CC BY
10Сведение об авторе:
Норбобоев Маьруфцон Олимович - соискатель кафедры методики преподавание математике и информационной технологии ГОУ "Худжандский государственный университет им. академика Б.Гафурова"(Республики Таджикистан, г. Худжанд) Тел.: (+992)929862323; E - mail:m_maruj@mail.ru
About the autor:
Norboboev Marufjon OHmovich - Lecturer of the Department of Informatics Khujand State University by named Bobojon Gafurov (Tajikistan, Khujand) Тел.:(+992)929862323; E -maH:m_maruf@uailru
УСУЛХОИ ИННОВАТСИОНИИ ТАЪЛИМИ ФАННИ ТЕХНОЛОГИЯИ ИТТИЛООТЙ ДАР
МУАССИСА^ОИ ТА^СИЛОТИ ИЛОВАГЙ
Норматов Ш.К.
Пажууишгощ рушди маориф ба номи А Цомии Академияи тахрилоти Тоцикистон
Дар педагогикаи муосир методикам омузиши фанни технологиям иггилоогй барои хонандагон хеле усулхои гуногуни таълимиро дар бар мегирад, ки барои ба хадафхои таълимй расидани омузгор муассир мебошанд. Чанде аз ин усулхои таълимиро, ки чихати таълими фанни технологияи игтилоотй исгифода бурда мешаванд мавриди омузиш царор додем ва баъзе аз онхоро хамчун намуна шарх медихем.
Технологияхои омузгорй дар таълими гуруххои хурд муддати начандон зиёд аст, ки дар педагогика истифода мешаванд. Ч,.Дюи соли 1970 ба дастурхои омузиши гуруххои хурд назар андохта буд. Мацсади олии кори гурухии ба шахсият нигаронидашуда хамкорй аст. Идеологии асосии таълимот дар хамкорй аз чониби се гурухи омузгорони амрикой тахия карда шуда буд: Чрн Хопкинс, Р. Чонсон ва Д. Чонсон, Ч. Аронсон. Фикри асосии омузиш дар хамкорй ин якчоя омухтан аст ва на танхо якчоя кор кардан мебошад
[3].
Усули таълими дар гурух. Дар ин чо, вазифаи хар як хонанда, ин на танхо якчоя кор кардан, балки донистани он аст, ки хар як аъзои гурух дониши зарурй гирад ва малакахои заруриро ташаккул дихад. Тамоми гурух ба азхудкунии маълумоти таълимй аз чониби хар як аъзои он хавасманд мебошанд, зеро муваффацияти даста аз сахми хар як нафар ва халли саривактии мушкилот ба онхо пешниходшуда, вобаста аст. Се принсип вучуд дорад: «мукофот» - як чиз барои хама; масъулияти «инфиродй» -и хар як хонанда, маънои онро дорад, ки муваффацият ё нокомии тамоми гурух аз муваффациятхо ё нокомии хар як узв вобаста аст; шароити баробар барои комёбй.
Ин усул диццати махсусро ба «хадафхои гурухй» ва муваффацияти тамоми гурух, ки танхо дар натичаи кори мустацилонаи хар як узви гурух, дар хамбастагии пайваста бо дигар аъзои хамон гурух хангоми кор кардани мавзуъ ё мушкилот ба даст овардан мумкин аст.
Масалан, халли мушкилоти мураккаб кушишхои муташаккилонаи бисёр одамонро талаб мекунад. Хунтами омузиши баъзе мавзуъхо ба хонандагон кори коллективй тавсия дода мешавад. Дар чараёни омузиш, танхо бо истифодаи таълиму тарбияи хамкорй, ба натичахои назаррас ноил шудан мумкин аст. Мухим он аст, ки на танхо хонандагон таълим гиранд, дониши назариявиро оцилона истифода баранд, дар компютер эчодкорона кор кунанд, балки ба онхо масъулияти царори дар назди даста вогузоршударо баланд бардоранд. Ба хонандагон таълим додан лозим аст, ки на танхо ба технология, балки ба кори одамони дигар низ гамхорй кунанд, ки ин ба мафхуми "фарханги иттилоотй" низ дохил мешавад.
