CC BY
9ЯДРОЛЫЦ РЕАКЦИЯЛАР Б0Л1МШ ОЦЫТУДЫЦ ЭД1СТЕМЕЛ1К НЕГ1ЗДЕР1НДЕГ1 ИННОВАЦИЯ
САМАТОВА АЙДАНА АЙДЫЩЫЗЫ
Сэрсен Аманжолов атындагы Шыгыс ^азакстан университетi, 7М01502 - Физика бшм беру багдарламасы, 2 курс
БЕКТАСОВА ГУЛЬСУМ САФУАНОВНА
Гылыми жетекшiсi, философ.г.к.,кауымдастырылган профессор
Ацдатпа. Мацалада физиканы оцыту процесстде ядролыц реакциялар болгмгн оцытудыц эд1стемел1к нег1здер1ндег1 инновация корсетшген.
В статье показано инновация методических основ преподавания ядерных реакций в процессе обучения физики.
The article shows the innovation of methodological foundations for teaching nuclear reactions in the process of teaching physics.
Трек свздер:ядролыц реакциялар, инновация, эд1стеме,интерактивт1 оцыту,сандыц платформалар.
^аз1рп бшм беру моделi непзшен бшм алудьщ керi тсзбегш карастырады. Алдымен теория карастырылады, оныц езепне юретш зацдар зерттеледi. Мектепте физиканы окыту -т^лганыц дамуыныц белгiленген нэтижелерiне кол жетюзуде айтарлыктай элеуетке ие. Бул дегенмiз окушылар орындауы керек практикалык танымдык эрекеттердщ кец спектрiмен бiрге жYретiндiгiне байланысты. [1]
Мектеп багдарламасына сэйкес 9-10 сынып окушыларына атом курылысы, атомдык кубылыстар белiмi окытылады.
Ядролык физика- казiргi физиканыц атом ядросы мен элементар белшектердi зерттейтш саласы. Ядролык физика-атом енеркэабшщ гылыми негiзi. Ядроныц мацызды касиеттерiне масса, электр заряды, массалык сан, байланыс энергиясы, магниттiк жэне электрлiк момент, ядроныц эффективтш мелшерi, ядроныц энергия децгейлершщ жYЙесi жатады. Ядролык ^штердщ зацдылыгы белгiсiз болгандыктан, ядрода ететш процестердi зерттеу Yшiн эр тYрлi ядролык модельдер пайдаланылады.
Ядролык реакциялар белiмiн окытудыц эдiстемелiк негiздерiндегi инновацияларга катысты бiрнеше мацызды аспектiлер бар. Бул жацашылдыктар окушылардыц такырыпты жаксы мецгеруiне, тYсiнуiнiц терец болуына жэне гылыми кызыгушылыктарын арттыруга багытталган.
Интерактивтг оцыту- бул окушы мен мугал1м арасындагы белсендi байланыска негiзделген эдютеме. Оныц максаты — окушылардыц бiлiмдi терецiрек мецгеруiн камтамасыз ету жэне окыту процесш кызыкты эрi тиiмдi ету. Интерактивтi окыту эдiстерi тулгааралык карым-катынаска негiзделе отырып, "жеке тулганы дамытуга багытталатын" казiргi бiлiм беру парадигмасын канагаттандырады. Сонымен бiрге таным белсендiлiгi мен iзденiс дербестiгiн калыптастырып кана коймай, ары карай дамытады. Интерактивтi окыту эдiстерi дэстYрлi окыту эдютершен оку YPДiсiнде окушылардыц езшщ емiрлiк тэжiрибелерiн пайдалану аркылы есте берш сактауымен, мэлiметтердi талдап, жинактау аркылы жеке жэне кэсiптiк кабшеттерш аша алуымен ерекшеленедi. Дегенмен, интерактивт окыту кажетп акпаратты игеруге уакытты кебiрек белудi, багалауда жаца, кYPделi елшемдердi колдануды кажет етедi жэне окушылардыц танымдык ю -эрекетiн баскаруда тэжiрибесi аз муFалiмдерге кептеген киындыктар туFызады. Интерактивтi эдiстiц максаты - тек акпаратты беру Fана емес, окушыларFа жауаптарды ез бетiнше табу даFдысын мецгерту.
