CC BY
6ТЕХНОЛОГИЯМ РУШДИ МУСТАЕДЛИЯТИ ЭЧОДИИ ДОНИШЧУЁН ДАР РАВАНДИ ОМУЗИШИ ЗАБОНИ АНГЛИСЙ ДАР ИХТИСОС^ОИ ГАЙРИЗАБОНЙ
Садуллоева М.Б.
Донишгоуи давлатии омузгории Тацыкистон ба номи С. Айнй
Рушди махорати эчодии мутахассисони дар с^ози асри XXI, ки фаъолияти онхо барои ояандаи дурахшони Чумхурии Точикистон нигаронида шудааст, аз чумлаи самтхои мухимми такомули низоми таълими мактабхои олй ба шумор меравад. Шахсият хамчун субъекте, ки дорои тачрибаи фаъолияти мустакилонаи эчодй аст, хамеша нисбат ба шахсе,ки аз усулхои колабию кухнашуда истифода мебаранд, дар сатхи баландтар карор дорад. Илова бар ин, мутахассисе, ки сохиби дарачаи зехнии муайян аст ва малакаи онро аз лихози эчодй барои баланд бардоштан сохиб аст, технологияи пешкадамро бештар анику сахех кабул карда инкишоф дода, хамчун кувваи харакатдихандаи пешрафти чомеа дар амал тадбик карда метавонад.Дар ин замона чомеае, ки аз шахсиятхои иктидори эчодии баланддошта иборат аст, имконияти ояандаи хуб ва дурнамои некро барои пешрафти чомеа таъмин карданро дорад. Илми педагогикаи муосир барои халли масъалахои тахкики раванди ташаккули мустакилияти эчодии шахсият таваччухи зиёд дорад.
Дар замони истикллолият таълим ва тарбияи мутахассиси рушду камолёфта, ки барои инкишофи технологияи таълиму тадрис дар низоми тахсилоти олии касбй минбаъд хавасманд бошад, хеле мухим арзёбй мешавад.
Таввачухи бештари илми педагогика ба тадкики ташаккули мустакилияти эчодии шахсият таввасути таълими як катор фанхо амали карда мешавад. Дар ин чода накши забони хоричй хамчун воситаи дарки олами беруна ва муошират хеле калон аст. Фанни мазкур дар низоми маорифи Чумхурии Точикистон макоми махсус дорад, зеро имконяту иктидори бошуурона дарк кардан ва вазифахои ичттимоию инкишофдихии шахсиятро такомул додан, ба он бештар хос мебошад. Дар доираи омузиши забони англисй донишчу на танхо барои омузиши маводи ин забон имконят пайдо мекунад, балки ба таври озодона дар шакли нутки монологй ва диалогй фикри худро низ баён карданро ёд мегирад.Ба ин тарика, раванди омузиши забони хоричи барои ташаккули мустакилияти эчодии донишчуён мусоидат менамояд.
Дар рушди педагогикаи махорат бисер олимон сахм гузоштаанд . Чунончи, ба омузиши раванди эчодй корхои илмй— тадкикотии М.Я. Виленский, Б.М. Кедрова, А.М.Коршунова, Ю.Н. Кулюткина, Л.Н. Лаиды, Г.С. Сухобской, О.К. Тихомирова, В.Ф. Шаповалова,В.С. Шубинский ва дигарон шугл варзидаанд.
Онхо халли масъалаи ташаккули мустакилияти эчодии донишчуёни ихтисосхои Fайризабониро хадафи тадкик карор надодаанд. Хамчунин кори илмй— тадкикотие,ки пурра ба барраси мушкилоти ташаккули мустакилияти эчодии донишчуёни ихтисосхои Fайризабонй дар тадриси забони хоричйй мавчуд нест.
