CC BY
12
Науковий iticiniK НЛТУ УкраТни. - 2008. - Вип. 18.12
французский регулярный или итальянский террасирований сады окончательно не утратили в будущем свои отличительные черты и сохранили культурные традиции народов, их породивших для радости грядущих поколений.
Литература
1. Фицжеральд С.П. Китай. Краткая история культуры. : пер. с англ. Р.В. Котенко / под ред. Е.А. Торчинов. - СПб. : Изд-во "Евразия", 1998. - 456 с.
2. Иэнага Сабуро История японской культуры : пер. с яп. Б.В. Поспелова / авт. предисл. В. А. Кривцов / под ред. В.С. Гривнин. - М. : Изд-во "Прогресс", 1972. - 230 с.
3. Nakane Kinsaku. Kyoto gardens / Translated by Money L. Hickman and Kaichi Minobe. -Osaka: Hoikusha publishing co. Ltd, 1987. - 123 p.
4. Голосова Е.В. Японский сад: история и искусство. - М. : Изд-во МГУЛ, 2002. - 284 с.
5. Голосова Е.В. Ландшафтное искусство Китая. - М. : Изд-во "Наталис", 2008. - 328 с.
УДК 631.535 Dr int. Jacek Wereszczaka - Kierownik Pracowni Ogolnej
Uprawy Roli i Roslin, Akademia Rolnicza w Szczecinie
ZROWNOWAZONY ROZWOJ A PRODUKCJA BIOMASY JAKO ODNAWIALNEGO ZRODLA ENERGII NA GRUNTACH ORNYCH W KRAJACH UNII EUROPEJSKIEJ
Пропаганда piBHOMipHoro використання натуральних 3aco6iB з деталь-ним анаизом охорони потенщалу грунлв лежить в oraoBi розвитку мюьких та сшьських територш.
Propagowanie zasady zrownowazonego korzystania z zasobow naturalnych ze szczegolnym uwzgl^dnieniem ochrony potencjalu produktywnego gleb lezy u podstaw rozwoju obszarow miejskich i wiejskich.
Jednym z elementow Wspolnej Polityki Rolnej Unii Europejskiej, prowad-zonej rowniez w Polsce, jest zasada wzajemnej zgodnosci (cross-compliance). Kazde gospodarstwo ubiegaj^ce si<? o platnosci bezposrednie musi spelnic okreslo-ne wymagania w zakresie ochrony srodowiska, bezpieczenstwa zywnosci oraz dobrostanu zwierz^t. Wzgl^dy ekonomiczne mog^ stac si<? przeszkod^. w realizacji tych postanowien. Jednym z celow wprowadzenia zasady wzajemnej zgodnosci jest utrzymanie calego rozlogu gospodarstwa w dobrej kulturze rolnej (GAEC -Good Agricultural and Environmental Conditions) poprawiaj^c jednoczesnie dlugotrwalosc rolnictwa europejskiego. Takie post^powanie zapewnic moze ochrony krajobrazu oraz sprzyjac b^dzie dziedzictwu narodowemu obszarow wiejskich.
Realizacja postanowien dotycz^cych ograniczenia emisji gazow cieplarni-anych do atmosfery, zapisanych w protokole z Kioto w 1997 roku wymusza ogra-niczenie nakladow energetycznych oraz zwi^kszenie efektywnosci energetycznej procesow produkcji na swiecie.
Dzialania w rolnictwie, jednym z najbardziej energochlonnym dziale produkcji swiatowej, powinny skupiac si<? w mi^dzy innymi na:
• poprawieniu efektywnosci energetycznej produkcji polowej,
• retencjonowaniu gazow cieplarnianych poprzez prowadzenie zrownowazonej gos-
podarki lesnej,
• promowaniu zrównowazonych form rolnictwa,
• stosowaniu energooszcz^dnych technologii uprawy roli sprzyjaj^cych sekwestracji w^gla w glebie,
• wdrazaniu technologii wykorzystjcych odnawialne zródla energii.
