БАШТАЛГЫЧ МЕКТЕП ОКУУЧУЛАРЫНЫН ЖАЗУУ ЖАНА ООЗЕКИ СҮЙЛӨӨ МАДАНИЯТЫН ӨНҮКТҮРҮҮДӨ КОММУНИКАТИВДИК КОМПЕТЕНТТҮҮЛҮГҮН КАЛЫПТАНДЫРУУ Текст научной статьи по специальности «Науки об образовании»

ПЕДАГОГИКА

УДК 373.3

DOI: 10.52754/16947452_2022_4_181

БАШТАЛГЫЧ МЕКТЕП ОКУУЧУЛАРЫНЫН ЖАЗУУ ЖАНА

оозеки СУйлее маданиятын енуктурууде

КОММУНИКАТИВДИК КОМПЕТЕНТТУУЛУГУН КАЛЫПТАНДЫРУУ

YKYeea БYшарипа Кожояровна, п.и.д, профессор

ukueva1949@mail.ru Ош мамлекеттик университети Ош, Кыргызстан

Аннотация. Бул макалада кыргыз билим берyYCYн актуалдуу квйгвйлврYHYн бири -мектеп окуучуларынын коммуникативдик компетенцияларын вздвштYPYYHYн негизи CYйлвв маданиятын калыптандыруу маселеси талкууланат. Адамдын психикалык внYгYY децгээлин жана жалпы маданиятын жогорулатуу YЧYн аны чечYYHYн актуалдуулугу баса белгиленет. «Комму никациялык компетенттYYЛYк», «кеп маданияты» деген кубулуштарга автордун квз карашы, алардын вз ара байланышы жана вз ара таасири ачылат. Коммуникативдик компетенцияны жана CYйлвв маданиятын максаттуу калыптандыруу окутуунун ылайыктуу ыкмаларын жана каражаттарын тандоону камтый тургандыгы жана коммуникативдик актыларды тYЗYYдв бир катар алгоритмдерди колдонууга боло тургандыгы белгиленген. Кыргыз тилин жана адабиятын окуу процессинде класста да, класстан тышкаркы иштерде да коммуникативдик компетенцияларды жана CYйлвв маданиятын калыптандырууга взгвчв мYмкYнчYЛYктвр каралат. Коммуникативдик компетенцияларды жана CYйлвв маданиятын калыптандыруу ачык интернет мейкиндигинде акыркы техникалык каражаттарды жана маалыматтык-коммуникациялык технологияларды колдонуу менен тыгыз байланышта болгон ыкма сунушталууда. Бул ыкма студенттерге компьютер менен интерактивдYY диалог ЖYргYЗYY жана студент менен мугалимдин диалог ЖYргYЗYY компетенциясын эффективдYY калыптандырууга мYмкYндYк берет. Кыргыз тили жана адабияты мугалиминин салттуу жана салыштырмалуу жацы формаларды жана методдорду колдонуу менен кеп маданиятын внYктYPYY боюнча иш тажрыйбасы жалпыланган.

Ачкыч свздвр: CYйлвв, мектеп окуучуларынын кебин внYктYPYY, маалыматтык-коммуникациялык технологиялар, маалыматтык-коммуникациялык жана технологиялык компетенттYYЛYк.

ФОРМИРОВАНИЕ КОММУНИКАТИВНОЙ КОМПЕТЕНЦИИ УЧАЩИХСЯ НАЧАЛЬНЫЫХ КЛАССОВ В УСЛОВИЯХ РАЗВИТИЯ ПИСЬМЕННОЙ И УСТНОЙ КУЛЬТУРЫ

Укуева БYшарипа Кожояровна, д.п.н., профессор,

ukueva1949@mail.ru

Ошский государственный университет

Ош, Кыргызстан

Аннотация. В данной статье рассматривается один из самых актуальных вопросов кыргызского образования - формирование культуры речи, которая является основой развития коммуникативных компетенций школьников. Подчеркнута актуальность ее решения с целью повышения уровня умственного развития и общей культуры человека. Раскрываются индивидуальные взгляды автора на явления «коммуникативная компетентность», «культура речи», их взаимосвязь и взаимодействие. Отмечается, что целенаправленное формирование коммуникативной компетентности и культуры речи предполагает выбор соответствующих методов и средств обучения, а для создания коммуникативных актов может быть использован ряд алгоритмов. В процессе изучения кыргызского языка и литературы рассматриваются особые возможности формирования коммуникативных компетенций и культуры речи, как на уроках, так и во внеурочной деятельности. Подход к формированию коммуникативных компетенций и культуры речи в открытом интернет-пространстве тесно связан с использованием новейших технологий и информационно-коммуникационных технологий. Такой подход позволяет учащимся эффективно взаимодействовать с компьютером и развивать компетенцию диалога ученика и учителя. Обобщен опыт учителя кыргызского языка и литературы по развитию культуры речи с использованием традиционных и относительно новых форм и методов.

