CC BY
42
• (C)
Teresa Wylupek, Dr inz.
Uniwersytet Przyrodniczy w Lublinie
MOZLIWOSCI GOSPODARKI ROLNEJ W STALYM POLU W REGIONE LUBLIN W GRANICACH EUROPEJSKICH PROGRAMOW
W artykule przedstawione sq regionalne aspekty rozwoju gospodarki rolnej, gdzie koncepcja wykazujqcych wysokq dynamikq wzrostu, jest nowym podejsciem do zagadnienia rozwoju w granicach UE.
Slowa kluczowe: strategia, inwestycje, gospodarka rolna, rozwoj regionalny.
1. Wst^p
Trwale uzytki zielone (TUZ) w Polsce zajmuj^ obecnie okolo 20% powierzchni uzytkow rolnych, tj. 3271 tys. ha. S^ w kraju rejony i gospodarstwa rolnicze, w ktorych odsetek TUZ jest duzy (>25%). Zwi^kszony udzial trwalych uzytkow zielonych na ogol wyst^puje w gospodarstwach polozonych w rejonach o slabszych gruntach, w dolinach rzek, na pojezierzach i w rejonach podgorskich. W takich warunkach preferowana jest specjalizacja gospodarstw ukierunkowana na chow przezuwaczy, glownie bydla mlecznego. Natomiast chow bydla mi^snego w Polsce nie ma tradycji [Harasim 2009].
Powierzchnia l^k trwalych w Polsce utrzymuje si$ na poziomie 14-15% powierzchni uzytkow rolnych, a powierzchnia pastwisk ulega systematycznemu zmniejszeniu z 7,7% w 2001 roku do 4,4% w 2007. Natomiast w powierzchni paszowej l^ki stanowi^ blisko 58% a pastwiska 23%. Plonowanie l^k w kraju jest niskie (nieco ponad 4 tha-1 w przeliczeniu na siano), co swiadczy o ograniczonym stosowaniu podstawowych zabiegow pratotechnicznych. Powierzchnia pastwisk w kraju ulega systematycznemu zmniejszeniu w skutek zaniechania chowu bydla mlecznego w malych gospodarstwach oraz jego koncentracji w gospodarstwach specjalistycznych. Odchodzi si$ w nich od klasycznego sposobu zywienia opartego o pastwiska latem. Najlepsze wykorzystanie uzytkow zielonych oraz wielkosci pozyskiwanych plonow wyst^puje w woj. podlaskim, lodzkim, mazowieckim, kujawsko-pomorskim, malopolskim i wielkopolskim a najgorsze zas w woj. lubuskim, zachodniopomorskim i dolnosl^skim, w ktorych dominowaly PGR-y [Wasilewski i Nazaruk, 2009].
Celem opracowania jest przedstawienie mozliwosci wdrazania programow rolnosrodowiskowych w Polsce z uwzgl^dnieniem Lubelszczyzny.
2. Podstawowe kierunki i strefy wsparcia w zakresie PROW 2007-2013
Programy rolnosrodowiskowe s^ jednym z glownych i jedynym obowi^zkowym elementem Planow Rozwoju Obszarow Wiejskich, ktore panstwa czlonkowskie Unii Europejskiej maj^ obowi^zek opracowac i wdrazac.
* Department of Plant Biology, Faculty of Agricultural Sciences ® Teresa Wylupek, 20132013
458
Polska po przyst^pieniu do Unii Europejskiej obj^ta zostala Wspoln^ Polityk^ Roln^. Podstawowym narz^dziem stabilizowania dochodow rolnikow okazaly si$ platnosci bezposrednie, obszarowe, zwi^zane z doplatami proporcjonalne do powierzchni poszczegolnych gospodarstw rolnych, niezaleznie od rodzaju i rozmiaru prowadzonej dzialalnosci rolniczej.
Zasadniczym instrumentem realizacji polityki Unii Europejskiej w zakresie rozwoju obszarow wiejskich na terenie Polski jest Program Rozwoju Obszarow Wiejskich na lata 2007-2013 (PROW 2007-2013), zatwierdzony do realizacji jako dokument programowy w dniu 7 wrzesnia 2007 r. decyzj^ Komisji Wspolnot Europejskich.
Srodki finansowe z zakresu PROW 2007-2013 przeznaczane s^ mi^dzy innymi na popraw^ jakosci zywnosci, aktywizaj gospodarcz^ zasobow ludzkich na wsi, zwi^kszenie wydajnosci produkcji rolnej. Rownoczesnie podejmowane s^ dzialania wspieraj^ce ochron§ roznorodnosci biologicznej i krajobrazowej obszarow wiejskich.