Масъалаи мазкур дар тахкики мухаккикони точик хам макоми хос касб намудааст. Масалан, профессор С.Алиев дар китоби дарсии "Методикаи таълими забонхои хоричи" барои ихтисосхои забони хоричй дар мактабхои омузгорй 2013 [9, c.143] оид ба роххои рушди мустакилиятнокии эчодй фасли чудогонае бахшида, номгуи корхо ва шаклу фаъолиятхоеро, ки барои инкишофи мустакилиятнокии эчодии донишчуён —омузгорони ояндаи забонхои хоричй мусоидат мекунанд, пешниход менамоянд. Аммо тавсияву пешниходхои манзуршуда барои мутахассисони сохаи усули таълими забонхои хоричй нигаронида шудааст, ки онхо барои такомули малакаю махорати мустакилона ва эчодкорона татбик карда тавонистани донишхои назарявй барои мутахассисони сохаи омузгорй мухим мебошанд.
Хамин гуна чихатхо ба тадкикоти муаллифони асархои методй А. Бойматов ва К. Усмонов "Таълими маводи грамматикии забони англисй дар мактабхои тахсилоти хамагонии точики" (2009.-С.89), хос мебошад, ки хадафи он рушди фаъолияти мустакилона фикр рондан ва озодона муошират намудани хонандагони муассисахои тахсилоти миёнаи умумймебошанд.
Гарчанде ки дар муассисахои тахсилоти олии касбй забони хоричй хамчун фанни Fайрисохавй бошад, хам он хамчун омили хавасманд намудани омузиши забон ахамияти бузург касб намудааст. Хусусан, шавку хавас дар бобати гирифтани донишхои нав, омодагии донишчу барои мустакилона ичро намудани корхои таълимй барои рушди хавасмандй дар омузиши фан мусоидат менамояд. Хамин тарик, гузориши масъалаи рушди мустакилият дар чараёни таълими забони англисй дар муассисахои Fайризабонй мубраму мухим махсуб меёбад.
Дар зери мафхуми мустакилият малакаи фаъолияти максаднок, аз руи накша кор гирифтан, интихоби роху усулхои самараноки таълим, дуруст ба хисоб гирифтани кувва ва натичахои фаъолияти худ дар назар дошта мешавад .
Мустакилиятнокй ташаккул додани малакахои худтанзимкунандае мебошад, ки барои бахо додан ба амалу рафторхои худ ва ислохи нуксонхо шароит фарохам меоварад. Дар ин чода накши малакаи таксим кардани кувват ба инобат гирифтани имконятхои худ хангоми ба максад расидан низ мухим мебошад. Самаранокии раванди таълиму тарбия дар хамон холат баланд мегардад, ки агар омузгор асосхои психологии рушди мустакилиятнокии донишчуёнро, ки зимни амалй намудани кору амалхои худ дар
ичрои корхои таълимии мустакилона хуб донанд, зеро аз чихати психологй омода будани онхо барои амалй намудани накшаи фаъолияташондар рафги ичрои корхои мустакилона мухим мебошад..
Мубарамии тахкики масъалаи рушди мустакилиятро тагийри мундарича ва шакли раванди таълим муайян менамояд. Зимни ташаккули малаккахои мустакилиятнокй ба гайр аз инкишофи ташаббускорй ва тафаккури эчодй, инчунин бояд дар хотир дошт, ки мухимй ахамиятнокии малакхои мустакилиятнокй ва худомодагиро дар фаъолияти касбии ояанда ба донишчуён шарх додан ва фахмондан низ зарур мебошад.
Инкишофи мустакилият маънои паст гардидани накши омузгорро дар ичрои вазифахои касбй надорад, танхо омузгор фаъолияти таълимии донишчуёнро дар сатхе ташкил карда метавонад, ки дар он чараёни маърифатнокй бо хавасмандй ва таввачух ба натичахои мехнати худ марбут мебошанд. Донишчу раванди таълимиро худаш мустакилона ташкил карда метавонад, ба шарте ки омузгор дар раванди таълим "чузъи афзалиятнок" махсуб ёбад: зеро бо пайдо шудани душворихо донишчу хамеша ба омузгор мурочиат мекунад.
