхои тахсилоти умумй ва хам дар донишкадахои олй масъалаи муошират ва муколама дар омузиш мебошад. Бояд ин масъалахо аз нигохи равонй - педагогй вобаста ба самти инкишофи шахсияти хонанда халли худро ёбанд. Ташкил кардани раванди дарс вобаста ба инкишофи рухй ва шахсияти бача ахамияти бузурги назариявй ва амалй дорад» [7, с.35]. Ба таври дигар гуем, яъне барои босамар ташкил кардани раванди дарс маводи таълим вобаста ба шахсият, дарачаи эчодй ва фикри хонандагон пешниход шавад, то ин ки захирахои фикрии онхо бой гардад ва тавонанд эчодкорона фикр намоянд.
АДАБИЁТ
1. Алиев С. Н. Методикаи умумии таълими забонхои хоричй С. Н. Алиев, Душанбе, 2013.-340 с.
2. Андреевская Л.С. Методика преподавания французского языка. Л.С., Андреевская С.З., Левенстерн О.Э. Михайлова Москва, 1958. - 98 с.
3. Барномаи омузиши забони англисй. Ба забони русй. Душанбе: Сарпараст, 2003. - 28 с.
4. Бим И.Л. Методика обучения иностранным языкам как наука и проблемы школьного учебника. - И.Л. Бим Москва.- 1977. - 121 с.
5. Гальскова, Н.Д. Теория обучения иностранным языкам: Лингводидактика и методика: Учебное пособие. Н.Д., Гальскова, Н.И. Гез Москва.- Академия, 2004. - 168с.
6. Гальскова Н.Д. Современная методика обучения иностранным языкам / Н.Д. Гальскова Пособие для учителя. -Москва АРКТИ, 2004. - 172 с.
7. Гегечкори Л.Ш. Основы методики интенсивного обучения взрослых устной речи на иностранном языке // Л.Ш. Гегечкори Автореферат докторской диссертации. Москва.- 1977. - 138 с.
8. Гез Н.И. К вопросу об истории развития интенсивных методов за рубежом. / Н.И. Гез Методы интенсивного обучения иностранным языкам. Москва-вып. 3, 1977. - 145 с.
9. Гусейнов Р.И. Лексико-грамматическое поле английских существительных в диахроническом освещении. / Р.И. Гусейнов Ростов -на -Дону: Издательство Ростовского университета, 1984. -168 с.
10. Зимняя И.А. Психологические аспекты обучении говорению на иностранном языке. / И.А Зимняя. Москва - Просвещение, Москва, 1987. - 153 с.
11. Зимняя И.А. Психология обучения иностранным языкам в школе. / И.А. Зимняя Просвещение, Москва, 1991. - 87 с.
12. Зимняя И. А. Психологические механизмы говорения и учёт особенностей их функционирования при обучении иностранному языку.- В книге: // И.А. Зимняя Методы интенсивного обучения иностранным языкам Москва, вып.5, 1979. - 147 с.
СУЩНОСТЬ И ОСОБЕННОСТИ ИНТЕНСИВНОГО МЕТОДА НА АНГЛИЙСКОМ И ТАДЖИКСКОМ ЯЗЫКАХ
В этой статье описывается сущность и особенности интенсивного метода преподавания английского и таджикского языков.
Автор статьи отмечает, что в истории преподавания иностранных языков существуют десятки методов, которые возникли в ответ на требования времени и общества к изучению языков, отражающие уровень развития науки и техники на разных этапах жизни общества.
Один из таких активных методов известен как интенсивный метод, который обусловлен растущим спросом на изучение иностранных языков за короткий период времени и с чисто ограниченными практическими целями (языковой охват для делового общения, разговорная речь и т. Д.). возникла в 60-х и 70-х годах прошлого века.
Кроме того, в этой статье ряд ученых провели исследования этих методов и опробовали их различные методы и формы на практике (Л.Ш. Гегечкори, Г. Лозанов, Г. А. Китайгородская, В. В. Петрусинский, А. С. Плесневич, И. М. Румянцева, И. Ю. Шехтер и другие).
Согласно этим исследованиям, интенсивные методы обучения в основном направлены на то, чтобы охватить разговорный язык иностранного языка за относительно короткий период
времени, с очень высокой ежедневной концентрацией учебных часов и созданием ситуации «погружения» в языковую среду.
Автор статьи также отмечает, что интенсивные методы обучения основаны на активизации психологических ресурсов личностей студентов, которые зачастую практически не используются в контексте традиционного образования. Быстрые методы отличаются от традиционных методов в организации и проведении уроков и условий обучения: ориентирование на различные формы педагогического общения; создание особой социально-психологической среды в группе, мотивация студентов к обучению, устранение барьеров на пути психологического обучения и активизация его в процессе общения - среди этих преимущества.