Podstawowe kierunki i sfery wsparcia w zakresie rozwoju obszarow wiejskich na terenie Polski odzwierciedlaj^ cztery osie:
• OS 1: Poprawa konkurencyjnosci sektora rolnego i lesnego;
• Os 2: Poprawa srodowiska naturalnego i obszarow wiejskich;
• Os 3: Jakosc zycia na obszarach wiejskich i roznicowanie gospodarki
wiejskiej;
■ Os 4: LEADER.
Cele i zadania sprzyjaj^ce zachowaniu i poprawie srodowiska naturalnego uj^te zostaly w ramach osi 2 PROW 2007-13 w formie czterech dzialan:
1. Wspieranie gospodarowania na obszarach gorskich i innych obszarach o niekorzystnych warunkach gospodarowania (ONW).
2. Program rolnosrodowiskowy (Platnosci rolnosrodowiskowe).
3. Zalesienie gruntow rolnych oraz zalesienie gruntow innych niz rolne.
4. Odtwarzanie potencjalu produkcji lesnej zniszczonego przez katastrofy oraz wprowadzenie instrumentow zapobiegawczych.
Program rolnosrodowiskowy jest jednym z wazniejszych dzialan ,,PROW 2007-2013" przygotowanych przez Ministerstwo Rolnictwa i Rozwoju Wsi.
Dzialania uj^te w tym programie s^ skutecznym sposobem ochrony krajobrazu oraz polnaturalnych elementow przyrody jakimi s^ l^ki, pastwiska, uprawy, stare sady wraz z ich flor^ i faun^, a wi^c obszary wiejskie charakteryzuj^ce si$ duz^ roznorodnosci^ biologiczn^ wyrozniaj^ce Polsk§ na tle innych krajow Europy.
Program rolnosrodowiskowy (2007-2013) sklada si$ z 9 pakietow, z ktorych 3 (pakiet 3, 4 i 5) mozna realizowac na trwalych uzytkach zielonych (Dz. U.2009, nr 33, poz. 262):
Pakiet 1. Rolnictwo zrownowazone
Pakiet 2. Rolnictwo ekologiczne
Pakiet 3. Ekstensywne trwale uzytki zielone
459
Pakiet 4. Ochrona zagrozonych gatunków ptaków i siedlisk przyrodniczych poza obszarami Natura 2000
Pakiet 5. Ochrona zagrozonych gatunków ptaków i siedlisk przyrodniczych na obszarach Natura 2000
Pakiet 6. Zachowanie zagrozonych zasobów genetycznych roslin w rolnictwie Pakiet l. Zachowanie zagrozonych zasobów genetycznych zwierz^t w rolnictwie
Pakiet В. Ochrona gleb i wód Pakiet 9. Strefy buforowe
1. Gospodarka rolna a Natura 2000 na Lubelszczyznie
Wedlug danych Urzçdu Statystycznego w Lublinie z roku 2011 (Rocz. Stat. woj. lub. 2012), województwo lubelskie nalezy do najwiçkszych regionów pod wzglçdem powierzchni uzytków rolnych w Polsce (trzecie miejsce w kraju). W województwie lubelskim uzytki rolne zajmuj^ 1452,5 tys. ha, co stanowi 5l,8% powierzchni ogólnej. W strukturze uzytków rolnych l^ki trwale zajmuj^ 12,6% (210,3 tys. ha), natomiast pastwiska 1,4% (23,4 tys. ha).
Wsród gospodarstw rolnych Lubelszczyzny dominuj^ tradycyjne metody produkcji. Malej^ce zapotrzebowanie na pasze dla przezuwaczy spowodowane spadkiem poglowia bydla i owiec negatywnie wplywa na poziom gospodarowania na trwalych uzytkach zielonych. Na podstawie wielu opracowañ naukowych mozna zauwazyc, ze obszar Lubelszczyzny odznacza siç znaczn^ róznorodnosci^ siedlisk przyrodniczych. W celu zachowania istniej^cej bioróznorodnosci w ramach Dyrektywy Ptasiej i Siedliskowej wyznaczono obszary specjalnej ochrony ptaków (OSO) oraz specjalne obszary ochrony siedlisk (SOO).
