CC BY
10УДК 372.853, 536.11.
ОРТА МЕКТЕПТЕ "ЖЫЛУ ФИЗИКАСЫ" Б0Л1МШ ОЦЫТУДА ИННОВАЦИЯЛЫЦ ТЕХНОЛОГИЯЛАРДЫ ЦОЛДАНУ ЭД1СТЕМЕС1
ЖАНШАЕВА АЙС¥ЛУ ИСАТАЙЦЫЗЫ
Абай атындагы казак улттык педагогикалык университетшщ 1 курс магистранты,
Алматы, ^азакстан
Ацдатпа: Мацалада зерттеу тацырыбына арналган гылыми-эд1стемел1к ецбектерге талдау жасалып, орта мектепте физиканы оцытуда инновациялыц технологияларды цолданудыц мацыздылыгы кврсет1лед1. Зерттеу барысында мектеп физика курсыныц «Жылу физикасы» бвлгмгн оцытуда инновациялыц технологияларды цолдану жолдарын айцындау арцылы, орта мектепте «Жылу физикасы» бвл1м1н оцытуда инновациялыц технологияларды цолдану эд1стемес1н жасау, оныц тшмдштн педагогикалыц эксперимент жург1зу арцылы дэлелдеу ти1мд1 екендт аныцталды.
Ктт свздер: Педагогикалыц технология, инновация, проблемалыц жагдай, АКТ технологтясы, МКТ цагидасы.
Физика пэнш окытуда заманауи к¥Ралдар орта мектептеп окушылар Yшiн ец тиiмдi жэне кызьщты емес. ^аз1рп уакытта колданыстагы окыту эдiстерi жальщтыратын жэне окушылардыц кызыгушылыгын тудырмайтын эдiстер болып табылады. Окушылардыц барлык оку жылдарында бiрдей акпаратты кайта жазумен айналысып, партада тутас сабакты eткiзуге ниет де болмайды.
Сондыктан, казiргi кезецде "...орта мектепте бiлiм берудi жацарту мен жетiлдiрудщ каркынды процесi жYрiп жатыр, ол окытудыц жаца тYрлерiн эзiрлеудi жэне енгiзудi талап етедь [1] ^огамдык кундылыктар, максаттар, сураныстар eзгередi. Осы eзгерiстер негiзiнде мектеп сабагын eткiзу жYЙесiн кандай да бiр жолмен тYзету кажет. Муны жYзеге асыру Yшiн бiркатар педагогикалык технологиялар бар.
^азiрri мектеп баласы шыгармашыл тулга екенiн умытпаган жен. Сондыктан технология жеке касиеттерге CYЙенiп, шыгармашылык кабiлеттерiн ескеруi керек, сонымен бiрге физика саласындагы бiлiмдi жэне дагдыларды калыптастыруы керек.
Инновацияларды енпзу Yйреншiктi дэстYрлi окыту формасын баска, негурлым eзектi технологиялармен алмастыру керек деп болжайды.
В.М.Щепель: "Технология - бул eнер, шеберлiк, бiлiктiлiк жагдайды eзгерту, eцдеу эдютершщ жиынтыгы" деп атап кeрсетедi[3]. Демек, инновациялык технология педагог шеберлшн арттыратын, оку процес мен бiлiм алу iзденiсiне жаца багдар беретiн, шыгармашылык пен тулга болмысыныц дамуына ыкпал ететiн Yлгi, окыту тYрi мен тэсiлдерiн аныктайтын педагогикалык-психологиялык нускау жиынтыгы.
Орта мектепте инновациялык технологияларды колдану максаты - педагогикалык ю-эрекеттердщ мазмуны мен формасын, бiлiм беру YДерiсiн жетiлдiрудiц эдiснамалык негiздерiн танып-бiлу, окушылардыц еркш ойлау белсендiлiгi мен шыгармашылыгын арттыру, сонымен бiрге ужымдык iс-эрекетке тэрбиелеу.
Проблемалык жагдайды дурыс кою кажет: карапайым, окушыларга белгiлi кубылыста кYPделi физикалык жагдайды тYсiндiру. Жаца материалды тYсiндiргенде, физикалык эксперимент жасаганда, муны бэрiне тYсiнуге болатын максималды карапайымдылыкпен жасау керек. Бул технологияны колддану кезiнде тулгага багытталган окыту элементтерi де колданылады.
Кeрiнбейтiн кубылыстарды зерттеу кезшде: МКТ негiзгi кагидалары, кыздыргыш жэне тоцазыткыш тYрлерi жэне идеал газ моделi т.б. - АКТ технологиясын, атап айтканда компьютер мен проекторды колдану орынды болар едi.
Жылу физикасын окытуда инновациялык технологияларды колданудыц бiрнеше непзп максаттары мен мацыздылыгы бар, олар мыналарды камтиды:
- Виртуалды зертханалар немесе модельдеу сиякты инновациялык технологиялар окушыларга термофизикалык процестердi кeрнекi тYPде керуге жэне тэж1рибе жасауга мYмкiндiк бередi, бул олардыц кYPделi угымдарды тYсiнуiн айтарлыктай жаксартады.