Zgodnie ze Wspóln^ Polityk^ Roln^ (CAP) Unii Europejskiej, w pierwszej kolejnosci nalezy zagwarantowac bezpieczenstwo zywnosciowe drastycznie przyrastaj^cej populacji ludzkiej. Produkty zywnosciowe znajduj^ce si<? na rynku konsumpcyjnym powinny charakteryzowac si<? wysok^ jakosci^ i smakowitosci^. Osi^gni^cie tego celu jest mozliwe po wprowadzeniu i upowszechnieniu zasady rolnictwa przyjaznego dla srodowiska naturalnego, przy zachowaniu godziwego poziomu dochodów rolników. Kolejnym zadaniem rolnictwa jest produkcja pasz, nast^pnie surowców przemyslu odziezowego. Po zaspokojeniu podstawowych potrzeb spoleczenstwa kolejnym zadaniem rolnictwa jest dostarczenie surowców z przeznaczeniem na cele energetyczne.
Odnawialne Zródla Energii (OZE): energia Slonca, wiatru i wody oraz ge-otermalna w 2003 roku, dostarczyly jedynie 20,3 % calkowitej energii pozyskanej ze zródel odnawialnych (Rye. 1).
Udziat poszczególnych odnawialnych zródel energii w produkeji energii pierwotnej na swiecie w 2003 roku
energía St o rica energía 0.3%
geotermalna
energía wody 3[1% energía wiatru
16.5% °'4%
blomasa 79,7%
Ryc. 1. Energia ze zrödel odnawialnych zpodzialem na jej rodzaje
Podstawowym surowcem energetycznym, w pelni odnawialnym jest bi-omasa. Prognozy przedstawiane przez ekspertow unijnych wskazuj^ jednoznacznie na tereny lesne, grunty orne, l^ki i pastwiska jako miejsce produkcji biomasy - od-nawialnego surowca energetycznego (OSE). W najblizszym czasie przyrost energii pozyskiwanej z biomasy b^dzie nieproporcjonalnie duzy w porownaniu do innych zrödel (Ryc. 2)
Takie zmiany polityki energetycznej zwi^kszyc mog^ presje na srodowisko naturalne poprzez rabunkow^ gospodark^ lesn^, czy degradaj gleb w wyniku zwi^kszenia intensywnosci produkcji, zarowno na gruntach ornych, jak i na l^kach czy pastwiskach.
W oparciu o dane geograficzne, klimatyczne, z pomini^ciem warunkow glebowych, Metzger i in. (2005) oraz Jongman i in. (2005) dokonali podzialu Eu-ropy na Strefy Srodowisko we (Environmental Zones -EnZs). Z osiemdziesi^ciu czterech roznych stref autorzy ci wyodr^bnili 13 stref glownych (EnZs):
HayK'OBiiii bïchhk H^TY YKpaÏHH. - 2008. - Bun. 18.12
Alpine north, Alpine south, Boreal, Nemoral, Continental, Atlantic North,
Atlantic, Central, Lusitanian, Pannonian, Mediteranean Mountains, Mediterranean
North, Mediterranean South (Rye. 3).
Contribution of renewable energy sources, EU25
(Mtoe, substitution method) 143
748272
□ 1995 13 2001
□2010 (sketch)
hydro
wind
solar + biomass geothermal
Ryc. 2. Prognozy poziomu produkcji energii (M toe) oraz rozwoju poszczegôlnych
odnawialnych zrôdel energii
Environmental Zona
Hi ALN
MM W»
' NEW
"—^r M»fC MaGO*. 2003
Ryc. 3. Strefy Srodowiskowe w Europie (Environmental Zones -EnZs)
Strefa kontynentalna (Continental - EnZ) jest obszarem szczegolnie cennym pod wzglçdem krajobrazowym, przyrodniczym i kulturowym, jednoc-
1. ^aHgma^THa apxiTeKTypa b KOHTeKCTi cra^oro po3BHTKy
67
zesnie notuje sie tutaj duz^ roznorodnosc glebow^. Wartosc rolniczej przestrzeni produkcyjnej jest niezwykle wysoka.
Lokalnie czynniki geologiczne hydrologiczne, glebowe oraz bioroznorod-nosc szaty roslinnej decyduj^ o produktywnosci pola, lasu, l^ki czy pastwiska -gospodarstwa rolnego, calego obszaru i strefy.
Maj^c na uwadze wazn^ role gruntow ornych tej strefy w zaopatrzeniu przemyslu energetycznego w surowce, glownie w biomase, oraz ich potencjal pro-dukcyjny nalezy propagowac zrownowazon^ gospodarke roln^, ukierunkowan^ na ochrone srodowiska naturalnego, poprzez ochrone wod i gleb.