Ключевые слова: речь, речевое развитие школьников, информационно-коммуникационные технологии, информационно-коммуникационная и технологическая компетентность.

FORMATION OF THE COMMUNICATIVE COMPETENCE OF PRIMARY SCHOOL STUDENTS IN THE CONTEXT OF THE DEVELOPMENT OF WRITTEN AND ORAL CULTURE

Ukueva Busharipa Kozhoyarovna -doctor of pedagogical sciences, professor ukueva1949@mail.ru Osh State University Osh, Kyrgyzstan

Abstract. This article discusses one of the most pressing issues of Kyrgyz education - the formation of a culture of speech, which is the basis for the development of communicative competencies of schoolchildren. The relevance of its solution in order to increase the level of mental development and the general culture of a person is emphasized. The individual views of the author on the phenomena of "communicative competence", "culture of speech", their relationship and interaction are revealed. It is noted that the purposeful formation of communicative competence and culture of speech involves the choice of appropriate methods and means of training, and a number of algorithms can be used to create communicative acts. In the process of studying the Kyrgyz language and literature, special opportunities are considered

for the formation of communicative competencies and a culture of speech, both in the classroom and in extracurricular activities. The approach to the formation of communicative competencies and culture of speech in the open Internet space is closely related to the use of the latest technologies and information and communication technologies. This approach allows students to interact effectively with the computer and develop the competence of the student-teacher dialogue. The experience of a teacher of the Kyrgyz language and literature in developing a culture of speech using traditional and relatively new forms and methods is summarized.

Keywords: speech, speech development of schoolchildren, information and communication technologies, information and communication and technological competence.

Киришуу- Азыркы кыргыз педагогика илими жана мектеп практикасы жацы билимдерди eздeштYPYY жана аларды ийгиликтYY колдонууда окуучуларды ез алдынча чыгармачылыкка тартуунун жана eркYндeтYYHYн жолдорун тынымсыз издееде.

Билим берYYHYн сапатын жогорулатууга аракет кылууда кейгейду чечуунун бирден бир жолу билим берYYHYн TYPДYY багыттарын eздeштYPYУ процессинде заманбап сабакта маалыматтык-коммуникациялык технологияларды колдонуу болуп саналат. Аларды изилдeeнYн социалдык-маданий контексти эмгек рыногунда билим берYY жана езун-езу тарбиялоо функцияларынын, профессионалдык маанисинин олуттуу eсYШYнe байланыштуу олуттуу eзгeрдY.

Ар бир билим берYY чeйрeсYн eздeштYPYYHYн eсYп жаткан кызыгуусу жана муктаждыгы билим берYY процессинин мазмунун тандоого жана уюштурууга жацы мамилелерди аныктайт, алар жалпы билим берYY мекемесинде билим берYYHYн этаптарында eзгeчeлYктeрдY сактоо менен, ошондой эле коммуникативдYYЛYктY eнYктYPYYгe багытталган. Мектеп окуучуларынын кYHYмдYк, маданий-агартуу жана кесиптик тармактардагы компетенттYYЛYГY.

СYЙлeшYYHYYн натыйжасында сабактарда кепти, практикалык жана ой ЖYГYPTYYHYH куралы катары колдонулуп мектеп окуучуларынын коммуникативдик компетенцияларын калыптандырууга тYрткY берет. Билимдин натыйжасы боюнча, бул Yйрeнгeн маалыматтын кeлeмY эмес, адамдын ар кандай кeйгeйлYY кырдаалдарда аракеттенYYHYн жeндeмдYYЛYГY экенин баса белгилее керек. [1].

