Научная статья на тему 'ЗУЛФИЯ ШЕЪРИЯТИДА АЁЛ ОБРАЗИ'

ЗУЛФИЯ ШЕЪРИЯТИДА АЁЛ ОБРАЗИ Текст научной статьи по специальности «Языкознание и литературоведение»

0
0
i Надоели баннеры? Вы всегда можете отключить рекламу.
Ключевые слова
Зулфия / аёл образи / шеърият / эстетика / эстетик қарашлар

Аннотация научной статьи по языкознанию и литературоведению, автор научной работы — Маҳлиё Шералиевна Аҳмадалиева

Зулфия поэтик санъати нафақат адабий, балки ижод эркинлигини танлашга, баркамол шахсни шакллантиришга хизмат этадиган маънавий-руҳий озуқа манбаи ҳамдир. Ҳаёти ва ижодидаги уйғунлик ҳамда яхлитликнинг вобасталиги кам учрайдиган алоҳида ҳодиса – Зулфия феномени ҳақида гапиришга имкон беради. Унинг шеърияти ҳиссий таъсирчанлиги, туйғулари рози оригиналлиги, мушоҳада ва ифода тарзи ўзига хослиги билан бетакрордир. Айниқса, ижодининг умумбашарийлиги ва замонавийлигини, асарларида садоқату вафо туйғулари инсонийликнинг бош мезони даражасига кўтарилганлигини кашф этиш ҳамон долзарбдир.

i Надоели баннеры? Вы всегда можете отключить рекламу.
iНе можете найти то, что вам нужно? Попробуйте сервис подбора литературы.
i Надоели баннеры? Вы всегда можете отключить рекламу.

Текст научной работы на тему «ЗУЛФИЯ ШЕЪРИЯТИДА АЁЛ ОБРАЗИ»

ЗУЛФИЯ ШЕЪРИЯТИДА АЁЛ ОБРАЗИ

Махлиё Шералиевна Ахмадалиева

Чирчик давлат педагогика университети тадкикотчиси

АННОТАЦИЯ

Зулфия поэтик санъати нафакат адабий, балки ижод эркинлигини танлашга, баркамол шахсни шакллантиришга хизмат этадиган маънавий -рухий озука манбаи хамдир. Х,аёти ва ижодидаги уЙFунлик хамда яхлитликнинг вобасталиги кам учрайдиган алохида ходиса - Зулфия феномени хакида гапиришга имкон беради. Унинг шеърияти хиссий таъсирчанлиги, туЙFулари рози оригиналлиги, мушохада ва ифода тарзи узига хослиги билан бетакрордир. Айникса, ижодининг умумбашарийлиги ва замонавийлигини, асарларида садокату вафо туЙFулари инсонийликнинг бош мезони даражасига кутарилганлигини кашф этиш хамон долзарбдир.

Калит сузлар: Зулфия, аёл образи, шеърият, эстетика, эстетик карашлар.

Шоира Зулфия эстетикасида алохида ажралиб турадиган мухим жихатлари узбек аёлининг мардонаворлиги, улуF FOяларни тараннум кила олиш кобилияти, аждодларга хос зукколик, Нодира, Увайсий, Анбар Отин сингари мумтоз шоиралар маслагига мослигида куринади. Булар шоиранинг асл орзулари ушалишида, шеъриятда аёл образининг теран мушохадакор фикрлар билан чизилишида куринади. Испан файласуфи Хосе Ортега-и-Гассет шундай ёзади: «Х,ар кайси санъатнинг тарихи инсон калбининг томонларидан бирини ифодалашга булган катор уринишлардир. Худди шу нарса уни бошка санъатлардан ажратиб туради. Бу уринишлар шундай бир эгри чизикни ташкил киладики, санъат камалакнинг енгил уки каби шу чизик буйлаб замон каърига уз максади сари интилади. Интихосиз уфкдаги шу нукта хар кайси санъатнинг йуналишини, мохиятини ва маъносини курсатиб туради»1. Хдкикатан хам, ижодкор фитратидан усиб чиккан улуF FOялар оптимистик кайфиятга бориб туташади. Барча санъат асарларида булгани каби сабаб ва окибат фалсафаси туЙFулар реализмини юзага чикаради. «Шеърият маликаси» дея улуFланган шоира Зулфиянинг калб суврати айнан икки мавжудлик жумбоFини тахлил килишда янада ёркинрок намоён булади. Борликни бадиий инкишоф килишда эстетик муносабат мухим ахамият касб этиши синалган ходиса. Ушбу назарий

1 Хосе Ортега-и-Гассет. Одам Ато жаннатда. Жа^он адиблари адабиёт хдвдда. - Т.: «Маънавият», 2010. - Б. 307.