Ключевые слова: интенсивный метод, изучение иностранных языков, условия обучения, мотивация, активация, деловое общение, часы обучения, традиционные методы, развитие науки и техники, творческие возможности, активация студентов, фонетические навыки, повторный урок.
THE NATURE AND CONCEPT OF INTENSIVE METHOD IN ENGLISH AND TAJIK LANGUAGES
This article outlines the nature andfeatures of the intensive Method in English and Tajik Language Teaching.
The author of the article notes that in the history offoreign language teaching there are dozens of methods that have emerged in response to the demands of time and society to learn languages, reflecting the level of development ofscience and technology at different stages of society.
One of such active methods is known as Intensive method, which is due to the growing demand for learning foreign languages in a short period of time and with purely limited practical goals (language coverage for business communication, conversational speech, etc.). emerged in the 60s and 70s of the last century.
In addition, in this article a number of scientists have conducted research on these methods and tested their various methods andforms inpractice (L.Sh. Gegechkori, G. Lozanov, GA Kitaigorodskaya, VVPetrusinsky, A.S. Plesnevich, IM Rumyantseva, IY Shekhter and others).
According to these studies, intensive teaching methods are mainly aimed at covering the spoken language of a foreign language in a relatively short period of time, with a very high daily concentration of teaching hours and creating a situation of "immersion " in the language environment.
The author of the article also notes that intensive teaching methods are based on the activation of the psychological resources of students' personalities, which are often almost not used in the context of traditional education. Rapid methods differ from traditional methods in the organization and conduct of lessons and learning conditions: focus on different forms of pedagogical communication; creating a special socio-psychological environment in the group, motivating students to learn, removing barriers to learning psychologically and activating it in the course of communication are among these advantages.
Keywords: intensive method, learning foreign languages, learning conditions, motivation, activation, business communication, teaching hours, traditional methods, development of science and technology, creative opportunities, activation of students, phonetic skills, revision lessons.
Сведения об авторах:
Гозиева Шафоат - ассистент кафедри инностраных языков и методики преподавания Кулябского государственного университета имени Абуабдуллох Рудаки. Адрес: Кулябский государственный университет имени Абуабдуллох Рудаки. 734065, г. Куляб, ул. С.Сафаров 16. тел: (992) 987410090
Абдурозикрв Ф - ассистент кафедри инностраных языков и методики преподавания Кулябского государственного университета имени Абуабдуллох Рудаки. Адрес: Кулябский государственный университет имени Абуабдуллох Рудаки. 734065, г. Куляб, ул. С.Сафаров 16. тел: (+992) 918668166
About the authors:
Abduroziqov F - assistant of the chair of foreign languages and teaching methodology of the Kuhb State University named after Abuabdulloch Rudaki. Address: Kulob State University named after Abuabdulloh Rudaki. 734065, Kulob town, street S. Safarov 16. phone: (+992) 918668166
Gozieva Shafoat - assistant of the chair of foreign languages and teaching methodology of the Kuhb State University named after Abuabdulloch Rudaki. Address: Kulob State
University named after Abuabdulloh Rudaki. 734065, Kulob town, street S. Safarov 16.
Phone: (+992) 987410090
МЕДОТИКАИ ТАЪЛИМИ ДАЁТ ВА ЭЧОДИЁТИ АЛИШЕР НАВОЙ ВОБАСТА БА
МУНОСИБАТИ БОСАЛОДИЯТ ДАР МУАССИСАДОИ ТАДСИЛОТИ МИЁНАИ
УМУМЙ
Назарова И.Н.
Донышго^и давлатии омузгории Тоцикистон ба номи С. Айни
Низомиддин Алишери Навой - сардафтари адабиёти узбек бо осори инсонсозаш дар тамадцуни башарй мавкеи босазо дорад. Таълими хаёт ва эчодиёти Алишери Навой на танхо дар муассисахои таълимии Узбекистон, балки дар муассисахои тахсилоти миёнаи умумии Точикистон низ ба накша гирифта шудааст.Дар «Барномаи таълими адабиёти точик дар синфхои У-Х1» (Душанбе, 2007) барои таълими хаёт ва эчодиёти Алишер Навой дар синфи 1Х 3-соат таъйин шудааст.Дар барнома зикр нашуда, ки барои зиндагиномаи Навой омузгор чанд соат чудо кунад. Зиндагиномаи шоир дар алохидагй ва ё бо муаррифии эчодиёти у тавъам дар як соат таълим дода шавад. Таксими соат дар мавриди таълими рузгор ва осори шоир ба ихтиёри омузгор гузошта шудааст. Аз он сабаб, ки соати таъйиншуда кам аст, бехтар аст, зиндагинома ва муаррифии осори шоир дар як соат таълим дода шавад.
