CC BY
129
о^шаи '-з»
№3-2015
К¥ЗЫРЕТТ1Л1КТ1 ДАМЫТУ ЖОЛДАРЫ
К-С. БУРАХАНОВА, З.А. АБДУЛЛИНА, Т.К;. ЗАЙСАНБАЕВ
С.Ж.Асфендияров атындагы К,азац ¥лттыц медицина университету цазац тШ кафедрасы
УДК 4С(КАЗ) (038).001.5
Бум мацалада ЖОО-дагы цузiреттiлiктi жузеге асыру мэселелерi царастырылган, Автор бшм, бШк, дагды, цузiреттiлiк угымдарыныц магынасын аша отырып, эдеби анализ негiзiнде салыстырмалы турде бшм берудiц ерекшелiктерiне сипаттама берт отыр. Орыс аудиториясында цазац тшн оцыту барысында нэтижеге багытталган iс-эрекеттi цузыреттшк тургыдан жузеге асыру - негiзгiмiндет. Цузырлылыц - студент к-эрекетшц сапасынан кершетш бшм нэтижей, ТYйiндi свздер: цузыреттшк, коммуникативтiк цузыреттшк, бшм, бшк, тiлдiц дамуы, дагды, цузырлылыц.
Макаланын, езектшЁп: Бул ма;аланыц езектшп - студент-дэр^ерлерге жумыс барысында ;олдануга ете ;ажетт сейлейм мэтшш ездерше кургызудыц нэтижесiнде дэрiгердiц ;азак; тшшде сейлеу ;абшеттершщ артуы. Олар уйренген сейлесiм TYрлерiн жумыс барысындагы ;олданыста тиiмдi пайдалана алуы.
Зерттеу максаты: бiлiм мазмунын игеруге жэне оны езiнiц жеке бiлiмдiк капиталына енпзуге арналган а;паратты; ортадагы берiлген MYMкiндiктердi ;олдану, сонымен ;атар тiл ртренушшщ iскерлiгi, коммуникативтiк ;^реттШгш дамыту жагы да ескерiлген.
Зерттеу эд1стер1: iзденiс, шыгармашылы; ;орытынд^1 жасау.
К1р1спе. Бiз жаца технологиялы; тас;ынныц куэгерi болып отырмыз. Казiр гылыми-техниканыц, еркениеттiц даму заманы. Компьютер мен интернет, жаца байланыс ;уралдары, гылыми жацалы;тар, осыныц бэрi о;ушылард^1ц ой-ерiсiне эсерiн тигiзедi. А;параттык; технологияныц MYMкiндiктерiн ;олдану студенттердiц к;аз!рп заман талабына сай бiлiм алуына, бiлiм сапасын кетеруге тiкелей эсер етедъ Ал бiлiм сапасын жогарылату, ;узыретт маман тэрбиелеу - барлы; о;ытушыларды толгандыратын мацызды мэселе. Мына заманда бiлiм алушылардыц да алдына ;ойылатын талаптар да щннен-щнге, жылдан-жылга есуде.
О;ыту материалдарын тщщк жагдаят;а байланысты, маманды; ерекшелiгiне ;арай дэл iрiктеу дэрiгердiц лексиканы игеруге деген белсендштн тудырды. Жаца технологиялармен о;ытуда келесi мэселелердi ;амтуга болады:
1. о;ытудыц ма;саты мен мшдетш (дэр^ерлер тшнде цазацша еркш свйлесе алуды цалыптастыру) на;тылау;
2. ма;сат пен мiндеттi орындауда тiлдiк деректерд на;ты iрiктеп, та;;ырыптарын дэл тауып, о;ытудыц эдк-тэсiлдерiн, утымды жумыс TYрлерiн белгiлеу;
3. KYHделiктi ;арым-к;атынастагы сейлеу жагдайында ;олданатын лексика-грамматикалы; минимумды тацдап, терминдер мен мэтiн та;ырыбыныц маманды; пен тiлдiк орта ерекшелМне сай к;ажеттiлiriн аны;тау;
4. дэр^ердщ нау;аспен тiлдiк ;атынаск;а TYсiнуiне мэжбур жасайтын факторды, ягни тiлдiк ортажагдайын аны;тау.