Санъат ва махорати баланди касбии омузгор дар он ифода меёбад, ки у зимни ичрои кадом супориши таълимй ва дар кадом дарача максаднок будани вазифаашро хангоми ташкил намудани шароитхо чихати ноил гардидан ба рушди хадди бештари босамари мустакилиятнокй дида тавонад. Пайдоиши малакахои мустакилиятноки хангоми ичрои корхои мустакилонаи донишчуён дар фаъолияти таълимй бештар ба вукуъ меояд, ки он дар шакли аудиторй ва гайриаудиторй баргузор мешавад.
Аз лихози назариявй се самти фаъолият дар корхои мустакилона асоснок карда шудааст: маърифатй, амалй, ва ташкилию техники (Илюшин Л.С. образовательная мотивация: теория и методология исследования Чунини таксимбаландй гуфтан мункин аст, ки барои рушди маърифатй, таълимй, эчодй,ташкилй мустакилиятнокй дар ичрои корхои тадкикотй шароиту имконятхои номахдуд фарохам меоварад.
Тачриба нишон медихад, ки малакахои мустакилятнокй тай намудани якчанд мархала ташакул меёбанд.
1) Ташакули малакаи мустакилона тахлил кардани гузориш ва ахбори омузгор дар доираи маводи таълимй ;
2) Махорат ва малакаи корхои мустакилона ; дар ин мархала пешниход карда мешавад, ки донишчуён маводи нави таълимиро мустакилона аз худ намоянд, мохияти онро дуруст сарфахм раванд.
3) Коркарди мавод ва мустахкам намудани донишхо, малака ва махоратро такрибан пешниход менамояд. Дар ин мархала бо донишчуён тавсия дода мешавад, ки маводи омухташавандаро бо истифода аз усулхои худназоратй, амсоли такрор ё санчиши чории донишхо - чавоб додан ба саволхои санчишй вобаста ба мазмуни маводи таълимй ва ё ичрои супоришхои тестй шарху тавзех диханд. Минбаъд донишчуён барои истифодаи ратсионалии усулхои худназоратй ва малакахои амалиёти чустучуй бо воситахои иловагй, бо чалби технологияхои муосири иттилоотй (донишчуён барои ичрои корхои мустакилона: лоиха, муаррифии мавзуъ(прзентатсия), супоришхо дар платформаи Moodly), ки рушди мустакилияти эчодии донишчуёнро таъмин карда метавонад.
Ташаккули принсипи шуурнокй, хамчун кисми мухими таркибии мафхуми "мустакилятнокй" хангоми ичрои корхо зинаи зарурии омузиши забони хоричй ба шумор меравад. Ва нихоят мустакилиятнокй донишчуёнро водор менамояд, ки супоришхоро мустакилона ичро намоянд, рохи босамари халли масъалахоро дарёбанд , аз вазъиятхои бухронй (хали вазъият-кейсхо) баромада тавонанд.
Дар ин зина яке аз усулхои асосии рушди мустакилият омода намудани маъруза-иттилоот барои ширкат дар семинар, дар гузаронидани корхои тадкикотй махсуб меёбанд. Хдмаи ин мархилахо, ки ба воситаи раванди таълим бо шаклу методхои гуногуни таълимию ташкилй , бегуфтугу барои рушди мустакилятнокй дар чараёни тадриси забони хоричй амалй карда мешаванд.
Барои инкишофи усулхои худназоратй чихати баходихй ба сифати азхудкунии маводи додашуда хангоми тайёрй дидан ба натичахои нихоии чашмраси таълим ба санчишхои назоратй (имтихонот, санчишхои чорй, рейтингхо ва имтихонхои мусоидат менамояд. Ба хамин тарик, омузиши масъалаи рушди мустакилиятнокй дар раванди таълим асоснок мебошад. Дар чараёни таълими забони хоричй дар ихтисосх,ои гайризабонй дар мархалаи аввал ва миёна рушди мустакилнокй мухимият пайдо мекунад. Дар амал бошад, ба рушди бо низоми мустакилятнокй аллакай аз нимсолаи якуми таълим шуруъ мумкин аст.