Равиши дигарро профессор Эллиот Аронсон дар соли 1978 тахия карда буд, ва онро - «арраи нафис» меномиданд [1]. Равиш бо номи «арраи нафис» ин ташкили як гурухи иборат аз 4-6 нафар барои кор кардани маводи таълимй мебошад, ки он ба цисматхо тацсим карда шудааст. Баъд хонандагон як саволро меомузанд, вале дар гуруххои гуногун хастанд. Хдмчун мутахассисон дар ин масъала мубодилаи иттилоот мекунанд. Масалан, муаллиф дар дарсхои иттиходияи эчодии илми технологияи иттилоотй, барои навиштани эссе дар мавзуи «Барномахои оператсионии MS DOS ва WINDOWS» барои гуруххои гуногун пешниход карда буд. Пас аз ичрои корхо, хонандагон якчоя мазмуни эссеро гуш карда, ба он бах,о медоданд. Дар ин холат, хонандагон метавонистанд дониши худро такмил дода, холигоххоро пур кунанд, мубодилаи тачриба кунанд ва сатхи фаъолият ва фаъолияти хар як узви гурухро арзёбй кунанд.
Усули «Омузиши муштарак» соли 1987 тахия шуда буд (Д. Чонсон, Р. Чонсон). Хдр як гурух супоришро мегирад, ки зершуъбаи ягон мавзуи калон аст, ва гурухи калон бо он кор мекунад. Дар натичаи фаъолияти муштараки гуруххои алохида дар мачмуъ, азхудкунии хама мавод ба даст оварда мешавад [2].
Дар дохили гурух, хонандагон мустацилона нацшхои хар як узви гурухро барои ичрои вазифаи умумй интихоб мекунанд. Дар ин чо, фаъолияти хар як узви гурух, фарханги муошират бо хама, назорат карда мешавад. Ба кудакон чунин супориш додан лозим аст, то ки онхо худашон дониш гиранд. Масъалаи хавасмандгардонй барои фаъолияти мустацили таълимй, хеле мухим аст.
Чрхати санчиши самаранокии яке аз усулхои таълимй аз чониби муаллиф ба хонандагон оид ба технологияи иттилоотй вазифа гузошта шуд, ки барои иттиходияи эчодй рузнома таъсис диханд. Таъсиси
рузнома як coxtc^ xyб aндeшидaшyдa дар шакли шакли эcce, макола, peTOpna^ таррохй, capлaвхaхoи рузнома, aдмaнaxpo талаб мeкyнaд. Хонандагон мавзуи хар бaxшpo байни xyд такшм карда ва cmac онхоро дар як файл чамъ карданд.
Дар ичрои ин кор ба xoнaндaгoн дониши амики забонхои pycй ва англиш, ■rexKmom™ иттилостй, мухандиш, дизайн, тexнoдoгияи компютерй тадаб карда мeшyд. Хонандагон тавонистанд мушкидоти чахонро дар атрофи xyд бубинанд ва роххои халли онро пайдо кунанд, нукгаи назари xyдpo ташаккуд диханд ва химоя кунанд. Дар давоми омузиш xoнaндaгoн ба таври навбатй накшхои гуногуни ичтимоиро ичро мeкyнaнд: рохбар, ичрокунанда, ташкилкунанда, нотик, кopшинoc ва мухаккикк. _Омузгор наккши ташкилкунандаи фаъодияти мустакили маърифатй ва эчодии xoнaндaгoнpo бозидааст. У ба xoнaндaгoн, дар мустакдлона гирифтани донишхои зарурй, маъдумоти гирифташуда интикодона тaфcиp кардан, ксбилияти xyдoca баровардан ва малакахои муоширатро кумак кард.
Бозй якe аз намудхои acocm фаъодияти ижон, як зухурсти ачиби мавчудияти мсог, ки инчунин дар таълими фанзо ба таври ваceь истифода мeшaвaд [6]. МувОфики таъриф, бозии пeдaгсгй xycycияти acocй дорад - хадафи омузишии мyшaxxac ва натичаи дaxлдopи пeдaгсгй, ки мсггавонад acocнoк карда шавад, возсх ифода карда шавад ва ба caмги таълимй-маърифатй xcc бошад.
Мувофщи акидаи С.А. Шмаков, aкcapи бозихо чахор xycycияти acocй доранд: фаъодияти ройгсни инкишсф, ки танхо бо xoхиши кудак анчом дода мeшaвaд, ба xaгиpи лаззат аз чаpаëни xyди фаъолият, на танхо аз натича (лаззати мурсфиавй); xapaктepи эчодй, ба таври назарраш импpoвизaтcияшyдa, xeлe xycyc^ra фаъоли ин aмaлиëт («майдони эчодй»); дилгармии эх^аст дар фаъолият, ракобат, мужика, мубохжа, мушоира ва гайра (табиати хашошнаи бОзй, «эхахй шиддатй»); мавчудияти коидахои мустаким ë гайримустаким, ки мундаричаи бозй, пайдархамии мантий ва замонии рушди онро инБикте мeкyнaнд [6].