Студент-дэрiгерлерге жумыс барысында ;олдануга ете ;ажетт сейлесiм мэтiнiн ездерше кургызудыц (негiзiн монологты мэтiннен алу) нэтижейнде дэрiгердiц ;аза; тiлiнде сейлеу к;абiлеттерi артады. Олар Yйренген сейлейм т^лерш жумыс барысындагы ;олданыста тшмд пайдалана алады.
Кез келген елдiц болашагы бiлiм беру ЖYЙесi мен зиялылар ;ауымыныц децгейiне байланысты болгандыщтан, Казахстан хал;ына да элемнiц дамыган елдерiмен тец дэрежеде бiлiм беру ;ажеттМ туындап тур. Элемдiк бiлiм кещстМндеп о;ытудыц озы; технологияларын ;амтитын жаца бШм мазмуны шынайы жарыс, адал бэсекеге ;абшетт
адам тэрбиелеудi ;амтамасыз етуi тиiс. Бул талап о;ытушылар ;ауымына да Yлкен жауапкершiлiктi ЖYKтейдi. Сол себептi бiздер эр кез Yлкен iзденiсте журiп, эр сабавда жан жа;ты дайындалуымыз ;ажет.
К^рп студенттердiц бойында туйiндi к;узыреттiлiктердi ;алыптастыру заман талабы болып табылады. Кузыретттк - о;у мен емiр жагдаяттарын шешу кезiнде бiлiм алушылардыц бШмдъ iскерлiктi, дагдыны жэне ;ызметтщ эмбебап тэйлдерш жэне бiлiм берудiц нэтижей. КузыреттШк угымы «бтм», «бтк» жэне «дагды» (ББД) сия;ты угымдарды ;амтиды. Бiра; бул ББД-ныц жацаша жай гана жиынтыгы емес. Кузыреттiлiк о;ыту нэтижесiн (бiлiм жэне бiлiк) гана емес, сонымен бiрге ол окушылырдыц шыгармашылык; iс-эрекет тэжiрибесi мен кундылы; багдарларыныц ЖYЙесiн де керсетедi. КузыреттШк - бул алынган бiлiмдер мен бШктерда iс-жузiнде, KYHделiктi емiрде ;андай да бiр практикалы; жэне теориялы; мэселелердi шешуге ;олдана алу ;абшеттШп. Ол, ец эуелi мектептеп о;ыту урдiсiнде ;алыптасады. Сонымен, о;ытудагы к¥зiреттiлiк тэсiл бiлiм беру нэтижей ретшдеп о;ыту сапасын ;амтамасыз етедъ ал ол ез кезегiнде кешенщ эдiс-тэсiлдердi жузеге асыруды, бiлiм беру барысында о;ыту сапасын багалауд^1ц бiрт¥тас ЖYЙесiн ;уруды талап етедi. Демек «;узырет» жэне «кузыреттiлiк» угымдарын бШм беру орындарындагы педагогикалы; тэрибеге енпзу бiлiм берудiц мазмуны мен эдктерш езгертудi, iс-эрекет турлерiн на;тылауд^1 талап етедь
Каза;стан Республикасыныц «Бiлiм туралы» Зацында «Бiлiм беру жуйесiнiц басты мiндетi - ултты; жэне жалпы адамзатты; к¥Hд^Iлыктар, гылым мен практика жетiстiктерi негiзiнде жеке адамд^1 ;алыптастыруга, дамытуга жэне кэсiптiк шыцдауга багытталган сапалы бiлiм Yшiн кажеттi жагдайлар жасау; жеке адамныц шыгармашылы;, рухани жэне куш-к;уат MYMкiндiктерiн дамыту, адамгерштк пен салауатты емiр салтыныц берш негiздерiн ;алыптастыру, даралы;ты дамыту Yшiн жагдай жасау ар;ылы ой-ерiсiн байыту» деп атап керсетiлген [2, 12]. Аталган мiндетттердi жузеге асыру Yшiн о;ытуд^1ц жаца технологияларын енгiзу жэне тиiмдi пайдалану секiлдi мэселелердi аньщтап алу, бiлiм беру ЖYЙесiндегi басты устаным ретiнде эркiмнiц езiнiц бШм алуга деген жеке элеуетiн ;огамда барынша пайдалануга кемектесетiн о;ыту ЖYЙесiн дамытуды ;амтамасыз етудi кездейдi. Когамды; дамудыц казiргi урдiсi езiнiц к-эрекетш тиiмдi жоспарлай алатын, танымд^1; ;ызметшде алынган бiлiмдi орынды пайдалана бшетш, тупкi нэтижеге жету ушiн эр турлi топтардагы адамдармен тиiмдi ;арым-;атынас диалогiне TYсе алатын бiлiмдi тулганы тэрбелеу мэселесiн ;ойып отыр.