окушы JC
окушы
\ окушы
1-сурет. Интерактивт эдк Психолог-галымдардыц айтуынша, окушылар бiлiмдi терт тYрлi жагдайда алады екен:
• дайын бiлiмдi кабылдап алу
• зерттеу барысында жацалык ашу
• эр тYрлi жагдайда эсердi сезiну
• синтез аркылы буйым курастыру немесе ешм жасау.
Интерактивт окыту эдiстерi окушыларга рольдiк ойындар аркылы эр тYрлi жагдайда эсердi сезiнуге жол ашады, эртYрлi бiлiмдердi синтездеу кезiнде шыгармашылык eнiм жасауга жагдай жасайды, дегенмен тYрлi ситуациялар мен мэлiметтердi талдап, сараптап, зерттеу барысында жацалык ашуга кeбiрек мYмкiндiк бередi.
-Ядролык реакцияларды визуализациялауга арналган интерактивтi симуляциялар мен виртуалды лабораториялар. Бул куралдар окушыларга реакциялардыц калай жYретiнiн керуге жэне ез тэжiрибелерiн орындауга мYмкiндiк бередi.
-Анимациялар мен визуализациялар: Реакциялардыц процесш кeрнекi тYPде тYсiндiруге арналган анимациялар мен диаграммалар. Олар теориялык тYсiнiктердi нактырак керсетуге кемектеседЦ2]
Практикалыц жумыстар -Зертханалык эксперименттер-ядролык реакцияларды зертханалык жагдайларда тэж1рибелер аркылы керсету. Бул физикалык жэне химиялык процесстердi практикалык тургыдан тYсiнуге кемектеседь
-Моделдеу-реакцияларды модельдеу жэне олардыц нэтижелерш зерттеу. Модельдеу аркылы окушылар накты деректермен жумыс iстей алады.
Гылыми зерттеу жэне жобалар -зерттеу жобалары-окушыларга ез зерттеу жобаларын жYргiзуге мYмкiндiк беру. Бул олардыц гылыми эдютер мен сыни ойлау дагдыларын дамытуга кeмектеседi. Жоба- бул жасалуга, кайта курылуга, калпына келтiрiлуге, салынуга тшсп кэсiпорындар мен гимараттардыц, кондыргылар мен жабдыктардыц, аппараттардыц, т.б.макетгер]., есептеулерi жэне принциптi дэлелдерi кeрсетiлген техникалык кужаттар жиынтыгы. Жобаны гылыми тургыда дайындау Yшiн жобалык тапсырма берiледi де, сол бойынша есептеу жYргiзiлiп, жоба камтитын мэселелер тутас шешiм табады Гылыми макалаларды окыту жэне талдау аркылы окушылар гылыми зерттеулердщ нэтижелерiмен танысып, ез зерттеулерiне негiз бола алатын теориялык бiлiм алады.
Кросс-дисциплинарлыц тэсшдер: Пэнаралык байланыс-ядролык реакцияларды окыту барысында физика мен химияныц езара байланысын керсету. Бул окушылардыц реакциялардыц эртYрлi аспектiлерiн терецiрек тусшуше кeмектеседi. Пэнаралык байланыс-оку-тэрбие Yдерiсiнде жYзеге асканда бiлiмнiц берiктiгiне, жYЙелiлiriне жэне оны жалпылауга кeмектесетiн, жалпылама дагдылар мен ебдейлiктердi калыптастыратын, нэтижесшде бiртутас гылыми кезкарас пен окушылардыц жан жакты дамуын калыптастыратын-оку
пэндершщ максаттары, к;ызметтер1 жэне мазмундык кураушыларыныц бiрлiгi. Пэнаралык байланысты эр тYрлi гылымдар байланысыныц оку Yдерiсiндегi бейнесi ретшде тYсiну керек. Жаратылыстану гылымдарыныц байланысы жYзеге асатын негiзгi тэсiлдер: 1^р нысанды эр тYрлi гылымдардыц кешендi зерттеуi; 2) бiр гылым нысанын зерттеу Yшiн екiншi бiр гылым эдiстерiн колдану; 3) эр тYрлi гылым салаларында бiрдей угымдарды жэне зацдарды колдану; 4) тYрлi гылымдардыц бшмдерш жинактау негiзiнде жаца теориялар, курал-саймандар, технологиялар, заттар курастыр
Сандыц платформалар мен онлайн ресурстар: 2-суретте керсетшген эртYрлi сандык платформалар мен онлайн курстар аркылы ядролык реакциялар туралы материалдарды KOлжетiмдi ету окушыларга ездiгiнен окуга жэне жаца акпараттармен танысуга мYмкiндiк бередi.
