CC BY
2ПЕДАГОГИКА
УДК 37.167.7
https://doi.org/10.52754/16948610 2023 1 10
ЖОЖДОРДО ЧЕТ ТИЛИН ОКУТУУДА «МУЛЬТИМАДАНИЙ КОМПЕТЕНЦИЯ» ТУШУНУГУНУН ПЕДАГОГИКАЛЫК МАЦЫЗЫ
Муканова Элзат Табылдиевна, аспирант тикапоуд. е1атаИ. ги Ош мамлекеттик университети Ош, Кыргызстан
Аннотация. Макалада чет тили предметтери боюнча республиканын жогорку окуу жайларында окуп жаткан болочоктогу мугалимдин предметтик (кесиптик) ишмердуулугунун негизин мультимаданий компетенция тузввру каралды. Мультимаданий компетенцияны калыптандыруу проблемалары жогорку окуу жайларындагы окутуунун заманбап технологияларынын негизги максаттары, милдеттери жана натыйжалары катары каралышы зарыл. Окуу жайлардагы окуу планынын мамлекеттик компоненти катары «чет тили» предметинин экинчи тил катары мунвзу автор тарабынан макалада ачылат. Макаланын авторунун ишениминде бул, баарынан мурда, окуу процессинде «тилди» жана «маданиятты» бир мезгилде окутуу зарылдыгынан улам келип чыккан педагогикалык жана дидактикалык шарттуулук. Ошентип, тилди маданияттын шарты катары да, анын элементтеринин бири катары да кароого болору белгиленди.
Макаланын материалдары бул тушунуктврдун вз ара карым-катышы проблемалары жвнвквй эле маселелерден эмес экенине туура баа беруугв мумкунчулук берет деген ишенимдебиз. Ошондой эле, тилди маданияттын шарты катары да, анын элементтеринин бири катары да кароого болот. Макала мындагы окуу материалдарын республиканын жогорку окуу жайларынын окутуучулары, аспиранттар менен магистранттар жана мектеп мугалимдери сабак процессинде колдонууларына мумкун болгон практикалык мааниге ээ.
Ачкыч свздвр: Мультимаданий компетенция, окутуу зарылдыгы, маанилуулук, окуу ишмердуулугу, инсанды калыптандыруу, чоочун маданият, баарлашуу.
ПЕДАГОГИЧЕСКОЕ ЗНАЧЕНИЕ ПОНЯТИЯ «МУЛЬТИКУЛЬТУРНАЯ КОМПЕТЕНЦИЯ» В ОБУЧЕНИИ ИНОСТРАННОМУ ЯЗЫКУ В ВУЗЕ
Муканова Элзат Табылдиевна, аспирант тикапоуд. е1атаИ. ги Ошский государственный университет
Ош, Кыргызстан
Аннотация. В статье рассмотрены вопросы, суть которых определяют, что основу предметной деятельности будущего учителя иностранных языков составляет мультикультурная компетенция, формирование которой является целью и результатом
обучения в языковом вузе и отражает двойственный характер предмета «иностранный язык», который выражается, прежде всего, в необходимости одновременного преподавания «языка» и «культуры». Также отмечены, что язык можно рассматривать и как условие культуры, и как один из ее элементов.
Мы уверены, что материалы статьи дает возможность правильно оценивать непростоты проблемы соотношения этих понятий. Также язык можно рассматривать и как условие культуры, и как один из ее элементов. Статья написана для практического применения этих учебных материалов в учебном процессе преподавателями вузов, магистрантами и учителями школ.
Ключевые слова: Мультикультурная компетенция, необходимость обучения, значимость, учебная деятельность, формирование личности, чужая культура, общение.
PEDAGOGICAL MEANING OF THE CONCEPT OF "MULTICULTURAL COMPETENCE" IN TEACHING A FOREIGN LANGUAGE AT A UNIVERSITY
Mukanova Elzat Tabyldievna, Postgraguate student
mukanova.el@mail.ru Osh state university Osh, Kyrgyzstan
Abstract. The article considers that the basis of the subject activity of a future foreign language teacher is multicultural competence, the formation of which is the goal and result of studying at a language university and reflects the dual nature of the subject "foreign language", which is expressed, first of all, in the need for simultaneous teaching of "language" and "culture". It is also noted that the time language can be considered both as a condition of culture and as one of its elements.