W województwie lubelskim obszary Natura 2000 zajmuj^ powierzchni^ 3l1 096 ha i stanowi^ 14,ll%. Specjalne obszary ochrony siedlisk (SOO) zajmuj^ 3,9%, a obszary specjalnej ochrony ptaków (OSO) 13,3% powierzchni województwa. W wielu przypadkach obszary SOO i OSO czçsciowo pokrywj siç ze sob^. W województwie lubelskim wyznaczono 69 obszarów Natura 2000, w tym: 21 ostoi ptasich i 4В ostoi siedliskowych. Trwale uzytki zielone posiadaj^ wysokie walory przyrodnicze jednak, aby zachowac je dla przyszlych pokoleñ nalezy na nich prowadzic ekstensywn^ gospodarkç.
Dlatego tez, ponizej zostan^ omówione mozliwosci realizacji wybranych pakietów ukierunkowanych glównie na ochronç bioróznorodnosci istniej^cej na trwalych uzytkach zielonych bçd^cych w posiadaniu rolników indywidualnych, wspólnot gruntowych czy innych beneficjentów.
4. Mozliwosci otrzymania dofinansowania do TUZ w ramach Programu Rozwoju Obszarów Wiejskich na lata 2GG7-2G13
W celu podkreslenia, jak wazna jest ochrona bioróznorodnosci terenów rolniczych, w ramach programu rolnosrodowiskowego na lata 200l-2013 zróznicowano wysokosc doplat, jakie mog^ uzyskac rolnicy prowadz^cy gospodarstwa na obszarach Natura 2000 i poza nimi.
460
Wariant 4.1./5.1. Ochrona siedlisk lçgowych ptakow
Wariant obejmuje tereny zasiedlone przez gatunki ptakow, zaliczane do gatunkow rzadkich lub zmniejszaj^cych swoj^ liczebnosc tj.: derkacz, rycyk, wodniczka, dubelt, kulik wielki, blotniak l^kowy, biegus zmienny, krwawodziob, czajka, kszyk. Obszar objçty wariantem 4.1. i 5.1. moze byc uzytkowany jako l^ka, pastwisko lub byc objçty uzytkowaniem kosno-pastwiskowym.
Wariant 4.2./5.2. Mechowiska
Wariant ten obejmuje torfowiska przejsciowe i trzçsawiska (7140) (oprocz zbiorowisk ze zwi^zku Rhynchosporion), gorskie i nizinne torfowiska zasadowe o charakterze mlak, turzycowisk i mechowisk (7230), torfowiska nakredowe (7210) nalez^ce do Caricion davallianae - siedlisko priorytetowe.
Mechowiska to zbiorowiska l^k bagiennych, porosniçte niskimi turzycami i mszakami, ktore wystçpuj^ na torfowiskach zasilanych wod^ gruntow^. Wedlug typologii l^karskiej klasyfikowane s^ jako bielawy wlasciwe i bielawy podtopione. Mechowiska odznaczaj^ siç bogactwem rzadkich gatunkow roslin (m.in.: kukulka szerokolistna, kukulka plamista, borek trojlistkowy). Opisywane siedliska s^ rowniez miejscem bytowania specyficznej ornitofauny, w tym wodniczki, ktora jest najbardziej zagrozonym wyginiçciem europejskim gatunkiem ptaka. Wiçkszosc mechowisk byla tradycyjnie koszona raz w roku, raz na 2 lata lub nawet rzadziej, w zaleznosci od dostçpnosci terenu i wysokosci zwierciadla wody w danym roku. Obecnie siedliska bagienne osusza siç co powoduje, ze mechowiska staj^ siç coraz rzadsze.
Wariant 4.3./5.3. Szuwary wielkoturzycowe
Szuwary wielkoturzycowe obejmuje nalez^ce do Magnocaricion siedliska priorytetowe okreslane wedlug klasyfikacji Natura 2000 jako torfowiska nakredowe (7210) oraz szuwary wielkoturzycowe, ktore nie zostaly przyjçte na listç siedlisk Natura 2000. Szuwary wielkoturzycowe wystçpuj^ na bagnach i mokradlach. Najczçsciej porastaj^ obszary zasilane wodami rzecznymi. Mog^ takze rozwijac siç w plytkich wodach plyn^cych lub stoj^cych. Tereny te s^ stosunkowo powszechne na obszarze wojewodztwa lubelskiego, zwlaszcza w dolinach rzek. Choc siedliska te s^ stosunkowo ubogie w gatunki roslin, pelni^ jednak wazn^ rolç w okresie lçgowym ptakow wodno-blotnych, s^ miejscem tarlisk ryb oraz zerowiskiem duzych ssakow roslinozernych. Inn^, wazn^ funkj szuwarow turzycowych jest retencjonowanie wod zalewowych oraz naturalna filtracja i oczyszczanie wod powierzchniowych. Nadmierne osuszanie prowadzi do degradacji siedlisk.
