Научная статья на тему 'Аҳолини ижтимоий ҳимоя қилишнинг назарий асослари'

Аҳолини ижтимоий ҳимоя қилишнинг назарий асослари Текст научной статьи по специальности «Социологические науки»

CC BY
2907
326
i Надоели баннеры? Вы всегда можете отключить рекламу.

Аннотация научной статьи по социологическим наукам, автор научной работы — Хошимов П. З., Абдуллаева Ш. Е

Тадқиқотчи олимларнинг фикрича “ижтимоий ҳимоя” тушунчаси асосан ХХ аср бошларида муомилага кириб келган. Ўзбекистон халқи минг йилликлар давомида ижтимоий соҳа борасида маълум тажриба тўплаган. Аммо бу тарихий тажрибанинг кўп жиҳатлари етарли даражада ўрганилмаган. Хатто бу борада илмий адабиётларда ҳам манбалар кам учрайди. Ушбу буюк меъросни изчил ўрганиб бориб, барча халқларда умуминсоний қадриятлар мавжудлигини, шу жумладан ижтимоий муносабатларнинг ҳозирги замон иқтисодиёт фанида аҳолини ижтимоий ҳимоя қилиш номини олган жабҳасида ҳам мавжуд бўлган муайян маълумотларни яққолроқ тасаввур этиш мумкин.

i Надоели баннеры? Вы всегда можете отключить рекламу.
iНе можете найти то, что вам нужно? Попробуйте сервис подбора литературы.
i Надоели баннеры? Вы всегда можете отключить рекламу.

Текст научной работы на тему «Аҳолини ижтимоий ҳимоя қилишнинг назарий асослари»

Хошимов П.З.

УзМУ Ик,тисодиёт факультети илмий ишлар буйича декан муовини, и.ф.н., доцент.

Абдуллаева Ш.Е. ТДШИ тадк,ик,отчиси

А^ОЛИНИ ИЖТИМОИЙ ^ИМОЯ КИЛИШНИНГ НАЗАРИЙ АСОСЛАРИ

Тадцицотчи олимларнинг фикрича "ижтимоий цимоя" тушунчаси асосан ХХ аср бошларида муоми-лага кириб келган. Узбекистон халци минг йилликлар давомида ижтимоий соца борасида маълум таж-риба туплаган. Аммо бу тарихий тажрибанинг куп жицатлари етарли даражада урганилмаган. Хат-то бу борада илмий адабиётларда цам манбалар кам учрайди. Ушбу буюк меъросни изчил урганиб бориб, барча халцларда умуминсоний цадриятлар мавжуд-лигини, шу жумладан ижтимоий муносабатларнинг цозирги замон ицтисодиёт фанида ацолини ижтимоий цимоя цилиш номини олган жабцасида цам мавжуд булган муайян маълумотларни яццолроц тасаввур этиш мумкин.

Бугунги ижтимоий муносабатларга доир масалаларга мурожаат килинганда Узбекистон Республикаси Президен-ти И.А.Каримов таъкидлаганларидек, х,ар сафар "бизнинг халкимиз учун мукаддас булган кадриятларимиздан келиб чикиб, улкан тарихий меъросга таянган х,олда умум эътироф этилган демографик тамой-иллар ва меъёрларга риоя килиб"1 ёнда-шиш лозим.

Ах,олини ижтимоий х,имоялаш бозор иктисодиёти шароитида энг мух,им вази-фалардан биридир. Ижтимоий х,имоя ти-зими х,озирги иктисодий ислох,атлар дав-рида жамиятнинг х,ал этилиши зарур булган ижтимоий муаммоларини узида мужассамлаштирган категория сифатида амал килмокда.

Иктисодий адабиётларда "ижтимоий х,имоялаш" иборасига турлича ёндашиш-ларни куришимиз мумкин. Айникса бун-

1 Каримов И.А. "Узбекистон XXI асрга интилмокда". Биринчи чак,ирик, Узбекистон Республикаси Олий Мажлис XIV сессиясидаги нутк,. 14 апрель 1999 й. Т. Узбекистон, 1999 -Б. 141

дай х,олни биз рус ик,тисодчи олимлари келтирган фикрларида кузатамиз.

