CC BY
0УДК 54.378
АЦПАРАТТЫЩ ТЕХНОЛОГИЯЛАР К0МЕГШЕН 8-СЫНЫПТЬЩ «БЕЙОРГАНИКАЛЬЩ КОСЫЛЫСТАРДЫЦ НЕГ1ЗГ1 КЛАСТАРЫ. ГЕНЕТИКАЛЫЦ БАЙЛАНЫС» ТАРАУЫН ОЦЫТУ ЭД1СТЕМЕС1
ТЕМ1РТАС ГСЛНАЗ БАУЫРЖАНЦЫЗЫ
Х.Досмухамедов атындагы Атырау университет Жаратылыстану гылымдары факультетшщ Химия ББ-ньщ магистранты Атырау, ^азакстан
КАЛИМАНОВА ДАНАГУЛ ЖАСКАЙРАТОВНА
Х.Досмухамедов атындагы Атырау университет Химия жэне химиялык технология кафедрасыныц кауымдастырылган профессоры, б.г.к. Атырау, ^азакстан
БАЛАБЕКОВА ШОЛПАН ТУРДИБЕКОВНА
Х.Досмухамедов атындагы Атырау университет Химия жэне химиялык технология кафедрасыныц ага окытушысы, магистр Атырау, ^азакстан
Ацдатпа: Бул мацалада ацпараттыц технологияларды цолдану арцылы 8-сынъттыц «Бейорганикалыц цосылыстардыц неггзгг кластары. Генетикалыц байланыс» тарауын оцытудыц эд^темеЫ царастырылады. Заманауи б1л1м беру урдшнде цифрлыц цуралдар химия пэнт оцытуда оцушылардыц материалды терец тустуте, визуализация мен интерактивт1 оцыту эдютерт цолдануга мумктдт бередi. Автор ацпараттыц технологияларды цолданудыц mиiмдi жолдарын, оныц штде инmеракmивmi тацталарды, мультимедиалыц ресурстарды жэне виртуалды зертханаларды пайдалану ерекшелжтерт сипаттайды. Сонымен цатар, мацалада оцушылардыц пэнге деген цызыгушылыгын арттыру жэне олардыц аналитикалыц ойлау цабiлеmmерiн дамыту мацсатында цолданылатын педагогикалыц тэсшдер талданады. ¥сынылган эд^темелер химияны оцытуда инmеракmивmi цуралдардыц мацыздылыгын арттыруга багытталган.
Ty^h свздер: ацпараттыц технологиялар, химияны оцыту, бейорганикалыц цосылыстар, генетикалыц байланыс, эдштеме.
^аз1рп замангы бшм беру жYЙесiнде акпараттык технологияларды пайдалану оку Yдерiсiн жетiлдiрудщ непзп тэсшдершщ бiрi болып табылады. Эаресе, химия пэнш окытуда акпараттык технологияларды енпзу окушылардыц пэндi тYсiнуiн терецдетш кана коймай, олардыц шыгармашылык кабшеттерш дамытуга мYмкiндiк бередi. 8-сыныптыц химия курсындагы «Бейорганикалык косылыстардыц негiзгi кластары. Генетикалык байланыс» тарауы мектеп багдарламасыныц мацызды бeлiмi ретiнде карастырылады, себебi бул тарау аркылы окушылар бейорганикалык заттардыц негiзгi касиеттерiн, олардыц арасындагы байланыстарды, сондай-ак химиялык реакциялардыц зацдылыктарын тYсiнедi.
