CC BY
1УДК 37.57.06
Курманова Г.И.
2-курс магистрi М.Этемюов атындагы Батыс Казахстан университетi (Орал к., Казахстан)
«КЛЕТКАЛЬЩ БИОЛОГИЯ» КУРСЫ БОЙЫНША ОЦУ К^РАЛЫН ЭЗ1РЛЕУДЕГ1 ИНТЕРАКТИВТ1 ТЭС1ЛДЕР: ОЦУШЫЛАРДЫЦ ЦЫЗЫГУШЫЛЫГЫН АРТТЫРУ ЖОЛДАРЫ
Аннотация: мацалада «Клеткалыц биология» курсын оцытуда интерактивт1 эд1стерд1 цолдану жолдары талданады, сонымен цатар, осы тэсшдер арцылы оцушылардыц пэнге деген цызыгушылыгын арттырудыц эдгстемесг усынылады. Клеткалыц биология - тгрг агзалардыц ец кшкентай жэне неггзгг цурылымдыц бгрлггг болып саналатын клетканыц цурылымын, тгрг жасушаларды, олардыц органеллаларын, цурылымын, цызметгн, бвлту, цартаю жэне влу процестерт зерттейд1. Бул пэн цаз1рг1 замангы гылым мен технологияныц жылдам дамуымен бгрге жацартылган жэне эрт}рл1 биомедициналыц, биотехнологиялыц жэне генетикалыц салаларда мацызды рвл атцарады. Алайда, оцушылардыц бул пэнд1 мецгеруг квбгнесе курдел1 гылыми тYсiнiктерге байланысты циындыц тугызады, сондыцтан олардыц цызыгушылыгын арттыру Yшiн инновациялыц оцыту эдгстерг цажет. Бул зерттеуде рвлдт ойындар, клиникалыц жагдайларды талдау, зертханалыц жумыс, виртуалды цубылыстар технологиялары сияцты эртурл1 интерактивт1 эдгстер царастырылган. Зерттеу нэтижелер1 оцушылардыц пэнге цызыгушылыгын арттыратын тшмд1 тэс1лдерд1 аныцтауга жэне оцытудыц сапасын арттыруга багытталган усыныстар жасауга мYмкiндiк берд1.
Ключевые слова: клеткалыц биология, интерактивтi оцыту, рвлдт ойындар, клиникалыц жагдайлар, соцушылар, цызыгушылыц, пэнаралыц эдш, визуализация, инновация.
Клеткалык биология пршшктщ непзш к^райтын клеткалардын, к^рылымы мен кызметш зерттейтш биология саласы ретшде мацызды орын алады. Б^л пэн, эшресе биотехнология, медицина, генетика жэне экология салаларында бшм алатын сокушылар Yшiн ерекше мацызга ие. Клеткалык
биологиянын, непзп аспектшерш мецгеру окушылардыц гылыми-зерттеу кабшеттерш калыптастырып, табигаттыц биологиялык процестерiн TYCiHyre багыттайды. Алайда пэннщ кYPделiлiгi окушылардыц кызыгушылыгын арттыруга арналган арнайы эдiстердi кажет етедi. Соцгы жылдары интерактивт тэсiлдердi колдану аркылы окыту процесш жетiлдiрy окушыларга киын материалды мецгерyдi жецiлдетyге, олардыц кызыгушылыгын арттыруга MYMKiHAiK бередi.
Клеткалык биология - ^i агзалардыц курылымдьщ жэне функционалдык непзш к¥райтын мацызды гылым саласы. Клеткалык децгейде пршшктщ барлык негiзгi процестерi жYзеге асырылып, генетикалык акпарат тасымалданады, метаболизм жYзеге асырылады жэне эртYрлi биохимиялык реакциялар орын алады. Осыган байланысты, клеткалык биология биотехнология, медицина, фармакология жэне генетика сиякты гылымдардыц дамуына Yлкен Yлес косады. Казакстанда жэне элемде клеткалык биологияны окытуда кептеген киындыктар кездеседi. Б^л пэннщ кYPделiлiгi мен акпарат кeлемiнiц аукымдылыгы окушыларга пэндi мецгеруде белгiлi бiр кедергiлер тугызады. Алайда, интерактивтi окыту эдiстерiн колдану аркылы окушылардыц пэнге деген кызыгушылыгын арттырып, оларды белсендi катысуга тартуга болады. Интерактивтi тэсшдер окушылардыц ез бетiмен бiлiм алуына, гылыми зерттеу ж^мыстарын жYргiзy дагдыларын калыптастыруга мYмкiндiк бередi.