Донишчуёни пешкадам барои аз худ намудани забони хоричй бештар хавасманд мебошанд. Онхо ба таври чиддй барои гирифтани дониш ва хосил кардани малакахои муошират манфиатдоранд, аз ин ру дар таълими онхо мустакилятнокй омили афзалиятнок ба шумор меравад. Одатан, дар макотиби олии равияи техникй таълими забони хоричй чун идомаи барномаи таълимии мактаби миёнаи умумй сурат мегирад. Талаботи донишчуёни пешкадамро аз тарики омузиши фанхои интихобй (элективй) аз забони хоричй, ки барои алокаманд сохтани махорати забондонй ва омодагии касбй аз руи ихтисоси махдуд хизмат мекунанд, конеъ гардонидан мумкин аст. Махз омодагии мутахассиси баландпояи ин ё он сохаи ихтисос вазифаи мухимми мактабхои олии техникии гайризабонй мебошад. Яке аз чунин воситахои самараноки
руг иди мустакилятнокй дар чараёни таълими забони хоричй дар ихтисосхои гайризабонй, ки васеъ истифода бурда мешавад, гузаронидани машгулятхои аудио ва видеой мебошад.
Мазмуни курсхои видеои вазъиятхои проблемавии нуткро ба миён гузошта, барои мухокима ва мубохиса маводи пуркимат дода, барои рушди нутки донишчуёнро хавасманд месозад, инчунин инхоро барои ба мух,ити байналмилалии касбй ва илмй ошно шудан ва ворид гардидан омода менамояд. Ин чунин маъно дорад, ки талаботи барномаи омодагии забонии донишчуёни ихтисосхои гайрилингвистии мактабхои олии техникй риоя ва ичро карда шавад.
Миёни технология ва усулхои гуногуни рушди мустакилиятнокии донишчуён дар чараёни омузиши забони англисй аз руи ихтисосхои гайризабонй методи лоихахо (лоихасозй) макоми махсус дорад.
Кор бо лоиха -ин тахкики масъалаи мушаххас чихати дар аамал татбик намудани пахлухои назарявй ва амалии мавзуъ ба шумор меравад. Дар натичаи бо фаъолияти эчодию амалй мунтазам шугл варзидан донишчуён донишу малака ва махорати нав хосил мекунанд, ки онхоро чун махсули нихоии мехнати худ дар фаъолияти харруза истифода бурда метавонанд.
Ахамияти методи лоихахо дар имконятхои истифодаи забон дар шароити ба вокеияти зиндагй хеле наздик инъикос меёбад. Истифодаи методи лоихахо барои ташкили корхои мустакилонаи донишчуён дар чараёни омузиши забони хоричй дар ихтисосхои гайризабонй барои ташаккули малакаву махорати мухимми коммуникативй (муошират) мусоидат менамояд. Лоихаро ба анчом расонида, барои мухокима пешниход намуда, мухассиилин бо воситахои васеи забонй мусаллах будани худро намоиш медиханд, сатхи баланди донишхои грамматики доштани худро нишон медихад, малакаи дар муддати вакти зиёд бо суръати мунтазам ва табиии нутки гуфтугуий мавзуи муайяншударо тахкик намуда, фикрро аз чихати мантик ва риояи алокамандии маъноии калимахо дар матн баён карданро сохиб мешавад.
Зимни кор бо лоиха донишчуён барои дарёфтани масъалахо ва роххои халли онхо чидди чахд менамоянд; бо манбаъхои гуногун иттилоотй кор карданро ёд мегиранд; маълумотхои ба даст омадаро барои халли масъалаи гузошташуда истифода бурда метавонад.