Материалды изилдее методдору. Жогоруда айтылгандарды жалпылаганда, компетенцияны пайда болгон кeйгeйлYY кырдаалга реакция катары тYЗYЛгeн системаны кeрсeтYYгe болот, анын ичинде адамдын бул кырдаалды чечYу учун зарыл болгон билим жана кeндYмдeрдYн топтомун жацылоо мумкунчулугу. (зарыл конструкцияны тузуу), ошондой эле бул

183

кыpдaaлдa apa^'n^YY^ психологиялык дaяpдыгы (жыйылгaн конструкцияны колдонуу). Ал эми берилген кыpдaaлдa компетенцияны колдонуунун нaтыйжaлyyлyгy aдaмдын компетенттYYЛYГYн мYнeздeйт. Бaшкaчa aйткaндa, aдaмдын компетенттYYЛYГY ийгилик же ийгиликсиздик критерийлеринин негизинде amrn ишмеpдYYЛYГYHYн жыйынтыгы боюнчa бaaлaнaт. Tarapaa«: aйткaндa, компетенттYYЛYк, aнын ичинде компетенциялapдын жыйындысы aдaмдын eзгeчeлYГY болуп сaнaлaт. Ошондyктaн, aны кaлыптaндыpyy YчYн эмнени eздeштYPYY керек жaнa эмнени YЙpeнYYгe болорун, б.a. компетенциялapды aныктоо eтe мaaнилYY.

Зaмaнбaп социaлдык институт сaнaлгaн мектеп yнивеpсaлдyy билимдердин, кeндYмдepдYн, ошондой эле окyyчyлapдын eз aлдынчa иштee тaжpыйбaсынын жaнa жеке жоопкерчилигинин интегpaлдык системaсы тYPYндe билим беpYYHYн зaмaнбaп сaпaтын aныктоочy компетенциялapдын комплексин тYЗYYгe тийиш.

KeпчYЛYк окyмyштyyлap ap гайсы бyлaктapдa бул компетенциялapдын жыйындысын ap кaндaй aтaшaт: негизги, негизги yнивеpсaлдyy, дисциплинapдык, метaпpофессионaлдык, системaлyy ж.б. [2].

Жaлпы билим беpYYЧY мектепте окyyчyлapдын CYЙлee мaдaниятын кaлыптaндыpyy YЧYH eзгeчe мaaниге ээ болгон компетенциялapдын ичинен мaaлымaттык жaнa коммyникaтивдик компетенциялapды кошуу керек. Бул компетенциялapдын eз apa бaйлaнышы жaнa кeз кapaндылыгы aлapдын мaзмyнyнaн бaйкaлaт. Ошентип, мaaлымaттык компетенциялapгa кеpектYY мaaлымaтты издee, тaндоо жaнa тaлдоо, aны иштетYY, беpYY жaнa сaктоо, ошондой эле бул YЧYH мaaлымaттык технологиялapгa жaнa кapaжaттapгa ээ болуу кирет.

Бирок мындaй процессти ишке aшыpyy YЧYн тилдерди 6^yy, ap кaндaй объектилер менен, arnrn ичинде мейкиндик жaнa yбaкыт боюнчa aлыскы объекттер менен eз apa apaкеттенYY ыкмaлapы, изилденYYЧY кyбyлyштapды бекш^ жолдору жaнa коммyникaтивдик компетенттYYЛYктYн мaзмyнyн мypдaтaн эле чaгылдыpгaн изилдeeлep зapыл.

Kоммyникaтивдик компетенттYYЛYк метa-пpедметтик мYнeзгe ээ

болгондукган, aнын кaлыптaнышы ap кaндaй окуу предметтерин, билим

беpYY бaгыттapын eздeштYPYY процессинде ишке aшaт жaнa aтaйын

педaгогикaлык технологиялapды тaлaп ^rna^ Kоммyникaтивдик

компетенттYYЛYктY кaлыптaндыpyy YЧYн олуттуу мYмкYнчYЛYктep

мaaлымaттык технологиялapды колдонуу менен aчылaт, бул мyгaлимден

мектептин мaaлымaттык чeйpeсYндe окуу процессин yюштypa билYYCYн,

мектеп окyyчyлapын компьютерди бир гата компьютердин кapaжaты кaтapы

184

эмес, компьютерди башкаруунун куралы катары кабыл алууга typtky 6epYYHY талап кылат. коммуникациянын субъекти катары жана CYanee маданиятын калыптандыруу каражаты катары.