О;ыту формасында бтм алушыныц ез еркiмен бiлiм алуына, материалды ойлау кабiлетiне багыттауга, о;ытуды жаттанд^! турде емес, шыгармашылы;пен мецгертуге кецш
№3-2015
белу ;ажет [3, 101]. Сапалы бiлiм алган, танымдылыгы жогары, ;узыретть бэсекелестiктiц к;айсыбiр мьщты тегеурiнiне тетеп бере алатын ты Yйренушiлер гана болаша;тыц кiлтiн аша алады. Елiмiздiц жаhандык; дYHиеде даралануы бiлiмдi, жiгерлi, рухани бай жас урпа; ар;ылы iске асады.
Сонымен, ;узыреттШк - тек бiлiм гана емес, студенттiц о;у Yдерiсiнде мецгерген бiлiмдерiн, дагдылары мен бiлiктерiн к ЖYзiнде дурыс, орынды, тиiмдi пайдалануы. Fалымдар бiлiм берудегi ;;узыретттк тэсшд ЖYзеге асырудыц аспектiлерiн K0рсетедi:
❖ ТYЙiндi ;узыреттер;
❖ Жалпыланган пэндш бiлiктiлiктер;
❖ Крлданбалы пэндiк бтктшштер;
❖ 9мiрлiк дагдылар.
Бул багыттардыц бэрi медициналы; бiлiм беру ушш ете ;ажет. Булардыц эр;айсысын орындау студенттердiц к;узыреттiлiктерiн, олардыц университет бтргеннен кейiн жумыс;а дайындыгын арттыруга себепкер болады. «К^узырлылы;», «;узыр» угымдарыныц к;олданыстагы бiлiм, бiлiк, дагдыдан айырмасы темендепдей ажыратылады:
ОбШмнен айырмасы - кызмет женшдеп акпараттык сипатта емес, eнiмдi кызмет формасы тYрiнде байкалады.
Одагдыдан айырмасы - окыган материалды топтастыра, кубылыстарды, зацдыльщтарды шыгармашыльщпен пайдалана отырып езгерте алатын —саналы кызмет.
ЕбШктШктен айырмасы - дагдыга автоматты тYPде жету немесе алмастыру емес, керiсiнше бiрнеше пэн дагдыларын кiрiктiру, жалпы кызмет негiздерiн сезiну.
К^р галымдардыц зерттеулерiнде ;узырлы;ты ;алыптастыру бiлiм беру мазмуны ;уралдары ар;ылы ЖYзеге асатыны, осыдан келiп бiлiм алушыныц к;абiлеттiлiri дамитыны жэне KYHделiктi емiрдегi шынайы проблемаларды - турмысты; мэселелерден бастап, ендарктш жэне элеуметтiк мэселелердi шешу MYMкiндiктерi пайда болатындыгына баса назар аударылып отыр.Эр KYнi езгерiске толы бупнп жауапты кезецде замана кешшен ;алып ;оймай, уа;ыт талабына сай ертецп болаша; жас урпа;ты бШмд етiп тэрбиелеу устаздарга зор жауапкершшшт ЖYKтейдi.
