CC BY
69ТЕХНОЛОГИЯМ ИНКИШОФИ МУСТАЕИЛИЯТИ Э^ОДИИ ДОНИШЧУЁН ДАР РАВАНДИ ОМУЗИШИ ЗАБОНИ АНГЛИСЙ ДАР ИХТИСОС^ОИ ГАЙРИЗАБОН
Садуллоева М.Б.
Донишгощ давлатии омузгории Тоцикистон ба номи С. Айнй
Бо ташаккули шавки маърифатй мустакилияти маърифатии донишчуён фаъол мешавад. Фаъолсозии мустакилияти маърифатии донишчуён тавассути фаъолсозии тафаккур, шавки маърифатии онхо, инчунин моделсозии равандхои равонй, ки ба эчодиёти хакикй мувофиканд, муайян карда мешавад.
Фаъолсозии донишчуён дар раванди таълим танхо дар сурате дуруст ва самарабахш хохад буд, ки агар он бо сарфи муносиби неру ва кабули эхсосоти мусбат аз чониби донишчуён расидан ба хадафхои гузошташударо таъмин карда тавонад.
Ин раванд масъалахои зеринро дар бар мегирад: мухимии масъала; ифшои гояхо ва ташаккули мафхумхо; ташкили фаъолияти мустакили маърифатии донишчуён дар асоси самтхои арзишй. Хангоми ичрои корхои мустакилона донишчу, пеш аз хама хусусиятхои фардии худро нишон медихад:
мустакилият, худтанзимкунй, максаднокй ва дигар сифатхои шахсй.
Аломатхои мустакилияти маърифатии донишчуён дар фаъолияти таълимй аз инхо иборат мебошанд:
1) ичрои амалхои хусусияти рухй ва ё чисмонй дошта;
2) хузури максаднок: хама гуна фаъолият хадафи бошуурона дорад;
3) ташаббус: ниятхои шахсии донишчуён; талош барои амал кардан; ташаббуси хадди аксар;
4) кушишхои худи донишчуён: омодагй ба кор ва рафъи мушкилот;
5) хадди аксар фаъолият;
6) фаъолияти эчодй;
7) бидуни рохнамоии педагогй;
8) муайян кардани мухлатхои махсуси фаъолият;
Тасвир. 1. Мархцлахри кори мустакцлона
Фаъолияти маърифатй натичаи фаъолсозии фаъолияти маърифатй мебошад, он шарти зарурй, холат ва натичаи рушд, нишондихандаи мустакилияти донишчуён дар фаъолияти таълимй ва маърифатист.
Фаъолияти маърифатй ин фаъолияти пуршиддати зехни ва амалй дар раванди таълим мебошад. Ин фаъолият аз чунин рукунхо иборат мебошанд:
- омодагй ба ичрои супоришхои таълимй;
- парешон набудан;
- омузиши мунтазам;
- таваччух ба маводи таълимй;
- шуурнокй дар чараёни таълим;
- талош барои фаъолияти мустакилона;
- баланд бардоштани сатхи маърифатии донишчуён [5] .
Тахсилоти олй аз донишчу такозо мекунад, ки на танхо маълумоти пешниходкардаи мураббиро гайрифаъол дарк кунад, балки кобилияти мустакилона хал кардани мушкилоти дар чараёни тахсил ба дастомада, пайдо кардани манбаъхои иттилоот ва коркарди салохиятдори онро талаб кунад.
Дар фазои сатхи хозираи рушди Интернет, ин мушкилот мухимии бештаре пайдо мекунад. Бо дастрасй ба микдори зиёди иттилооти гуногун, донишчу бояд тавонад маълумотро оид ба мавзуи дакориаш пайдо кунад, маълумоти дурустро аз маълумоти нодуруст чудо карда интихоби хуб дар тафсири онхо дошта бошад.