Бейорганикалык химияныц негiзгi кластары - оксидтер, кышкылдар, негiздер жэне туздар - бул химия гылымыныц iргелi угымдары. Оларды мецгеру окушылардыц химиялык реакцияларды тYсiнуiне жэне колдану дагдыларын дамытуына мYмкiндiк бередi. Бул такырыпты окытуда тиiмдi эдiс-тэсiлдердi пайдалану мацызды, ал акпараттык технологиялар окыту процесш кызыкты эрi тYсiнiктi етедi.Акпараттык технологиялардыц мYмкiндiктерiн тиiмдi пайдалану химияны окытуда окушылардыц танымдык белсендiлiгiн арттырады. Эдетте, химия пэнiнiц мазмуны ^рдел^ сондыктан акпараттык куралдарды колдану аркылы такырыпты кернею жэне колжетiмдi турде тYсiндiруге болады. Бейорганикалык косылыстардыц непзп кластары мен олардыц генетикалык байланысын окыту барысында
ОФ "Международный научно-исследовательский центр "Endless Light in Science"
интерактивт материалдар окушылардыц теориялык бiлiмдерiн нактылай тYседi жэне оларды тэжiрибеде колдануга мYмкiндiк бередi. Мысалы, виртуалды зертханалар мен мультимедиалык багдарламалар аркылы химиялык процестердi кeрнекi керсету окушыларга бейорганикалык косылыстардыц арасындагы генетикалык байланысты тYсiнуге кемектеседь [1]
Окытудыц тиiмдiлiгiн арттыру Yшiн акпараттык технологиялардыц эртYрлi к¥ралдары колданылуы мYмкiн. Мэселен, интерактивтi такталар сабактыц мазмунын кeрнекi тYPде жеткiзуге мYмкiндiк бередi. Мундай технологиялар химия пэншщ кYPделi такырыптарын окушыларга оцай тYсiндiруге септiгiн тигiзедi. Интерактивтi тактаныц кемепмен химиялык элементтердщ реакцияларын, олардыц касиеттерш жэне косылыстардыц арасындагы байланысты керсетуге болады. Сонымен катар, бул к¥рал окушылардыц сабакка белсендi катысуын камтамасыз етiп, олардыц ынтасын арттырады. ^аз1рп кезде мультимедиалык материалдар химия сабагын окытудыц ажырамас бeлiгiне айналды. Бул куралдар кYPделi процестердi анимация аркылы тYсiндiруге мYмкiндiк бередi. Бейорганикалык косылыстардыц кластары мен олардыц генетикалык байланысын окыту кезiнде химиялык реакциялардыц визуалды моделiн керсету окушылардыц тYсiну децгешн едэуiр арттырады. Мультимедиалык багдарламалар аркылы химиялык реакциялардыц жылдамдыгын, энергетикалык езгерютерш немесе заттардыц агрегаттык кYЙiнiц ауысуын демонстрациялауга болады. Мундай тэсiл окушылардыц теориялык материалдарды практикалык тургыда игеруш жецiлдетедi. [2]
Виртуалды зертханалар акпараттык технологиялардыц химияны окытудагы ец тиiмдi куралдарыныц бiрi болып табылады. Олар окушыларга каушаз ортада тэж1рибе жасауга мYмкiндiк бередi. Эсiресе, мектеп зертханаларында кажеггi курал-жабдыктардыц немесе реактивтердiц болмауы жагдайында виртуалды зертханалар оку YДерiсiнiц тиiмдiлiгiн арттырады. Мысалы, бейорганикалык косылыстардыц непзп кластарыныц касиеггерiн зерттеуде виртуалды зертханалар заттардыц езара эрекеттесу механизмдерш накты жэне кeрнекi тYPде керсетуге мумкшдш бередi. Сонымен катар, окушылар виртуалды тэжiрибелердi кайталап жасап, нэтижелерш талдай алады, бул олардыц химиядан алган бiлiмдерiн бекiтуге ыкпал етедь Химия пэнiн окытуда сандык технологиялардыц мацыздылыгы окушылардыц шыгармашылык жэне аналитикалык ойлау кабiлегтерiн дамытуда ерекше кершедь Окушыларга бейорганикалык косылыстардыц негiзгi кластары мен олардыц генетикалык байланыстарын терец тYсiну Yшiн оларды зерггеушiлiк кызметке тарту мацызды. Акпараттык технологиялардыц кемепмен окушылар химиялык процестердi зерттеп, деректердi талдай алады. Мэселен, арнайы багдарламалык камтамасыздандыруды пайдалана отырып, окушылар заттардыц курылымдык формулаларын курастырып, олардыц касиеттерш болжай алады. [3]
