Научная статья на тему 'ЗУЛФИЯ ИЖОДИНИНГ ЎЗИГА ХОСЛИГИ'

ЗУЛФИЯ ИЖОДИНИНГ ЎЗИГА ХОСЛИГИ Текст научной статьи по специальности «Языкознание и литературоведение»

4
3
i Надоели баннеры? Вы всегда можете отключить рекламу.
Ключевые слова
Осиѐ / нутқ / маҳорат / шоира / ижтимоий / бадиий / баҳо

Аннотация научной статьи по языкознанию и литературоведению, автор научной работы — Маъмура Сайфуллаевна Юсупова, Зулфия Жўраевна Пардвева

Ушбу мақолада Зулфияхоним ижодининг ўзига хослиги таҳлил қилинган.

i Надоели баннеры? Вы всегда можете отключить рекламу.
iНе можете найти то, что вам нужно? Попробуйте сервис подбора литературы.
i Надоели баннеры? Вы всегда можете отключить рекламу.

Текст научной работы на тему «ЗУЛФИЯ ИЖОДИНИНГ ЎЗИГА ХОСЛИГИ»

Chirchik State Pedagogical University Current Issues of Modern Philology and Linguodidactics

Staatliche Pädagogische Universität Chirchik Aktuelle Fragen der modernen Philologie und Linguodidaktik

^hjrchiqdavlat^edagGgika^niversiteti^^^^^^^Za

ЗУЛФИЯ ИЖОДИНИНГ УЗИГА ХОСЛИГИ

Маъмура Сайфуллаевна Юсупова

Хдмид Олимжон ва Зулфия номидаги ижод мактаби директор уринбосари,

эркин тадкикодчи

Илмий ра^бар: Зулфия Жураевна Пардвева, ЖДПУ профессори

АННОТАЦИЯ

Ушбу маколада Зулфияхоним ижодининг узига хослиги тахлил килинган. Калит сузлар Осиё, нутк, махорат, шоира, ижтимоий, бадиий, бахо

АННОТАЦИЯ

В данной статье анализировано своеобразие творчества Зульфияханум. Ключевые слова: Азия, речь, мастерство, поэт, социальное, художественное, степень

ABSTRACT

This article analyzes the uniqueness of Zulfiyakhanim's creativity. Keywords: Asia, speech, skill, poet, social, artistic, grade

Зулфияхоним узбек адабиётида уз урнига эга ижодкорлардан. Унинг авлодларга колдирган адабий мероси хали хамон урганилмокдаб тахлил килинмокда.

1965 йил Узбекистон ССР "Фан" нашриётида чоп этилган Г.Мусина каламига мансуб "Зулфия публицистикаси" тупламида шоиранинг хаёт йули билан биргаликда унинг публицистик махорати атрофлича тахлил килинган. Китобнинг дастлабки сахифаларида шоиранинг ижодий фаолияти хакида суз боради. Аслида биз укиган хар кандай асар давр рухи билан сугорилган. Унда ёзувчи яшаган давр мухити, инсонлар турмуш шароити ва анъаналар ярк этиб кузга ташланади. Зулфия мустабит тузум даврида хам ижод килди. Бахолангки, унинг ижод намуналарида Ленин гояларига таргибот масалалари учраши табиий холдир. Г.Мусина узи яшаган давр мухитидан келиб чикиб, шоиранинг ижодий фаолияти давомида куплаб давлатларда ижодий сафарларда булгани хакида шундай дейди: "Шоира 1956 йилнинг июлида Дехлида булиб утган Осиё ва Африка мамлакатлари ёзувчилари конференциясида сузлаган нуткида

April 23-24, 2024

1089

Chirchik State Pedagogical University Current Issues of Modern Philology and Linguodidactics

Staatliche Pädagogische Universität Chirchik Aktuelle Fragen der modernen Philologie und Linguodidaktik