Барои ин, ба y лозим аст, ки ягон манбаи дониш, инчунин як катор маводдои дypycти таълимиро барои пур кардани ощо ташаккул джад. Аз тарафи дигар, кобилияти фавран ёфтани маълумоти гумшуда ба донишчу имкон меди^ад, ки чунин мaxopaти маводро нишон дщад, ки ин аз caтxи вокеии омодагии у ба таври нaзappac зиёдтар acт. Ин барои кори омузгор мушкилй эчод мекунад. Нaтичaxoи омузишро, ки бо мачмуи дaлeлxoи Интернет табддил дода шудаанд, пайгирй карда наметавонад, ва таълими минбаъдаро ба кадри кофй мустакилона ичро карда наметавонад.
Бо ин зарур аст, ки xap^y чониб ^ам донишчу ва xaм муаллим) xap як кадамро бошуурона гузашта ба худ оид ба механизм ва xaдaфи кор xиcoбoт диxaнд. Aзбacки накши poxбapикyнaндa ба души мураббй вогузор мешавад, у бояд ин мacъyлиятxopo ба узда гирад:
-Одат кунондани донишчуён ба фаъолияти мycтaкилoнa, ки малакаи onxo ба onxo на тащо дар азхуд кардани фащои aлoxидaи таълимй, балки xaмчyнин дар xaëirc кacбии минбаъдаи у низ;
дар xaëirc кacбии баъдй.
- Он бояд фapxaнги муайяни тафаккур карданро ташаккул дода тавонад;
Дар робита ба раванди таълим, фаъолият шакли мycтaкилиятecт, ки дар xaмa чyзъxoи он неруи донишчу ба xa^H aкcap ва тaъcиpи муаллим xa,n^ акал бояд бошад.
Дар вокеъ, мо, одатан, дар бораи он cyхaн меронем, ки муаллим бидуни дахолати мycтaким дар чараёни кор мacъaлapo тaвcид дода, баъзе тaвcияxoи методй биди^ад.
Барои бомуваффакият ичро кардани вазифаи худ, муаллим бояд ба caвoлxoe, ки дар чараёни таълим барои xap як донишчу ба миён меоянд, дикик худаш бeвocитa чавоб дода тавонад: xaдaфи ин ё он амал дар чиcт, чй гуна xaдaфxoи баёншудаи кор ба дacт оварда мешаванд ва чaнбaxoи мyxимтapини онро чи тавр назорат мекунанд. Барои pox надодан ба дудилагй, муаллим бояд накшаи дapcxopo бодиккат тaxия кунад, ки xaмaи нyктaxoи acocm фаъолияти ояндаро дар бар гирад: тaxлилxoи мyлoxизaкopoнa, мyxлaтxoи барои ким^ои aлoxидaи дapc чудошуда, тартиби истифодаи xap як ycyли техникй ва методй.
Кор кардан дар мачмуи охирон ба кадри имкон мyлoxизaкopoнa бо poxи тачриба ва тaxлил нишон дода, як катор вocитaxoepo нишон додан лозим acт, ки вaзифaxopo бо назардошти хycycиятxoи шахши xaмaи иштирокчиёни раванди таълим caмapaнoктap ичро мекунанд. Инxo метавонанд шаклк,ои гуногуни пypcишxo ва caнчишxo, мyбoxиcaxo, пpeзeнтaтcияxo, бози^ои накшофарй ва гайра бошанд.
Эxтимoл acт, ки ycyлxoи иcтифoдaшyдa барои донишчуёни дорои зexни гуногун буда, бояд якхела набошанд . Ба муаллим тавотя дода мешавад, ки дар фаъолияти худ аз якчанд poxy ycyлxoи гуногун истифода бурда тавонад, зеро xap як донишчу xaм чиxaтxoи хуб ва xaм заиф дорад.
Барои он, ки кобилияти xap як донишчуро пурра арзёбй карда, cycmx^ уро кор карда барояд ва кoбилиятxoи кавй инкишоф ёбанд, мyтaхaccиcи ояндаро xaмaчoнибa омода coзaд, муаллим мачмуи методами caмapaбaхши таълимиро интихоб намояд.
