Научная статья на тему 'ЛИРИКАДА БАДИИЙ ОЛАМ ТАЛҚИНИ'

ЛИРИКАДА БАДИИЙ ОЛАМ ТАЛҚИНИ Текст научной статьи по специальности «Языкознание и литературоведение»

185
36
i Надоели баннеры? Вы всегда можете отключить рекламу.
Ключевые слова
лирик кечинма / қаҳрамон табиати / мавзу кўлами / образлар олами / поэтик тимсол / мавзу / ғоя. / lyrical experience / the nature of the protagonist / the scope of the theme / the world of images / the poetic emblem / the theme / the idea.

Аннотация научной статьи по языкознанию и литературоведению, автор научной работы — Умурова Гўзал

Ушбу мақолада шоира Зулфия шеърияти ҳақида маълумот берилади. Шоира Зулфия шеърларининг мавзу кўлами, образлар олами таҳлил қилинади. Шунингдек, шоира Зулфиянинг поэтик тимсол яратиш махорати шеърлари таҳлили орқали ойдинлаштирилади. Зулфия шеърларининг таҳлили шуни кўрсатадики, шеърларининг руҳи ва оҳангини, мазмуни ва йўналишини, авж пардасини, мақсад, ғоя ва идеалларини умуминсоний фикр ва туйғулар белгилайди. Шу маънода, Зулфия ижодининг ҳароратини таъминлаган омил ҳам ундаги жўшқин ва фаол инсонпарварлик, поэтик тимсол, гўзал туйғулар оламидир. Зулфия лирикаси теран тафаккур ва жўшқин ҳиссиёт вобасталигидан ҳосил бўлган шеъриятдир.Мақолада шоира шеъриятининг айнан шу жиҳатлари ўз ифодасини топган.

i Надоели баннеры? Вы всегда можете отключить рекламу.
iНе можете найти то, что вам нужно? Попробуйте сервис подбора литературы.
i Надоели баннеры? Вы всегда можете отключить рекламу.

INTERPRETATION OF THE ARTISTIC WORLD IN LYRICS

This article provides information about the poetry of the poetess Zulfiya. The thematic scope of the poems of the poetess Zulfiya, the world of images are analyzed. It is also clarified through the analysis of the poems of the poetess Zulfiya's mastery of creating a poetic image. An analysis of Zulfiya’s poems shows that the spirit and tone, content and direction, climax, purpose, ideas and ideals of her poems are determined by universal thoughts and feelings. In this sense, the factor that provided the warmth of Zulfiya's work is the vibrant and active humanity in her, the poetic symbol, the world of beautiful emotions. Zulfiya’s lyrics are poetry that is the result of deep thought and passionate emotion. These aspects of the poet's poetry are reflected in the article.

Текст научной работы на тему «ЛИРИКАДА БАДИИЙ ОЛАМ ТАЛҚИНИ»

ACADEMIC RESEARCH IN EDUCATIONAL SCIENCES VOLUME 1 | ISSUE 4 | 2020

ISSN: 2181-1385

Scientific Journal Impact Factor (SJIF) 2020: 4.804 ЛИРИКАДА БАДИИЙ ОЛАМ ТАЛЦИНИ

Гузал Умурова

Самарканд давлат чет тиллар институти, филология фанлари доктори

АННОТАЦИЯ

Ушбу маколада шоира Зулфия шеърияти хакида маълумот берилади. Шоира Зулфия шеърларининг мавзу кулами, образлар олами тахлил килинади. Шунингдек, шоира Зулфиянинг поэтик тимсол яратиш махорати шеърлари тахлили оркали ойдинлаштирилади. Зулфия шеърларининг тахлили шуни курсатадики, шеърларининг рухи ва охангини, мазмуни ва йуналишини, авж пардасини, максад, FOя ва идеалларини умуминсоний фикр ва туЙFулар белгилайди. Шу маънода, Зулфия ижодининг хароратини таъминлаган омил хам ундаги жушкин ва фаол инсонпарварлик, поэтик тимсол, гузал туЙFулар оламидир. Зулфия лирикаси теран тафаккур ва жушкин хиссиёт вобасталигидан хосил булган шеъриятдир.Маколада шоира шеъриятининг айнан шу жихатлари уз ифодасини топган.

Калит суздар: лирик кечинма, кахрамон табиати, мавзу кулами, образлар олами, поэтик тимсол, мавзу, FOя.