461
ТаЬе1а 1
Wybrane pakiety platnosci rolnosrodowiskowych w ramach
PROW 2GG7-2G13
Pakiety Warianty rolnosrodowiskowe Wysokosc platnosci Poza Natura 2GGG/w ramach Natura 2GGG
3. Ekstensywne trwale uzytki Wariant 1.2 Ekstensywna gospodarka na l^kach i pastwiskach na obszarach Natura 2000 500 zl/ha
Wariant 1. Ochrona siedlisk lçgowych ptaków 1 200 zl/ha / 1 3l0 zl/ha
Wariant 2. Mechowiska 1 200 zl/ha / 1 390 zl/ha
4. Ochrona zagrozonych Wariant 3. Szuwary wielkoturzycowe 800zl/ha / 910 zl/ha
gatunków ptaków i siedlisk Wariant 4. L^ki trzçslicowe i selernicowe 1 200 zl/ha / 1 390 zl/ha
przyrodniczych poza obszarami Natura 2GGG Wariant 5. Murawy cieplolubne 1 200 zl/ha / 1 380 zl/ha
5. Ochrona Wariant 6. Pólnaturalne l^ki wilgotne 800 zl/ha / 840 zl/ha
zagrozonych gatunków ptaków i siedlisk przyrodniczych na obszarach Natura 2GGG Wariant l. Pólnaturalne l^ki swieze 800 zl/ha / 840 zl/ha
Wariant В. Bogate gatunkowo murawy blizniczkowe 800 zl/ha / 8l0 zl/ha
Wariant 9. Slonorosla 1 190 zl/ha / 1 190 zl/ha
Wariant 10. Uzytki przyrodnicze 550 zl/ha / 550 zl/ha
Wariant 4.4./5.4. L^ki trzçslicowe i selernicowe
Wariant ten obejmuje siedliska okreslane wedlug klasyfikacji Natura 2000 jako zmiennowilgotne l^ki trzçslicowe (6410) oraz l^ki selernicowe (6440).
L^ki selernicowe, wystçpuj^ przede wszystkim na glebach madowych w srodkowych i dolnych odcinkach dolin duzych rzek: glównie Odry, Warty, Bugu i Wisly. Natomiast l^ki trzçslicowe wystçpuj^ na terenie calego kraju najczçsciej na niewielkich wniesieniach posród bagien (gr^dach) na siedliskach zmiennowilgotne, charakteryzuj^cych siç wysokim poziomem wód gruntowych wiosn^, opadaj^cych znacznie w trakcie lata i jesieni.
462
Omawiane siedliska, dziçki duzej roznorodnosci gatunkowej i znacznej zmiennosci regionalnej, nalez^ do najcenniejszych polnaturalnych zbiorowisk roslinnych Polski. Stanowi^ siedlisko rzadkich i chronionych gatunkow roslin i motyli wymienionych w Zal^czniku II Dyrektywy Siedliskowej. W runi l^kowej mozna stwierdzic obecnosc m.in.: gozdzika pysznego, przytulii polnocnej czy tez goryczki w^skolistnej.
Wariant 4.5./5.5. Murawy cieptolubne
Murawy cieplolubne obejmuje siedliska okreslane wedlug klasyfikacji Natura 2000 jako cieplolubne srodl^dowe murawy napiaskowe (6120) - siedlisko o znaczeniu priorytetowym, murawy kserotermiczne (6210) - w ktorych za priorytetowe uwaza siç platy z istotnymi stanowiskami storczykowatych, cieplolubne l^ki pieninskie (6510-4), murawy stepowe; w tym murawy ostnicowe.