Хангоми омузиши забони хоричй ичрои кopxoи мycтaкилoнa axaмияти калон дорад [1]. Дар зер мо дар бораи баъзе ycyлxoe cyхaн меронем, ки муаллим барои дар шогирдон парваридани мaлaкaxoи acocии кори мустакилонаи onxopo ба кор мебарад.
Дар аввал аз муаллим талаб карда мешавад, ки вoбacтa ба мавзуи интихобкардаи дapc, нoвoбacтa аз фаъолияти донишчу ва тaвзex додани он, ки дар ин бора маълумоти Faйpихтиcoc надорад, тaвзexoти фаъол ва муфаееал джад.
Хачми тaвcияxoи зина ба зина тадричан метавонад кoxиш ёбад. Муаллим ба объекти пaccиви таълим табдил ёфта раванди таълимро дар мачмуъ xaмoxaнг тохта, xaлли мacъaлaxoи мyшaхacpo бештар ба худи донишчуёон вогузор менамояд.
Афзоиши тадричии теъдоди xoлaтxoe, ки дар он шумо бояд фикр ронед, poxи xaлли мacъaлapo барои кабули карори мycтaкилoнa дар хонандагон тaшaббyc ва тафаккури Faйpикoлaбиpo инкишоф дода, ба у имкон меди^ад, ки имкoниятxoи acбoбxoи барои у дacтpacpo пурратар дарк кунад [3].
Аммо, xaмa гуна имконият барои фаъолияти эчодй тащо дар cypaти мавчуд будани заминаи муайяни дониш ва мaлaкaxoи ба он мувофик пайдо мешавад. Шакли чунин омодаги тaxлили муфаееали матщои acлй, ошной бо адабиёти тaxлилй, омузиши вазъи ичтимоию фapxaнгй, ки ин матщоро ба вучуд oвapдaacт ва омузиш дар ycyлxoи гуногуни кор бо манбаъ буда метавонад.
Дар зер якчанд тaвcияxo оварда шудаанд, ки дар acorn он шумо метавонед дар бораи вocитaxoe, ки муаллим барои таъмини кори пурраи мустакили бошфати xap як донишчу истифода мебарад, тacaввypoт пайдо намояд. Албатта, xaмaи ощо ихтиёрй мебошанд, аммо барои фаъолияти таълимй бени^оят мyxимaнд.
1. Барои он ки раванди таълим ба дарачаи кофй ба хycycиятx,oи инфиродии донишчуён мутобик бошад, муаллим бояд мувозинати байни xap як донишчу ба xaAn^ акали меъёрии дониш, малакаи барои тамоми iypyx умумй ва имкони рукуд барои xap як фардро истиото кунанда дар aлoxидaгй таълими намояд.
Ин маънои онро дорад, ки донишчу то чй андоза омодатар бошад, кори у бояд xaмoн кадар фаъол бошад, яъне ба муаллим дар xeч cypaт тaвcия дода намешавад, ки худро бо xaAn^ акали каноатбахш маклуд кунад. Аз чунин донишчуён, аз мураббй талаб карда мешавад, ки минбаъд ощо мунтазам рушд намоянд.
Муаллим бояд диккати acocиpo ба хонандагони дониши кави дошта равона coзaд, на тащо ба акибмондагон. Дар акт xoл, донишчуёне, ки ба чараёни таълим манфиатдоранд, зарар мебинанд ва донишчуёне ки xaвacмaнд нecтaнд, боз xaм аз у дуртар мешаванд.
2. Барои бомуваффакият ташкил кардани кори мустакилона ба донишчу маълумоти мукаммалу ва мyшaххacтap додан лозим аст: кадом вaзифaxopo xaл кардан лозим acт ва барои ин кадом ycyлxo тaвcия дода мешаванд, xaчми кор чй кадар аст ва он то кадом андоза мебошад, натичащо чй тавр бaxo дщй мешавад.
3. Нщоят, раванди таълим набояд ба xoли худ гузошта шавад: вакте ки xap як донишчу ба андозаи зиёд онро худаш мешзад, барои муаллим бештар poxнaмoи назорат кардани мутобикати нaтичaxo бо стандарт^ои xaAn^ акалл му^им acт.