Stosowanie technologii o ograniczonej intensywnosci zabiegow upra-wowych (Conservation tillage) do siewu bezposredniego nasion w glebe nieup-rawn^ (No-Till) moze przyczynic sie do zwiekszenia zawartosci substancji orga-nicznej w wierzchnich warstwach profilu glebowego. Wieksza sekwestracja wegla w glebie w wyniku nowoczesnych technologii uprawy roli ograniczy dynamiczny wzrost koncentracji CO2 w powietrzu (Ryc. 4) redukuj^c, w ograniczonym stopniu, efekt cieplarniany.
Produkcja energii z biomasy w Unii Europejskiej, w 2030 roku, wyniesie w warunkach korzystnych 142,4 (5960,9 PJ), przy mniej korzystnych 104,9 M toe (4 392,8 PJ).
Na podstawie oszacowanego zapotrzebowania na energie ze zrodel odna-wialnych wynikaj^c^ z postanowien zapisanych w protokole z Kioto, a potwi-erdzonych na szczycie klimatycznym w Poznaniu, dla krajow Unii obliczono po-wierzchnie gruntow, ktore maj^ byc przeznaczone na produkcje biomasy - odna-wialnego zrodla energii (OZE).
Global atmospheric concentration of C02
Parts per million {ppm)
380 -i
360 -
1870 1880 1890 1900 1910 1920 1930 1940 1950 1960 1970 1980 1990 2000 Ryc. 4. Wzrost koncentracji CO2pod wpfywem dzialalnosci czlowieka
Powierzchnia gruntow w 2020 r. wyniesie 17 952,5 tys. ha w tym: 13 432,6 tys. ha gruntow ornych oraz 4 519,9 tys. ha uzytkow zielonych i sadow. Do 2030 roku szacowany wzrost powierzchni uzytkowanej ogolem w tym celu wyniesie 12 %, tj. do 20 164,3 tys. ha, w tym o 7 % wzrosnie powierzchnia
HiivKOBiiii bíchhk H^TY yKpaiHH. - 2008. - Bin. 18.12
gruntów ornych i az o 30 % powierzchnia uzytków zielonych i sadów, w porówna-niu do prognoz dla 2020 r.
Znaczna czesc surowców do produkcji energii bedzie produkowana w stre-fie Kontynentalnej, dla której eksperci unijni rekomenduj^ nastepuj^ce gatunki roslin uprawnych w celu produkcji surowców energetycznych:
• pszenica, rzepak, burak cukrowy, jeczmieñ, slonecznik, ziemniaki, kukurydza, pszenzyto, zyto, owies, koniczyna czerwona, oraz dodatkowo: konopie, gorczyca, len;
• a z roslin wieloletnich:
■ trawy, miskant, proso rózgowate, mozga trzcinowata,
■ drzewa w celu zalozenia plantacji (short rotation forest) topola i wierzba.
Strefe Kontynentaln^ charakteryzuj^ nastepuj^ce dane (Raport EEA 12/2007):
• srednie wzniesienie nad poziom morza - 435 m,
• dlugosc okresu wegetacji - 227 dni,
• roczna suma aktywnych temperatur - 3 294 oC,
• roczna suma opadów atmosferycznych -743 mm,
• lesistosc - 33,0 %,
• grunty orne - 61,8 %,
• uzytki zielone - 16,8 %,
• erozja mechaniczna gleb (zageszczenie) - poziom sredni (Medium),
• erozja chemiczna gleb (zanieczyszczenie pestycydami) - poziom sredni,
• powierzchnia odlogów mala (Low).
W strefie tej znajduj^ sie kraje bylego bloku wschodniego: Czechy, Bialorus, Polska, Slowacja, Ukraina, Wegry.
Jednym z glównych producentów biomasy w Unii Europejskiej bedzie Polska (tab.1). Powierzchnia przeznaczona pod uprawy roslin jako surowca ener-getycznego w Polsce w 2030 roku wyniesie 5,045 mln ha, co bedzie stanowilo 25 % calkowitej powierzchni gruntów rolnych przeznaczonych na ten cel w calej Unii Europejskiej. Uprawa roslin w celach energetycznych uprawnia do otrzyma-nia dodatkowych doplat, które jak podaje Wereszczaka (2008 b) w nieznacznym stopniu poprawiaj^ oplacalnosc ich uprawy.