INTERPRETATION OF THE ARTISTIC WORLD IN LYRICS

Gozal Umurova

Doctor of Philology, Samarkand State Institute of Foreign Languages

ABSTRACT

This article provides information about the poetry of the poetess Zulfiya. The thematic scope of the poems of the poetess Zulfiya, the world of images are analyzed. It is also clarified through the analysis of the poems of the poetess Zulfiya's mastery of creating a poetic image. An analysis of Zulfiya's poems shows that the spirit and tone, content and direction, climax, purpose, ideas and ideals of her poems are determined by universal thoughts and feelings. In this sense, the factor that provided the warmth of Zulfiya's work is the vibrant and active humanity in her, the poetic symbol, the world of beautiful emotions. Zulfiya's lyrics are poetry that is the result of deep thought and passionate emotion. These aspects of the poet's poetry are reflected in the article.

Keywords: lyrical experience, the nature of the protagonist, the scope of the theme, the world of images, the poetic emblem, the theme, the idea.

КИРИШ

Зулфия ижоди, у яратган поэтик асарлар хозирги узбек шеъриятида муайян ахамиятга моликдир. Шоира Зулфия ижодида хотин-кизлар мавзусининг куп жихатлари теран ёритилиши, севги ва хижрон мотивларининг хакконий бадиий тадкик этилиши, тинчлик, халклар дустлиги FOяларининг анча тасирчан тараннум этилиши тахсинга сазовор. Маълумки, Зулфия томонидан яратилган асарларида реалистик тасвир тамойиллари кучайганлиги хамда поэтик образлар олами кенгайганлигини курсатади. Узбек адабиётшунослигининг долзарб муаммоларидан бири санъаткорнинг узига хос, бетакрор бадиий оламини урганиш булиб, бу масаланинг теран атрофлича тадкик килиниши ёзувчининг индивидуал махоратини курсатишга, унинг адабиётимиз тараккиётидаги урнини белгилашга хизмат килади. Зулфиянинг поэтик фикрлаш тарзини жиддий урганиш, унинг асарларидаги образ ва образлиликнинг табиати, характерини яна хам туларок очиш узбек шеъриятидаги катта бир туркум асарлар мохиятини тушунишга имкон беради.

АДАБИЁТЛАР ТАХЛИЛИ ВА МЕТОДОЛОГИЯ

Зулфия шеърияти, шоиранинг поэтик тимсол яратиш, шоира бадиий олами борасидаги махоратини Н.Каримов, И.Гафуров, А.Акбаров, О.Шарафиддинов, Х,.Умуров, О.Хржиева, М.УлуFOва, Н.Жабборов, Д.Тураев каби адабиётшунос олимларимиз, ижодкорларимиз алохида таъкидлаганлар ва Зулфия ижодига юксак бахо берганлар. Шунингдек, муаллифлигим остида нашр этилган "Шоира Зулфиянинг бадиий олами" [1] номли монографиямизда, "Зулфия лирикасида туЙFулар тадрижи" [2], "Зулфия бадиий махоратининг баъзи кирралари" [3] каби маколаларимизда шоира Зулфия бадиий олами ва унинг узига хос жихатлари тахлил килинган. Шу билан бирга, Зулфия ижодида кузатиладиган вокеликка янгича эстетик нуктаи назардан ёндашиш тамойиллари, инсонпарварлик, фалсафийлик, образли фикрлашдаги узига хосликлар шоиранинг новаторлик изланишлари билан белгиланишини эътироф этганлар.

НАТИЖАЛАР

Зулфия шеърияти хиссий таъсирчанлиги, туЙFулари розининг оригиналлиги, мушохада ва ифода тарзининг узига хослиги билан бетакрордир. Айникса, ижодининг умумбашарийлиги ва замонавийлигини, асарларида садокату вафо туЙFулари инсонийликнинг бош мезони даражасига кутарилганлигини кашф этиш хамон долзарбдир. Зулфия янги давр аёллар шеъриятининг маншаида туриб ХХ аср узбек адабиётининг аёл шоиралари

поэтик мактабини яратди. Х,.Худойбердиева, О.Х,ожиева, Г.Жураева, Э.Охунова ва яна бошка куплаб шоиралар Зулфия ижодининг давомчилари саналадилар. Таъкидлаш жоизки, хозирги пайтда муайян шоир шеърларининг алохида узига хослигини урганиш билан боFлик катор муаммолар ва уларнинг натижалари бугунга кадар яхлит холда умумлаштирилмаганлиги кузга ташланмокда. Бундан ташкари, Зулфия бадиий олами тур спецификаси - лирик асар дунёси нуктаи назаридан адабий-назарий жараён сифатида яхлитлаштирилган.