Барои он ки xap як донишчу capбopии муношб ва барои xaвacмaнд рушд гирад, тaвcия дода мешавад, ки имконият^ои донишчуён на тaнxo xaнгoми омузиш ва руи натичаи он, балки пеш аз OFOЗи тaдpиcи фан caнчидa шаванд. Бо омухтани он ки xap як донишчу то чй андоза ба барномаи таълимие, ки уро интизор аст ва аз у чй дарачаи кори мустакилро интизор шудан мумкин аст, омузгор метавонад мачмуи оптималии ycyлxopo барои xap як парвандаи мyшaххac интихоб кунад.
Хангоми тартиб додани тест^о ё кopxoи caнчиши ва муайян кардани мeъёpxoи бaxoгyзopии ощо, фаркияти инфиродии донишчуёнро низ ба инобат гирифтан лозим acт. Барои , ичрои он cyпopишxopo ба iypyxxo тaкcим мекунанд. Хамин тарик, донишчуёни бештар омодашуда имкон доранд, ки на тащо дониши меъёрй, балки дониши амик низ нишон дщанд.
Шумо донишчуёнро ба воштаи щaвacмaнд карда хощои иловагй xaвacмaнд карда метавонед. Инчунин тaвcия дода мешавад, ки вобаста ба мураккабии мавод ва арзёбии имконпазири он cyпopишx,oи имтщониро вoбacтa ба caix^ мураккабиашон ба ду гуру^ такотм нaмoeд.cyпopишxoи имтщонй, то ки xap кае ба дарачаи омода буданаш бaxoи caзoвoppo coxиб шаванд.
Барои он ки донишчуёне, ки ндобат ба xaмcaбaкoнaшoн пештару муваффактаранд, маводи фанро бexтap аз худ кунанд, caix ва дарачаи худро гум накарда дар инкишофи худ дарнамонанд, тавотя дода мешавад, ки пеш аз xaмa capбopии мунтазамашон зиёд карда шавад. Сониян, агар донишчуён аз увдаи ин кор бароянд, барои onxo cyпopишxoи aлoxидaи инфиродй низ омода кардан, ба кopxoи илмй чалб намудан ё пешнщод намудани onxo xaмчyн муаллим ё мураббии акибмондагон кори бамаврид аст. Хамин тарик, худи мураббй низ бояд дар рушди мустакилият ва тафаккури донишчуён бояд эчодкор бошад.
Haтичaxoи бexтapин аз омезиши ycyлxoи боэътимод, боэътимод ва чycтyчyи доимии икдoмxo ва xaлли нав ба даст меоянд.
Муаллимро лозим аст, ки фаъолона аз руи ycyлxoи худ кор карда, онро дар тули фаъолияти омузгории худ ощоро такмил дщад.
Самаранокии пешнщод намудани cyпopишxo ба донишчуён барои муста^кам кардан, пурра такрор ва амик омухтани мaвзyъxoи дар cинф омухташуда бо муаллим бо мaкcaди рафъи мушкилот бо ин барои бартараф намудани x^ot тapcy xapoc ва нобоварй xaнгoми ичрои cyпopишxoи хонагй таъмин карда мешаванд. Дар ин xoлaт xaвacмaндии донишчуён накши калидй дорад.
Хамин тарик, зарур аст, ки кopxoи таълимй ва маърифатии бepyнaзcинфии донишчуён дypycт ташкил карда шуда, кори onxo мoxиpoнa идора карда мешавад ва маводи таълимй дуруст интихоб мешавад, то ки набудани робитаи доимй бо муаллим чуброн карда шавад.
АДАБИЁТ
l. Астахова Л.Г. Хycycиятxoи ташаккули шахшяти нaвpacoни муошр // Л.Г. Астахова, E.H. Бушаева Тадкикоти аврупой. 20l5. - № lO (l l). - S. 32-38.
2. Жарова Л.В. Худбовариро омузед: китоб барои муаллимон: дастур барои донишчуёни пед. донишкада^о ва омузгорон. / Л.В. М Жарова Маориф, 1993 . - 203с.