Бiлiм беру ЖYЙесiнде коммуникативтш к;узыреттiлiктi ;алыптастыруда а^аратты;-коммуникативтш
технологияныц релi ерекше. Бул технологияны ;олдану о;ушылард^1ц ;ызыгушылыгы мен белсендiлiгiн жэне жумыс iстеу шеберлiгi мен ;;абшетттктерш арттырады. Багдарламаны жа;сы мецгеруге, ез жумысын жоспарлауга, ез бетiмен жумыс ктеуге YЙретедi. Студенттiц заман
талабына сай б^м алуына, бiлiм сапасына тiкелей эсер ететiндер - а;паратты; ;уралдар.
Кузыретттк тэсiл бiрiншi орынга бiлiм алушыныц хабардарлыгын емес, на;ты ;убылыстарды танып бiлу мен TYсiндiруде; замангы техника мен технологияны
игеруде; практикалы; емiрде; маманды; тацдау кезшде езiнiц кэсiби бiлiм алуга дайындыгын багалауда; ецбек нарыгын багдарлау ;ажет болганда; емiрден ез орнын аныщтауга; емiр салтын, кикiлжiцдердi шешу тэйлдерш тацдауга байланысты мэселелердi шешу ;ажет болганда туындайтын емiрлiк мэш бар мэселелердi шешу бiлiктiлiгiн шыгарады.Б.Турганбаева: «Kузырлык;к;а багытталган о;ыту Yрдiсiнде тэж1рибелш жолмен мэселенi шешу MYMкiндiгi
молаяды. Осы жагдай бiлiктiлiктi арттырудагы екiншi Yлгiге кешiрудiц негiзi бола алады»[4, 86].
Студент ;иялы ЖYЙрiк, жан дYHиесi нэзiк, езiн ;ызы;тырган кте белсендi, ак;ыл-к;абiлетi дамыган, сонды;тан шыгармашылы; оган шын лэззат, ;уаныш сезiмiн экелу тиiс. Студенттiц шыгармашылыгын дамыту жолдарын а;паратты; жэне коммуникативтiк ;узыретШктер ар;ылы iске асыруга болады.
А;паратты; к;узыреттiлiк ар;ылы на;ты объектiлер кемепмен ;ажетт а;паратты iздеу, талдап, тацдап ррштеп) алу, уйымдастыру, турлен(щру,са;;тау жэне а;паратты беру бiлiктерi ;алыптасады. Бул ;;узыретттк студенттiц о;у пэндерiндегi жэне бШм айма;тарындагы, сонымен бiрге ;оршаган дYHиедегi а;параттармен жумыс iстей бшу дагдыларын ;амтамасыз етедi.
Коммуникативтiк ;узыреттШк - ;ажетт тiлдердi, ;оршаган адамдармен жэне о;игалармен эрекеттестiкте болу тэйлдерш б^дь топта жумыс жасау дагдыларын, ужымдагы TYрлi элеуметтiк релдердi мецгеруд ;амтиды. Студент анкета толтырып, хат, арыз жазуды, сура; ;ойып, пiкiр таластыруды т.б. бiлуi тиiс. Бул кузыреттiлiктi о;у урдкшде игеру Yшiн коммуникациялардыц на;ты нысаналарыныц ;ажетт жэне жеткiлiктi саны, олармен жумыс тэсШ белгiленуi тиiс.
Орыс аудиториясында ;аза; тiлiн о;ыту барысында нэтижеге багытталган iс-эрекеттi ;узыретттк тургыдан жузеге асыру - негiзгi мшдет. К^узырлылы; - студент к-эрекетшщ сапасынан керiнетiн бiлiм нэтижесi. Орыс аудиториясында шыгармашылывда багыттау мынадай мэселелерд ;арастыруы тиiс:
№3-2015
iзденушiлiк-зерттеушiлiк
багдарламальщ-уэждемелiк
ш>
тэжiрибелiк
БYгiнгi тацда бiлiм саласыныц алдында дайын бШмдь дагдыларды мецгеретш, ;айталайтын гана емес, шыгармашылык; багытта жумыс iстейтiн, тыц жацальщтар ашатын, 6ipTyMa ойлау цабше^мен ерекшеленетiн жеке тулга ;алыптастыру мшдет тур. Бул, эрине, окушылардыц шыгармашылык; эрекетiн дамытуда мацызды мэселе.Сонымен 6ipre «крлданбалыльщ» желiсiнде - к^рп бШм беру мазмунын елеулi байытып жэне модернизациялауга MYMкiндiк беретiн кем дегенде ею KYШтi идея жатыр. Муныц алгашцысы ете ;арапайым. Шын мэшнде бул бiлiм беру мазмуныныц к-эрекеттш сипатта болу идеясы (тэсiлдер туралы бiлiмдi емес, эртYрлi
тэсiлдердiц езш мецгеру ;ажет). 9те ;арапайым мысал келтiруге болады. Мэселен, студенттер белгШ бiр мэтiндi мецгеру ар;ылы болаша; ез ойын толы; TYPде тэж1рибе барысында да ;олдана алуы тшс.