Малакаи дар манбаъхои гуногуни иттилоотй кор карда тавонистан дар мархалаи ичрои корхои мустакилона дар мадди аввал карор дорад. Донишчуёнро зарур аст, ки максадро дуруст гузошта тавонад ва онро дар доираи манфиатхои худ нишон дихад. Бо ин максад ба онхо лозим аст, ки дархост сохтан ва манзур кардани онро ёд гиранд, то ин ки дар чустучуи маълумоти зарурй дар манбаъхои интернетй ва сарчашмахои дигар вакти зиёди худро сарф накунанд. Хангоми кор бо иттилоот хамеша ба тахлилу таркиби дар заминаи донишу тачрибаи ичтимоии манзуршуда эътибор додан мухим аст. Бахо додан, муносибати интикоди ва эчодй нисбат ба маълумоти кабулшуда доштан, дар амал татбик карда тавонистан барои махсулнокии комил ба даст овардан мусоидат карда метавонад.
Хулоса, кайд кардан чоиз аст, ки ташкили хуби кори мустакилонаи донишчуён чихати баланд бардоштани самаранокии таълими забони хоричй дар ихтисосхои гайризабонй мусоидат менамояд, донишчуёнро барои хавасманд намудан, хосил кунонидани малакаю махорати зарурй дар чодаи сайкал додани нутки шифохй ва хаттй чалб месозад, барои худомузй ва худинкишофдихии мутахассиси ояанда шароитхои мусоид фарохам меоварад.
АДАБИЁТ
1. Коноводова Ю.А Актуальность самостоятельной работы школьников в образовательном процессе // Педагогика: традиции и инновации: материалы II междунар. науч. конф.—Челябинск: Два комсомольца, 2012. — С. 105.
2. Илюшин Л.С. Образовательная мотивация: теория и методология исследования. URL: htlp://www.disseicat.com/content/metodologiya-i-metodika-kross-kulturnog3-issledovaniya-obiazovalelnoi-motivatsii-soviemennyk (дата обращения: 15.10.2020).
3. Кудряшова А.В., Горбатова Т.Н., Эффективность развития творческой самостоятельности студентов неязыковых вузов в процессе обучения иностранному языку // Молодой ученый. - 2014. - N° 21. - С. 641.
4. Абросимов А.Г. Современные информационные технологии в организации самостоятельной и неаудиторной работы студентов вузов // Журнал «Вестник РУДН». - 2004. - № 1. - С. 56.
5. Маркова Н.А. Развитие самостоятельности в процессе обучения иностранному языку в неязыковом вузе / Н. А Маркова. —Текст: непосредственный // Молодой ученый. - 2015. - № 5 (85). - С. 493ю
6. Беляева самостоятельной работой студентов // Высшее образование в России - 2003. - № 6. - С. 105.
7. Попова самостоятельной работы студентов технического вуза при обучении профессиональному иностранному языку // Молодой ученый. - 2015. - №13.
8. Алиев С.Н Научно—педагогические основаны формирования профессиональный компетенции будущих учителей иностранных языков в педвузах Республики Таджикистана (на материале английского языка): дис. ... док. пед наук, 13.00.01/Душанбе., 2009. —389с.
9. Алиев С.Н Методика обучения иностранным языкам/ Для студентов высших учебных заведений —Душанбе: Полиграф, 2013.—143с.
ТЕХНОЛОГИЯ РАЗВИТИЯ ТВОРЧИСКИЙ САМОСТАЯТЕЛЬНОСТИ СТУДЕНТОВ В ПРОССИЯ ИЗУЧЕНИЯ АНГЛИСКОГО ЯЗЫКА ПО НЕЯЗЫКОВЫМ СПЕЦИАЛЬНОСТЯМ
В статье представлена информация о технологии развития творческой самостоятельности студентов в процессе обучения английскому языку по неязыковым специальностям. Повышение уровня знаний, уровня самастаятельнасты и творчества - важнейшее требование для молодых специалистов в изучении иностранного языка, в том числе английского. В связи со знаниями и техническими вопросами можно получить доступ к теоретической и практической информации, доступной на английском языке в Интернете, в печатном виде, в электронных библиотеках.
Изучение иностранного языка, наряду с развитием профессиональных знаний и навыков, также позволяет учащимся повысить свой культурный уровень, улучшить свое научное мировоззрение.