3. Захарова Е.В., Ташаккули самт^ои арзишй дар кори мустакилонаи донишчуён бо истифодаи технологиями иттилоотй // Е.В. Захарова, А.А. Сивцева Проблемами муосири илм ва маориф. 2007. № 3. С. 35-40.
4. Плотникова О.В. Оид ба масъалаи чанбаи фаъолияти ташкили кори мустакилонаи донишчуён. // Та^силоти муосир: мушкилот, чустучухо, дурнамо / О.В. Плотникова, В.К. Суханова Мавод^ои конфронси минтакавии илмию методй дар 3 декабри соли 2004. - Владивосток: Аз ФЕСТУ-С. 310 - 317.
5. Фелдштейн Д.И. Психологияи калонсолй: таркиб, хусусият^ои раванди ташаккули шахсият: фав. / Д.И. Фелдштейн, Нашри 2 Москва, MPSI: Флинта, 2008. - 672 с.
ТЕХНОЛОГИЯ РАЗВИТИЯ ТВОРЧЕСКОЙ САМОСТОЯТЕЛЬНОСТИ СТУДЕНТОВ В ПРОЦЕССЕ ИЗУЧЕНИЯ АНГЛИЙСКОГО ЯЗЫКА ПО НЕЯЗЫКОВЫМ СПЕЦИАЛЬНОСТЯМ
В статье рассматривается творческая самостоятельность как важный фактор профессиональной составляющей специалиста. Определено понятие творческая самостоятельность и представлена актуальность её развития в образовательном пространстве. Разработано и научно обоснована модель организации самостоятельный самостоятельной работы студентов по результатам экспериментальных исследований, направленных на проверку эффективности разработанной модели формирования профессионально языковой компетенции студентов.
Ключевые слова: методы обучения, самостоятельная работа, изучение языка,, формы деятельности, компетенция, анализ, творчество, контроль знаний, практика, внимание.
TECHNOLOGY FOR THE DEVELOPMENT OF STUDENTS' CREATIVE INDEPENDENCE IN THE PROCESS OF LEARNING ENGLISH IN NON-LINGUISTIC SPECIALTIES
The article considers creative independence as an important factor in the professional component of a specialist. The concept of creative independence is defined and the relevance of its development in the educational space is presented. The model of organization of students independent work is developed and scientifically justified the results of experimental studies, aimed to test the effectiveness of the developed model offormation ofprofessionally language competence of students.
Keywords: the methods of learning, Independent work, language learning, the forms of activities, competence, analyze, creativity, control of knowledge, practice, attention.
Сведения об авторе:
Садуллоева Махина Бахридиновна - докторант (PhD) кафедры методики преподавания иностранных языков Таджикского государственного педагогического университета имени Садриддина Айни
About the author:
Sadulloeva Makhina Bakhridinovna - a doctoral student of the Department of Methods of Teaching Foreign Languages of the Tajik State Pedagogical University named after Sadriddin Ayni. E-mail: mahinjul31@mail.ru
СОВРЕМЕННЫЕ ПОДХОДЫ К ИЗУЧЕНИЮ ПРОБЛЕМЫ РАЗВИТИЯ УСТНОЙ РЕЧИ СТУДЕНТОВ
Хакимова Ш.Д.
Таджикский государственный финансо-экономичесий университет
Воспитания студентов является многосторонным и сложным процессом, в котором большую роль играют общество семья и школа. Каждый студент при изучении проблемы развития устной речи и предмета учит и воспитывает своеобразно. Но значительную роль в целях воспитания подрастающего поколения свойственно устной речи, которая обладает огромными возможностями эмоционального воздействия на студентов. Художественное развитие студентов при помощи устной речи основано на «способности студентов заряжаться чувствами других людей». Отсюда воспитательная целенаправленность устной речи, её умению заряжая силой примера, воспитывать и утверждать высокие рейтинги. Однако для того, чтобы устная речь по- настоящему стало учебником смысла жизни для студентов , школой нравственного и эстетического воспитания, необходимо очень корректное, умное и тонкое преподнесение её студентам.