Сандык бшм беру ресурстарыныц жиынтыгында шартты тYPде келесi блоктарды белгiлеуге болады:
интерактивтi компоненттер — сурактар мен тапсырмалар, бакылау жэне дербес жумыстары, интерактивтi модельдер мен анимациялар;
керсету графикасы — иллюстрациялар, анимациялар, бейнеYзiндiлер;
мэтiндер- мэтiннiц параграфтары, дыбысты мэтшдер, галымдардыц емiрбаяндары, кестелер;
окытушыга арналган материалдар- презентациялар мен сабактар.
АКТ куралдарыныц бiрi — электрондык окулык.
Электрондык окулык-бул бiлiм беру сипатындагы ешм, оныц дэстYрлi окулыктан айырмашылыгы-оны тек компьютердщ кемегiмен керуге болады. Электрондык окулык, эдеттегщей, барлык кажеттi оку багдарламаларына сэйкес келедi.Электрондык (компьютерлiк) оку куралы деп окытудыц негiзгi куралы компьютер болып табылатын компьютерлiк окыту технологиясын атаймыз.
Сандык бiлiм беру ресурстарын сабактыц эртYрлi кезецдерiнде колдануга болады:
1) мультимедиялык проектордыц кемепмен керсетiлетiн интерактивтi иллюстрация ретiнде жаца материалды (суреттер мен фотосуреттер, слайд-шоу, бейнефрагменттер, 3D-суреттер мен модельдер, анимациялар, интерактивт модельдер) тYсiндiру кезшде.
2) компьютерлiк эксперименттi орындау барысында сабакта окушылардыц оку материалын ез бетшше окуы кезiнде.
3) компьютерлш жэне накты экспериментпен Yйлестiре отырып, зертханалык жумыстар нысанында зерттеу кызметш уйымдастыру кезiнде. Сабактыц осы кезецдершде окушылар виртуалды зертханалык жумыстар мен тэжiрибелер жYргiзгенде, окушылардыц ынтасы артады — олар алган бiлiмнiц накты емiрде калай пайдалы болатынын кередг
4) тану, тYсiну жэне колдану децгейлершде кайталау, бекiту (фото, видео жэне анимация пайдаланылатын тапсырмалар, интерактивт тапсырмалар, косалкы материалдар) жэне бшмд1 бакылау (автоматты тексерумен тест тапсырмаларыныц такырыптык жинактары, Бакылау-диагностикалык тесттер) кезiнде.
5) YЙ эксперименттерiн окушы тиiстi бейiмделумен жумыс парагы бойынша жэне осы курс бойынша YЙде оку дискiсi болган кезде орындай алады.[3]
Уа
Киндел'нс
DO
DARYN. ONLINE
zoom
[ 3
Google Classroom
2-сурет.Онлайн платформалар
Тэжгрибелгк жумыстар мен зертханалыц тэжгрибелер: Окушыларга ядролык реакциялардьщ тэжiрибелiк аспектшерш зерттеуге мYмкiндiк беретiн зертханалык тэжiрибелердi уйымдастыру. Бул эдiс олардыц теориялык бiлiмдерiн практикалык дагдылармен толыктырады.
Интерактивт модельдеу багдарламаларыныц мысалы ретiнде Колорадо Университетшщ жобасы PhET Interactive Simulation. Бул 2002 жылы Нобель сыйлыгыныц лауреаты Карл Виман негiзiн калаган коммерциялык емес ашык бiлiм беру ресурсыныц (OER) куатты жобасы.