XIX аср охири ва XX аср бошларида ах,олини ижтимоий х,имоя к,илиш тизими -ни шакллантиришнинг биринчи боск,ичи амалга оширилди. Бу боск,ичда Европа мамлакатларида ижтимоий мух,офаза килиш буйича бир к,атор к,онунлар иш-лаб чик,илди. Уларда ах,олини ижтимоий х,имоялашни такомиллаштириш мак,садида ижтимоий суFурталаш маса-лалари курилди. XX асрнинг 30-йилла-рида Европа мамлакатларида иктисодий инк,ироз юз берди. Натижада ах,оли уртасида ишсизлар сони ошди, ах,оли даромадлари пасайиб, турмуш шаро-ити ёмонлашди. Бундай муаммоларни х,ал этиш мак,садида Европа мамлакатла-ри ва АК,Шда ах,оли турмуш шароитини урганувчи мактаблар яратилда.

30-40 йилларда АКШда "ах,олишунос олимлар мактаби"нинг намоёндала-ри Э.Мейо, Ф.Ретлисберг, М.Фоллет ва бошк,алар томонидан ах,олини ижтимоий х,имоялаш буйича ах,оли уртасида

тадкикот ишлари олиб борилди. Уларнинг фикрича, саноатда технологияларни ин-сонлар бошкаради, шу сабабли саноатга янги технологияларни олиб кириш ишчи-лар мех,натини енгиллаштиради. Иккин-чи жах,он урушидан кейин катор мамла-катларда ижтимоий таъминотнинг ягона тизими шаклланди. Эндиликда ах,олининг факат фаол кисми эмас, балки барча ах,оли катлами х,акида каЙFуриш, уларни ижтимоий таъминлаш, х,амда беморларга те-кин тиббий ёрдам курсатиш имкониятла-ри яратилди. Ривожланган мамлакатлар-да ах,олини ижтимоий х,имоялаш тизими-да давлатнинг урни ошиб борди. Ишлаб чикарувчи ва ишчилар уртасидаги муно-сабатларни бошкариш ва назорат этиш, ах,олини ижтимоий х,имоялаш тизимини такомиллаштириш борасида давлат кучли ижтимоий сиёсат олиб борди.

Турли давлатларда ах,олини ижтимоий х,имоялаш тизими мамлакат-нинг ижтимоий-иктисодий ривожлан-ганлик даражасига боFлик х,олда амал килади. Мамлакатда ах,олини ижтимоий х,имоялашнинг самарали тизими х,озирги замон иктисодиётининг ривож-ланиш белгисидир десак хато булмайди. Иктисодиёти равнак топган мамлакатда ах,оли турмуш даражасининг тез суръатларда усишини кузатиш мумкин. Ушбу мамлакатда х,ар бир киши ижтимоий келиб чикишидан катъи назар жа-миятда уз урнини топади, унинг мех,нат кобилиятидан тула-тукис фойдаланилади, х,амда унинг х,ак-х,укуклари давлат томо-нидан кафолатланади. Ах,олини ижтимоий х,имоялаш тушунчаси куплаб адабиётлар-да келтирилган булиб, уларда асосан давлатнинг ижтимоий сиёсати тушунилади.

Куплаб олимларнинг фикрича, кенг умумсоциологик маънодаги ижтимоий х,имоя концепцияси биринчи бор 1935 йилда АКШнинг "Ижтимоий хавфсиз-лик буйича конун"ида кулланилган. Ушбу конунда кариялар ва мех,натга лаёкатсиз ах,оли катламига ижтимоий ёрдам курсатиш масалалари буйича дастурларни ишлаб чикиш х,акида таклифлар келтирилган. Аммо ах,олини ижтимоий х,имоялаш тушунчаси унда тулалигича ёритилмаган ва ушбу муаммони х,ал этувчи тавсиялар

х,али ишлаб чикилмаган эди. Шуни х,ам ай-тиш керакки, баъзи адабиётларда "ижтимоий х,имоялаш" ибораси, биринчи марта, Россиялик олим П.И.Новгородцевнинг асарларида кулланилган, х,амда ушбу ту-шунчага тегишли булган муаммолар ечи-мини ишлаб чикилган1.