^hjrchiqdavlat^edagGgika^niversiteti^^^^^^^Za

мамлакатимизда улуг Октябрь социалистик революциясидан сунг тарихан киска вакт ичида булиб утган узгаришларни, Совет Шаркининг гуллаб яшнашига сабаб булган Ленинча доно миллий сиёсатнинг тантанасини намойиш килди." Айнан мана шу сафарлар давомида ёзилган йул очерклари, тинчлик ва дустликни тараннум этувчи ижодий ишлар шоира публицистикасининг устувор жихатларидандир. Г.Мусина шоиранинг публицистикасига шундай бахо беради: Зулфиянинг шеърияти билан бадиий публицистикаси уртасида унчалик катта фарк йук. Улар мазмунангина бир бирига якин булмасдан, балки ундаги оташин рух, кишининг калбини узига тортиб олувчи жозибаси билан хам ухшашдир. Унинг поезияси ва публицистикасининг композицион тузилишида хам ухшашлик бор. Бу хол унинг "Кукчатов", "Югаримга якин кишилар", "Юртимни куйлайман" асарларида яккол кузга ташланади.

Биламизки, публицист хаётдан олган фактларни уз шахсий карашлари, образли ифодалари билан бойитади. Муаллиф уз тупламида шоиранинг публицистик асарларини 2 та мавзуга булади. Яъни 1. Эскилик саркитларига карши кураш ва порлок келажак. 2. Дустлик ва тинчлик

Айнан эскилик саркитларига карши кураш ва порлок келажак мавзусидаги маколалар сирасига "Паранжили хотин билан учрашув" маколаси киритилиб у тахлил килинади. Паранжига карши кураш масаласи шоиранинг бир паранжили аёл билан учрашуви эпизоди оркали усталик билан очиб берилади. Шоиранинг таъбири билан айтганда, аёлларнинг паранжини ташлаб куча-куйда очик юрган ёки уйда утирганлари билан улар туб маъноси билан озодликка чиккан булмайдилар. Жамият хаётида актив катнашиб, уз куч ва талантларини халк манфаати йулида сарф килиб, ижодий ташаббуслари барк уриб тургандагина улар узларини чинакам озод хис киладилар. Ушбу маколада онг даражасининг пассифлиги оркасида паранжи ёпиниб жамият хаётида уз урнини эгалламаган аёллар хакида ёзилса, "Дугоналар билан сухбат" маколасида ок-корани таниган, паранжидан кутулган, бирок уй-рузгор ишларига махлиё булиб, халк, коллективининг илхомбахш ишидан четда колган аёллар танкид килинади. Афсуски, хозирги вактда хам ён-атрофимизда шундай инсонлар учраётгани ушбу маколаларнинг ахамияти йуколмаганлигидан далолат беради. "Дугоналар билан сухбат" маколаси хам тахлил этилиб унда Зулфиянинг "Тугри, биз онамиз, уз болаларимизни тарбиялаш бизнинг фахрли бурчимиз. Биз уларни мехнатсевар, мустахкам иродали, Она ватанга содик фарзанд килиб тарбиялашимиз керак!... Сиз боланинг калбига бир назар солинг! Бола уз онасининг инженер ёки актриса,

April 23-24, 2024

1090

Chirchik State Pedagogical University Current Issues of Modern Philology and Linguodidactics

Staatliche Pädagogische Universität Chirchik Aktuelle Fragen der modernen Philologie und Linguodidaktik

^hjrchiqdavlat^edagogjka^niViiiiiiii^^^^^^^Zimi

бинокор ё педагог эканлиги билан канча фахрланади!.. " каби фикрларни уртага ташлайди.

Зулфиянинг мазмунан бой, актуал мавзуларни акс эттирган маколалари хамиша диккат марказида булгани китобда ёритилган. Бунга унга нисбатан берилган куплаб муштарийларнинг фикр мулохазаларидан билиш кийин эмас. Тошкент тукимачилик комбинатининг ишчиси Зухра Мирхошимова хам юкоридаги маколага нисбатан шундай жавоб ёзади: "Макола турли укув юртларини битириб, хеч каерда ишламаётган, уй ишларига уралашиб колган хотин кизларга каратилган. Шоира бизнинг, хаммамизни кизиктирадиган жуда мухим масалани кутариб чикди...

Дархакикат, Зулфия куплаб маколаларида аёлларни хамиша илгорликка чорлайди, уларни яхши яшашга ундайди. "Чуккилар" маколасида хам Шарк аёлини янги чуккилар сари ундаб шундай дейди:

Совет Шаркининг аёли, сен уз ёркин такдиринггга, орзу умидинггга акл заковат билан назар ташла-ю, дилингни элитган томонга, истеъдодингни чорлаган сохага дадил юр. .. Ватаннинг шухратини ошириш, оиланг, элинг учун хизмат килиш йуллари очик. Юрагинг утли, умидинг канотли экан бу йуллар сени уз чуккисига олиб бораверади...