Цорытынды. Бiлiм беру мазмунын осы тургыдан цолга алу ете пайдалы iс болар едi.
К^рп кездеп бiлiм берудегi о;ытушыныц ма;саты бШм мазмунын игеруге жэне оны езшщ жеке бiлiмдiк капиталына енгiзуге арналган ацпараттык; ортадагы берiлген MYMкiндiктердi ;олдану болып саналады. Сонымен, заман талабы жастардыц бойында TYЙiндi кузыреттшштерд ;алыптастыру болып табылады.
ЭДЕБИЕТТЕР Т1З1М1
1 Казахстан Республикасыныц 2015 жылга дешнп бiлiм берудi дамыту тужырымдамасы.
2 Казахстан Республикасыныц «БШм туралы» Зацы. - Алматы: 2010. - 182 с.
3 Иванов Д.А., Митрофанов К.Г., Соколова О.В. Компетентностный подход в образовании. Проблемы, понятия, инструментарий. Учебно-методическое пособие. - М.: АПКиППРО, 2005. - 182 б.
4 Б.А.Турганбекова «МуFалiмнщ шыгармашылык; элеуетш бтктткт арттыру жагдайында дамыту: теория жэне тэжiрибе» . -Алматы: 2005. - 250 б.
5 Казак; тШн ок;ыту: жетiстiктер мен жаца даму багыттары// Республикалык; гылыми-эдктемелш конференция материалдары. -Алматы: 2011. -245 б.
6 9зге тшд аудиторияда окытудыц инновациялык; цызметшщ багыттары // Халыкаралык; гылыми-теориялык; конференция материалдары. - Алматы: 2012. - 345 б.
К.С. БУРАХАНОВА, З.А. АБДУЛЛИНА, ТД. ЗАЙСАНБАЕВ
РАЗВИТИЕ КОМПЕТЕНЦИЙ
Резюме: Статья посвящена проблеме реализации компетентностного подхода в вузе. Авторы, раскрывая понятия «компетенция», «компетентность» и «компетентности подход», на основе анализа литературы, дает сравнительную характеристику особенностей компетентностного образования и традиционного обучения. Тут основной задачей является ориентировать действия обучения казахского языка в русскоязычных аудиториях в ходе реализаций с точки зрения компетентности. Компетентность - видимые результаты в качестве действий студента.
Сейчас главной целью настоящего педагога является правильно испольвовать информационные вазможности в целях рахвития собственного образования, в том числе и окружающей среды.
В то же время, приняты во внимание способность и развитие коммуникативной компетентности учащихся.
Ключевые слова: компетентность, коммуникативная компетентность, знания, навыки, развитие речи, навыки и компетентность.
K.C. BURAHANOVA, Z.A. ABDULLINA, T.K. ZAISANBAEV
THE DEVELOPMENT OF COMPETENCES
Resume: The article discusses the implementation of the competence-based approach in high school. Authors, revealing the concept of
"competence", "competency" and "competencies" approach, based on the analysis of literature, gives a comparative description of features of
the competence of education and traditional education. Here the main task is to orient the action of learning the Kazakh language in Russian-
speaking audience in the course of implementation in terms of expertise. Competence - visible results as a student action.
Now the main goal of the teacher is correct ispolvovat vazmozhno information in order rahvitiya own education, including the environment.
At the same time, it takes into account the ability and the development of communicative competence of students.
Keywords: competence, communicative competence, knowledge, skills, language development, skills and competence.