Кейинчалик "ижтимоий х,имоя" тушун-часининг мазмуни Халкаро мех,нат ташки-лоти конвенцияларида мукаммаллашти-рилган, х,амда ушбу муаммонинг мох,ияти аникрок курсатилган. Бундан ташкари, ушбу тушунча мамлакатнинг ижтимоий сиёсатида кенг кулланилиб, у уз ичига мех,нат сох,аси, ах,оли бандлиги, касб тан-лаш, укитиш, билим олиш, даромадлар-нинг кафолатланиши, х,ар бир фукаронинг уз иктисодий фаолиятида даромадга эга булиши, истеъмолчилар х,имояси, ис-теъмолчилар жамиятининг ташкил эти-лиши, товарлар ва х,изматлар сифа-тини ошириш, ах,олига тиббий х,измат курсатиш, ижтимоий таъминот тизими ва ах,олининг мух,тож, кам таъминлан-ган кисмига пенсиялар, нафакалар, турли хил имтиёзлар беришни камраб ола-ди. "Ижтимоий х,имоя" тушунчаси катта х,ажмли булиб, кенг таркалганлиги боис унинг маъно ва мох,иятини тулик очиб бе-риш мураккабдир. Шунинг учун куплаб олимларнинг карашларини куриб чикиш максадга мувофикдир. Бу ах,олини ижтимоий х,имоялаш муаммосини х,ал этиш йулларини тах,лил этиш ва бу буйича уз ёндашувларимизни баён этиш имконини беради.

Ижтимоий х,имоянинг асосий вазифа-си ижтимоий кийин ах,волда колган ах,оли катламларига ижтимоий ёрдам курсатиш ёки кутилаётган моддий кийинчиликлар х,акида огох,лантиришдан иборатдир. Бо-зор иктисодиётининг х,усусияти шундан иборатки, шахснинг иктисодий х,аётда кай тарзда иштирок этиши х,акида узи мустакил карор кабул килади. Хар бир шахс, аввалом бор, сугурталаш масаласи буйича узи жавоб беради. Агар бу шахс ижтимоий суFурталанмаган булса, даро-мади вактинчалик кам булган такдирда

1 Новгородцев П.И. "Право на достойное чело-векское существование."СПБ., 1911, -С. 3-13.

давлат уни ижтимоий ёрдам оркали х,имоя килади.

Бозор иктисодиётига утиш даврида ижтимоий х,имоя энг мух,им масалалардан биридир. "Ижтимоий х,имоя" тушунчаси бугунги кунда жамиятда мавжуд булган ижтимоий муаммоларни узида акс этти-рувчи категория сифатида намоён булади.