Окушылардыц кызыгушылыгын арттыру жэне оларды химия пэнш терещрек мецгеруге ынталандыру Yшiн ойын технологияларын колдануга болады. Мысалы, бейорганикалык косылыстардыц касиеггерi мен реакцияларын тYсiндiретiн интерактивтi викториналар немесе симуляциялар окушыларды белсендi катысуга итермелейдi. Сонымен катар, бшм беру платформаларында дайындалган тесттер мен тапсырмалар окушылардыц бiлiм децгешн тексеруге мYмкiндiк бередi. Мундай тэсшдер сабактыц дэстYрлi форматын жацгыртып, окушылардыц танымдык белсендiлiгiн арттырады. Акпараттык технологиялардыц тагы бiр артыкшылыгы — окыту процесш дараландыру мYмкiндiгi. Эрбiр окушыныц оку каркыны мен кабылдау децгей эртYрлi болгандыктан, интерактивтi багдарламалар мен платформалар окушылардыц жеке кажеттшктерше бешмделе алады. Мэселен, бейорганикалык косылыстардыц кластары мен генетикалык байланыстарын окыту кезшде эр окушы ез каркынымен жумыс iстеп, кажеггi такырыптарды кайта карап немесе косымша тапсырмаларды орындай алады. Бул тэсш окушылардыц ез бшмш eзiндiк бакылауын камтамасыз етедi. Химияны окытуда акпараттык технологияларды колдану окушылардыц пэнге деген кызыгушылыгын арттыруга мYмкiндiк бередi. Химиялык процестер мен реакцияларды кeрнекi тYPде керсету олардыц тYсiнуiн жецiлдетiп кана коймай,
ОФ "Международный научно-исследовательский центр "Endless Light in Science"
шыгармашылык кабшеттерш дамытуга да ыкпал етедi. Сонымен катар, акпараттык технологиялар окыту процесш курылымдауга жэне окушылардыц алган бшмдерш тэжiрибеде колдануга мYмкiндiк бередь^азак тшнде бiлiм беру барысында акпараттык технологияларды колданудыц мацыздылыгы ерекше. Бул технологиялар улттык бiлiм беру жYЙесiнiц сапасын арттырып кана коймай, окушылардыц заманауи акпараттык куралдарды мецгеруiне жагдай жасайды. Эсiресе, химия пэнi сиякты кYPделi гылым салаларын окытуда интерактивтi жэне мультимедиалык куралдар тшмдшгш дэлелдедi. Мундай куралдар аркылы окушылар тек теориялык бшм алып кана коймай, оны практикалык тургыда колдана алады. [4]
Химияны окытуда акпараттык технологияларды колданудыц тшмдшп тек оку процесшш жаксаруымен гана шектелмейдi, сонымен катар окушылардыц химияга деген кызыгушылыгын арттыруда да ерекше мацызды. Бул багытта эдютердш эртYрлiлiгi мен инновациялык тэсiлдердi колдану басты рол аткарады. Эсiресе, халыкаралык тэжiрибенi зерттеу жэне оны казак мектебшш химия пэнiн окытуга бешмдеу бул процестi жаца децгейге котередг Акпараттык технологияларды пайдалану аркылы окыту эдютерш жiктеуге болады. Ец кец таралган тэсiлдердiц бiрi — виртуалды шынайылык технологияларын колдану. Бул эдю окушыларга химиялык процестердi шынайы омiрде корсету киын болган жагдайларда оте пайдалы. Мысалы, химиялык реакциялардыц кинетикасын немесе термохимиялык процестердi визуализациялау