Omawiane siedliska (kserotermiczne i napiaskowe) wystçpuj^ w miejscach naslonecznionych i suchych, o roznym typie podloza: od gleb piaszczystych do gleb z duz^ zawartosci^ wapnia. Murawy cieplolubne to zazwyczaj niewielkie platy roslinnosci, dosc mocno rozproszone, wystçpuj^ce na terenach wyzynnych, otwartych, piaszczystych wniesieniach na nizinach, a takze naslonecznionych stokach duzych dolin rzecznych. Siedliska te charakteryzuj^ siç bogactwem skladu gatunkowego, niejednokrotnie to gatunki rzadkie i zagrozone, wymienione w Zal^czniku II Dyrektywy Siedliskowej. Ponadto murawy cieplolubne stanowi^ rowniez siedlisko wielu cennych bezkrçgowcow.
Wariant 4.6./5.6. Potnaturalne t^ki wilgotne
Wariant ten obejmuje podmokle l^ki eutroficzne, ktore nie zostaly wpisane na listç siedlisk Natura 2000. L^ki te wystçpuj^ na terenie calego kraju, s^ pospolite rowniez na terenie wojewodztwa lubelskiego. Polnaturalne l^ki wilgotne wystçpuj^ na roznego typu siedliskach podmoklych, mozna je spotkac zarowno na glebach mineralnych jak odwodnionych torfowiskach (l^ki pobagienne), s^ dosc powszechne w dolinach rzek.
L^ki wilgotne odznaczaj^ siç dosc bogatym skladem gatunkowym roslin, w szacie roslinnej wyroznic mozna: firletkç poszarpan^, ostrozen l^kowy, bodziszek blotny, rdest wçzownik, kozlek lekarski. Omawiane obszary stanowi^ rowniez miejsce rozrodu, odpoczynku oraz zerowania podczas wçdrowek ptakow wodno-blotnych.
Wariant 4.7./5.7. Potnaturalne t^ki swieze
Wedlug klasyfikacji Natura 2000 polnaturalne l^ki swieze s^ to siedliska okreslone jako czçsc nizowych i gorskich swiezych l^k uzytkowanych ekstensywnie (6510, bez 6510-4 czyli cieplolubnych l^k pieninskich) oraz gorskie l^ki konietlicowe uzytkowane ekstensywnie (6520).
Polnaturalne l^ki swieze wystçpuj^ w s^siedztwie rzek na lekkich glebach madowych oraz na mineralnych wyniesieniach i stokach dolin rzecznych. L^ki swieze charakteryzuj^ siç bogactwem gatunkowym i duzymi walorami
463
krajobrazowymi. W runi l^kowej wyróznic mozna: bodziszek l^kowy, marchew zwyczajn^, groszek l^kowy, czy tez szalwia l^kowa. S^ to siedliska bardzo korzystne dla uzytkowania rolniczego, zatem wytworzone na nich l^ki w wiçkszosci zagospodarowano w stopniu intensywnym, co prowadzilo do ich ubozenia gatunkowego i utraty walorów przyrodniczych. Niemniej jednak na terenie województwa lubelskiego omawiane siedliska spotyka siç dosc czçsto. Wielopokoleniowe ekstensywne uzytkowanie obszarów uwilgotnionych wlasciwie, sprzyjalo wyksztalceniu siç pólnaturalnych l^k swiezych.
Wariant 4.8./5.8. Bogate gatunkowo murawy blizniczkowe
Murawy blizniczkowe obejmuj^ siedliska okreslone wedlug klasyfikacji Natura 2000 jako bogate florystycznie górskie i nizowe murawy blizniczkowe (6230) ), w których za priorytetowe uwaza siç tylko platy bogate florystycznie. Siedliska te rozwijaj^ siç na glebach umiarkowanie wilgotnych, kwasnych oraz na glebach mineralnych i torfowych. Wystçpuj^ na terenie calego kraju, ich bogate gatunkowo warianty wystçpuj^ glównie na terenach górskich i wyzynnych, rzadziej na stokach dolin rzecznych. Cenne przyrodniczo murawy blizniczkowe to takie murawy, które charakteryzuj^ siç duz^ liczb^ gatunków rzadkich, w tym storczyków. Na terenie województwa lubelskiego bogato florystyczne warianty s^ rzadko spotykane.
Wariant 4.9./5.9. Slonorosla
Slonorosla obejmuj^ siedliska okreslone wedlug klasyfikacji Natura 2000 jako sródl^dowe blotniste solniska z solirodem (1310), solniska nadmorskie (1330), sródl^dowe slone l^ki, pastwiska i szuwary (1340) jako siedlisko o znaczeniu priorytetowym. Tego typu siedliska wystçpuj^ glównie na wybrzezu, rzadziej i w rozproszeniu w dolinach duzych rzek. Podstaw^ kwalifikacji wariantu jest wystçpowanie charakterystycznych dla siedlisk zasolonych, rzadkich gatunków roslin.
