CC BY
26
УДК53 (075) ББК22. 3
НАЦШИ КОР^ОИ Каримова Фарогат Хайруллоевна,
МУСТАЦИЛОНА ДАР сармуаллимаи кафедраи физикаи
ТАШАККУЛИ умуми ва цисмуои сахт, факултети
ДОНИШАНДУЗИИ физикаю техникаи МДТ "ДДХ
ХОНАНДАГОН ба номи акад.БТафуров"
АЗ ФИЗИКА (Тоцикистон, Хуцанд)
РОЛЬ Каримова Фарогат Хайруллоевна,
САМОСТОЯТЕЛЬНОЙ старший преподаватель кафедры общей
РАБОТЫ В ФОРМИРОВАНИИ физики и твердого тела факультета
У УЧАЩИХСЯ ЗНАНИЙ физики и техники ГОУ "ХГУ имени
ПО ФИЗИКЕ акад.Б.Гафурова"(Таджикистан,Худжанд)
THE ROLE OF Karimova Farogat Khayrullayevna, SEEF-SUFFICIENT senior lecturer of the department of general physics and WORKS AIMED AT PUPILSл solid bodies attached to the faculty ofphysics and technics KNOWLEDGE under the SEI "KS U named after FORMANION WHO STUDY acad.B.Gafurov"(Tajikistan.Khujand) PHYSICIS E-mail: farogat-19 @mail. Ru Вожа^ои калидй: таълими физика, фаъолгардонидани раванди таълим, кори мустацилона, уалли масъалауо, формула
Дар мацола масъалаи истифодаи коруои мустацилона уамчун усули фаъол гардонидани таълими физика баррасй шудааст. Нишон дода шудааст, ки коруои мустацилонаи толибилмон донишуои физикиву математикии ощоро амицу мустщкам намуда, боиси ташаккули цауонбинии илмии онуо мегардад. Муаллиф коруои мустацилонаро тасниф намуда, мазмун ва моуияти онуоро дар ташаккули майорат ва дониши хонандагон мушаххас намудааст. Нишон дода шудааст, ки ицрои мустацилонаи вазифауои таълими боиси боло рафтани мауорат ва малакаи эцодию техникии толибилмон мегардад. Ташкили коруои мустацилона дар раванди дарс (уалли масъалауо, ицрои коруои лаборатории, супоришуои тести ва гайра) ва берун аз дарс (навиштани реферат, ташкил ва гузаронидани викторинщои физики, баровардани газетщои девори бахшда ба санщои таърихи), барои мустаукам намудани дониши хонандагон, барои дар хотир мустщкам намудани донишуои азхудшуда - формулауо ва таърифи цонунуо мусоидат менамояд.
Ключевые слова: обучение физике, активизация учебного процесса, самостоятельная работа, решении задач, формула
В работе использование самостоятельной работы по физике предложено как метод активизиции учебного процесса. Показано, что самостоятельные работы способствуют не только укреплению физико-математических знаний, но и расширению научного кругозора учащихся. Самостоятелные работы учащихся автор разделила на виды и показала их сущность в формировании конкретных практических навыков и знаний учащихся. Также определено, что выполнение самостоятелных работ способствует повышению творческо-технических возможностей учащихся. Отмечается, что организация самостоятелных работ в учебном процессе (при решении задач, выполнении лабораторных работ, решении тестовых заданий) и внеурочные задания (подготовка рефератов, проведение викторин по физике, выпуск стенгазет, посвященных историческим датам) способствует закреплению знаний учащихся по физике - запоминанию формул по физике и формулировкам физических законов.
Key words: tuition of physics, activization of educational process, self-sufficient work solution of mathematical problems, formula
The article under consideration proposes resorting to the self-sufficient work in physics as a method of the educational process activization. In her article the author shows that self-sufficient works not only promote a consolidation of physic-mathematical knowledge, but an enlargement of pupil's scientific background either. The author divided self-sufficient works of pupils into types and demonstrated their essence in the formation of their concrete practical habits and knowledge. As well as, it is determined that a performance of self-sufficient works promotes an elevation ofpupil's technical-creative abilities. It is underscored that organization of self-sufficient works during an educational process (while doing sums, carrying out laboratory jobs, solution of test assignments) and extra-curricular tasks (preparation of essays, conducting a quiz in physics, issues of wall-
newspapers devoted to historical dates) promotes the consolidation of students' knowledge in physics-memorizing formulas in physics andformulations ofphysical laws.