Бозор иктисодиётига утаётган мамла-катлар иктисодий адабиётларида, айникса, иктисодчи олимлар мулох,азаларида, "ижтимоий х,имоя" атамасининг турли-ча талкинини учратиш мумкин. Масалан, айрим адабиётларда "ах,олини ижтимоий х,имоялаш" тушунчасининг мазмуни икки хил, яъни кенг ва тор маънода келтири-лади. Кенг маънода, "ижтимоий х,имоя" деганда мамлакат ах,олисининг ижтимоий ва моддий мух,офаза килинишини таъ-минлайдиган ва жамиятда карор топган ^укукий, иктисодий, ижтимоий чора-тадбирлар мажмуи тушунилса, тор маъно-да, давлат ва жамиятнинг ах,олининг ёши, саломатлиги х,олати, ижтимоий ах,воли, тирикчилик воситалари билан етарли таъ-минланмагани туфайли ёрдамга, кумакка мух,тож фукароларга курсатилаётган Fамхурлиги назарда тутилади. "Ижтио-мий х,имоялаш" тор маънода давлат си-ёсатини билдириб, х,аёт даражасига мос равишда инсон х,ак-х,укукларини х,имоя килади ва ижтимоий кафолатни таъ-минлайди. Бир вактнинг узида ижтимоий х,имоялаш концепцияси кенг маънога эга булиб, ах,олини ижтимоий х,имоялашга факатгина давлат жалб килинмайди, балки жамиятда мавжуд булган барча ах,оли катламлари ва нодавлат-нотижорат таш-килотлар х,ам жалб этилади. Ах,олини ижтимоий х,имоялаш бозор иктисодиётининг шаклланиши ва ривожланишининг асо-сий унсури булиб х,измат килади". Куриб турганимиздек, давлатнинг ижтимоий-иктисодий ривожланишида жамиятнинг х,ар бир аъзоси, нодавлат-нотижорат таш-килотлари ва бошка фукаролик институт-лари х,ам иштирок этади.

Бошка катор иктисодчи олимларнинг фикрига кура "...бозор иктисодиётида иж-тимоий х,имоя жамиятнинг хужалик ва ижтимоий х,аётини ташкил этишнинг таби-ий компоненти сифатида намоён булади,

унинг ташкилий-х,укукий шакллари эса мех,нат жараёнининг ва ишчи кучининг такрор ишлаб чикаришни бетухтовлигини таъминлашга хизмат килади"1. Бу нуктаи назарга бизнинг айрим эътирозлари-миз бор. Хусусан, бундай талкин факат мех,натга лаёкатли фукароларни назарда тутиб, ах,олининг мех,натга лаёкатсиз кисмини камраб олмайди.

Баъзи олимларнинг фикрича, давлатнинг ижтимоий сиёсати амалда асосан икки куринишда намоён булади: ижтимоий х,имоя ва ижтимоий таъминот. Ижтимоий х,имоя мустакилликнинг моддий ва маънавий асосларини мустах,камлаш ва бозор ислох,атларини амалга ошириш даврида ах,олини ижтимоий ва моддий мух,офаза килиш ва миллий хужаликда амал киладиган иктисодий, х,укукий, ижтимоий ва хатто, сиёсий чора-тадбирлар мажмуи булиб, хусусан, ах,олининг ёши, саломатлиги, ижтимоий х,олати х,амда х,аёт кечиришнинг зарур воситалар-га эга булмаганлиги сабабли ёрдамга мух,тож катламига давлат ва жамоат таш-килотлари ва жамFармаларнинг ёрдами х,исобланади2. Бу ерда биз ах,олини ижтимоий х,имоя килишнинг батафсилрок ёритилганлигини куришимиз мумкин. Бу талкинни янада туларок тушунтиришга х,аракат киламиз.

Бозор иктисодиётига утиш шароити-да вужудга келаётган ижтимоий муаммо -ларни х,ал этиш учун кучли ижтимоий си -ёсат юритилиши такозо этилади. Бундай сиёсатнинг мох,ияти шундаки, давлат аник ишлаб чикилган ва бозор муносабатлари-га утишни юмшатадиган, ах,олининг у ёки бу сабабларга кура даромад ишлаб топиш имкониятига эга булмаган катламларини ижтимоий х,имоя килиш тизими билан камраб олишга х,аракат килади. Куриб турганимиздек бу ерда факат ах,олининг ишсиз ёки мех,натга лаёкатсиз кисмигина эътиборга олинмокда.

Бундан келиб чикиб, ах,олини ижтимоий х,имоялаш жараёнида асосий эътибор -

1 Ромашев О.В. Социальная защита трудящихся: проблемы и пути решения. //Социальные исследования. -М.: 2001. №1, -С. 110.

2 Тухлиев Н., Хакбердиев К., Эрназаров Ш., Хол-матов Н. Узбекистон иктисодиёти асослари. -Т.: 2006, -Б.260.