Сoxтopи бозй хамчун фаъолият ба таври органикй мукаррар кардани хадафхо, банакшагирй, aмaлиcoзии хадафхо, инчунин тахлили натичахоро дар бар мeгиpaд, ки дар он шaxc xyдpo хамчун cyбъeкти комил дарк мeкyнaд. Хaвacмaндй ба фаъодияти бозй бо иxтиëpихoи он, имконсти интиxoб ва yнcypхoи ракобат, консъ кардани ™ës ба xyдшинocй, xyдмaблaFгyзopй таъмин карда мeшaвaд.
Падидаи бозй дар он аст, ки дар вакги фарогат, он мсггавонад ба омузиш ва cипac ба эчодкорй рушд ëбaд. Омузгор фаъодияти бозии зсхниро дар cинф бо ëpии холатхои дщкщчалбкунанда иcтифoдa мeбapaд, ки хамчун вошгаи водоркунй ва хaвacмaндкyнии xoнaндaгoн ба омузиш амал мскуняд.
Амалиасзии ycyлхoи бозй ва вазъият дар шнфхо дар caмгхoи acocй cypaт мсгиряд: хадафи дидактикй барои xoнaндaгoн дар шакли вазифаи бозй мукаррар карда мсшявяд, фаъодияти таълимй аз руи коидахои бозихо, маводи таълимй хамчун вошгаи он иcтифoдa мсшявяд, yнcypи ракобат ба фаъодияти таълимй ворид карда мсшявяд, ки вазифаи дидактикиро ба бози табдил мсдшдд ва бомуваффакият анчом додани вазифаи дидактикй бо натичаи бозй алокаманд аст.
Бозии тичоратй барои халли мacъaлaхoи мураккаб, сму^ини чизхои нав, мустахкам кардани мавод ва рушди кобилиятхои эчодй иcтифoдa мсшявяд [4]. М^адян, бозии тичоратии: «Хариди компютери xoнaгй» дар натичаи омузиши мавзуи «Дастгохи мугсири компютерй» гузаронида шуд. Мавдди бсзй муайян кардани шaxce, ки таркиби компютери фардиро xyбтap мсдоняд ва мeтaвoнaд xapидpo фоидаовартар гузаронад.
ИнчУнин, бозихои зе^нй низ баргузор мсшявянд, ки барои муайян кардани шфатхои зсхнй ва эчодй иcтифoдa мсшявянд: тacaввypaги эчодй, тафаккури мантикй, диккат, xorapa, cyxa^ муошират; ичрои вазифаи гайримукаррарй.
Таълими интерактивй дар дар^ои тexнoлoгияи иттилостй x^e бомуваффакият гузаронида мсшявяд. Якс аз ycyлхoи чунин омузиш мстоди лоиха мeбoшaд. Он ба пpинcипхoи таълими мyocиp, аз кабили:
• пришили фаъодияти таълимй;
• лpинcипи гузариши назоратшаванда аз фаъолият дар шароити таълимй ба фаъолият дар шароити зиндагй;
• лpинcипи гузариши назоратшаванда аз фаъодияти муштараки таълимию маърифатй ва фаъодияти мустакили xoнaндa;
• приншпи эътимод ба рушди каблй (cтиxиявй)
• лpинcипи эчодй.
Дар мавзуи тexнoлoгияи иттилостй, ycyли лоиха татбики омузиши лpoблeмaвй, ки маърифатро фаъол ва мycтaхкaм мскуняд, имкон мсдихяд, ки тафаккури мycтaкил ва фаъолиятро омузонад, мyнocибaти cиcтeмaтикй ба xyдoгoхй, омузиши мутакобилаи гурухй ва рушди ташаббуш эчодии xoнaндaгoнpo фарохам оварад. Уcyли лоиха хямсшя ба фаъодияти мустакдлонаи xoнaндaгoн, инфиродй, чуфгшуда, гурухй нигаронида шудааст, ки xoнaндaгoн дар муддати муайян ичро мскунянд. Ин ycyл ба таври оммавй бо равиши гурухй ба таълим омсзиш ëфтaacт. Уcyли лоиха хямсшя халли мушкилстро, ки аз як тараф иcтифoдaи ycyлхoи гуногун, дастурхои таълимй ва аз тарафи дигар, хамгироии дониш ва малакахои асхахои мyxтaлифи илм, мухандиш, тexнoлoгия ва эчодй дар бар мсгиряд. Истифодаи ин ycyл чapaëни таълимро эчодкорона ба xoнaндa гоуда ва мавдднок мecoзaд. Хангоми кор кардани лоихахо мухити кори
эчодй xyкмфapмocт, ки дap oн яган кopи муетаккил ташвщ кapдa мeшaвaд, чaлби тво^ои нaв вa oмyxтaшyдa, xaнгoми омузиши мycтaкилoнa вa омузиши мyтaкaбилa, бapoи pyinnu мycтaкилoнaи шaxcияти эчодй вa ифшoи пoIШcиaлxoи тъшвии y шapoиг фapoxaм oвapдa мeшaвaд.