Шунингдек, шоира илгор аёллар хаётини хам бошкаларга ибрат килиб курсатади. Маколаларнинг ёзилиш услуби хам узига хослиги муаллиф томонидан таъкидланади:

"Мен хикоя килмокчи булган дугоналар хар бирининг хаёти бир шоирга достон буладиган... мен уларнинг ютукларини тингладим... Булар каерда экан? Ёнгинамизда, кош билан куздай, бир кушикнинг икки сатридай, бир дарахтнинг икки шохидай, бир биримизга якин кушнимиз, опа сингилмиз: улар Совет Тожикистони аёллари..."[4]

Тупламда ижодкор каламига мансуб "Ойдин" очерки хакида хам суз юритилади. Узбек аёлларидан чиккан биринчи узбек совет ёзувчиси Манзура Собирова (Ойдин тахаллуси) хаётидан хикоя килинади. Китобда очеркда каламга олинган аёл образи, унинг машаккатли хаёт йули шоира томонидан узига хос тарзда ифодаланиши айтилган. Хусусан унда "Зулфия уз кахрамонининг хаёт йулини турмушдан ажралган холда эмас, балки уни кузга куринган жамоат арбоби ва ёзувчи килиб етиштирган типик шароитларни хам хисобга олган холда тасвирлайди дейди. Муаллиф очерк хакида ёзар экан куйидаги кичкина эпизод оркали Совет хокимияти даврида кишиларнинг онг даражаси канчалик усганлиги, аёлларга булган муносабатнинг узгарганлигини усталик билан тасвирланади:"

April 23-24, 2024

1091

Chirchik State Pedagogical University Current Issues of Modern Philology and Linguodidactics

Staatliche Pädagogische Universität Chirchik Aktuelle Fragen der modernen Philologie und Linguodidaktik

^hjrchiqdavlat^edagogjka^niViiiiiiii^^^^^^^Zimi

"Тошкнет область, Паркент район маданият уйининг зали одам билан лик тула.. Нотик Узбекистан ССР Олий совети депутатлигига Паркент район мехнаткашлари томонидан номзоди курсатилган Манзура Собирова Ойдин хакида сузлайди... Хал; гулдурос карсак чалади..."

Муаллиф шоиранинг публицистик махоратини маколаларда кутарилган гоя, унинг мазмун мохияти ва шоиранинг суз куллаш махорати оркали ёркин тасвирлайди. Санокли маколалар тахлили оркали хам шоиранинг публицистик махорати атрофлича ёритиб берилганига гувох булиш мумкин.

Зулфия поэтик мактаби хакида суз юритар эканмиз, аввало унинг узи кайси ижодий мактабда тахсил олган деган савол тугилади. Бунга шоиранинг узи шундай жавоб беради:

"Йирик шоир, банихоя мехнаткаш, ноёб интизом эгаси, дустларига мехрибон, душманларига аёвсиз Хдмид Олимжон-турмуш уртогим болаларимнинг отаси булибгина колмасдан, айни чогда уйгун йулдошим ва сезгир маслахатчим хам эди. Мен ундан фикрлашни, мехнат килишни ва шеър ёзишни ургандим, унинг ижод мактабида таълим олдим.[2]

Адхам Акбаров каламига мансуб "Калб куйчиси" китоби Узбекистон КПМК нашриётида чоп этилган. Муаллиф мукаддимада совет ёзувчилари партиянинг доно чакиригига узларининг жушкин ижодлари билан жавоб бераётганликларини таъкидлаб, Зулфия ижодига нисбатан "Бутун ижодини партияга, мехнаткашларни коммунистик гоявийлик рухида тарбиялаш ишига багишлаган санъаткорлар орасида талантли узбек шоираси Зулфия номини эхтиром билан тилга оламиз" дея таъкидлайди. Китобнинг дастлабки сахифаларида Зулфиянинг унча катта хажмда булмаган илк шеърий туплами, айрим камчиликлардан холи булмасада, самимий сатрлар билан аллакачон уз укувчисини топгани, орадан етти йил утиб унинг иккинчи шеърий туплами нашрдан чиккани ва шоиранинг ижодий усганлиги тасвирланади. Шоиранинг узи "Хаёт варакалари" хакида сузлаб шундай дейди: "Бу тупламни вараклаб колганимда кузимга гурлик ва камчиликлар яккол ташланиб, мени хижолатга солади, лекин шу билан бирга унинг кахрамонлари, илгари сурилган фикрлар ва туйгулар хамон калбимдан нари кетмаган, уйлайманки, доимо шундай булиб колади."[2]