виртуалды зертханалар аркылы жYзеге асырылуы мYмкiн. Мундай зертханаларда окушылар заттардыц озара эрекеттесуш бакылап, химиялык процестердiц энергетикалык озгерiстерiн тYсiне алады. Мундай эдю А^Ш пен Еуропаныц бiркатар мектептершде кецiнен колданылады. Мысалы, «Labster» атты виртуалды зертхана багдарламасы химия пэнш окытудыц танымал куралы болып табылады. Бул платформа аркылы окушылар кез келген эксперимента онлайн режимшде жYзеге асырып, нэтижелерiн талдай алады. [5]
Екiншi тиiмдi эдiс — геймификация немесе ойын эдiстемесiн колдану. Бул тэсш окушылардыц белсендiлiгiн арттырудыц тиiмдi жолы ретiнде танымал. Германияныц мектептершде химия пэнш окытуда арнайы ойын косымшалары жиi колданылады. Мысалы, «Kahoot!» платформасы аркылы химиялык элементтер мен реакцияларды тYсiнуге арналган интерактивтi тестшер мен викториналар откiзiледi. ^азакстанныц мектептерi де осындай тэжiрибенi колдана алады, ойткеш ойын технологиялары окушылардыц сабакка деген ынтасын арттырып, олардыц ужымдык жумыстагы дагдыларын жетiлдiредi. Акпараттык технологияларды колданудыц тагы бiр тиiмдi эдiсi — интерактивтi визуализация куралдарын пайдалану. Бул эдю окушылардыц кYPделi химиялык процестердi тYсiнуiн жецiлдетедi. Мысалы, бейорганикалык косылыстардыц кластары мен генетикалык байланысын тYсiндiруде арнайы 3D-модельдеу багдарламалары колданылады. Жапонияныц бiлiм беру жYЙесiнде мундай куралдар кещнен колданылып келедi. «ChemCollective» атты багдарлама химиялык тецдеулердi визуалды тYPде тYсiндiруге мYмкiндiк бередi. Бул окушыларга заттардыц курылымын, олардыц молекулалык байланыстарын жэне реакциялардыц энергетикасын терещрек зерттеуге жол ашады. Халыкаралык тэжiрибеге CYЙене отырып, фин мектептерiнде химия пэнш окытуда проблемалык окыту эдiсi колданылады. Бул эдiс акпараттык технологияларды интеграциялау аркылы окушыларды оз бетшше зерттеуге багыттайды. Мысалы, окушыларга бейорганикалык косылыстардыц накты мысалдарын зерттеу тапсырмасы берiледi. Олар зерггеудiц эр кезещнде акпараттык технологияларды пайдаланып, деректердi жинактап, талдау жасайды. Бул эдiс окушылардыц аналитикалык ойлау кабiлетiн дамытып кана коймай, олардыц зерттеушшк дагдыларын жетiлдiредi. [6]
Сонымен катар, онлайн бшм беру платформаларыныц ролi ерекше. Coursera жэне Khan Academy сиякты платформалар аркылы окушылар химия пэнш окытуда оз безмен косымша бшм ала алады. Бул платформаларда бейорганикалык косылыстардыц касиеттер^ олардыц генетикалык байланыстары туралы акпараттар интерактивтi тYPде усынылган. Онлайн сабактарда колданылатын бейнелер мен анимациялар окушыларга химиялык процестердi накты тYсiнуге мYмкiндiк бередi. ^азакстандык мектептерде де осындай платформаларды
ОФ "Международный научно-исследовательский центр "Endless Light in Science"