Коммуникативдик компетенттYYЛYктY калыптандыруу маселесинин актуалдуулугун эске алуу менен кептеген ата мекендик жана чет элдик илимпоздор педагогика илиминде анын ар TYPДYY аспектилери боюнча активдYY изилдеелерду жYргYЗYшкeн. БYГYнкY кYндe коммуникативдик компетенцияларды калыптандыруу процессинде маалыматтык технологиялардын функциялары аныкталган (М.Ю. Бухаркина, Е.С. Полат ж. б.); тил компетенциясын калыптандыруунун мYмкYн болуучу жолдору аныкталган (Е.Д. Божович, Ю.Н. Караулов ж.б.); натыйжалуу кеп коммуникациясын уюштуруу маселелери (Н.Д. Арутюнова, Е.В. Клюев ж. б.); баарлашуу процессинде коммуникативдик компетенттYYЛYктYн eнYГYШY (В.Н. Кан-Калик, Н.Д. Никандров ж. б.) жана башка бир катар аспектилер боюнча изилденген.

Коммуникациянын табиятын TYШYHYY YЧYн сeздYн табиятын эске алуу зарыл. Орус педагогдорунун жана психологдорунун (Л.С. Выготский, Л.Р. Лурия, А.А. Леонтьев ж. б.) эмгектеринде пикир алышуу проблемасын изилдее CYЙлee менен баарлашуу кубулуштары тыгыз байланышта экенин кeрсeтYп, кеп актынын e3Y бирдик катары белгиленген. белгилуу коммуникативдик аракетти билдирген коммуникациянын (компоненти). Бул иш-аракетти аткаруу тиешелуу кeндYмдeрдYн болушун талап кылат.

Г.М. Андрееванын, Н.В. Кузьминанын жана башкалардын психологиялык-педагогикалык изилдeeлeрYHYн негизинде мындай кeндYмдeрдYн комплексине инсандар аралык байланыш кeндYмдeрYн киргизYYгe болот; инсандар аралык ез ара аракеттенYY; инсандар аралык кабылдоо [3]. Берилген изилдеелерде бул кeндYмдeрдYн комплексин eздeштYPYY жемиштYY баарлашууга даяр инсандын eнYГYШYнe жана калыптанышына ебелге тYзeрY аныкталган.

Жыйынтыктар жана талкуулар. Мектеп окуучуларында коммуникативдик компетенттYYЛYктYн компоненттерин калыптандыруу YЧYн мугалимдер вербалдык жана вербалдык эмес ез ара аракеттенYYHY кецири колдонушат. Мындай ез ара аракеттенYY алардын CYЙлee маданиятын эффективдуу калыптандырууга, жупта же топто енектештер менен байланыш тYзe билуу, биргелешкен иш-аракеттердин кeндYмдeрYн eнYктYPYY, таанып билYY активдYYЛYГYн eнYктYPYY, аткарылган ишке мотивацияны жогорулатуу жана башка зарыл байланыш актысын ишке ашыруу YЧYн аракеттер жасалат.

Бул ишти уюштурууда мугалимдин милдети студенттер y4Yh сунуштарды даярдоо болуп калат: баарлашуунун темаларын тандоодо (адамдар аралык, турмуштук темалардан маданий-тарыхый, илимий-теориялык, кесиптик-eндYPYштYк ж.б.); ез ара аракеттенYYHYн катышуучуларынын ортосундагы байланышты тYЗYY учун байланыштын формаларын жана керектYY тYрлeрYн тандоодо; CY^ee маданиятынын эрежелерин жана нормаларын колдонуунун жол берилген чектерин аныктоодо; коммуникациялардын биргелешкен ишинин натыйжаларына жеке жана ез ара канааттануусун байкоого болот.

Коммуникативдик акты тYЗYYДe сиз аны уюштуруунун тeмeнкY алгоритмине ^нул бурсацыз болот:

1.Айлана-чeйрeнYн шарттарында ориентацияны жургузуу, максатка жараша e3 ара аракеттенуу аралыкты аныктоо, социалдык контекстти аныктоо (байланыш максаттарына жараша).

2.Айтымдардын семантикалык мазмунун калыптандыруу учун ылайыктуу лексиканы, кеп бурулуштарын ж.б.

3.ТYЗдeн-тYЗ баарлашуу процессин, eнeктeштeрдYн ортосундагы билдируугорду алмашууну, алардын CYйлee eз ара аракеттенуусун коммуникативдик акт катары уюштуруу.