Tabela 1. Deklarowane powierzchnie gruntów rolnych do uprawy biomasy w _wybranych krajach Unii Europejskiej dla lat 2010 i 2020 (tys. ha)_
Kraj Unii Europejskiej Prognoza dla lat
2010 2020
Grunty orne Uzytki zielone i sady Razem Grunty orne Uzytki zielone i sady Razem
Republika Federalna Niemiec 290,3 264,1 554,4 0,0 572,6 572,6
Francia 535,8 453,6 989,4 0,0 1 208,0 1 208,0
Hiszpania 2 705,9 0,0 2 705,6 2 459,2 0,0 2459,2
Litwa 524,0 0,0 525,0 1 054,6 0,0 1 054,6
Polska 3 823,2 332,9 4 156,1 4 525,1 520,6 5 045,0
2
W Polsce obszary wiejskie to 93,4 % powierzchni kraju (312 tys. km2), wiekszosc zdominowana jest przez rolnictwo i gospodarke zywnosciow^. Z gospo-darstwami indywidualnymi zwi^zane jest 7,5 mln ludnosci, kolejne 2,2 mln pro-
1. ^aHgma^THa apxiTeKTypa b KOHTeKcri cr&roro po3BHTKy
69
wadzi dzialalnosc na powierzchni mniejszej niz 1 ha. Pod wzglçdem waloryzacji rolniczej przestrzeni produkcyjnej warunki Polski i wojewodztwa zachodniopo-morskiego Dzienia i in., (2007) ocenili jako srednio korzystne (tab. 2).
W wojewodztwie zachodniopomorskim w latach 2010, 2020 i 2030 mozna przeznaczyc odpowiednio 118, 133, 140 tys. ha gruntow ornych na produkcjç bi-omasy w celach energetycznych, a zbiory mozna szacowac na poziomie 1,018 mln ton (Wereszczaka 2008 a).
Polscy producenci rolni bçd^. odpowiedzialni za produkcjç duzej ilosci zywnosci o wysokiej jakosci, jak rowniez za produkcjç biomasy w celach energetycznych.
Wiçksze zapotrzebowanie na surowce energetyczne - konkurencja po-miçdzy producentami zywnosci i energii - wywolac moze wzrost cen surowcow pochodzenia rolniczego.
Tabela 2. Waloryzacja rolniczej przestrzeni produkcyjnej
Wo-jewodztwo Wskaznik bonitacji Ogolny wskaznik jakosci r.p.p. Warunki do produkcji rolniczej
jakosci i przydatnosci rolniczej gleb agro-kli-matu rzezby terenu warunkow wodnych
Polska 49,5 9,9 3,9 3,3 66,6 srednio korzystne
Zachodnio-pomorskie 50,0 9,8 4,0 3,6 67,5 srednio korzystne
Przewidywany relatywny wzrost cen oleju rzepakowego lub cukru buracza-nego moze wyniesc do 200 % ceny notowanej w 2000 roku, w przypadku drewna surowego 152, a zboz jedynie 138 %. W przyszlosci opisane relacje cenowe mog^ zmienic glowny kierunek produkcji gospodarstw rolnych.
Uprawa biomasy, jako surowca energetycznego, na gruntach ornych w znacznym stopniu moze ograniczyc powierzchnie upraw surowcow przemyslu spozywczego. Takie zmiany wymusic mog^ intensyfikacjç produkcji na gruntach ornych, obnizenie jakosci surowcow spozywczych oraz prowadzic to moze do deg-radacji gleb.
Jedynie energooszczçdne i przyjazne srodowisku technologie produkcji biomasy, jako odnawialnego zrodla energii, zagwarantuj^ poprawn^ realizacjç Wspolnej Polityki Rolnej Unii Europejskiej.
Literatura
1. Dzienia S., Puzynski S., Schiller M. 2007. Rolni ctwo wojewodztwa zachodniopomorski-ego w latach 1950-2002. Folia Univ. Agric. Stettin., Ser. Agricultura, Alimentaria, Piscaria et Zootechnika 253 (1), 27-38.
2. Jongman, R.H.G., Bunce, R.G.H., Metzger, M.J., Mücher, C.A. and Howard, D.C. 2005, A statistical Environmental Classification of Europe: objectives and applications. Landscape Ecology (submitted to Landscape Ecology).