Амaлaн xap як кими бapнoмaи твълимии мaкгaбй мeгaвoнaд мaвзyи xappox,™ дapcxoи илми тexнoлoгияи итгилсотй бошед: aß виpycx,oи кoмпютepй то омузиши бapнoмaи wymaxxac.
,3ap мaктaб, хднгоми дapcxoи тexнoлoгияи итгилсагй, xoнaндaган як твълимй гузсш^ бapoи
твтбщи лощш твълимй мycтaкилияти х,8дди aкcappo фapoxaм мeopaнд. Хoнaндaгaн мeгaвoнaнд шapики тичopaтиpo бapoи лошди га^й, минтaкaи пpaблeмa, cyпopиш 8Э ощос, ки псшншщ шyдaaнд, интиxaб кyнaнд, ки ин бa тaъcиcи гypyxxoи кopй вa бо нaзapдomти мaйлxoи швзуии xoнaндaгaн имкон мсд^вд. Лошд дap тули якчaнд дapc т8хия кapдa мeшaвaд. Хoнaндaгaн бояд бapoи омузиши дypycги лoиxa пaйвacтa бо oмyзгop xaмoxaнг шaвaнд. Mapxилaxoи фaъoлияти мymтapaки oмyзгap вa xoнaндaгaнpo дap шaкли pacм (pacми 1) мсгaвoн тacвиp кapд:
Гузоштани вазъияти масъалавй ташкили максадао бо ёрии хонандагон сохти гуруххои лоихавй интихоби мавзуъ ва чамъи мавод
Истифодаи лоиахо Хифзи лоиахо (мизи мудаввар) ташкили лоиахо
Раслш 1. Мархщахри фаьотяпш муштараки омузгор ва хонандагон
TaiÉM^ якчояи лoиxaxo бa нaтичaxoи зepин oвapдa мepacaнaд:
Бapoи xoнaндa
1. Тaшaккyл вa aмaлия:
• Maлaкaи чaмъoвapй, cиcтсмaтизaтcия, тacниф, тaxлили итгилсаг;
• Maлaкaxoи cyxaнpoнии оммйвй (opaTOp™);
• Кабилияги псшнвдщ кapдaни мaълyмaг бa тapик;и дacтpac, эететикй;
• Кабилияги изxopи фикpy aкидaxoи xy^ иcбaги гаях,ои xyд;
• Кабилияги raap кapдaн дap Typyx, дacтa;
• Ксбилияти мycтaк;илoнa кop кapдaн, ингиxсб кapдaн, ^були ^popxc.
2. Baceb вa aмик; кapдaни дониш дap caxaxoи мyxтaлифи фaннй.
3. Caix^ фapxaнги итгилсагй мсш^зояд, ки rap бо тaчxизaш гyнoгyнpo (пpинтep, cкaнep, микpсфoн вa Faйpa) дap бap мeгиpaд.
4. Хoнaндa бapнoмaи кoмпютсpиpo xyб мсомузвд, ки дap он y лощ^о эчод мскуивд вa xano -бapнoмaxсс, ки бapoи бexтap мyappифй кapдaни ю^и xyд кyмaк мepacaнaнд.
5. Хoнaндa имконият дopaд, ки гэяхои эчодии xyдpo тapчyмa кун8д.
6. Myнсcибaт бо устод бa caxxH xaмкopй мeгyзapaд.
7. ЭХтимолияти xyдбaxoдиxии он кyдaкoнe, ки бо ин ё он caбaб xyдpo ноком мexиcoбaнд, aфзyдa иcтодaacт.
Xaмaи acacxoи дap боло зикpшyдa бa xoнaндaгoн имконият мсд^вд, ки шaxcи бoмyвaффaк; pyшдëбaндa вa xyдмaъpифaт гapдaнд.
Бapoи ому^г^.
1. Myнсcибaт бо xoнaндaгсн бa caтxи xaмкopй мeгyзapaд.
2. Омyзгop имконият дopaд бонки кopи xoнaндaгoнpo coзмoн дшдд, ки oнpo дap чopaбиниxoи бepyнaзcинфй, дap дapcxo, чopaбиниxo иcгифoдa бypдaн мумкин acx.