PhET (Physics Education Technology) - бул GNU / GPL лицензиясымен лицензияланган, ашык бастапкы коды бар багдарламалык жасактама, бул пакеттщ максаты физикалык кубылыстарды окыту процесiнде керсету Yшiн интерактивтi тYPде имитациялау болып табылады. Барлык модельдер интерактивт!, кажеттi куралдар жиынтыгын камтиды жэне практикалык колдану аркылы тексершген, балалардыц материалды мецгерушде жаксы нэтижелер керсеттi. Барлык интерактивтi модельдер http://phet.colorado.edu/ сайтында тегiн пайдалануга колжетiмдi, Flash жэне Java тшнде жазылган, веб-браузер аркылы юке косылган; апплеттердi жергшкп компьютерге жYктеп алуга немесе баска веб-беттерге енгiзуге болады.
Ец танымал виртуалды зертханалардыц бiрi Колорадо Университетшщ Боулдер университетшщ мамандары жасаган PhET порталын сурет 3 те керсетшген. [4]
3- сурет. Phet порталындагы атомдьщ кубылыстар тактасы
Fылыми-танымдыц жумыстар мен тшрталастар: Окушыларды гылыми макалалармен таныстыру жэне гылыми пiкiрталастарFа катыстыру аркылы олардыц зерттеу кабiлеттерiн дамыту. Бул олардыц Fылыми эдiстер мен талдау даFдыларын жетiлдiредi.
Инновациялык эдютер мен куралдарды енгiзу аркылы ядролык реакциялар белiмiн окыту сапасын арттыруFа жэне окушылардыц такырыпка деген кызыFушылыFын арттыруFа болады. Окыту эдiстерiн тиiмдi пайдалану Yшiн шыFармашылыкпен жумыс ютеу аркылы окушылардыц пэрмендi ойлауын дамытудыц негiзi болып табылатын эдiстеме теориясыныц
тiреri-эдiстердi аныктап алу басты мiндет. Мысалы, анализ эдюьойлаудыц логикалык тэсiлi, ал синтез-таным децгешн кетеру эдiсi. Синтез-талдау барысында белшектеген угымдарды жинактау, бiрiктiру деген сез. Окушылардыц шыгармашылыкпен жумыс ютеудеп бiлiмдерiн езiндiк таным тургысынан жинактауга жетелейдi. Сондай-ак, шыгармашылык пен жумыс iстеу эдiстемесiнде индуктивтi-дедуктивтi, эксперимент эдiсi, салыстыру, катысымдык, проблемалык, жаттыгу, интерактивтш эдiстер колданылады. Салыстыру эдiсi - дамыта окыту технологиясыныц белсендi эдютершщ бiрi. Сабакка iрiктелген жаттыгу, тапсырма, ойындардыц шыгармашылык сипатта болуы ете мацызды. Оныц мацыздылыгы: окушылар Yшiн практикалык кундылыгыныц болуы; окушылар емiрiмен байланысты болуы; олардыц интеллектуалдык кабшеттершщ дамуына жагдай жасалуы; окушылардыц кызыгушылыгын тугызуы; окытудыц практикалык максаттарына сай болуы керек.
ПАЙДАЛАНЫЛГАН ЭДЕБИЕТТЕР Т1З1М1:
1. Абдыкеримова Э.А., Туркменбаев А.Б.,Турсынбаева Д.А. Окытудыц инновациялык эдiстерiн колдану аркылы физика сабагыныц тиiмдiлiгiн арттыру. ^азакстанныц гылымы мен емiрi, №10, ISSN 2073-333X
2. Нагымжанова ^.М. Оку процесiнде инновациялык iс-эрекетi. Эскемен: МедиаАльянс,2004.
3. Бейсенбаева А.А. Пэнаралык байланыс негiзiнде оку процесiн уйымдастыру.-Алматы,РБК,1995.54-55 б.
4. Минич О.А. Информационные технологии в образовании.-Минск: Красико-Принт.-2010.-С. 34-37
5. https://phet.colorado.edu/sims/html/build-a-nucleus/latest/build-a-nucleus_all.html