5. Кырдаалдан чыгуунун жолу менен актыны аяктоо.

Эз кезегинде бул ырааттуулукту педагогикалык аракеттерге которуу окуучулардын жаш eзгeчeлYГYн, алардын баарлашуусун уюштуруу мумкунчулугун эске алууну, балдардын баарлашуу реакциясын алдын ала айтууну, алардын eз ролдорун аткаруусун ж.б.у.с. камтыйт [4, 5].

Адамдын коммуникативдик компетенттуулугу, жогоруда айтылгандай, маалыматтык компетенттуулук менен тыгыз байланышта. Тексттик редактордо иштегенди, электрондук почтаны же интернетти колдонгонду билген адам ар кандай актуалдуу практикалык маселелерди эффективдуу чече алат деп айтууга болот. Бирок, «Чон жетиликтин» авторлорунун материалдарына таянсак, азыркы маалыматтык коомдун компетенттуу жарандарын маалыматтык-коммуникациялык (МК) даярдоо маселеси [6], негизинен чечилбеген бойдон калууда. Биринчиден, «маалыматтык компетенттуулук» кeбYнчe компьютердик сабаттуулук катары гана тYШYндYPYлeт, жана ал дагы бир мааниде аныктала элек.

Компьютерге ээ болуу билим беруунун эн маанилуу элементи болгону

менен, ^OTereH авторлордун пикири боюнча, индивидуалдык, бири-бирине

байланышпаган кeндYмдeрдY YЙрeтYY кeбYнчe eз максатына жетпейт,

анткени бул индивидуалдык кeндYмдeр алардын интеграциясы жок

186

студенттердин жeндeмдYYЛYГYн жетиштуу турде тузбейт. ар кандай типтеги уюмдарда коммуникативдик актыларды тузуу учун компьютерди колдонуу керек.[6].

Пайда болгон тоскоолдуктарды жецуу жана интегралдык маселелерди чечуу учун аларды колдонуунун айкалышы менен жеке компьютердик кендумдерду ырааттуу калыптандырууга етуунун эсебинен мумкун болот. Бул учун ар бир тапшырманын чечилиши конкреттуу иш-аракеттерди, анын ичинде компьютерди колдонуу менен аткарылганда натыйжалуулугу жогорулагандарды алмаштыруу турунде берилиши керек.

Бул ыкма да мугалимдин компетенттуулугуне белгилуу талаптар коюлат. Ал эми баарынан мурда мугалимдин мектеп окуучуларына: маселени чечуунун эффективдуу алгоритмдерин издеп табуу; бул алгоритмди операциялардын ырааттуулугу катары керсетуу; бул тизмектен компьютердин жардамы менен эффективдуу аткарыла турган операцияларды тандоо; бул операцияларды аткаруу учун зарыл болгон компьютердик кендумдерду аныктоо; окуучулар арасында алардын катышуусун жакшыртуу жана жетишпегендерди калыптандыруу боюнча иш-аракеттерди пландоо болуп эсептелинет [6]. Жургузулген талдоо ар кандай практикалык маселелерди чечуу учун маалыматтык, коммуникациялык жана технологиялык компетенциялардын айкалышында эркин билуу катары ИК компетенттуулугунун аныктамасын формулировкалоого мумкундук берет. 0з кезегинде ИК сабаттуулугу тармактарда байланыштарды тузуу, керектуу маалыматты алуу, тапшырманы чечуу шарттарына ылайык алынган маалыматты трансформациялоо учун санариптик технологияларды колдонуу боюнча компетенциялардын жыйындысы катары чыгат [7].

Бул заманбап окуу процессинде ИК компетенттуулугунун салттуу концепциясы электрондук турде берилген маалымат менен иштеенун жалпы билим беруу жендемдуулугу, ал эми ИК сабаттуулугу анын жалпыланган кеп, когнитивдик, этикалык жыйындысы жана техникалык ыктар турундегу негизи болуп саналат деп айтууга мумкундук берет. Мындан келип чыкса, ИК-компетенттуулугун калыптандыруунун маанилуу шарттарынын бири мугалим тарабынан предметти окутуунун мазмунуна жана технологияларына, ошондой эле ИК-сабаттуулук компетенцияларынын бутундей комплексин окутуунун мазмунуна киргизуу болуп саналат.