Wariant 4.10./5.10. Uzytki przyrodnicze
Wariant ten obejmuje siedliska przyrodnicze Natura 2000: torfowiska wysokie (l110, l120), czçsc torfowisk przejsciowych i trzçsawiska (l140), obnizenia na podlozu torfowym (l150), czçsc torfowisk zasadowych (l230), luzne murawy napiaskowe (2330), wrzosowiska (4030, 4010), kçpowe lub silnie podmokle szuwary wielkoturzycowe i szuwary halofilne (w tym 7210) oraz rozlewiska bobrowe.
Uzytki przyrodnicze to najczçsciej niewielkie enklawy wystçpuj^ce w krajobrazie rolniczym. Zazwyczaj calkowicie bezuzyteczne z ekonomicznego punktu widzenia platy powierzchni porosniçte na przyklad przez wysok^ trudnodostçpn^ roslinnosc, na których niejednokrotnie stagnuje woda. Nie s^ uzytkowane rolniczo, ale stanowi^ ostoje dla wielu chronionych, rzadkich i zagrozonych gatunków roslin i zwierz^t. Ponadto torfowiska odgrywaj^ wazn^ rolç hydratacyjn^ i fitosanitarn^, zapobiegaj^c równiez erozji wodnej. Luzne murawy napiaskowe natomiast zapobiegaj^ erozji wietrznej.
464
4. Podstawowe wymagania i zalecenia w pakietach 4 i 5 oraz warunki jakie musi spetnic rolnik uczestnicz^cy w programie rolnosrodowiskowym
Kazdy wariant posiada zestaw scisle sprecyzowanych wymogow i zadan, do ktorych wypelniania i realizacji rolnik zobowi^zuje siç przez okres 5 lat. Ponizej przedstawiono zalecenia i zakazy obowi^zuj^ce dla wszystkich wariantow w poszczegolnych pakietach:
W pakietach przyrodniczych zaleca siç:
• opozniony termin zbioru pierwszego pokosu,
• podwyzszon^ wysokosc koszenia (5-15 cm),
• usuniçcie lub zlozenie w stogi skoszonego siana do 2 tygodni po pokosie,
• pozostawienie niewielkich fragmentow nieskoszonej l^ki,
• ograniczon^ obsadç zwierz^t na pastwisku,
• ograniczenie nawozenia lub jego brak.
W pakietach przyrodniczych zakazuje siç:
• przeorywania,
• walowania,
• wlokowania w okresie od 1 kwietnia do 1 wrzesnia,
• koszenia od zewn^trz do srodka l^ki (preferowane koszenie od srodka na zewn^trz),
• stosowania sciekow i osadow sciekowych;
• stosowania podsiewu,
• stosowania pestycydow z wyj^tkiem selektywnego i miejscowego niszczenia uci^zliwych chwastow,
• budowania nowych systemow melioracyjnych; nie dotyczy biez^cej konserwacji.
• budowania nowych systemow melioracyjnych (z wyj^tkiem urz^dzen maj^cych na celu podwyzszenie poziomu wod) i rozbudowy istniej^cych systemow melioracyjnych bçd^cych w zasiçgu kompetencyjnym beneficjenta; nie dotyczy biez^cej konserwacji (Krasicka-Korczynska E, i in. 2008; Kucharski L. 2009).
Przyst^pienie do programu rolnosrodowiskowego jest dobrowolne, wymaga ono jednak spelnienia przez rolnika pewnych warunkow. Szczegolne wymagania musz^ byc spelnione podczas przystçpowania do realizacji w gospodarstwie tzw. pakietow przyrodniczych
Warunki jakie musi rolnik spelnic aby uczestniczyc w programie:
• posiadanie numeru indentyfikacyjnego gospodarstwa,
• powierzchnia dzialek rolnych, na ktorych jest prowadzona dzialalnosc rolnicza min. 1 ha,
• realizacja 5-cio letniego zobowi^zania rolnosrodowiskowego zgodnie z planem dzialalnosci rolnosrodowiskowej, zarejestrowanym w systemie teleinformatycznym CDR,
• spelnianie warunkow przyznania platnosci w ramach pakietow i wariantow.