ни унинг касб махорати, мехнат килиш кобилиятига каратиш керак. Айникса, бо-зор иктисодига утиш шароитида, бозор муносабатлари урганилиб, асосий эъти-борни мехнатга лаёкатли ва мехнат килиш лаёкатини йукотган ах,оли катламларини иш билан таъминлаш, уларнинг моддий эхтиёжларини кондириш, кам таъминлан-ган оилаларни моддий куллаб-кувватлаш, хамда ижтимоий-иктисодий ахволни ри-вожлантиришга каратиш керак. Мехнатга лаёкатсиз ва кам таъминланган ах,оли катламларига пенсия, нафакалар, стипен-диялар бериш ва солик,ларни кискартириш йули билан уларни ижтимоий химоялаш максадга мувофикдир. Бошка муаллиф-ларнинг фикрича, "ижтимоий химоя" де-ганда давлат томонидан ахолининг яша-ши ва мехнат килиши учун кулай шаро-ит яратиш, кам таъминланган ижтимоий катламларга кумаклашиш максадида аник максадга йуналтирилган ижтимоий кафолатни амалга ошириш жараёни ту-шунилади. Бозор ик,тисодиётининг ижтимоий йуналтирилганлиги деганда мам-лакатда ах,оли турмуш шароити даража-сини оширишга каратилган механизмни куз олдимизга келтиришимиз мумкин. Бунда ахолини ижтимоий химоя килиш иктисодий ислохатлар дастуридаги узлук-сиз устувор йуналишлардан бирига, яъни ислохатларнинг хамма боскичларидаги мухим вазифага айланди. Мамлакат-да ижтимоий йуналтирилган бозор ик,тисодиётини барпо килишда давлат томонидан кучли ижтимоий химоя сиёса-ти олиб борилади. Кучли ижтимоий сиё-сат, уз навбатида, истик,лол ва тараккиёт йулининг етакчи тамойиллардан бири булиб хисобланади. "Ижтимоий химоя" тушунчасининг бундай талкинини туFри деб кабул килиш мумкин, бирок бу ту-шунчанинг мохиятини кенгрок ёритиб бе-ришга харакат килайлик.

Бу тушунчани ижтимоий-иктисодий муносабатларнинг яхлитлилик доираси-да изохлаб, ахолини ижтимоий химоялаш тизими ижтимоий кафолатлар маж-муаси булиб у инсонларнинг конунда урнатилган хак-хукуклари, хамда уларнинг амалга ошишини таъминловчи эле-ментларни уз ичига олади. Профессор

КХ Абдурахмоновнинг фикрича ахолини ижтимоий химоя килиш - давлатнинг ахолига нормал х,аёт фаолияти учун бе-радиган шарт-шароитларини таъминлай-диган бевосита максадли кафолатлар ти-зимидир. Бошкача айтганда, ижтимоий химоялаш тизими бозор тизими самара-дорлигининг тор тасаввурларидан эмас, балки х,акикий ижтимоий-иктисодий са-марадорликни таъминлаш масалалари-ни хал килиш максадидан келиб чикиб ташкил этилиши керак. Шу билан бирга, ижтимоий химоялашнинг х,ар сафар, узи амал килиб турган ишлаб чикариш муносабатлари тизими томонидан, жах,он иктисодиётининг хозирги холати имкони-ятларидан кенг фойдаланиши ва хозирги замон талаблари асосида ривожланиб бо-риши зарур1.

Ахолини ижтимоий химоялашни, баъ-зи олимлар куйидаги тизимлар оркали ту-шунтиришга харакат килганлар:

1. Ижтимоий таъминот тизими.

2. Иш билан таъминлаш тизими.

3. Баъзи фукаролар учун ижтимоий имтиёзлар яратиш тизими ва бошкалар.