БYгiнгi тацда, бшм беру саласында колданылатын жаца технологиялар, оныц iшiнде виртуалды к^былыстар технологиясы, рeлдiк ойындар, жэне клиникалык жагдайларды талдау сиякты эдiстер биологияны окытуды тиiмдi етедi. Шадыева К.Р. ез ецбегшде виртуалды к^былыстар технологиясын биологияны окытуда колдану окушылардыц пэндi терец мецгерyiне ыкпал ететiнiн атап кeрсетедi. Оныц зерттеyлерi керсеткендей, окушылардыц оку материалына деген кызыгушылыгы интерактивт эдiстердi колданганда едэyiр артады, себебi б^л тэсiлдер теориялык бiлiмдi тэжiрибе жYзiнде колдануга мYмкiндiк бередi [1].
Интерактивт эдiстердi колданудыц тагы бiр тиiмдiлiгi — окушылардыц бшм децгейiнiц сапасын арттыруы. Эбдiрахманов Ж.А. мен Эмiрханова С.К. атап еткендей, Казакстанда пэнаралык эдiстердi колдану аркылы окушылардыц клеткалык биология курсын мецгеру децгей жогарылайды. Олар клеткалык биологияны физика, химия, математика жэне медицина пэндерiмен байланыстыру аркылы окушылардыц бшмдерш кешендi тYPде калыптастыруга мумкшдж бередi деп санайды [3].
Интерактивт тэсiлдер оку процесiн кызыкты жэне тYсiнiктi етумен катар, окушылардыц бшмш тиiмдi бекiтуге кемектеседi. Б^л эдютерге визуализация, релдiк ойындар, клиникалык жагдайларды талдау жэне виртуалды зертханалык ж^мыстар жатады. Эр эдiс окушылардыц оку материалын мецгеру децгейiн арттырып, оларды пэнге терец кызыгушылыкпен карауга жетелейдг
Виртуалды к¥ралдар жэне визуализация эдiстерi — казiргi замангы бiлiм беруде кещнен колданылады. Визуализация окушыларга клетканыц курылымын Yшелшемдi модельдер аркылы карастыруга мYмкiндiк бередi. Б^л эдiс аркылы клетка мембраналары, органеллалар, ядро сиякты мацызды к¥рылымдар кернекi тYPде керсетшедг Виртуалды к¥ралдар клеткалык процестердi модельдеу аркылы олардыц кYPделiлiгiн жецiлдетуге кемектеседг Мысалы, Казакстандагы бiлiм беру жYЙесiнде визуализация эдiсiнiц мацызы зор екенш атап еткен зерттеушiлер Пак жэне Иманк^лова (2020) визуализация аркылы окушылардыц оку материалын тYсiну децгейiн арттыруга болатынын керсеттi [4].
Релдiк ойындар эдiсi де оку YДерiсiне ерекше Yлес косады. Релдiк ойындар аркылы сокушылар тYрлi биологиялык процестердi ез безмен орындап кередi. Мысалы, клетканыц белiнуi немесе апоптоз секiлдi процестердi релдiк ойын аркылы тYсiндiру окушылардыц есте сактау кабiлетiн арттырып, оку процесш кызыкты етедi. Эбдiрахманов пен Эмiрханова (2021) Казакстандагы пэнаралык окытуда релдш ойындардыц тиiмдiлiгi туралы зерттеу жYргiзiп, оныц окушылардыц пэнге деген кызыгушылыгын арттыратынын дэлелдедi.
Клиникалык жагдайларды талдау - медициналык жэне биологиялык бiлiмдердi байланыстыратын тиiмдi эдiстердiц бiрi. Б^л тэсiл окушыларга накты
медициналык жагдайларды талдау аркылы клеткалык процестердiц адам денсаулыгына эсерiн тYсiнуге мYмкiндiк бередi. Бул эдiс аркылы сокушылар ез бшмдерш тэжiрибе жYзiнде колданып, медицинага деген кызыгушылыгын арттырады. Рахманкулов (2017) бул тэсiлдiц казакстандык окушылардыц биология пэнше деген кызыгушылыгын арттыруда мацызды екенш атап еттi [5].
Практикалык зертханалык жумыстар - биология курстарында мшдетл тYPде колданылатын эдiстердiц бiрi. Клеткалык биологияда зертханалык жумыстар аркылы сокушылар тiрi клеткаларды микроскоппен карап, клеткалык курылымдарды тiкелей зерттейдi. Мундай практикалык жумыстар клетканыц белiну, есу, жэне мутация процестерш терец тYсiнуге мYмкiндiк бередi. Практикалык эдiстер окушылардыц тэжiрибелiк бiлiмiн ныгайтып, олардыц гылыми зерттеулерге кызыгушылыгын арттырады [6].