- Интерактивт технологиялар окуды кызыкты етедi жэне окушыларды ынталандырады. Бул материалды терещрек жэне eнiмдi ащруге ыкпал етедь
- Жаца технологияларды колдану талдауды, сыни ойлауды жэне есептердi шешудi талап етедi, бул окушылардыц жылу физикасын зерттеуге проблемалык кезкарас дагдыларын дамытуга ыкпал етедi.
- Инновациялык технологиялармен жумыс iстеу дагдыларын мецгеру окушыларды заманауи талаптарга дайындайды жэне оларга тез eзгеретiн элемде сэта бейiмделу куралдарын усынады. [2]
Жылу физикасын окытуда инновациялык технологияларды колдану материалды игеру процесш жаксартып кана коймай, окушылардыц дамуына ыкпал етед^ оларды заманауи сын-катерлер мен талаптарга дайындайды. "Жылу физикасы" бeлiмi жылумен, оныц берiлуiмен жэне eзгеруiмен байланысты негiзгi зацдар кубылыстарды зерттеудi камтиды. "Жылу физикасы" бeлiмiнiц мацызды такырыптары:
• Жылу беру: жылу eткiзгiштiктi, конвекцияны жэне жылу шыгаруды камтиды. Бул процестер жылудыц эртYрлi орталар аркылы калай берiлетiнiн аныктайды.
• Термодинамика: жылу мен жумыс арасындагы байланысты, сондай-ак термодинамика зацдары, козгалткыш циклдары жэне жылу машиналары сиякты эртYрлi зацдарды зерттейдi.
• Фазалык ауысулар: балку, кристалдану, булану жэне конденсация сиякты температура мен кысым eзгерген кезде зат ^йнщ eзгеруiн тYсiндiредi.
• Заттардыц жылу касиеттерг жылу сыйымдылыгын, температураныц eзгеруiн жэне материалдардыц жылу кецеюiн зерттеу.
Жылу физикасын зерттеудегi киындыктар ^бшесе абстрактiлi угымдармен, математикалык модельдермен жэне абсолюта температура шкалаларымен байланысты. Сондай-ак, жылу процестерш тYсiну заттыц атомдык-молекулалык курылымын киял мен интуитивт тYсiнудi кажет етедi.
Жылу физикасын окытуда инновациялык технологияларды колдануды, корытындылай келе, материалдыц кол жетiмдiлiгi мен тYсiнiгiн жаксарту виртуалды зертханаларды, интерактивт сабактарды жэне багдарламалык жасактаманы пайдалану окушыларга "жылу физикасын" Yйренуге терецiрек енуге мYмкiндiк бередi. Проблемалык ойлау жэне бшмд1 колдану дагдыларын дамыту технологияларды виртуалды эксперименттер мен модельдеу аркылы окушылардыц есептердi шешу жэне теориялык 6шмд! практикада колдану дагдыларын дамытуга ыкпал етедь Окуга деген ынта мен кызыгушылыкты арттыру технологиясын колдана отырып окытудыц интерактивтi жэне визуалды сипаты окушылардыц мотивациясын арттырып, оку процесш кызыкты ете алады. Окытуды даралау технологиясы оку материалын эр окушыныц бшм децгейiне жэне кажеттшктерше бейiмдеуге мYмкiндiк бередi, бул материалды тиiмдiрек игеруге ыкпал етедi.
Физиканы окыту процесi окушылардыц санасында физикалык бейнелеу жYЙесiнiц ажырамас бeлiгi болып табылатын гылыми идеялардыц калыптасуымен тыгыз байланысты. Окушылардыц физикалык кeрiнiстерiн калыптастырудыц тшмдшп мен дурыстыгы жалпы физиканы окыту процесшщ сэттiлiгiне тiкелей эсер етедь Эр6!р угым белгiлi б1р катынаста, барлык баска угымдармен белгш 6!р катынаста болатыны белгiлi. Сондыктан гылымда эр6!р угымныц дамуы баскалардан бeлек емес, бiр-бiрiмен тыгыз байланыста жYредi. Бул оку Yдерiсiне тшелей байланысты, eйткенi тужырымдама окушыныц басында 6!р-6!ршщ касында катып калган тсзбек сиякты жатпайды. Баскаша айтканда, окушылардыц гылыми тужырымдамалары окшау емес, eзара байланысты жYЙелер тYрiнде калыптасады.
Физиканы окыту процес - окушылардыц физикалык tycïhïктерш жYЙелi тYPде калыптастыру. ¥гымдарды мецгеру - бiлiмдi игеру процесiнiц непзп компоненттершщ 6ipi. Ce6e6i, физикалык бiлiмдi мецгеру, ец алдымен, физикалык угымдар жYЙесiн мецгерудi бiлдiредi[5]. Мектептегi физика курсыныц мазмуны езара байланысты угымдар жYЙесi болгандыктан, физика курсыныц непзп мшдет угымдар жYЙесiн калыптастыру болып табылады.