465
Podsumowanie
Wedlug opracowania Departamentu Rozwoju Obszarów Wiejskich MRiRW na podstawie danych otrzymanych od ARiMR od pocz^tku realizacji Programu do dnia 1 marca 2013 r. w ramach wszystkich dzialañ zostalo zlozonych 5 478 515 wniosków o przyznanie pomocy (w tym w ramach ONW zlozono 4 455 973 wnioski), natomiast liczba zawartych umów lub wydanych decyzji wyniosla 5 229 348. Poziom kontraktacji srodków wynosi okolo 85% budzetu PROW 2007 -2013 (MRiRW 2103) - wykres 1.
W ramach PROW 2007 - 2013 na rzecz beneficjentów zrealizowano platnosci na kwot$ 43,71 mld zl, w tym 33,05 mld zl ze srodków Europejskiego Funduszu Rolnego na rzecz Rozwoju Obszarów Wiejskich, co stanowi 60,39% alokacji srodków EFRROW przeznaczonych na realizacji PROW 2007 - 2013 (wykres 2).
O ile w 2007 roku wyplacono jedynie ok. 131 mln zl, to w 2008 roku juz ponad 4,7 mld zl, w 2009 roku ok. 6,5 mld zl, w 2010 roku ponad 8,4 mld zl, w 2011 roku prawie 10,0 mld zl, zas w 2012 roku az 11,5 mld zl (w tym 8,5 mld zl EFRROW). Najwi^ksze kwoty platnosci przeznaczone zostaly na dzialania:
• Wspieranie gospodarowania na obszarach górskich i innych obszarach o niekorzystnych warunkach gospodarowania (ONW) (okolo 18,22 % wszystkich zrealizowanych platnosci);
• Renty strukturalne (okolo 16,18 %);
• Modernizacja gospodarstw rolnych (okolo 14,94 %);
• Program rolnosrodowiskowy (okolo 13,69 %).
Bior^c pod uwagi stan zaawansowania realizacji PROW 2007 - 2013 oraz fakt, iz srodki mog^ byc wydatkowane do koñca 2015 r. nalezy stwierdzic, ze nie istnieje obecnie zagrozenie niewykorzystania zaplanowanego budzetu zagrozenie niewykorzystania zaplanowanego budzetu
Wykres 1. Liczba ztozonych wniosków oraz zawartych umówAvydanych decyzji w ramach PROW 2007 - 2013 (narastajijco)
2007 2008 2005 2010 2011 2012 1.03.2013
□ Zlozone wnioski DZawarle um&wy/Lvydane decyzje
Opracoviano w Departamencie Rozwoju Obszarów Wiejsldch MRiRW na podstawie danych otrzymanych od ARiMR.
466
Wedlug danych zaczerpni^tych z Centrum Doradztwa Rolniczego w Brwinowie najwi^kszym zainteresowaniem w roku 2011 wsrod rolnikow cieszyl si§ wariant 1. „Ochrona siedlisk l^gowych ptakow", korzystaj^c z pomocy ekspertow przyrodniczych ornitologow do realizacji programu przyst^pilo 869 rolnikow. Botanicy natomiast najcz^sciej sporz^dzali dokumentaj dla: wariantu 6 „Polnaturalne l^ki wilgotne", wariantu 7 „Polnaturalne l^ki swieze" oraz dla wariantu 3 „Szuwary wielkoturzycowe". Z kolei siedliska dla wariantow „Bogate gatunkowo murawy blizniczkowe" oraz „Slonorosla" stwierdzone zostaly u zaledwie kilku rolnikow.
Wyj^tkowosc krajobrazu Polski polega na tym, ze jest on w duzym stopniu naturalny. Istniej^ obszary, ktore zachowaly swoj pierwotny, niezmieniony stan. Bardzo wazne jest, aby wlasciwie korzystac z zasobow oraz umiej^tnie pol^czyc rolnictwo z silami przyrody. Polskie rolnictwo jest szans^ uratowania od zniszczenia znacz^cej cz^sci przyrody europejskiej [Gotkiewicz i in., 2009].
Wykres 2. Zrealizowane ptatnosci ze srodkow publicznych PROW 2007 -2013 (narastajqco)
Opracawana w Depariamencie Razwqju Ohszarow Wiejskich MRiRW napodslawie danych otrzymanych od ARiMR.
Dane dotyczqce wydatkowania srodkow wg stanu na dzien 1 marca 2013 r., zas dotyczqce efektow rzeczowych wg stanu na koniec 2012 r.