Кесте 1. «Клеткалык биология» курсы бойынша оку куралын эзiрлеудегi интерактивтi тэсiлдер: окушылардыц кызыгушылыгын арттыру жолдары.
Интерактивт1 Максаты Колдану Нэтиже Кызыгушылык
эд1с мысалы децгеш
Релд1к ойындар Жасушалык «Мутагенез» Окушыларда Жогары
процестерд1 ойыны, жасуша
тYClндlру сокушылар эртYрлi релдерд1 ойнайды курылымына терецiрек кызыгушылык пайда болады
Клиникалык Эздшнен Муковисцидоз, Сокушылар Эте жогары
жагдайларды зерттеу митохондриялык жасушалык
талдау дагдыларын ауруларды процестердi
дамыту талдау патологиямен байланыстырады
Лабораториялык Жасушаларды Микроскоп Жасуша Орташа
зерттеулер микроскоппен аркылы жасуша курылымын
зерттеу курылымын зерттеу накты керу, теорияны тэжiрибемен уштастыру
Интерактивт1 Максаты Колдану Нэтиже Кызыгушылык
эдк мысалы децгеш
Визуализация Курдел1 Диаграммалар Акпаратты Жогары
эд1стер1 процестерд1 мен суреттер кабылдау
визуализация аркылы денгеи1н
аркылы тYClндlру арттырады
тусшдфу
Симуляциялар Жасуша 3D жасуша Курдел1 Жогары
курылымын моделш зерттеу процестерд1
жэне кызметш кау1пс1з
виртуалды зерттеуге
турде керсету мумкшдш беред1
Виртуалды Эздшнен Виртуалды Окушылардын Эте жогары
лаборатория зерттеу мен ортада зерттеу
тэж1рибе эксперименттер дагдыларын
жасау жасау дамытады
Дорыта келгенде, интерактивт тэсшдердi колдану «Клеткалык; биология» курсын окытуда интерактивт тэсшдердi колдану - студенттердщ оку процесше кызыгушылыгын арттырудьщ, олардын танымдык белсендiлiгiн жэне зерттеушшк кабiлеттерiн дамытудын тиiмдi эдiсi болып табылады. Интерактивт эдiстер, мысалы, релдш ойындар, клиникалык жагдайларды талдау, визуализация, лабораториялык жэне виртуалды зерттеулер аркылы студенттер биологиялык процестердi терецiрек тYсiнуге, оларды шынайы емiрде колдануга мYмкiндiк алады. Бул тэсiлдер аркылы студенттер теорияны тэжiрибемен байланыстырып, жасушалык процестер мен олардын, агзадагы мацызын жан-жакты зерттей алады. Осындай эдiстердi оку процесiне енпзу тек бiлiм беру сапасын жаксартып кана коймай, сондай-ак студенттердi гылымга жэне зерттеулерге ынталандырады. «Клеткалык биология» курсына арналган интерактивтi окыту куралдарын эзiрлеу аркылы бiлiм беру процес тиiмдiрек, эрi кызыктырак бола тYседi, бул болашак мамандардын кэсiби кузыреттшгш калыптастыруда манызды кадам.
СПИСОК ЛИТЕРАТУРЫ:
1. Камила Р.Ш. Методика использования технологии виртуальных существ в преподавании биологии // Science and Education. 2023. №12. URL: https://cyberleninka.ru/article/n/metodika-ispolzovaniya-tehnologii-virtualnyh-suschestv-v-prepodavanii-biologii;
2. Ibragimova M.A. et al. MitomiRs: The Role of Mitochondrial miRNAs in Regulating Radiation-Induced Cellular Senescence // BULLETIN of the LN Gumilyov Eurasian National University. BIOSCIENCE Series. - 2024. - Т. 148. - №. 3. - С. 145-165 https: //bulbio. enu.kz/index.php/main/article/view/636;
3. Эбдiрахманов Ж.А., & Эмiрханова С.К. (2021). Казакстандагы клеткалык биология курсын окытуда пэнаралык эдютердщ релг Биология жэне медицина журналы, 13(1), 100-108. https://nauka.kz/journal_bio;
4. Пак Е.А., жэне Иманкулова, Ж.Т. (2020). Казакстандагы бшм беру жYЙесiнде визуализациянын, релг Бiлiм беру жэне инновация, 2(1), 45-50. https: //edu.kz/j ournals;
5. Рахманкулов С. (2017). Казакстандык окушыларды окытуда интерактивт эдiстердiц тиiмдiлiгi. Казак улттык университетiнiц хабаршысы, 10(5), 120-125. https: //nu. edu. kz/interactive-methods- studies;
6. Smith R.J. & Brown P. (2015). The impact of visualization in biology education. Educational Science Review, 23(2), 98-110. https: //www.j stor. org/stable/educ_sci_viz