3. Metzger M., Bunce B., Jongman R., Mateus V. & Mücher S. (2003) The Environmental Classification of Europe, a new tool for European landscape ecologists. Landschap 20: 50-54.
4. Metzger, M.J., Bunce, R.G.H., Jongman, R.H.G., Mücher, C.A. & Watkins, J.W. 2005 A statistical stratification of the environment of Europe. (Submitted to Journal of Global Ecology and Biogeography).
Науковий iticiiiiK НЛТУ Украши. - 2008. - Вип. 18.12
5. Wereszczaka J. 2008 a Potencjalne mozliwosci uprawy rolsin w celach energetycznych na gruntach ornych z przeznaczenim dla Elektrowni Szczecin, z prognoz^. dlugoterminow^. Energia od-nawialna 1-16/03/2008: 12- 21.
6. Wereszczaka J. 2008 b Biomasa jako surowiec energetyczny produkowany na gruntach ornych. Energia odnawialna 3-18/06/2008: 32-37_
УДК 551.4 Доц. Н.Г. MipoHoea, канд. бюл. наук; доц. Б.Б. Артамонов,
канд. вшськ. наук; доц. В.П. Штангрет - Хмельницький НУ; В.Б. Вальчишин, В.Ю. Вишняков; В.В. Шумейко - Центр прийому i оброблення спещальноЧ тформаци та контролю навшцшного поля
ДОСЛ1ДЖЕННЯ ПОРУШЕНИХ ЛАНДШАФТ1В П1ВН1ЧНО-СХ1ДНО1 ЧАСТИНИ ХМЕЛЬНИЦЬКО1 ОБЛАСТ1 МЕТОДАМИ ДИСТАНЦ1ЙНОГО ЗОНДУВАННЯ ЗЕМЛ1
Наведено результати дослщження Kap'epiB твшчно-схщно' частини Хмель-ницько'] областi. Проаналiзовано змши кар'ерного поля з використанням KOCMi4HHx зшмюв i ix сучасного еколопчного стану. Представленi моделi дослiджуваних об'екпв.
Ключов1 слова, ландшафт, дистанцiйне зондування земл^ кар'ери, родовища.
Assoc. prof. N. G. Myronova; assoc. prof. B.B. Artamonov; assoc. prof. V.P. Stangret - Khmel'nickiy national university; V.B. Valchyshyn, V.Yu. Vyshnyakov, V. V. Shumeiko - Center of reception and treatment of the special information
and control of the navigation field
The investigation of stressed landscapes of the north-eastern part of Khmelnytsky region by methods of remote sensing of earth
The article states the result of investigation of the quarries of the district. It was analyzed the quarry's field changing by satellite imagery and it contemporary ecological state. The models of the objects of investigation are represented.
Keywords. landscape, remote sensing of earth, careers, deposits.
Людське суспшьство значно змшило зовшшнш вигляд Земль На су-часному еташ розвитку вплив людини стае все дедал штенсившшим як за масштабами, так i за глибиною змш окремих компоненпв ландшаф^в.
Зпдно з европейською ландшафтною конвенщею, ландшафт мае ваго-ме значення у культурнш, еколопчнш, економiчнiй та шших сферах людсь-кого суспшьства. Одночасно шдкреслено, що рiзнi види антропогенно].' дiяль-ност прискорюють змшу ландшафту. Це вимагае вжиття заxодiв з ix щенти-фжаци, оцiнки стану та реестраци змш [1], тобто фактично йдеться про ство-рення системи мониторингу територш. Ця iнформацiя повинна бути вщправ-ною точкою для розроблення нацюнально'' i регiональноi ландшафтно'' поль тики, спрямовано'' на реалiзацiю конкретних заxодiв з планування, зокрема полiпшення або вщновлення ландшафтiв.
Рiзнi компоненти природного ландшафту неоднаково шдлягають впливу перетворювально'' дiяльностi людини. Як вiдомо, найскладшшими е корiннi змiни, до яких належать змши геолого-геоморфолопчно'' основи ландшафту. Вагома частка таких змш вщбуваеться на територiяx видобування корисних копалин, в т.ч. i вщкритим способом, що зумовлюе формування i розвиток техногенно-порушених ландшафтiв.