МУХОКАМА

Эътибор берилса, ХХ аср узбек поэзиясида жахон шеърий мактабларининг урни ва таъсири бекиёс. Булар адабий алокаларнинг мустахкамланишида ёркин намоён булган.

Шоира гузал хаётнинг муайян томонини бадиий тадкик килар экан, у асосий эътиборини инсон калбида кечаётган зиддиятлар, туЙFулар товланишини ифодалашга каратади. У инсон рухий оламини ранг-баранг куриниш вазиятларда бадиий тадкик этиб, шу оркали унинг яратувчилик, бунёдкорлик хамда борликдаги барча содир булган, булаётган вокеаларга масъулият хиссини оширишга интилади. Шу жихатлари билан шоира Зулфия Х,.Олимжон шеърларидаги баъзи поэтик ифодаларни лирик тасвир йуналишига сингдириб юборади:

Кеча жимжит: куп гузал кеча,

Кдрайсану сукинг киради.

Ёнади гул, жилмаяр Fунча,

Еллар Fир-Fир эсиб туради.

Табиат гузалликларидан бехад чукур хаяжонга тушуш, уз туЙFуларини табиатдаги товланишлар сурати оркали бериш Зулфия ижодига хос хусусиятлардан биридир. Шоиранинг хаёт хакидаги фалсафий фикрлари лирик кечинма йуналиши хамда табиат тасвири билан хамоханг теранлашиб, тиниклашиб боради. Фикр билан туЙFу уЙFунлиги инсон умрининг абадийликка дахлдорлиги мохиятини очади:

Х,ижронинг калбимда, созинг кулимда, Хдётни куйлайман, чекинар аламю Тунлар тушумдасан, кундуз ёдимда, Мен хаёт эканман, хаётсан сен хам.

Зулфия махоратидаги бундай узига хослик унинг тасвир объектини янгича бадиий тадкик этиши, у хакида янгича фикрлашга интилиши натижасидир.

Шунинг учун хам Зулфия анъанавий образлар каъридан янги-янги маънолар издайди.

Шоира Зулфия ижодининг поэтик олами ва эстетик карашлари хам мазкур жараённинг бир халкасини ташкил этади. Негаки, ижодкор уз даврининг комил фарзанди. Узи яшаб турган ижодий мухит сувратидан эстетик карашлари шаклланади. Устозлари бошлаб берган салмокли ишлар, кейинги авлод назаридан изсиз утмайди. Буларни давом эттирганлиги учун бугунги адабий жараён узига керакли ва мухим жихатлардан ибрат олишда давом этмокда.

Гавхар маржон каби ялтираб турса, Мени хам урайди шеърий хаяжон! Куёшни каршилаб чикиб айвонга, Нурларга кумилиб юраман шодон [4].

Куз поэтик образ даражасига кутарилган мазкур парчада лирик кахрамоннинг кайфияти шодлик ва хуррамликни акслантирмокда. Миссий буёкдорлик буртиб куринган ушбу шеър мохиятида лирик образ - куз зийнати мушохада сахнига олиб чикилган. Шунингдек, бу мисраларда куз зийнати-поэтик тимсол даражасига олиб чикилади. Идрок ва тушунча каърида туЙFулар реализми инкишоф килинади. Шоира бир дам булса хам укувчи олдидаги самимиятини пинхон тутмайди, аксинча руй-рост изхор килишни максад килади. Булар шеърнинг доимий коидаларини маромида ифодаланганида аникрок куринади. "Товусдай безанган дарахт боFлари" ташбихининг кузга ишораси узига хос сифат даражасини юзага келтирган. "Олтин куз" номли шеърнинг кечинма таркибида унлаб мукоясаларини оригинал инкишоф килишга эришган. Жумладан, "нурларга кумилиб юраман шодон" бирикмасида шоира кайфиятининг рангинлигини, хаётга орзулар негизида карашини, борликнинг таскини - умид эканлигини англаш кийин эмас.Зулфия лирик кахрамони саховат ва ноёб завк билан яшайдиган инсон. Зулфия асарларида инсонни севиш, ардоклаш, табиатни, Ватанни эъзозлаш FOялари билан бирлашиб кетади.