енпзу окыту процесш жетiлдiрудiц бiрден-бiр жолы болмак. Акпараттык технологияларды колдану аркылы бшм беру эдiстерi окушылардыц танымдык белсендшгш арттыруда гана емес, сонымен бiрге муFалiмдердiц жумысын оцтайландыруда да мацызды рол аткарады. Мысалы, А^Ш мектептершде колданылатын «Edmodo» платформасы муFалiмдерге сабак материалдарын жоспарлауFа, окушылардыц жетiстiктерiн бакылауFа жэне керi байланыс орнатуFа мYмкiндiк бередi. ^азакстанда да мундай платформаларды химия пэнiн окытуда колдану м^ал1мдердщ жумысын жецiлдетiп, олардыц окушылармен озара эрекетш ныFайтады.Окушылардыц практикалык даFдыларын дамыту Yшiн эксперименттiк эдiстердi акпараттык технологиялармен бiрiктiру мацызды. Мысалы, ¥лыбритания мектептершде окушыларFа накты зертханалык тэжiрибелердi орындау тапсырмасы берiледi. Бул тэжiрибелердi орындау барысында олар виртуалды зертханалар мен интерактивт куралдарды пайдаланады. Мундай эдю окушыларFа теориялык бiлiмдерiн практикада колдануFа жэне оз бетiмен шешiм кабылдауFа мYмкiндiк бередi. [7]
^азакстанда акпараттык технологияларды колдану аркылы химия пэнш окытуда инновациялык тэсiлдердi енгiзу бшм беру сапасын арттырып кана коймай, окушылардыц халыкаралык децгейде бэсекеге кабшетп болуын камтамасыз етедi. Бул эаресе STEM (Fылым, технология, инженерия жэне математика) баFытында бiлiм берудi дамыту Yшiн мацызды. Акпараттык технологияларды химия сабаFында колдану аркылы окушылар тек пэндш бiлiм алып кана коймай, заманауи технологияларды колдану даFдыларын да мецгередь Сонымен катар, акпараттык технологияларды колданудыц тиiмдiлiгi окушылардыц жеке кажеттшктерше бейiмделу мYмкiндiгiмен ерекшеленедi. Мысалы, арнайы баFдарламалык камтамасыздандыру окушылардыц бiлiм децгешне сэйкес оку материалдарын усына алады. Бул эдiс бiлiм алудаFы жеке тэсiлдердi камтамасыз етiп, окушылардыц оз каркынымен окуына жаFдай жасайды.
Дорыта айтканда, акпараттык технологиялар 8-сыныптыц «Бейорганикалык косылыстардыц непзп кластары. Генетикалык байланыс» тарауын окытуда мацызды рол аткарады. Олар оку материалдарын корнем жэне тусшкп турде жетюзуге мYмкiндiк береди Сонымен катар, окушылардыц танымдык белсендшгш арттырып, олардыц шь^армашыльщ жэне аналитикалык ойлау кабiлеттерiн дамытады. Акпараттык технологияларды колдану аркылы химия пэнш окыту тшмдшгш арттырып кана коймай, окушылардыц бшмге деген KызыFушылыFын оятуFа болады. Бул эдiстеме болашакта да бшм беру жYЙесiнде оз орнын табары созсiз.
ПАЙДАЛАНЫЛГАН ЭДЕБИЕТТЕР Т1З1М1:
1. Ибраимов, С. И. (2015). Химияны окыту эдютемеа: Fылым жэне оку пэш. ^ызылорда: Сырдария университетi.(1)
2. Жолдасбекова, Н. Ж. (2016). Химия сабаFында интерактивт эдiстер негiзiнде окушылардыц акпараттык мэдениетш калыптастыру. Аркалык: Ы. Алтынсарин атындаFы Аркалык мемлекеттiк педагогикалык институты.(2)
3. Дауылбаева, А. (2017). "Бейорганикалык косылыстар" (8-сынып). ^ызылорда: №229 "Абызтобе" орта мектебi.(3)
4. ^Р Бiлiм жэне Fылым министрлiгi. (2019). Жалпы жэне бейорганикалык химияны окытудыц заманауи технологиялары мен эдiстемесi. Нур-Султан: ^Р БFМ.(4)
5. Сэтбаев университета (2021). Органикалык жэне бейорганикалык химия пэнш окытуда белсендi эдiстердi колдану. Алматы: Сэтбаев университетiнiц баспасы.(5)
6. ^Р Бiлiм жэне Fылым министрлЫ. (2020). Окыту мен окуда акпараттык-коммуникациялык технологияны (АКТ) пайдалану эдiстемесi. Нур-Султан: ^Р БFМ.(6)
7. Халыкаралык казак^р^ университетi. (2021). Химияны окытудыц инновациялык тэсшдерг ТYркiстан: Х^ТУ баспасы.(7)
ОФ "Международный научно-исследовательский центр "Endless Light in Science"