Бундай ёндашув мавжуд муаммолар-ни хал этишда давлатнинг ролини акс эт-тиради. Давлат ахолини ижтимоий химоя килиш даражасини конунчилик ва конун асосидаги хужжатлар оркали бошкаради, тирикчилик килиш учун зарур минимум даражасини белгилайди ва уни назарда тутиб, мехнатга туланадиган хакнинг энг кам микдорини, ижтимоий туловларни, суFурта бадаллари ва ижтимоий ёрдам-ни, имтиёзлар турларини белгилайди, ижтимоий химоя сохасидаги хизматлар фа-олиятини мувофиклаштиради. Аммо, давлатнинг ахолини ижтимоий химоя килиш даражасини бошкаришдаги энг таъсирли роли - кушимча иш жойларини, шу жум-ладан, ногиронлар учун хам иш жойларини ташкил этиш, ахолига касбий тайёргар-лик, кайта тайёрлаш ва малака даражасини оширишдаги ёрдамни курсатишдан иборатдир.

Иктисодий адабиётларда бошка маз-мундаги, яъни "ижтимоий химоя - бу

1 Абдурахмонов КХ, Тохирова X.Т., Шарипов Б.М. «Ахолини ижтимоий мухофаза килиш» - (маъ-рузалар матнлари) - Т.: ТДИУ, 2005. -Б. 9.

жамиятдаги иктисодий самарадорлик-ни ва сиёсий баркарорликни таъмин-лашга хизмат килувчи алохида узига хос иктисодий-сиёсий тизим"1 сифатидаги фикр хам мавжуд. Бу талкин тарафдорла-ри ижтимоий химояни алохида тизим си-фатида эътироф этадилар, аммо ижтимоий химоянинг мазмунини тулик очиб бера олмайди.

Юкоридаги фикр-мулохазаларни умум-лаштириб куйидагича хулосалар килиш мумкин. "Ижтимоий химоя" назарий жихатларининг шаклланиши куп асрлик тарихга эга. Бу тушунча аста-секин шак-лланган ва мохиятан ривожланиб борган. Ахолини ижтимоий химоялаш сохасига ажратилган инвестициялар ижтимоий химоянинг юкори даражада усишига олиб келди. Натижада давлат ва хусусий сектор-лар учун кент имкониятлар очилди, хамда жамиятда ахоли турмуш даражасини оши-риш имкони тугилди. 90-йилларда ривож-ланган мамлакатлар иктисодиёти янги ракобатбардош шароитга, жумладан сав-донинг эркинлашуви, давлат ташкилотла-рининг хусусийлаштирилишига мослашиб борди. Мамлакат миллий иктисодиётида инфляция даражасининг пасайиши, тулов баланси дефицитининг камайиши, кор-хона ва ташкилотлар умумий самарадор-лигининг ошиши каби куплаб сохаларда ижобий натижалар руй берди. Бирок шунга карамасдан, униг кетидан ахоли уртасида ишсизлик даражасининг усиши, кам таъминланган оилаларнинг ахволи ёмонлашуви, ракобатбардош булмаган корхоналарнинг таназзулга юз тутиши каби муаммолар келиб чикди. Шундай килиб, бозор иктисодиётининг тизими-нинг ижтимоийлашуви, хамда ижтимоий мухофаза тизимидан ахолини ижтимоий кафолатлаш ва ижтимоий таъминот тизимига утиш мамлакатлар иктисодий ривожланишнинг тарихий эволюция-си натижаси деб тан олинди. Ижтимоий химояга мухтож катламнинг мавжудли-ги ва ижтимоий химоя тизимининг тако-миллашуви инсон тараккиёти концепци-

1 Ржаницина Л.С. Оценка состояния социальной защиты личных доходов населения. В академическом сборнике: Экономические аспекты социальной политики. М., 1991.-С. 7.

ясининг шаклланишига сабаб булди. "Ижтимоий химоя"нинг концепция сифати-да юзага келиши ХХ аср урталарига бо-риб такалади. Бу концепцияда инсонлар-нинг мехнат даромадларининг пасайиши ва улардан махрум булишдан химояловчи чора-тадбирлар устувор ахамият касб этади.