Солхои охир ба омузиши фанхои дакик, аз чумла фанни физика, ки ходисахои табиатро микдоран меомузад, диккати махсус дода мешавад. Донишхои физикй заминаи рушди техника ва технология мебошанд. Аз тарафи дигар, ин донишхо барои сохибкасб ва хамкадами замон шудан ба хонандаи имруза нихоят зарур аст. Зиндагиномаи одамони бузург далели он аст, ки шахсони дониши амики илмй ва кобилияти эчодй дошта, хамчун пешоханги замон ба амалй шудани орзуву омолашон имкон меёбанд. Аз ин ру, таълими физика ва самаранок гардонидани корхои таълимй ва донишандузии хонандагон яке аз масъалаи мухими тарбияи одами нав, шахсе, ки дар шароити кунунии пешрафти техника ва технология ба навгонихо бо зудй ошно мешавад ва дар фаъолияти хеш аз онхо самаранок истифода бурда метавонад, ба шумор меравад (3).
Вазифаи асосии таълими физика дар хонанда хосил намудани донишхо дар бораи ходисахои табиат, такмили махорати истифодаи донишхо дар ичрои корхои мустакилона мебошад. Зери мафхуми кори мустакилонаи хонандагон хамин гуна амалхоеро фахмида мешавад, ки онхо аз тарафи хонандагон аз руи супориш ва тахти назорати муаллим ичро мегарданд. Ичрои ин максад аз муаллим дониши амики илмй, майорат ва салохиятнокии касбиро талаб менамояд. Дар рафти дарс аз тарафи муаллим гузоштани проблема ва халли он, бо тарзи саволу чавоб, бо иштироки фаъоли хонандагон самарабахш мебошад. Баъзан, хангоми ичрои кори мустакилонаи хонанда муаллим иштирок накарда хам метавонад. Дар ин маврид хонандагон бояд бошуурона кор кунанд ва вазифаи аз тарафи муаллим пешниходшударо ичро намоянд. Барои ин онхо имкониятхои зехнии худро истифода бурда, натичаи супоришро ба ин ё он шакл (чавобхои шифохй, хаттй, натичаи графикй, хисобкунихо ва гайра) омода менамоянд.
Тачриба нишон медихад, ки ичрои корхои мустакилона раванди донишазхудкунии хонандагонро суръат бахшида, майлу рагбати онхоро ба омузиши ходисахои физикй зиёд менамояд. Х,ангоми ичрои корхои мустакилона, аз тарафи омузгор ба толибилмон маслихатхои муфид, бо максади фаъол намудан, самт бахшидан ба фаъолияти зехнй-эчодии онхо, дода мешавад.
Ташкили навъхои кори мустакилона боиси боло рафтани чахонбинии илмии хонандагон мегардад. Мутаассифона, алхол дар Чумхурии Точикистон баъзе муаммохое вучуд доранд, ки барои расидан ба хадафи дар боло зикршуда мушкилй эчод менамоянд. Китобу дастурхои таълимии физика, ки таи солхои охир ба чоп расидаанд, камбудихои зиёди мантикй, дидактикй, забонй, техникй ва хатто илмй доранд, ки сабаби душвор аз худ кардани маводхои таълимй мегарданд (2).