We are sure that the materials of the article makes it possible to correctly assess the difficulties of the problem of the correlation of these concepts. Language can also be considered both as a condition of culture and as one of its elements. The article is written for the practical application of these educational materials in the educational process by university teachers, undergraduates and school teachers.
Keywords: multicultural competence, necessity of learning, significance, educational activity, personality formation, foreign culture, communication.
Киришуу- Кыргыз Республиканын жогорку окуу жайларында билим алып жаткан студент-бакалаврлар YЧYн мультимаданий компетенциялардын педагогикалык мацызын тYШYндYPYY, анын негизги жоболорун алардын окуу процессинде колдонуусун камсыз кылуу. Мындагы материалдар бул тYШYHYктeрдYн ез ара карым-катышы проблемалары женекей эле маселелерден эмес экенине туура баа берYYгe мYмкYнчYЛYк берет. Ошондой эле, тилди маданияттын шарты катары да, анын элементтеринин бири катары да кароого болот. Макала мындагы окуу материалдарын республиканын
жогорку окуу жайларынын окутуучулары, аспиранттар менен магистранттар жана мектеп мугалимдери сабак процессинде колдонууларына mymkyh болгон практикалык мааниге ээ.
Чет тили боюнча болочок мугалимдин предметтик кесиптик ишмердYYЛYгYHYн негизин мультимаданий компетенция тYзeт, аны калыптандыруу жогорку окуу жайларындагы окутуунун максаты, милдеттери жана натыйжасы болуп эсептелинет жана «Чет тили» предметинин эки функционалдык мYнeзYн чагылдырат, бул, баарынан мурда, «тилди» жана «маданиятты» бир мезгилде окутуу зарылдыгынан улам келип чыккан маселе болуп эсептелет. Бул тYШYHYктeрдYн ез ара карым-катышы проблемалары женекей эле маселелерден эмес. Тилди, оболу, маданияттын натыйжасы катары кароого болот, себеби социумда колдонулуучу тил анын жалпы маданиятын чагылдырат. Ошол эле мезгилде тилди маданияттын элементи, Шарты катары да, анын элементтеринин бири катары да кароого болот.
Изилдеенун каражаттары жана ыкмалары. Педагогикалык, дидактикада мультимаданий компетентYYЛYк тYШYHYГY, болочок мугалимдин кесиптик ишмердYYЛYГYне салыштырма анализдин натыйжасында мультимаданий компетенциянын ээлеген ордуна карата аналитикалык обзор жасалуу менен натыйжа бере алат. Чет тили мугалиминин мультимаданий компетенциясынын структуралык методу (методы моделирования) иштелип чыгып, талкууга сунуш берилип, практикалык усулда колдонулуп келYYДе.
Тилди окутуудагы коммуникативдик метод ушул кейгейод чече алат. Бул методдун негизинде окутуунун объекти болуп, кеп ишмердYYЛYГY анын угуу, окуу, CYЙлее, жазуу тYрлерY болуп, тил ой ЖYГYPTYYHYH алмашуу каражатына айланган.
Экинчи тилди окутууда аталган методиканын негиздерин колдонуу учурда ийкемдYY болуп жатат. Ал эми, биринчи тил инсандын эне тили болот. Методду педагогикалык категория катары етYле турган материалды кандай ыкма менен натыйжалуу берYYHYн жолдорун керсетYY десек, методдорду тилди YPенYYДе коюлган максатка жетYY YЧYн пайдаланган каражат катары кабыл алсак болот. Демек, тилди YЙренYYДе натыйжага тез жана сапаттуу жетYY Y4Yh тандап алган методдун ролу абдан маанилYY. Башкача айтканда, ийкемдYY, туура метод тандалса тил бат ездештYPYлет.
Окуу процессин ездештYPYYДе ар кандай тилдин маданият шартын
анын элементтеринин бири катары кароого болот. Макалада мындагы окуу
79
материалдарын республиканын жогорку окуу жайларынын окутуучулары, аспиранттар, магистранттар жана мектеп мугалимдери сабак процессинде колдонууга сунуш кылынат.
Жыйынтыктар жана талкуулар. Окутуу процессиндеги "мультимаданий компетенциянын" педагогикалык мадызын ачуу да тYШYHYктYн генезисине анализ жасоо керектелет. Студенттердин чет тилин экинчи тил катары eздeштYPYYCYндe мультимаданий компетентYYЛYктeрYн калыптандыруу зарыл.