Белгилуу бир билим беруу чейресунун езгечелуктеруне таянып, аны ездештуруу процессинде окуучу тиешелуу терминдерди (суйлее маданиятын) адекваттуу тушунууге жана колдонууга, билим беруу процессин уюштурууда мамилелерди курууга, баалоого уйренушу керек деп

187

болжолдоого болот. жана анын натыйжаларын интерпретациялоо зарылдыгы бар.

Эреже катары, окуу процессинин журушунде мындай иштер теменку алгоритм турунде ишке ашырылат.

1. Аныктама (аныктоо). Кендумдер: суроону так чечмелеп, суроону деталдаштыра билуу, тексттен ачык жана кыйыр турде берилген маалыматты табуу, терминдерди жана тушунуктерду аныктоо, берилген етунучту негиздее.

2. Кируу (издее). Кендумдер: маалымат алуу учун ресурстарды тандоо; деталдаштыруунун децгээлин эске алуу менен издее терминдерин тандоо, издее натыйжасынын баштапкы тапшырмага шайкештигин белгилее, издее стратегиясын жана зарылчылыкка ылайык маалыматты тандоо критерийлерин тузуу.

3. Башкаруу. Кендумдер: маалыматты структуралаштыруу учун классификация схемасын иштеп чыгуу, тузулген схемаларды колдонуу.

4. Маалыматты иштетуу. Кендумдер: ар кандай булактардан алынган маалыматтарды салыштыруу жана айырмалоо; маанилуу менен маанилуу эмести белуу; жалпылоо, маселени чечуу учун алынган маалыматтын багытын же дал келбестигин аныктоо; аны кыска жана логикалуу билдируу.

5. Маалыматтарды беруу. Кендумдер: белгилуу бир аудитория учун маалыматты ылайыкташтыруу (медианы тандоо, тил, визуалдык ж.б.); булактарга туура шилтеме кылуу; мамиле кылуунун этикасын, нормаларын жана эрежелерин сактоо.

Ошентип, ИК компетенттуулугу маалыматты идентификациялоо, издее, башкаруу, иштетуу жана беруу, анын ичинде компьютердин жардамы менен кендумдерун камтыйт.

Мугалим учун компьютерди колдонуу педагогикалык технологияларды ишке ашыруунун каражаты болуп саналат. Анын жардамы менен эмгек чыгымдары оптималдаштырылган, окуу процессинин эффективдуулугу жогорулайт, аны жекелештируу, оюн ыкмаларын жана пикирлерди колдонуу, методикалык тажрыйбаны жана дидактикалык материалдарды топтоо учун олуттуу мумкунчулуктер пайда болот ж.б.

Мындай ыкма менен окуучулардын коммуникативдик компетенциялары бир эле учурда компьютер менен интерактивдуу диалог жана башка окуучу же мугалим менен диалог чейресунде енугет, бул суйлее маданиятын ийгиликтуу енуктурууге жана бир катар билим беруу маселелерин чечууге мумкундук берет.

Дуйнелук интернет мектеп окуучуларынын суйлее маданиятын калыптандырууга кецири мумкунчулуктерду тузуп жатканын белгилеп, интернет мейкиндигинде кецири орун алган жаргондорду (оозеки) жок кылуунун методологиясын иштеп чыгуу милдети турганын эске алуу керек.

Мына ошондуктан енуккен кеп чейресун тузуу, жалпы адамзаттык баалуулуктарды тарбиялоо, билим беруунун практикалык багытын "мугалим - окуучу" диалогунда ишке ашыруу, жетишкендиктер алардын ез ара кызматташтыгында ишеним жана урматтоо менен биз Интернет мейкиндигинин ар кандай ресурстарын сабакта да, предмет боюнча класстан тышкаркы иш-чараларда да пайдаланууга умтулабыз.

Корутунду. Кеп маданиятын енуктуруу ишинде биз салттуу формаларды жана методдорду (лингвистикалык текстти талдоо, лексикалык жылытуу, миниатюралык диктанттардын ар кандай турлерун, презентацияларды, дилбаяндарды ж.б.) жана салыштырмалуу жацы формаларды (изилдее) семинарлар, конкурстар, тесттер ж.б. кецири колдонобуз.