Дар бораи хаёт ва эчодиёти Алишер Навой ба забони узбекй корхои зиёде анчом дода шуда ва навоишиносй аз чумлаи масъалахои мухими адабиётшиносии узбек аст. Перомуни методикаи таълими зиндагинома ва эчодиёти у низ дастуру маколоти зиёде ба нашр расидаанд, аммо хамаи онхо вобаста ба низоми анъанавии таълим аст, ки аз талаботи низоми босалохияти таълим дар онхо ишорае хам нест. Омузгорони узбекзабон метавонанд аз онхо истифода баранд, аммо набояд бо онхо махдуд шаванд. Аз он сабаб, ки дар муассисахои тахсилоти миёнаи умумии Точикистон низоми муносибати босалохият ба таълим чорй асту дар таълими хаёт ва эчодиёти Алишери Навой низ ин шеваи таълим талаб мешавад, дар ин макола тасмим гирифтем методикаи таълими рузгору осори сардафтари адабиёти классикии узбекро вобаста ба талаботи низоми босалохият баррасй намоем.
Дар бораи методикаи таълими босалохияти адабиёти точик мутахассисоне, монанди К. Мухторй, Ш.Р.Исрофилниё, З. Бобоева, С. Амонй, М. Султонмамадова маколахои илмй навиштаанд, ки марбут ба таълими босалохияти ашъори гиноии шоирон аст. Методистони рус низ доир ба муносибати босалохият дар таълими адабиёт, назири О.Е. Лебедев, Г.Л. Лионова, А.В Хуторской ва дигарон изхори назар кардаанд. Дар ин маколахо сухан дар бораи таълими матни бадей меравад, аммо дар бораи таълими босалохияти зиндагиномаи адибон чизе гуфта нашудааст. М. Ахмадов дар китоби худ "Таълими адабиёти точик" фаслеро дар бораи таълими шархи холи адиб бахшидааст, ки марбут ба низоми таълими анъанавист.
Алешер Навой ба ду забон: узбекй ва точикй эчод кардааст ва дар адабиёти хар ду миллат чойгохи махсус дорад. Аз ин ру, хангоми таълими босалохияти хаёт ва эчодиёти у махсусияти хар ду адабиётро бояд дар мадди назар дошт. Дар китобхои дарсии "Адабиёти узбек" ва рисолахои тадкикотй доир ба хаёт ва эчодиёти Алишери Навой маълумоти хеле зиёд омадаанд. Омузгор бояд аз хаёти Навой хамон лахзахоеро барои хонандагон интихоб кунад, ки хеле мухим хастанду барои фахмидани ашъори шоир мусоидат мекунанд.
Мутахассисони низоми муносибати босалохият дар таълим салохиятхои ташаккулёбандаро ба панч гурух чудо кардаанд: иртиботй (коммуникативй), хамкорй, тафаккури интикодй, эчодкорй, махорат омухтан(10, 8). Ба андешаи Кутбиддин Мухторй, барои фанни адабиёт як силсила салохиятхое хастанд, ки характери байнифаннй касб мекунанд,махсусан салохияти коммуникативй (иртиботй). Салохияти коммуникативиро чунин шарх додаанд: "Махорати истифодаи усулхои гуногуни комуникатсия: кабул ва интиколи информатсия (шифохй, хатти, аёнй-графикй, гайризабонй, бо истифодаи алаокаи ракамй) хангоми муоширати хусусй, таълимй, чамъиятй ва касбй"-ро дарбар мегиранд[11, с.6].
Пас, салохиятхои коммуникативй аз чумлаи салохиятхои калидй дар дарси адабиёт ба шумор меравад ва дар хама дарсхои адабиёт бояд унсурхои салохиятхои калидй ташаккул дода шаванд. Дангоми таълими мавзуи "Даёт ва эчодиёти Алишер Навой" дар мактабхое, ки таълимашон ба забони точикист, бояд чанд масъаларо зери назар дошт:
1.Дар барномаи таълимии мактабхое, ки забони таълимашон точикист нисбат ба муассисахои таълимй, ки забони таълимашон ба узбекист, соатхои чудошуда барои тадриси хаёт ва эчодиёти Навой камтар аст.