Эткен кылымдын сексенинчи жылдары советтик илимде да башка улуттардын eкYЛдeрY менен адекваттуу биргелешип аракеттенYY билгичтигин калыптандырууга - социалдык феномен катары улут аралык баарлашууга кеп кeцYЛ белртген. Улут аралык баарлашуу дегенде, 2 же андан кeбYрeeк улуттардын eкYЛдeрYHYн ортосундагы, бир тарабынан, материалдык жана руханий баалуулуктар, экинчи тарабынан, шз караштары, ой жYГYртYYлeрY, ички сезимдери менен алыш-бериш мамилелери сыяктуу e3 ара мамилелердин айкын, реалдуу кeрYHYштeрY тYШYндYPYлeт. Башкача айтканда, улуттар аралык баарлашуу - бул ар башка улуттардын элдеринин коомдук зарыл ишмердYYЛYк процесстеги жана кYHYмдYк жашоолорундагы инсандык алака-катыштары менен eз ара байланыштары деп эсептелип, Н.А.Асипова белгилеп кеткендей, «главная социально-педагогическая значимость межнационального общения состоит в том, что в нем происходит интенсивное формирование национального самосознания личности. Человек, «смотрясь» в представителя другого этноса, прежде всего, познает себя как личность, принадлежащую к определенной нации» [1:51]. Улуттардын eнYГYYCY боюнча айтылган мындай пикирдин алгылыктуу жактары жок эмес.
Ошондой эле лингводидактикада тил жана маданияттын ортосундагы eз ара мамилелерди аныктоого чоц ^нул бурулган. Алсак, А.В.Суперанская маданияттын eзгeрYYCY тилде жандуу чагылып келерин баса белгилee менен, тилдердин жана маданияттардын катарлаш eнYГYY фактысын бeлYп кeрсeткeн. Д.Хаймс тил менен маданияттын динамикалуу eз ара катышууларына кeцYЛ бурган жана 1970-жылы чет тилин YЙрeнYY YЧYн грамматикалык компетенция кандай болсо, бул тилди адекваттуу колдонуу жeндeмдYYЛYГY так эле ошондой маанилYY экенин далилдee менен педагогика жана дидактикага «коммуникативдик компетенция» тYШYHYГYн киргизген.
Коммуникативдик компетенттYYЛYктY калыптандыруу маселесинин актуалдуулугун эске алуу менен кeптeгeн ата мекендик жана чет элдик
илимпоздор педaгогикa илимииде amrn ap TYPДYY aспектилеpи боюичa aктивдYY изилдeeлepдY жYpгYЗYшкeи aлap тeмeидeгYдeй тYШYидYPYлeт:
- aдaмдыи эмгек, окуу ишмеpдYYЛYГYидe eзYИYи иителлектуелдык суроо-тaлaптapыи кaиaaттaидыpyy меиеи бaapлaшyy жeндeмдYYЛYГY (М.Н.Вятютиев);
- aдaмдыи бир же бир иече речтик ишмеpдYYЛYГYHYн бaapлaшyy жeидeмдYYЛYГY, amrn тилдик чeйpeдe жaшоо шapттapыиa, тaбиятыиa кaлыптaиyy процессиие aтaйын yюштypyлгaи окуу процесси ap^L^yy инсaндын речтик билгичтиги кыйыичылык меиеи жетилет (Д.М.Изapенков);
- чет тилии окyтyyдa коммyиикaтивдик-aдеквaттык билгичтикттер, лиигвистикaлык билимдердии ошоидой эле aлapды коитекстке, кыpдaaлгa жaнa бaapлaшyy мaксaтыиa bma^rn колдоиуу билгичтигии дa кeцYЛгe aлaт (Д.Хaймс);
- YЙpeнYYЧY тилдерди, aиыи aйлaиaсыидaгы aдaмдap жaиa болуп жaткaи окyялap меиеи биргелешип apaкеттенYYHYн ык-мaшыгyyлapыи жaиa иштeeчY кeидYмдepдY билYY, ap бaшкa социaлдык ролдорго ээлик кылуу кaтapы ambirar (А.В.Хуторский, И.Л.Бим);
- жaшооиyи окyyдaн бaштaп, эмгектиктеи aяктaгaи бapдык чeйpeлepYндeгY коммyиикaцияиы жYзeгe aшыpyy жeидeмдYYЛYГY кaтapы; чет тилии окутууиуи мyльтимaдaиий диaлогy eзYИYи мaдaииятыи блып чыгyyгa, бaшкa элдердии мaдaиияттapыиa толеpaиттyy мaмиле кылууга , иисaиды кaлыптaидыpyyгa. иитегpaтивдик мaксaты кaтapы жeидeмдYY (М.З.Биболетовa).