Ключевые слова: знания, самостоятельнаяработа, учебный процесс, умения и навыки, формы и методы, этапы самостоятельный работы.
TECHNOLOGY FOR THE DEVELOPMENT OF CREATIVE INDEPENDENCE OF STUDENTS IN THE PROCESS OF LANGUAGE LEARNING ENGLISH IN NON-LINGUISTIC SPECIALTIES
This article provides information on the technology of developing students' creativity and independence in the process ofteaching English in non-linguistic specialties. Increasing the level ofknowledge, the level ofindependence and creativity is the most important requirement for young professionals in the study of a foreign language, including English. In connection with knowledge and technical issues, you can get access to theoretical and practical information available in English on the Internet, in print, in electronic libraries.
Learning a foreign language, along with the development of professional knowledge and skills, also allows students to raise their cultural level, improve their scientific worldview.
Keywords: knowledge, independent work,studying process, skills and attainments, forms andmethods, stages of independent work.
Сведения об авторе
Садуллоева Махина Бахридиновна - доктор^Ю) кафедры методика обучения английского языка Таджикского государственного педагогического университета им.С Айни; тел: (+992)937151603; E-mail: Mahinjul31@mail.ru
About the author
SaduHoeva Makhina Bakhridinovna - Doctor(PhD) student of the chair of methods of teaching foreign language at Tajik pedagogical university named after S. Ami; tel: (+992) 937151603; e-mail: Mahinjul31@mail.ru
АСОСХ,ОИ НАЗАРЙ ВА АМАЛИИ ТАШАККУЛИ ТАФАККУРИ СОЗАНДА (КРЕАТИВЙ) БАРОИ ДОНИШЧУЁНИ КУРС^ОИ БОЛОИИ ДОНИШКАДА^ОИ ЗАБОНЙ
Назриев М.Ш.
Допишо^и давлатии омузгории Тоцикистон ба номи С. Айнй
Фармони Президента Чумхурии Точикистон Эмомали Рахмон аз 4 апрели 2003 «Доир ба такмили таълим ва омузиши забонхои русй ва англисй» ва ^арори Хукумати Чумхурии Точикистон аз 2 декабри соли 2003 «Дар бораи тасдики Барномаи давлатии такмили таълим ва омузиши забони русй ва англисй дар Чумхурии Точикистон барои солхои 2014» талаб мекунанд, ки барои хамаи табакахои ахолии Чумхурии Точикистон системаи омузиши забони русй ва англисй созмон дода шавад. Барои амали намудани ин вазифаи мухими давлат омузгорон хеле зиёд бояд тайёр карда шаванд.[8, с.2-3]
Дуюм, ин омузгорон, бо дониши мукаммал аз методикаи таълими забони англисй ва махорату малакахои муошират бо ин инсон мучааз бошанд.Барои ин тахия намудани китобхои дарсии худй оид ба ин забон ва методикаи таълими он аз масоили рузмарраи маорифи Чумхурияамон мансуб мешавад.Мутаассифона,то кунун барои тайёр намудани омузгорони сохибкасби забони англисй хеч дастури таълимие ба табъ нарасидааст.Аввали соли 2008 нахустин китоби «техналогияи забони хоричй»-ро М.Рауфов дастраси хонандагону омузгорон гардонидааст, ки он аз руи навишташ, тибки талаботи барномахои таълимии коллечи омузгорй ва мактаби олй тахия гардидааст.Дар ин китоб дар катори комёбихо, мутаасифона, камбудихои зиёде ба назар мерасанд.
Билхоса 30-40% чумлахои он китоб аз чихози грамматики ва мантикй коста мебошанд, ки ин навиштачотро нофахмо ё мавхум гардонидааст. Дар он инчунин истилоху ифодахои ноаёнй ё Fалат, акида ва маълумотхои нодуруст ба чашм бармехуранд. Аз лихози мундарича он комилан ба назариёти методистони даврони шуравй такя мекунад. Ин нуксонхо судмандии ин дастурро хеле паст кардаанд.