Зулфиянинг илк тупламидаёк унга киритилган "Пахта", "Пионер", "Озод киз", "Механик Кумри" шеърлари оркали ижтимоий хаёт тарзини ва хотин кизлар гимнини кунгилдн куйлайди. Китобда В.Панкинанинг "Зулфия кушиклари" маколасидан келтирилган ушбу фикр эса шоиранинг узига ута талабчан булганига мисол була олади: "Шеърлар хам болаларга ухшаб ер юзида

April 23-24, 2024

1092

Chirchik State Pedagogical University Current Issues of Modern Philology and Linguodidactics

Staatliche Pädagogische Universität Chirchik Aktuelle Fragen der modernen Philologie und Linguodidaktik

хаммаси узок яшайвермайди; хар бир китобнинг чикиши- бу шоир тугилди деган гап эмас. Урушгача мен икки китобнинг автори эдим, лекин уларда умумий сузлар, хира образлар, жун кофиялар куп эди."[1]

Китобнинг "Совет Ватанпарварининг сузи" булимида шоиранинг ватан мавзусидаги шеърлари тахлил этилган. Хусусан салмокли фикрларга бой булган "Менинг Ватаним", "Уни Фарход дер эдилар", "Гуллар очилганда", "Палак" шеърлари шулар жумласидандир.

Кейинги кисмларда шоиранинг Хдмид Олимжон вафотидан сунг ёзилган "Курганмидинг кузларимда ёш?", "Не балога этдинг мубтало", "Бахор келди сени суроклаб" шеърлари тахлил этилган.

Шоиранинг асосий мавзуларидан бири аёллардир. Унинг поэтик овози бу мавзу хакида гап кетса бошкача жарнглайди. Бу хакида унинг узи шундай деган:

Х,ар бир шоирнинг уз сози, хар бир кушнинг уз овози бор дейдилар. Мен шеърларимнинг бир мавзу атрофида чекланиб колишини истамайман. Йиллар утиб боряпти, юрагим туридан жой олган дугонам, тенгкурим, гузал ва окила, садокатли ва вафодор оддий узбек аёлининг турмуши мени илхом чашмасига йуллайди, узининг шоирона ифодасини талаб килади" [2]

Михаий Исаковский "Шоир шеърларида факат унинг поэтик махорати, у ёки бу хаёт ходисаларини поэтик формада айта олишгина эмас, шу билан бирга буларда шоирнинг уз характери, шахси ва индивидуал инсоний фазилатлари хам мукаррар равишда намоён булади." [3] Бу сузларни эса тула равишда Зулфия поезиясига нисбатан куллашимиз мумкин. Китобда шоиранинг уша вактларда ижтимоий хаётда руй берувчи вокеаларга бефарк булмагани, хамиша хар сохада фаол булганлигига хам мисоллар келтирилади. Бу эса шоиранинг хар жихатлар фаол ва ташаббускор булганлигига намунадир. Муаллиф ушбу китоб оркали шоиранинг поэтик махоратини чизгилар билан чизиб, уларни атрофлича тасвирлайди. Айникса, шоиранинг шеър ва туйгулар борасидаги фикрлари, унинг ижодига нисбатан берилган бахолар ва фикрлар тупламнинг салмогини янада оширишга хизмат килган.

REFERENCES

1. В.Панкина. "Зулфия кушиклари". "Литературная газета". 1964 й.

2. Зулфия, Шеърл ар. Уз ССР Давлат бадиий адабиёт нашриёти , Т. 1963 й.

3. М.Исаковский. "О поэтическом мастерстве", М."Советский писатель". 1960

4. "Узбекистон хотин кизлари"1963 йил, 10-сон

1093

April 23-24, 2024

i Надоели баннеры? Вы всегда можете отключить рекламу.