Демек, чет тилии зaмaнбaп шapттapдa окутууиуи мaксaтын aйкыи бир милдеттерди aткapyy жaнa речтик ишмеpдYYЛYктY жYзeгe aшыpyy YчYн зapыл ap кыл TYPДYY компетенциялapды билим aлып жaткaи субъектилерде кaлыптaндыpyy деп эсептесе болот. Мыидaй компетенциялapдын бapдык тYpлepY бaapлaшyyгa кeмeктeшYшeт жaнa ошоидой эле биpдиктYY коммyиикaтивдик компетенциянын тYЗYмдYк бeлYГY кaтapы кapоого болот.
Россиялык изилдeeчYлep Н.И.Гез меиеи Н.Д.Гaльсковa коммyиикaтивдик компетенциянын мaцызыи aиaлиздeeдe, aндaгы бир иече кypaмдык бeлYктepгe ^нул бeлYШYп, aлap компетеиция-кypaмды aлты бeлYктepгe бeлYп кepсeтYшкeи [2: 99].
• лингвистикaлык компетенция (aдaмдыи тyypa, arnbffl бир тилдии чеиемдериие ылaйык гpaммaтикaлык жaиa сиитaксистик фоpмaлapды куруу жeндeмдYYЛYГY),
• социолингвистикалык компетенция (коммуникациянын шарттарына адекваттуу формаларды жана айтып чыгуунун ык-амалдарын тандап алуу билгичтиги),
• дискурсивдик компетенция (байланыштуу тексттерди куруу жана интерпретациялоо YЧYн баарлашуунун белгилYY бир стратегиясын жана тактикасын колдонуу жeндeмдYYЛYГY),
• социомаданий компетенция (улуттук-маданий спецификаны билYY менен кептик жана кептик эмес eзYн алып жYPYYHY жогору децгээлде билYY),
• социалдык компетенция (социалдык кырдаалда багыт алып аны башкара билYY)
• стратегиялык компетенция (тилди билYYHYн жетишсиздигинин, бетен тилдYY чейреде баарлашуунун кептик жана социалдык тажрыйбасынын кемчилинин ордун толуктай билYY)•
Ошону менен катар эле Е.Н.Соловова (В.В.Сафоновага удаа эле) коммуникативдик компетенциянын курамында Yч субкомпетенцияны айырмалаган[3:15]:
• тилдик компетенцияны (лингвистикалык),
• речтик компетенцияны (стратегиялык жана дискурсивдик компетенцияларды бириктирYYHY)
• социомаданий компетенцияны (социолингвистикалык, социомаданий жана социалдык компетенциялардын жыйындысын) деп.
Кыргыз изилдeeчYлeрY коммуникативдик компетенциянын теменде^дей курамдык бeлYктeрYн бeлYп кeрсeтYшкeн: тилдик, речтик, социомаданий (дискурсивдикти жана социолингвистикалыкты бириктирYYЧY) жана окуу-таанып билYYчYЛYк компетенциялары [4: 154].
Мультимаданий компетенция тYШYHYГY - ар бир улут адамдарынын бир коомдо ынтымактуу жашоосу башка элдердин маданияты менен таанышуу жeндeмдYYЛYГY, билимдердин жана eзYн алып жYPYY YЛгYлeрYHYн интеграциясы катары тYШYHYYгe болот, булардын негизинде плюрализм принциптери жана маданий процесстердин тарыхыйлыгын андап билYY, дYЙнeнY жана тарыхты реалдуу тYШYHYYгe негизделген инсандын чыныгы сапаты жатат.
Заманбап педагогика илиминде мультимаданий компетенция бул коомдо болгон маданий баалуулуктардын, ченемдердин, YЛгYлeрдYн жана иш формаларынын бардык кеп тYPДYYЛYГYн сактоого жана eнYктYPYYгe болгон мурасты, ошондой эле инновациялык жацы тYЗYЛYштeрдY жаш муунга
еткерYп берYYге багытталган билим берYY системасы. Ал тYЗYЛгeн баалуулуктарга жана да eзYHYн башка маданияттын баалоого негизделип лингвомаданий фактыларды адекваттуу TYШYHYY менен интерпретациялоо билгичтиктеринин борборунда болот. Анын негизги принциптери: толеранттуулук, плюрализм, лингвистикалык шп TYPДYYЛYK.