Юкоридагиларнинг барчасини умум-лаштирган холда бу тушунчанинг мохиятини ёритишга каратилган уз ёнда-шувимизни келтирамиз.

Бизнинг фикримизча, ижтимоий химоя - давлат томонидан хаёт кечи-риш ва мехнат килиш, кам таъминланган катламларни куллаб-кувватлаш учун за-рур шароитларни яратишга каратилган максадли кафолатларни амалга ошириш жараёнидир.

Мамлакатимизда иктисодий ва ижтимоий ислохотларнинг изчиллик билан амалга оширилиши иктисодиётни кайта куриш, уни эркинлаштириш, ижтимоий йуналтирилган бозор иктисодиётини шакллантириш имконини беради. Аник максадга йуналтирилган, кучли ижтимоий сиёсатни олиб бориш ва ижтимоий сохани ривожлантириш бозор ислохатлари хамда иктисодий усишни таъминлашнинг мухим омили булиб хизмат килади.

Ижтимоий сиёсат бу давлатнинг ахоли турмуш даражасини ошириш учун унинг барча гурухларига берган кафолатлари ва айрим мухтож табакаларга берилади-ган имтиёз ва моддий ёрдамлари мажму-идан иборат булиб, ахоли фаровонлигини ошириш давлатнинг зиммасидан аста-секин тадбиркорлар гурухларига, нодав-лат-нотижорат ташкилотлари ва айрим кунгилли фукароларга утиши максадга мувофикдир.

Давлатнинг ижтимоий сиёсати давлат томонидан амалга оширилаётган ислохотларнинг пировард натижаси, ижтимоий баркарорликни саклаш, ахоли турмуш даражасини ошириш, хамда макроиктисодий сиёсатнинг солик ва давлат харажатлари ёрдамида ижтимоий баркарорликни таъминлашга каратилади.

Адабиётлар руйхати:

1. Каримов И.А. "Узбекистон XXI асрга интилмокда". Биринчи чакирик Узбекистон Республикаси Олий Мажлис XIV сессиясидаги нутк. 14 апрель 1999 й. Т. Узбекистон, 1999.

2. И.А.Каримов . Мамлакатимизда демократик ислохатларни янада чукурлаштириш ва фукаролик жамиятини ривожлантириш концепцияси. Xалк сузи газетаси. 2010 йил 13 ноябрь

3. Новгородцев П.И. "Право на достойное человекское существование."СПБ., 1911

4. Xашимов П.З. Экономика социальной сферы Т.: "Университет" 2002

5. Ромашев О.В. Социальная защита трудящихся: проблемы и пути решения. //Социальные исследования. -М.: 2001. №1

6. Тухлиев Н., Хакбердиев К,., Эрназаров Ш., Xолматов Н. Узбекистон иктисодиёти асослари. -Т.: 2006

7. Зобиходжаев Р.Н. Узбекистон Республикасида ахолини ижтимоий химоялаш. № 4 -5 2001

8. Ржаницина Л.С. Оценка состояния социальной защиты личных доходов населения. В академическом сборнике: Экономические аспекты социальной политики. М., 1991.

9. Лепехов М.И. Право и социальная защита населении в России. -М., Былина, 2000.

Ю.Одегов Ю.Г. Рынок труда и социальная партнерство. М^ронограф 1998.

11.Епанешникова Е. К., Федоров В.К. Проблемы изучения и разработки человеческого фактора в инновационных процессах // Инновации. 2008.,№3.

12.Российский работник: образование, профессия, квалификация / Под ред. В.Е. Гимпельсона и Р.И. Капелюшникова. - М.: Изд. дом Высшей школы экономики, 2011.

13.http://infocom.uz/2009/11/30/otsenka-kompyuternoy-gramotnosti-naseleniya-realnost-ili-neobhodimost/

14.http://www.uzinform.com/ru/pr/09792.html

i Надоели баннеры? Вы всегда можете отключить рекламу.