Дидактикалык тургыдан угымды кубылыстар мен объектшердщ мацызды касиеттерiн, олардыц арасындагы мацызды байланыстар мен катынастарды бшу ретiнде аныктауга болады. Бiрiншiден, жеке угымдар калыптасады, содан кейiн угымдар жYЙесi калыптасады. Сонымен, угымдарды калыптастыру процес объектiлер мен кубылыстардыц сандык жэне сапалык касиеттерiн ашу, оларды сездiк аныктамаларына келтiру, тэж1рибеде саналы тYрде колдану жYЙесiнен турады. Физикалык угымдарды калыптастыру эдютемеа 1-Суретте керсетшген.
Физикалык угымдарды калыптастырудыц усынылган эдютемеа келесi компоненттердi камтиды[4] :
- мектеп окушыларыныц физикалык угымдарды мецгеру эдютерц
- физикалык угымдарды мецгеру кезецдерц
- физикалык угымдарды зерттеуде колданылатын жабдыктар;
- физикалык угымдарды мецгеру Yшiн уйымдастырылган оку сабактарыныц формалары.
Бул компоненттер элементтерге белiнедi. Мектеп окушыларыныц физикалык угымдарды мецгерушщ келес эдiстерi карастырылады:
- жаца оку материалын игеру процесiнде угымдарды максатты тYPде калыптастыру;
- оку материалын игеру процесшде угымдардыц езiн-езi калыптастыруы;
- ездiгiнен калыптаскан угымдардыц бурын калыптаскан угымдармен Yйлесуi.
Орта мектепте "Жылу физикасы" белiмiн окытуда инновациялык технологияларды колдану бiркатар мацызды артьщшыльщтар бередi. Мысалы, интерактивтi модельдеу жэне виртуалды зертханалар сиякты инновациялык технологиялар окушылардыц кызыгушылыгын айтарлыктай арттырады. КYPделi жылу-физикалык процестердi визуализациялау материалды кол жетiмдi жэне кызыкты етедi. Анимациялар мен бейне окулыктар сиякты мультимедиялык ресурстарды пайдалану абстрактiлi угымдарды жаксы тYсiнуге ыкпал етедi. Окушылар дэстYрлi зертханада кайталануы киын процестердi бакылап, талдай алады. Инновациялык технологиялар бшм беру процесш окушылардыц жеке кажеттшктерше бешмдеуге мYмкiндiк бередi. Электрондык окулыктар мен жауап беретш платформалар эр окушыга ез каркынымен алга жылжуга, материалды кайталауга жэне жедел керi байланыс алуга кемектеседi. Технологияларды окытуга енгiзу окушылардыц цифрлык куралдармен жумыс ютеу дагдыларын, сыни ойлауды жэне проблемаларды шешу кабiлетiн дамытады. Бул дагдылар олардыц болашак бiлiмi мен кэаби кызметi Yшiн мацызды. Заманауи бшм беру технологиялары оку уакытын пайдалану тиiмдiлiгiн арттыра алады. МуFалiмдер окушылармен жеке колдау мен диалогка кебiрек уакыт белуге мYмкiндiк алады, ал ^нделшт тапсырмалар автоматтандырылады. Жылу физикасын окытуда инновациялык технологияларды колдану аркылы алыетан бiлiм мен даFдылар инженерия, Акпараттык технологиялар жэне деректер Fылымдары сиякты эртYрлi кэсiби салаларда езект жэне сураныска ие.
^орытындылай келе, орта мектепте жылу физикасын окытуда инновациялык технологияларды енпзу окушыларды болашак жэне кэаби кызметке шакыруFа дайындай отырып, оку процесiн интерактивтi, жекелендiрiлген жэне тиiмдi ететiнiн атап етуге болады.
ПАИДАЛАНЫЛГАН ЭДЕБИЕТТЕР:
1.
2.
3.
4.
5.
Методика обучения решению задач по физике на примере темы: «механические колебания» Белоус Н. М. Актуальные проблемы гуманитарных и естественных наук. 2012. №12. 297-301.
Д.О. Айтенова, Н.Ш. Базарбекова Абай атындагы ^аз¥ПУ-ц хабаршысы «Педагогика гылымдары» сериясы, 2023. №1(77), 133-139.
^ошкдрбеков Н. ^аз1рп кездеп окытудыц педагогикалык технологиялары// Алматы 2007. - 5
Sydykova Zh. K. (2015). Methodology of formation of physical concepts. Educational and methodical manual. - Semey: Shakarim State University of Semey, 2015. - 68 P. Usova, A.V. (1969). Psychological and didactic foundations of the formation of scientific concepts among students: Manual for students of pedagogical institutes. Part 1.-Chelyabinsk: Publishing house of CHPI, 1969.-99 p.