Дар раванди таълими физика навъхои гуногуни кори мустакилонаи хонандагон истифода бурда мешавад ва тавассути ин корхо хонандагон сохиби дониш, малака ва махорат мегарданд. Корхои мустакилонаи хонандагон аз руи аломату нишонаашон ба гуруххо чудо мешаванд. Ин корхо аз руи характери фаъолияти таълимии хонандагон, аз руи мазмуну мундарича, дарачаи мустакилият ва эчодии хонандагон ва гайра аз хамдигар фарк мекунанд. Корхои мустакилонаи хонандагонро дар асоси дидактикй ба гуруххои зерин чудо намудан мумкин аст:
-Гирифтани донишхои нав ва мустакилона азхуд карда тавонистани дониши гирифта;
-Мустахкам ва сахеху аник намудани дониш;
-Дониши худро дар халли масъалахо истифода бурда тавонистан;
-Ташаккули махорат ва малакаи дар амал татбик карда тавонистани дониш.
Дар мачмуъ, хамаи ин навъхои корхои мустакилона дар хонандагон махорат ва малакаро ташаккул дода, дар онхо кобилияти эчодкориро ишкишоф медихад.
Халли масъалахо чузъи мухими таълими физика ба хисоб меравад. Бо максади мустахкам намудани дониши хонандагон, барои боварй хосил намудан ба дурустии формулахо ва конунхои физикй, барои ташкили корхои мустакилона бештар дар раванди дарс аз халли масъалахо истифода бурда мешавад. Дар китобхои дарсй ва китоби мачмуи масъалахо аз физика доир ба хамаи мавзуъхои дарсй масъалахо дарёфт кардан мумкин аст. Мухимияти халли масъалахои физикй чунин шарх дода мешавад:
а) Дониши хонандагонро мустахкам менамояд;
б) Барои дар хотир нигох доштани формулахо ёрй мерасонад;
в) Махорати истифодаи формулахо ва конунхоро инкишоф медихад;
г) Махорати истифодаи донишхои математикй, эхсоси ракамхо ва бузургихои физикиро баланд мебардорад.
Корхри мустакилона Намудхри фаъолият
Корхои мустакилонае, ки асоси онро гирифтани дониши нав ташкил дода, малакаи хонандаро инкишоф медихад 1. Кор бо китоби дарсй. Омухтани маводи мавзухои нав. 2. Машки кор бо чадвал ва ракамхо. 3. Гузаронидани тачрибахо дар дарс ва дар шароити хона. 4. Кор бо маводи аз тарафи омузгор пешниходшуда. 5. Аз руи накша омухтани сохт ва принсипи кори асбобхои физикй. 6. Тартиб додани формулахо, ки вобастагии бузургихои физикиро ифода мекунанд. 7. Тахлили формулахо ва хулосабарорй аз руи хусусияти вобастагии бузургихои физикй. 8. Кор бо адабиёти иловагй.
Корхои мустакилонае, ки максади онхо васеъ ва мустахкам намудани дониши хонандагон аст 1. Халли масъалахои сифатй, графикй, тачрибавй. 2. Исботи дурустии формулахо. 3. Санчиши дурустии конунхо бо воситаи тачриба. Ба вучуд овардани робитаи микдории байни бузургихои физикй. 4. Аз тарафи хонанда доир ба ходисахои омухташуда тартиб додани масъалахо. 5. Ичрои супориш дар асоси класификатсия: асбобхо, мошинхо, тачхизот, схемахо, холати моддахо, хосиятхои моддахо ва шаклхои харакат.
Корхои мустакилонае, ки максади онхо дар хонандагон ташаккул додани малака ва махорати хусусияти амалй дошта мебошад 1. Халли масъалахо 2. Тасвир намудани накша ва хонда тавонистани схемаи асбобхо ва занчирхои электрй. 3. Сохтан ва истифодаи графикхо дар тахлили ходисахо. 4. Аз чузъхои алохида тайёр чо ба чо намудани асбобхо. 5. Ошкор сохтани нуксонхо дар асбобхои ченкунанда ва дарёфти рохи таъмири онхо. 6. Сохтани асбобхо аз руи схема ва накшахои тайёр. 7. Чен кардани бузургихои физикй. 8. Тартиб додани занчири электрй.