Мындай сабактарда биз мектеп окуучуларынын суйлее маданиятын енуктурууну коммуникативдик компетенттуулуктун компоненттерин: текстти тушунуу, анын темасын жана негизги идеясын аныктоо, ез пикирин формулировкалоо, аны талашуу жана негизги идеяга болгон мамилесин талашуу менен бир убакта уюштурабыз. текстти, оозеки жана жазуу жузундегу билдируулердун курамын, ырааттуулугун жана ырааттуулугун сактоо, тилдик каражаттарды тандоо, кептин тактыгына жана экспрессивдуулугуне жетишуу, адабий тилдин нормаларын сактоо, сабаттуулук ж.б эсептелинет.

Мындай жол менен ИК технологияларды колдонуу окуучулардын когнитивдик активдуулугун активдештирууге жана алардын керектуу материалды, анын ичинде Интернеттен табуудагы ез алдынчалыгын олуттуу жогорулатууга, ошондой эле суйлее маданиятын жана техникалык каражаттарды ездештуруу компетенттуулугун ырааттуу жогорулатууга мумкундук берет.

Программалар боюнча окуган мектеп окуучуларынын кепчулугу ушундай жол менен ез алдынча енугуп, окуу-тарбиялык жана коомдук иштердин ар турдуу темалары боюнча билдируулеру, репортаждары, очерктери ийгиликтуу чечилет. Ал эми даярдалган материалдардын мазмуну мугалимдин электрондук базасына кошулуп, андан соц угуучулардын суйлее маданиятынын индивидуалдык енугуусу жана коммуникативдик

компетенттуулугун салыштырууда оцой колдонулат.

189

Мектеп окуучуларынын класстан тышкаркы иштерин уюштурууга олуттуу кецул буруу керек. Бул окуучулардын жекече eзгeчeлYктeрYн жана керектeeлeрYн эске алуу менен CYЙлee маданиятын жана коммуникативдик компетентту^лукту YЙрeтYYгe мYмкYндYк берет. Кeптeгeн окуучулар ыктыярдуу тYPдe адабий ийримдерге катыша алышат, чалгындоо жана илимий изилдeeлeргe катыша алышат, алган компетенцияларын коомдук пайдалуу практикада колдоно алышат, бул кеп жана коммуникация кeндYмдeрYн eнYктYPYYгe шарт тYзeт.

Жыйынтыктап айтканда, мектеп окуучуларынын CY^ee маданиятынын децгээлин жана алардын коммуникативдик компетенттYYЛYГYн жогорулатуу мектеп окуучуларынын билим децгээлин бир топ жогорулатат деп белгилесе болот

Адабияттар

1. Хуторской А. IN . Жалпы предметтик мазмундун жана негизги компетенциялардын аныктамасы билим берYY стандарттарын долбоорлоого жацы мамиленин мYнeздeмeсY катары // Билим берYYДeгY саясат. URL: /Mp://www. eidos. техно. ru/news/compet/htm (кирYY датасы: 06.01.2018)

1. Днепров Э. Д. Билим берYYДeгY стандарттар жана мониторинг. 2002 . № 2. FROM .

2. Акуленко В. Л. Квалификацияны жогорулатуу системасында предметтик мугалимдин МКТ-компетеншуртугун калыптандыруу //Билим берYYДe жацы технологияларды колдонуу: XV интерндин материалдары. conf . Троицк, 29—30-июнь. Троицк, 2004.

3. Клюева Н. IN . , Касаткина Ю. IN . Балдарга баарлашууга YЙрeтYY. Ярославль: Энугуу академиясы, 2001.167 б.

4. Алифанова Э. М . Мектепке чейинки жана башталгыч мектеп курагындагы балдардын коммуникативдик компетенттYYЛYГYн калыптандыруу.Волгоград, 2001.

5. Бурмакин В. Ф. , Зельман М. , Фалина I . Н. Чоц жети (B7). Маалыматтык-коммуникациялык-технологиялык компетеншуртук: мугалимдерди тестирлeeгe даярдоо боюнча методикалык колдонмо. М . , 2007 . 196 б.

6. Гусинский Е. Н. КомпетенттYYЛYккe ээ болуу этаптары // КомпетенттYYЛYктY eнYктYPYY жана баалоо: реферат. отчет conf . Москва, 1996/ ред. IN . ЖАНА . Белопольский, И. Н. Трофимова. М . : АКК психология институту, 1996. 236 с