3. Caxx^ oмyзгap xaмчyн шaвкмaнд, мyтaxaccиc, мaшвapaтчй, poxбap, xaмoxaнгcoз, кopшинсc мсш^зояд.
4. Омyзгсp oмyзгсpи як <^am> бyдaнpo кaтъ нaмyдa, oмyзгсp дap coxaxoи вacсъ мeгapдaд.
Омилщои зикpгapдидa бa бaлaндшaвии caxx^ кacбии oмyзгopoн oвapдa мepacaнaд.
Усули таълими масъалавИ ташкил кapдaни мaшFyлиятxoи oмyзишиpo !axra poxбapии ому^тс^ дap эчоди xoлaтxoи мушкил вa фaъoлияти муогакили xoнaндaгoнpo дap xaлли oнxo дap бap мсги^ ки дap m'ra4a мaxopaти эчодии дониш, мaлaкa, ксбилияти кacбй вa pyin^ ксбилияти a^rä бa вучуд мсояд.
Тaълими мacъaлaвй бa эчоди як нaмyди мaxcycи xaвacмaндкyнй - мacъaлaвй accc ëфтaacт вa 8з ин py бояд coxтоpи мyнсcиби мyндapичaи дидaкгикии мaвoдpo тащзо кун8д, ки бояд xaмчyн як кaтоpи xoлaтxoи мacъaлaвй пeшниxoд кapдa шaвaд [5].
Дар назарияи муосири таълими масъалавй ду намуди холатхои мушкил мавчуданд: рухиявй ва омузгорй.
Вазъи мушкилии омузгорй бо ёрии фаъолсозй, саволхои омузгор эчод карда мешавад, ки навоварй, ахамият, зебой ва дигар хусусиятхои фарккунандаи объекти шинохтаро таъкид мекунад. Дар тамоми мархилахои омузиш вазъиятхои мушкилотро ба вучуд овардан мумкин аст: хангоми шарх, тасхех ва назорат.
Усул^ои мегодй барои ташаккули вазъи масъалавй:
1) Омузгор бо як савол нуктаи назари гуногун зохир намуда, хонандагонро ба зиддият мебарорад ва пешниход мекунад, ки худи онхо рохи халли онро пайдо кунанд.
2) Хонандагонро барои мукоиса кардан, чамъбаст кардан, хулосахо аз вазъият, мукоисаи фактхо ташвик мекунад.
3) Саволхои мушаххасро месанчад (барои чамъбаст, асоснокй, мушаххаскунй, мантики далелхо).
4) Вазифахои назариявй ва амалии мушкилро муайян мекунад (масалан, тахкикот).
5) Вазифахои мушкилро пеш меорад (масалан: бо маълумоти ибтидоии нокифоя ё зиёдатй, хатохои баркасдонона, бо вакти махдуди кабули карор, бартараф намудани «инерсияи рухиявй» ва гайра).
Компютер имконият медихад, ки пеш аз омузиши мавзуи дигар натичаи халли чолибро нишон дихад ва ин ба хонандагон шавковар хохад буд. Ба кудакон додани вазифаи чолиби мушкил, аз хама чизи мухим дар азхудкунии мавзуъхои калон аст. Пеш аз омузиши гурухи шартии гузариш (IF), хонандагон ташвик карда мешаванд, ки бозии оддй бо интихоби яке аз ду вариантхоро эчод кунанд. Пеш аз омухтани фармони вуруд ба барномарезии муколамаи «окилона» бо компютер пешниход карда мешавад. Дар натича, проблемаи гузошташуда саволхои хонандагонро ба миён меорад ва вазъияти рухбаландкунандаеро ба вучуд меорад, вакте ки омузгор онхоро мачбур намекунад, ки супоришро ичро кунад, аммо худи онхо донишро аз омузгор «кашида» анд.
Барои амалй намудани вазъияти мушкил, интихоби вазифахои марбут ва мухим гузаронида шуданд; хусусиятхои таълими проблемавй дар шаклхои гуногуни корхои таълимй муайян карда шуда буданд.
Усули эвристики. Усул чунин тавсиф мешавад, ки омузгор маводи таълимиро дар шакли сухбати эвристй пешниход мекунад. Он бо тахияи мушкилоти асосй ва ташкили фаъолияти чустучуии хонандагон барои халли он фарк мекунад. Усули эвристикй пайдоиши мухокима, сатхи баланди маърифати хонандагонро тавсиф мекунад.