Корхои мустакилонае, ки кобилияти эчодиро инкишоф медихад 1. Тайёр намудани маърузаву рефератхо. 2. Коркарди варианти нави тачхизот. 3. Коркарди усулхои нави гузаронидани тачриба. 4. Дохил намудани тагйирот дар сохтори асбоб. 5. Пешниходи фарзияхо. 6. Гузаронидани тачрибахо бо унсурхои тадкикотй.
Чадвали 1. Навъ^ои кор^ои мустакцлона ва вазифаи он^о
Таъкид бояд кард, ки барои дуруст хал кардани масъала хонанда бояд матни онро 2-3 маротиба хонад, то ки ба мазмуни он амик сарфахм равад. Агар имкон бошад, аз руи матни масъала тархи ходисаро тасвир намояд. Аз чумла, халли мустакилонаи масъалахои физикй барои мустахкам шудан, амик гардидан ва "сахт" дар хотир мондани конунхои физикй мусоидат менамояд [4]. Дар хонанда бодиккат хондани матни масъала, малакаи бо воситаи асбобхо гузаронидани тачриба ва ченкунихоро такмил медихад. Дар натичаи машки максаднок толибилм бо зудй эхсос менамояд, ки у кодир аст мустакилона масъалахои физикиро хал намояд, тачриба гузаронида, натичаи заруриро ба даст орад ва дар натича ба "тавонистани" худ боварй хосил менамояд. Ин сифатхо барои самаранок шудани дарс ба муаллим низ кумак мерасонад ва раванди таълим хам барои муаллим ва хам барои хонанда шавковару чаззоб мешавад. Хонанда бояд дарк намояд, ки халли мустакилонаи масъалахои физикй ин нишони дониши амик аз физика мебошад. Хал карда тавонистани масъалахои физикй, дониши назариявии хонандагонро мустахкам менамояд.
Гузориши саволхои чолиб дар хамаи зинахои дарс ва дар корхои мустакилона ва беруназсинфй дар фаъол гардонидани таълими физика накши мухим доранд. Омузгор барои хар маврид бояд саволхои мувофикро тайёр намуда, онхоро дар мавридхои зарурй устокорона ба хонандагон пешниход намояд. Саволхо дар ибтидои дарс барои ба вучуд овардани холати проблемавй ба муаллим кумак менамояд. Дар рафти баёни мавзуъ бошад, гузоштани савол ва пешниходи чавоб ба он диккати талабагонро ба мавзуъ бештар
менамояд. Гузориши савол хангоми мустахкамкунии дарс ба муаллим имкон медихад, ки раванди мустахкамкунии донишро ба назорат гирад.
Тахдили адабиёти методй нишон медихад, ки таъмини муваффаккияти корхои таълимй аз фанни физика дар сурати истифодаи усулхои нави таълим, аз чумла, методхои интерактивй, ичрои корхои мустакилона, халли масъалахо, ичрои корхои лабораторй ва гайра имконпазир мешавад. Усулхои фаъоли таълим имкон медиханд, ки раванди таълим зимни ташкили корхои мустакилона ва амалй барои хонандагон чаззобу шавковар гардад. Ин шакли корхои таълимй на факат раванди таълимро шавковар менамояд, балки дар хонандагон махорат ва малакаи мустакил фикр кардан, эчодкор будан ва ба дониши худ боварй доштанро рушд мебахшад. Дар натича, хонанда ба раванди таълим фаъолона ширкат намуда, якчанд сифатхои чолибро дар худ инкишоф медихад. Ин сифатхо чунинанд: доир ба ходисахои физикй озодона сухан кардан, ба дониши худ боварй доштан, часорат намуда ба саволхои душвор чавоб гуфтан, мустакилона хал карда тавонистани масъалахои физикй, аз наздик шинос шудан ва кор карда тавонистан бо асбобу тачхизоти физикй-лабораторй, такмили истифодаи донишхои математикй дар халли масъалахо, хосил намудани меъёрхо барои дуруст баходод намудани ходисахо ва гайрахо буда метавонанд.