Окумуштуулар мультимаданий компетенциянын курамын Yч бeлYкке бeлYп кeрсeтYшкен: аффективдик (эмпатия, толеранттуулук), когнитивдик ^здук маданият тууралуу билимдер) жана стратегиялык (вербалдык жана окуу стратегиялары).
Улут аралык (мультимаданий) баарлашуу татаал, кeп пландуу, кeп функционалдуу феномен экендиги талашсыз. Социалдык биргелешип аракеттенYY чeйрeсYндeгY ар башка улуттагы адамдардын инсан аралык мамилелеринин айкын бир кeрYHYШY болуп келYY менен улуттар ортосундагы баарлашуу башкы социалдык-педагогикалык мааниге ээ болот, ал маданий биргелешип аракеттенYYHYн жана eз ара алмашуунун фактору катары мYнезYнделYп, мунун жYPYY процессинде ар башка элдердин маданиятынын, тилинин, салттык кeрYHYштeрYHYн, этикалык жана эстетикалык баалуулуктарынын улуттук бeтeнчeлYктeрY тYШYндYPYлет жана бааланат.
Улут аралык баарлашуу eзYHYн мыйзамдарына ылайык eнYгeт жана бири-экинчиси менен eз ара тыгыз байланышат: перцептивдик, коммуникативдик жана интерактивдYY болуп белYнет.
Борбордук социалдык-перцептивдYY акт катары стереотиптештирYY чыгат, анын натыйжасы болуп этникалык стереотиптер эсептелинет. Этникалык стереотиптердин психологиялык негиздерин билYYHYн практикалык зарылдыгы анда баалуулук багыттар жана анык eзYн алып ЖYPYYHYH ортосундагы ажырым катары илимде белгилYY ацдап-билинген ниеттенYYлeрдYн жана реалдуу иш-аракеттердин орун алышы камтылган. Этностереотиптер бeтeн этникалык алкакта кенYмдYк милдетин аткаруу менен шп улуттуу (шп маданияттуу) чeйрeдe инсандын eзYн алып ЖYPYYCYH YЙретYY менен этностереотиптер он, жана терс абалда болушу толук ыктымал.
Чет тилин окутуунун максаты катары С.С.Кунанбаева тарабынан экинчи
тилдик концептке аныктама берилген. Анын пикиринде, «формирование
вторичной языковой личности невозможно в условиях отсутствия
лингвосоциальной и инокультурной сред. Конечным результатом иноязычного
образования в этом случае можно считать формирование «субъекта
мультикультурной коммуникации» - личности с высоким уровнем когнитивно-
83
знаниевых и деятельностно-коммуникативных навыков. В мультикультурной коммуникации эти навыки функционируют как «вторичное когнитивное сознание» и обеспечивают способность личности гибко реагировать на вариативность ситуаций общения; при этом прочно должны быть закреплены социо- и лингвокультурологический компоненты мультикультурной компетенции, должна постоянно проявляться коммуникативная, поведенческая культура, соответствующая нормам лингвосоциума» [7:116-137].
С.С.Кунанбаева жогогрудагы концепте социомаданий жана лингвомаданий , мультимаданий компетенцияны бeлYп керсет^н [7:127]. Анын пикири боюнча мультимаданий коммуникациянын субъектин калыптандырууда инсандын маданияттын Yч баскыч аркылуу бeлYп кeрсeтYY г мYмкYн деп айткан:
1) этноцентризм: YЙрeнYЛYп жаткан тилдин маданияты тийиштYY елкелердун маданияты тууралуу маалыматтардын баштапкы булагы катары каралып -езд^ маданияттын ченемдери жана баалуулуктары аркылуу жYрeт;
2) маданий - бул ез тагдырын eзY чечYYHY калыптандыруу: бул YЙрeнYунYн коомчулуктардын стилдеринин жана жашоосунун вариативдYYЛYГY тууралуу билимдерди топтоо (чет тилинин жардамы менен) аркылуу жYрeт;
3) социомаданий компетенциянын жогорку децгээли катары «маданий диалогдун субъектисин калыптандыруу: бул узакка созулчу процесс, аны буткYл жашоонун максаты катары тааныса болот.