Бо истифодаи усули эвристикй кор дар шакли гузарондани марафонхои зехнй ва эчодй сурат мегирад. Хадафи марафон аз он иборат аст, ки ба хонандагон имконият фарохам оварад, ки дар сохахои гуногун ибрози назар кунанд, ба рушди тафаккур тавассути халлу фасли вазифахои мухталифи гайристандартй ва ичрои вазифахои эчодй, чалби хонандагонро ба кор бо адабиёти илмй ва оммавии илмй, баёни нуктаи назари худ ва онро дифоъ кунанд, инчунин омузиши афкори хамсолонро ба миён меорад.
Вазифахои марафон ба тавре муайян карда шудаанд, ки имконоти эчодй, кобилияти иштирокчиён дар берун фикр кардан, ёфтани ассотсиатсияхои чолиб, гайриоддй дар хаёти хамаруза ва гузаштан ба вазифахои сатххо ва самтхои мухталиф фарохам оварда шаванд.
Исгифодаи барномахои компюгери. Бо истифода аз усули таълими барномасозй дар омузиши тачрибавй, барномахои таълимй ва назоратй барои хонандагон тахия ва амалй карда шудаанд. Хама барномахои истифодашавандаро метавон баррасй кард, зеро онхо ба инкишофи дарк, хотира, тасаввурот ва дигар хусусиятхои мухими рухии шахс мусоидат мекунанд.
Хангоми истифодаи усулхои фаъоли таълим барномахои зеринро истифода бурдан мумкин аст:
1. Барномахое, ки барои ташаккул ва рушди кобилиятхои аклии умумй, муайян кардани хадафхо, кобилияти идора кардани объект дар экран барои хонандагон, бахри рушди тасаввурот ва хаёлот тахия карда шудаанд. Масалан, тахияи барномахои мултимедиявй.
2. Барномахои тасвирй хамчун як воситаи кумаки визуалй ба монанди филми таълимй тахия шудаанд. Тафовути чиддии байни тасвирхои компютерй ва филмхои таълимй ин кобилияти хонанда барои дахолат кардан ба раванд, интихоби коре, ки уро мароковар мекунад, кобилияти кор кардан бо суръати инфиродй ва такрори порахои нофахмо ё махсусан чолиб аст. Одатан, асоси тасвирхо, моделсозии равандхо ва падидахои омухташуда мебошад. Барномахои омузиши электронй истифода мешаванд. Хар кадоми онхо таълиму фарогат, эчодкорй ва маслихатхои муфидро дар бар гирифта, ба хонанда, яке аз сохахои донишхои инсониро нишон медиханд.
3. Барномахои омузишй барои рушди махорат, малакахои фаъолияти таълимй ва омузиши мустакилона тахия шудаанд. Онхо одатан барои такрор ё мустахкам кардани гузашта сохта мешаванд ва маводи нави таълимй надоранд. Масалан, барнома барои дастгохи клавиатура.
4. Барномахои омузишй - мачмуи мавод ва дастурхо барои кор бо он. Масалан, барномаи электронй, ки барои омузиши дастгоххои асосии компютер, фармонхои беруна ва дохилии системаи амалиётй тахия шудааст. ймкон медихад, ки механизми мураккаби Компютери фардиро фахманд. Онхо якчанд сатхи кори мустакилро бо назардошти мураккабй ва хусусиятхои маводхо дар бар мегиранд. Алокаи байни
дастгоххои техникии Компютери фардй ва нармафзорро ба таври равшан нишон медиханд. Ба барномахо унсурхои бозй дохил мешаванд, ки имконияти омухтани фармонхои сисгемаи оператсиониро медиханд.
Барномаи Norton Commander Explore нишон медихад, ки барнома чй гуна кор мекунад ва Norton Commander миёнарави системаи амалиётии MS DOS мебошад. Инчунин, рохи мувофикро барои кор бо системаи оператсионии MS DOS тавассути Norton Commander нишон медихад. Шарафи интерфейси барномаро намоиш медихад. Дастахоеро меомузонад, ки тавассути онхо компютер назорат мешавад.
Барномаи «Технологии иттилоотиро меомузем», ки муаллиф тахия кардааст, хонандагонро бо таърихи хисоб кардан, сохтани компютер, нигохдорй ва интиколи иттилоот бо мафхумхои «иттилоот», «васоити ахбори омма», «компютер», «хусусиятхои иттилоотй», «андозагирии иттилоот» ва «илми технологияи иттилоотй» ошно месозад.
Назари умумии барнома, мундарича ва сохтори он дар асоси модели умумии консептуалии тахияшудаи таълими барномасозй, оварда шудааст. Мувофики ин, блок - накшаи барнома чунин аст.
Ба сифати намуна, мо порчахои вазифахои барномаи «Технологияи иттилоотиро меомузем» -ро овардем.