ПАЙНАВИШТ
1. Абдуманнонов, А. Физика. Китоби дарсй барои синфи 8/А.Абдуманнонов.-Хучанд, 2011, -188 с.
2. Абдуманнонов, А.Намунаи масъалахо бо истифода аз вокеияти Точикистон ва корбурди онхо дар таълими физика/А.Абдуманнонов, Ф.Каримова //Номаи Донишгох. Силсилаи илмхои табий ва иктисодй. 2017, №2(41), С. 235-244.
3. Абдуманнонов, А.Истифодаи вокеияти Точикистони сохибистиклол дар раванди таълими физика/А.Абдуманнонов, Ф.Каримова //Ахбори ДХ,БСТ.-Хучанд,2014, №4 (60), С. 253-262.
4. Зайниддин, В. Тартиб додани масъалахои физикй ва халли онхо. Дастури методй/В.Зайниддин,А.Давлатов. -Душанбе, ООО "АРУН" 2007. - 86 с.
5. Ланина, И.Я. Внеклассная работа по физике/И.Я. Ланина. -М.:"Просвещения "1977, -224 с.
6. Мякишев, Г.Я. Физика. Китоби дарсй барои синфи 11/Г.Я.Мякишев,Б.Б.Буховсев -Душанбе, "ЭР-граф" 2015. - 368 с.
7. Мачидов, X. Зубайдов С. Физика. Китоби дарсй барои синфи 7 /-Душанбе, Нашриёти "Алиф" 2008. - 282 с.
8. Пёрышкин А.В. Преподавание физики в 6-7 классах средней школы. -М.: "Просвещение", 1985. - 256 с.
9. Рахимов Б., Шукуров Т., Рачабов. Физика. Китоби дарсй барои синфи 10 -Душанбе, Матбуот 2006. - 266 с.
10.10.Умаров У.С., Рачабов У.Х. Корхои беруназсинфй аз физика. Душанбе, "Деваштич", 2004. -190 с.
11.Умаров У.С., Исупов Ч,., Икромов М., Нуралиев Ф. Физика, китоби дарсй барои синфи 8. -Душанбе, Нашриёти "Алиф" 2009. - 238 с.
REFERENCES:
1. Abdumannonov, A. Physics. Manual for the 8-th grade/A.Abdumannonov.-Khujand, 2011 ,-188p.
2. Abdumannonov, A. Patterns of Problems of Using the Reality of Tajikistan and their Application in Tuition of Physics/A.Abdumannonov, F.Karimova // Scientific Notes. Series of Natural and Economic Sciences. 2017, No. 2 (41), - P. 235 - 244.
3. Abdumannonov, A. Resorting to the Reality of Independent Tajikistan in the Process of Tuition of Physics. // Bulletin of the TSULBP. - Khujand, 2014, No. 4 (60), - P. 253 - 262.
4. Zainiddin, V., Davlatov A. Formation of Physical Formulas and their Solution: manual/V.Zainiddin, A.Davlatov. - Dushanbe: Assoc. Ltd. "Arun" 2007. - 86 p.
5. Lanina, I.Yu. Extra-Curricular Activity on Physics. -M.: Enlightenment, 1977. - 224 p.
6. Myakishev G.Yu., Bukhovtsev B.B. Physics: manual for grade 11, Monday "ER-Graph" 2015 -368 p.
7. Mejidov H., Zubaidov S. Physics: manual for the 7-th grade. - Dushanbe: Alif publishing-house, 2008. - 282 p.
8. Paryshkin A.V. Teaching Physics in the 6-7-th Grades. - M.: Enlightenment, 1985. - 256 p.
9. Rahimov B., Shukurov T., Rajabov. Physics: manual for the 10-th grade. - Dushanbe: Press, 2006. - 266 p.
10.Umarov U.S., Radjabov U.Kh. Extra-Curricular Activity on Physics. Dushanbe: Devashtich, 2004. - 190 p.
11.Umarov U.S., Yusupov H., Ikromov M., Nuraliev F. Physics: manual for the 8-th grade. -Dushanbe: Alif publishing-house, 2009. - 238 p.