Мультимаданий компетенцияны тeмeндeгYчe тYШYндYPYлeт:
1 .Баарлашуу тилинен кез карандысыздыкта башка маданияттарды жана маданий универсалдарды eздeштYPYY усулдарын окутуунун мазмунуна киргизYYHYн эсебинен калыптануучу чет тилиндеги башка маданияттардын eкYлдeрY менен натыйжалуу жана алгылыктуу биргелешип аракеттенYY жeндeмдYYЛYГY;
2.Чет тилдYY компетенцияга ээ болуу, eзYHYн жана башкалардын маданияттынын eкYлдeрYHYн ортосунда ортомчулук позицияны ээлее, eзYн белгилYY бир этникалык коомчулуктун, улуттун eкYЛY катары андап-туюнуу жана бул маданияттардын eкYлдeрY менен биргелешип баюунун тYЗдeн-тYЗ шарты катары маданияттардын диалогунун кырдаалын кабылдоо негизинде мультимаданий аркылуу аракетти натыйжалуу жYзeгe ашыруу жeндeмдYYЛYГY;
З.Индивидге мультимаданий коммуникация процессинде коммуника-
тивдик кырдаалды адекваттуу баалоого, вербалдык жана вербалдык эмес
каражаттарды натыйжалуу пайдаланууга, коммуникативдик окутууну
84
практикада ишке ашырууга жана коммуникациялардын натыйжаларын кайтарым байланыштын, ошондой эле ээ болуу даражасын коммуникативдик механизмдердин, ык-машыгууларын жана стратегиялардын жардамы менен текшерYYгe мYмкYндYк берYYЧY билимдердин жана билгичтиктердин комплекси;
4.Натыйжалуу мультимаданий баарлашууну аныкталган когнитивдик (маданий eзYн ацдап билYY, жалпы жана атайын маданий билимдер), аффективдик (кызыгуучулук, когнитивдик ийкемдYYЛYк, мотивдешYY, кругозор) жана жYPYм-турумдук (мамилелерди калыптандыруу, маалымат чогултуу, эмпатия ж.б. боюнча кeндYмдeр) кeндYмдeрдYн, билгичтиктердин жана инсандын сапаттарынын жардамы менен жYзeгe ашыруу
жeндeмдYYЛYгY.
Корутунду. Чет тилин окутууда окутуунун максаты болуп билим алып жаткан жаштардын башка маданияттардын eкYЛдeрY менен чет тилинде (вздвштуруу процессинде) баарлашууну адекваттуу жана натыйжалуу жYзeгe ашыруу жeндeмдYYЛYктeрYн жана билим алууну калыптандыруу максатында жYзeгe ашыруу ылайык. Башкача айтканда, мультимаданий компетенцияны (мындан ары карай - ММК) калыптандыруу азыркы жаштардын чет тилдерин кeбYрeeк билYYCY, жана да маданияттын eздeштYPYYCYн калыптандыруу зарылдыгы турат. Жыйынтыктап айтканда CYЙлee маданиятынын децгээлин жана алардын коммуникативдик компетенттYYЛYгYн жогорулатуу менен азыркы жаштардын билим децгээлин бир топ жогорулатат деп белгилесе болот
Адабияттар
1. Асипова, Н.А. Научно-педагогические основы формирования культуры межнационального общения школьников: дис. ... д-ра пед. наук. - Бишкек, 1997. -369 с.
2. Гальскова Н.Д., Гез Н.И. Теория обучения иностранным языкам: лингводидактика и методика: учебное пособие. - М., 2005. - 336 с.
3. Соловова Е.Н. Методика обучения иностранным языкам (базовый курс): пособие для студентов пед. вузов и учителей. - М.: АСТ, 2008. - 238 с.
4. Жолчиева А.А. Формирование коммуникативных компетенций учащихся в процессе изучения иностранных языков (на примере английского языка в школах с кыргызским языком обучения): дис. ... канд. пед. наук. - Бишкек, 2014. - 160 с.
5. Сартбекова Н.К. Методы формирования коммуникативной компетент-ности студентов при изучении английского языка в неязыковых вузах // Humanities and Social Sciences in Europe: Achievements and Perspectives 8th International symposium 27th September. - Вена, 2015. - 64 с.
6. Тер-Минасова С.Г. Язык и межкультурная коммуникация. - М., 2008 - 146 с.
7. Кунанбаева С.С. Современное иноязычное образование: методология и теории. -Алматы, 2005. - 264 с.