Дар вазифахои пешниходшуда барои муайян кардани хосиятхои иттилоот. Агар хонанда чавоби нодуруст дихад, барнома паёми «Эх,тиёг бошед. Хусусиятхои иттилоотро дубора хонед» -ро нишон медихад. Бо чавоби дуруст:«Ахсан! Хосиятхои иттилоотро хуб омухтед!»
Бартарии ин барномахо иборат аз имкониятхои компютери фардй ва методологияи халли мушкилоти мантикй, сарфи хадди аксар вакт ва саъй барои баходихии боэътимоди натичахо мебошад.
Барнома бо забони барномасозии Turbo-BASIC, дар тартиби муколама бо системаи хавасмандкунй навишта шудааст. Сенарияи мундаричаи саволхо, вариантхои чавоб, рамзи чавобхои дуруст дар тартиби алохида хастанд.
Барои санчиши дониш дар заминаи фанни технологияи иттилоотй, муаллифи макола барномаи «Тест»- ро тахия кардааст. Он ба ташкили назорат, ислохи дониш ва хатто татбики таълим мусоидат мекунад. Барнома ба тарики зайл ичро мешавад. Барнома аз 35 савол иборат аст, ки хар яки онхо 4 чавоби имконпазир доранд. Агар чавоб нодуруст бошад, барнома блок - ишораи ин масъала ба назар мегирад. Агар хонанда ба савол нодуруст чавоб дихад, пас у имконият дорад, ки дониши худро мустахкам кунад. Агар чавоби хонада, пас аз дода шудани дархост нодуруст бошад, чавоби дуруст нишон дода мешавад. Дар нихоят, хадафи барнома на танхо огох кардани хато, балки ислохи чавоби дуруст мебошад.
Технологияхои компютерй, инчунин дар чараёни таълим истифода мешаванд, ки шяхои таълими барномасозиро тахия мекунанд ва вариантхои тамоман нави тахкикнашудаи технологии марбут ба имкониятхои беназири компютерхои муосир ва телекоммуникатсияро мекушоянд.
Хдмин тавр, бо истифодаи технологияхои компютерй хонандагон имкон пайдо мекунанд, ки малакахои мухаррири матн, мухаррири графикй, сохтани чадвалхои электронй, сохтани махзани маълумотхо ва бозихои мантикии компютериро ба даст оранд. Тавассути истифодаи усулхои инноватсионии таълим омузгор метавонад хангоми омузиши унсурхои барномасозй функсияхои зиёдеро ичро намояд. Метавон гуфт, ки бо истифода аз компютер имконияти бехтарини омузиши инфиродй ба даст оварда мешаванд.
АДАБИЁТ
1. Г.Н. Александров. Программированное обучение и новые информационные технологии обучения //Информатика и образование, 1993. №5. С.7-19.
2. З.ДЖуковская. Новикова НГ. Особенности развивающего обучения информатике детей младшего школьного возраста // Вестник ВОИПКРО. Вып. 9. - Воронеж: ВОИПКРО, 2002. - С. 12
3. И.В. Роберт. Современные информационные технологии в образовании: дидактические проблемы; перспективы использования. - М.: Школа-Пресс, 1994. - 205 с.
4. Л.Л. Босова. Развивающие задачи по информатике. - М., 1999, 64с.
5. М.П. Лапчик. Методика преподавания информатики: Учебное пособие для студентов физико-математических факультетов пединститутов. -Свердловск: Свердл пед ин-т, 1987. - 152 с.
6. С.А Шмаков. Игры учащихся - феномен культуры. -М.,1994.
ИННОВАЦИОННЫЕ МЕТОДЫ ОБУЧЕНИЯ ИНФОРМАЦИОННЫМ ТЕХНОЛОГИЯМ В УЧРЕЖДЕНИЯХ дополнительного образования
В статье рассматриваются основные методы инновационных технологий и их использования при обучении студентов информатике. Проанализированы функции инновационного обучения и наиболее характерные стороны инновационных технологий, используемых на уроках информатики. Изучены и выделены преимущества использования инновационных методов в педагогической деятельности. В статье объясняется, как организовать обучение с инновационными технологиями для эффективной организации учебного процесса, позволяя учащимся занимать активную позицию и проявлять себя как субъект учебной деятельности.
Также рассматривается применение активных методик преподавания при изучении дисциплины «информатика», описывается проведение эксперимента и приводятся его результаты. При изучении нового материала были применены такие методики, как работа в малых группах, игры и проектная деятельность учащихся. Результаты эксперимента показали положительное влияние активных методов преподавания нового материала.