27-mart, 2024

https://nuu.uz/

Respublika ilmiy-amaliy konferensiyasi

477

акида ва тушунча шеърий шакл тадрижида ижодкор идеали билан чамбарчас боFлик тарзда юзага чикади. О.Гассетнинг ижодкор оламшумул вокелик билан оммага танилиши тайин, аммо унда юксак санъат асари учкунлари булмаса узок яшай олмайди, деган таърифи ХХ аср адабиёти кузгусида узининг хакикат эканлигини исботлаб турибди. Демак, эстетик идеал вахоланки, у жамият хаётининг бир узвидан куртак ёзса, ундаги жамики эзгу фазилатлар ёвузлик каршисида иккиланиши холатлари куп учрайди. Буни ХХ аср ижодкорининг ёзиклари мафкуравийлаштирилиши негизида хам яккол кузатиш мумкин. Шоира Зулфия бу жараённи босиб утди, синалган хакикатлар шоиранинг тиник нигохида - хаётийлигини исботлади, «Йиллар садоси» тупламидаги жуда купчилик шеърларда шу нарсага муносабат, мухокама устувор, яъни шоира дард билан ёзади, юрак кони билан суз айтади, булар мустакиллик кишисининг орзулари эди, десак асло муболаFа булмайди. Шу боисдан хам, шоира Зулфияни эл ардоклади, халк юксак макомга кутарди, адабиёт мухибларининг доим эътиборида булди, яшовчан ва курашчан, трагик вокеалар шоира лирикасининг мухим кирраларига айланди. Доим куйиниб суз айтган вафо тимсолининг калбидаги эзгу FOялари, айникса, мустакиллик йилларида ушалди, юзага чикди.

«Шеърият маликаси»нинг оламни ва одамни теран идрок килишида рамзий маъно жамулжам. Хуш, булар нималарда куринади? Бир умр хаёт куйнида булиш, халкнинг OFрикларига шерик булиш, мадад ва юпанч курсатишга интилиш, умум кайфиятига кушилиш шоира ижодини озиклантириб туради.

Шоира адабий портрети хакида суз айтишдан аввал рус мунаккиди А. Генис талкинига мурожаат килиб курамиз: «Хдмма нарсадан кура бизга шу овоз кадрли, бугун бизни купрок асарнинг ноёблиги эмас, балки ижодкор шахсининг ноёблиги хаяжонга солади. «Ижодкор шахси» деганимиз зиддиятларнинг майда кисмларга ажратиб булмайдиган тажассумидир; у узида ижодий тажрибанинг каймоFини туплаган булади. Шу тарзда биз чинакам дурдона асар эмас, балки унинг муаллифидир, деган хулосага келамиз»2.

Хдкли эътироф этилаётганидек, шахснинг ноёблиги - асарнинг ноёблигини келтириб чикармокда. Негаки, шахс ноёб, кам учрайдиган илхом ва истеъдод эгаси булса, унинг яратган асари хам шундай камёб асарлар хилидандир. Шоира Зулфия ХХ аср биринчи чорагида адабиётга кириб келган экан, узининг хаёт тажрибаси, истеъдод кудрати, илхом шиддати билан гузал асарлар ярата олди. Юзлаб шогирдларга ибрат ва садокат билан устозлик

2 Александр Генис. Жахон адиблари адабиёт хакида. - Т.: «Маънавият», 2010. - Б. 121. ^ 27-mart, 2024 https://nuu.uz/ Respublika ilmiy-amaliy konferensiyasi

478

килди. Ижодкорнинг бундай бахтга муяссар булиши жуда кам учрайдиган ходиса. А.Гениснинг талкинини шоира Зулфия ижодий мактабига мукояса килсак, масала мохияти янада ойдинлашади. Унда шоира калбининг безовта уйлари юзага чикади. Ушалган ва ушалмаган орзулар муштараклиги намоён булади. «Йиллар садоси», «Тонг ва шом аро» сайланма жилдларида булар янада гузал мохият касб этади.

Она тупрок оромда ётар, Олиб тунги ризки - кудратни. Менинг тонгим калбимда отар, Уйдан, куздан хайдаб зулматни. «Менинг тонгим» номли ушбу шеърида - лирик кечинма табиатида шоира калбининг хаммадан пинхон тутган сирлари очилади: «Менинг тонгим калбимда отар» сатрида шеърнинг бутун такдири - ижодкор кисмати билан уигунлик касб этган. Психоаналитиклар, одатда, инсон рухиятининг уЙFOнишини комиллик аломати деб хисоблашади, мутасаввуфлар талкинича рухнинг уЙFOклиги - Парвардигорга якинлашиш, унга эътикод килишдек буюк ишга кул уришдир.

REFERENCES

1. Хосе Ортега-и-Гассет. Одам Ато жаннатда. Жахон адиблари адабиёт хакида. - Т.: «Маънавият», 2010.

2. Александр Генис. Жахон адиблари адабиёт хакида. - Т.: «Маънавият», 2010.

3. Рахимжон Рахмат. Дала гуллари. -Т.: 2006.

4. Акрамов Б. Шеърият гавхари. -Т.: "Адабиёт ва санъат" нашриёти. 1979.

5. Гафуров И. Вакт ва калб. Зулфиянинг "Хаёллар" китобига ёзилган суз боши. -Т, 1982.

6. Гафуров И. Зулфия сиймоси. Шарк юлдузи журнали. Т.: 2015.

7. Саримсоков Б. Бадиийлик асослари ва мезонлари. - Т.: «Фан», 2004.

479

https://nuu.uz/

И 27-mart, 2024 Respublika ilmiy-amaliy konferensiyasi

i Надоели баннеры? Вы всегда можете отключить рекламу.