Program rolnosrodowiskowy zapocz^tkowuje w naszym kraju nowe podejscie do sposobu realizacji ochrony przyrody. Polski program rolnosrodowiskowy jest skierowany nie tylko na ekstensyfikaj produkcji rolnej, ale takze na utrzymanie istniej^cej i najwi^kszej w Europie roznorodnosci biologicznej obszarow wiejskich. Program rolnosrodowiskowy sluzy zach^caniu rolnikow do stosowania praktyk prowadz^cych do ekologizacji produkcji rolniczej i przyczynia si§ do retardacji intensywnego przeksztalcania siedlisk w obszarach wiejskich. Zauwaza si§, ze producenci rolni poszukuj^ nowych
467
mozliwosci dzialania i dostrzegaj^ szansç rozwoju dla swoich gospodarstw miedzy innymi w programach rolnosrodowiskowych [Mroczek i in., 2013].
Literatura
1. Gotkiewicz W., Mickiewicz B., Koszykowska J, (2009), Realizacja programu rolnosrodowiskowego w województwie podlaskim w latach 2004-2006 i 2007-2008. Ochrona Srodowiska i Zasobów Naturalnych, nr 41, s: 544-554.
2. Harasim A., (2009), Rola trwalych uzytków zielonych w ksztaltowaniu zrównowazonego rozwoju gospodarstw. Wies Jutra, nr 3, s: 21-23.
3. Krasicka-Korczyñska E, Zaluski T., Ratyñska H., Korczyñski M., (2008), Roslinnose siedlisk l^kowych i uzytków przyrodniczych w Regionie Kujawsko-Pomorskim. Minikowo, ss 89.
4. Kucharska A., (2010). Przewodnik po programie rolnosrodowiskowym. Warszawa, 2010 rok. Biblioteczka programu rolnosrodowiskowego. ss 40.
5. Kucharski L., (2009), Trwale uzytki zielone w programie rolnosrodowiskowym. MRiRW, ss 23.
6. Ministerstwo Rolnictwa i Rozwoju Wsi, (2013), Realizacja PROW2007-2013 i PO RYB 2007-2013. Realizacja platnosci bezposrednich 2012 „Wiosenne nabory". Warszawa, marzec 2013 r.
7. Mroczek J.R., Kostecka J., Korczyñska M., (2013), Ocena programu rolnosrodowiskowego w postrzeganiu przez rolników wybranych aspektów problematyki srodowiskowej. Inzynieria Ekologiczna, nr 34, s : 189-197.
8. Rocznik Statystyczny województwa Lubelskiego, (2012), Urz^d Statystyczny w Lublinie. Rok XXXVII Lublin, ss 387.
9. Rozporz^dzenie Ministra Rolnictwa i Rozwoju Wsi z dnia 26 lutego 2009 r. w sprawie szczególowych warunków i trybu przyznawania pomocy finansowej w ramach dzialania „Program rolnosrodowiskowy" objçtego Programem Rozwoju Obszarów Wiejskich na lata 2007-2013
10. Rozporz^dzenie Ministra Rolnictwa i Rozwoju Wsi z dnia 28 lutego 2008 r. w sprawie szczególowych warunków i trybu przyznawania pomocy finansowej w ramach dzialania „Program rolnosrodowiskowy" objçtego Programem Obszarów Wiejskich na lata 2007-2013. Dziennik Ustaw nr 34, poz. 200. [Electronic source]: Mode of access: isap.sejm.gov.pl/Download?id=WDU20080340200&type=2.
11. Ustawa z dnia 7 marca 2007 r. o wspieraniu rozwoju obszarów wiejskich ze srodków Europejskiego Funduszu Rolnego na Rzecz Rozwoju Obszarów Wiejskich art. 24, art. 29 ust. 1, art. 35 ust. 3 (Dz.U.07.64.427).
12. Wasilewski Z., Nazaruk M., (2009), Trwale uzytki zielone (TUZ) w swietle danych statystycznych z lata 2000-07. Wiadomosci melioracyjne i l^karskie, nr 1, s: 27-29.
468
Summary Teresa Wylupek University of Life Sciences in Lublin POSSIBILITIES OF FARMING IN PERMANENT GRASSLAND IN THE LUBLIN REGION WITHIN THE EUROREAN UNION PROGRAMS
In the article main tendencies of farming in permanent grassland in the Lublin region in the context of EU programs are revealed.
Key words: strategy, investment, agriculture, regional development.
Рецензент: д.е.н., професор Музыка П.М.
469