Ключевые слова: инновационные методы обучения, интерактивное обучение, работа в малых группах, проектная деятельность, совместная деятельность учителя и учащегося
INNOVATIVE METHODS OF TEACHING INFORMATION TECHNOLOGIES IN FURTHER EDUCATION INSTTTUITONS
The article discusses the main methods of innovative technologies and their use in teaching computer science to students. The functions ofinnovative teaching and the most characteristic aspects ofinnovative technologies used in informatics lessons are analyzed. The advantages of using innovative methods in pedagogical activity have been studied and highlighted. The article explains how to organize training with innovative technologies for the effective organization of the educational process, allowing students to take an active position and show themselves as a subject of educational activity.
It also considers the use ofactive teaching methods in the study of the discipline "computer science ", describes the experiment andpresents its results. When studying new material, such methods as work in small groups, games and project activities of students were applied. The results of the experiment showed a positive effect of active teaching methods of new material.
Keywords: innovative teaching methods, interactive learning, work in small groups, project activities, joint teacher and student activities
Сведения об автора:
Норматов Ш.К — соискатель Института развития образования им. АДжами Академии образования Таджикистана E- mail: shavkatnormatov@mail.ru, Тел: (+992) 938039392
About the autor:
Normatov Sh.K .Researcher, Institute of Education Development named after A. Djami Academy of Education of Tajikistan. E - mailshavkatnormatov@mail.ru, Тел: (+992) 938039392
ТАВСИФИ ЧАВОНОН ХДМЧУН ГУРУХИ ИЧТИМОЙ
Рахимова С
Донишгощ техникии Тоцикистон ба номи академикМ.Осимй
Имрузхо дар чамъияти муосири точикистон вазъияте ба вучуд омадааст, ки онро хамчун холати холигии шявй- чахонбинй арзёбй кардан мумкин асг - вакте навъе арзишхои ичтимой ва идеалхо ба гузашта тааллукмандй пайдо кардаанду арзишу идеалхои дигаре хануз ташаккул наёфтаанд. Дар вазъияти бавучудомада омузиши дигаргунихои дар шуури чавонони хозира рухдиханда мухимият ва зарурати хосаеро талаб мекунад.
Мафхуми "чавонон" ба гардиши хаётй дар радифи категорияхое, аз кабили "тамаддун", "демократия", фарханг" бидуни ихтиёр ворид гардид ва хамоно ба таври абадй рамз ва сарчашмаи хаёт, дигаргунихои тамаддунй ва некбинии ичтимой табдил ёфт. [9, с.117] Тахкики мафхуми мазкур мушаххасонидани худи истилох- "чавонон", инчунин, вазъиятеро, ки дар он насли наврас зиндагй дорад, такозо менамояд.
Кайд кардан мумкин аст, ки ба тафсиру шархи таъбири мазкур, муайян намудани меъёрхои ба гурухи мустакил чудо кардани он, инчунин, сархадхои синнусолии он аз мавкеи сотсиология, равоншиносй, физиология, демография ва дигар илмхои гуманитарй мухаккикон ба таври гуногун икдом кардаанд.
Коркарди илмии масъалаи чавонон аз асархои мухаккикони хоричй: К. Маннгейм, У. Миллер, ВРайх, СХолл, С. Эйзенштадт, Э.Эриксон ва дигарон ибтидл мегирад.
Асоси сотсиологияи чавонон хамчун сохаи илми сотсиологии шуравй ва минбаъд русиягй бо кушишхои Л.Я.Рубинина, М.Н.Руткевич, Ф.Р.Филиппов, В.Н.Шубкин ва диг. бунёд карда шуда буд.
Омузиши муаммои чавонон дар асархои мухаккикони рус ЮАЗубок, В.И.Чупров инкишоф ёфт, ки онхо ба мавзуи рушди ичтимоии чавонон дар чамъияти хатарнок бахшида шудаанд.
Бо масъалаи таъсири байнихамдигарии чавонон ва маориф Д.Л. Константиновский [4] машFул мебошад.
Ба маънои фарох таърифхои зерини гуногуни чавонон бартарй доранд, ки баъзе аз онхоро мо мавриди омузишу тахлил карор додем.
Аз чониби олими шуравй В.Т.Лисовский соли 1968 яке аз нахустин тавсифоти мафхуми мазкур ба таври зерин пешниход гардида буд: "Чавонон он насли одамоне махсуб мешаванд, ки давраи ичтимоишавии мукарраршударо аз сар гузаронида, дар синну соли нисбатан баркамол аллакай вазифахои маълумотнокй, касбй, фархангй ва заруроти дигари ичтимоиро аз худ кардаанд; вобаста аз шароитхои мушаххаси таърихй меъёрхои синнусолии чавонон аз 16 то 30 сол аст". [6, c.32]