Шоира Зулфия "Салом тансик бахор" шеърида бахор мавзусига баFишланган шеърида уз лирик кахрамонининг маънавий дунёсини табиат манзаралари тасвири поэтик тимсоллар оркали кенгрок ёритиб бера олган: Яна кук тубида сайрайди кушлар, Яна ерда кухна ям-яшид курпа. Яна тандан кетди мудрашу тушлар, Яна ёшдай дилда уйлар минг турфа.

Гар ибора кадим, кофия сийка,

Аждод улмаслигин хакикати бу. Бахор дединг - бирдан олам антика, Ва сенда энг ёлкин, тиник бу туЙFу.

Инсон калби ва табиат товланишларининг маъноси нозик кузатишлар ва теран фалсафий умумлашмалар учун катта имконият яратади. Бахор тимсолида шоира лирик кахрамон табиат хуснини, хаёт гузаллигини, тинчлик, осойишталикни, инсонларнинг кувончини, орзу интилишларини куради. Айни чоFда бахор инсоннинг калб манзараларини куриш ва кузатиш учун хам восита булиб хизмат килади.

Шунингдек, шоира Зулфия ижодида аёлга эхтиром, онага мухаббат мавзуси алохида уринга эга. Зулфия ижодининг турли даврларида бу мавзуга кайта-кайта мурожаат этган. Натижада шоиранинг "Она", "Она кукси", "Менинг мехрибон онагинам", "Она кукси" сингари шеърлари вужудга келган. Шоиранинг:

Онам! сенинг иссик, азиз жонингни, Заррадек чоFимдан бошлаб биламан. Узим зарра-ю, лекин конингни, Янгилаб жисмингдан узни узганман. Сен гул жувон хали мендан бехабар, Булутдай гудаклар тортди хавасинг. Энди мен сен десам кайнок, муаттар, Х,оврин хис киламан илик нафасинг...[5]

Она ва фарзанд мухаббатини, аёлликнинг ботиний ва зохирий киёфасини очиб берувчи лирик кечинмалар шоира ижодида талайгина.

ХУЛОСА

Хулоса килиб шуни айтишимиз мумкинки, Зулфия лирикаси теран тафаккур ва жушкин хиссиёт вобасталигидан хосил булган шеъриятдир. Шоира лирик кахрамони купда юксак интеллект сохибаси эканлиги сезилиб туради. У бироз уйчан, баъзан фалсафий, баъзида эса жиддий ва таъсирчан. Шоира маънавий-рухий изланишларида, поэтик тимсол яратиш жараёнида хис-туЙFулар манзараси, кечинма таранглиги, уткир драматик вазият ва коллизиялар буртиб туради. Унда макон ва замон чегарасининг камровлари кенг, утмиш, бугун ва келажак вокелиги инсон такдири, эртаси билан эш тасвирланади.

REFERENCES

1. Умурова Г. Шоира Зулфиянинг бадиий олами. Монография. -Тошкент, "Навруз", 2014. - 156 б.

2. Умурова Г. Зулфия лирикасида туЙFулар тадрижи // Хорижий филология. -Самарканд, 2018. - №4.- Б.83-88.

3. Умурова Г. Зулфия бадиий махоратининг баъзи кирралари //Узбек тили ва адабиёти. - Тошкент, 2017. - №5. - Б.85-90.

4. Зулфия. Йиллар садоси. - Тошкент: "Адабиёт ва санъат" нашриёти. 1995. 91-бет.

5. Зулфия. Тонг билан шом аро. Сайланма. - Тошкент: Шарк, 2006. 168-б.

6. Махмудова Д. Х,алима.эссе-кисса. Тошкент, "Узбекистон", 2016.

7. Гафуров И. Зулфия сиймоси // Шарк юлдузи, 2015, №1. - Б. 114-120.

8. Шарафиддинов О. Сизни соFиндим, Зулфия опа! - Ижодни англаш бахти. - Т., Шарк, 2004.

9. Х,ожиева О. Турт танхо.Тошкент, "Узбекистон", 2013.

10. Botirova S. I. (2020). FORMING PATRIOTIC SPIRIT WITHIN PEDAGOGICAL EDUCATION CLUSTER. European Journal of Research and Reflection in Educational Sciences, 5(10), 200-205.

11. Ботирова Ш. И. (2020). Проблемные аспекты, связанные с применением педагогических технологии и интерактивных методов на уроках. "Science and Education " Scientific Journal, 1(7), 465-472.

12. Botirova S. I. (2018). The Role of Artistic Literature In The Spiritual Development of Youth. Мировая наука, 5(14), 26-28.

i Надоели баннеры? Вы всегда можете отключить рекламу.