CC BY
4Педагогика
УДК 372.862
Б01: 10.52754/16947452_2022_3_176
ЗАМАНБАП МААЛЫМАТ ТЕХНОЛОГИЯЛАРЫ ЖАНА
суйлее кеиумдеруи энуктуруу каражаты катары
YкYева Б.К. п.и.д, профессор, [email protected] Ажибекова У.Н. магистр, Ош мамлекеттик университети Ош, Кыргызстан
Аннотация. Макалада башталгыч класстын окуучуларынын CYйлвв ишмердYYЛYгYн калыптандырууга маалыматтык технологияларды киргизYYHYн актуалдуулугун жана натыйжалуулугун талданат Маалыматтын дидактикалык касиеттери жана функциялары, технологиялары, ошондой эле алардын кепти внYктYPYYHYн окуу процессинин интенсификациясына тийгизген таасири каралат. Болочок адистерди даярдоодо, компьютерди кесиптик ишмердYYЛYктв туура колдонууга YйрвтYY, тарбиялоо, алардын билим-билгичтиктеринин жана квндYмдврYHYн бышык жана бекем болушу YЧYн компьютерде иштвв сабаттуулуктарын камсыз кылууну башталгыч мектептерден баштоо зарылдыгы заман талабына ылайык учур экендиги баса белгленет жана эн актууалдуу маселе экендиги макалада кенири айтылат. Ошондуктан, компьютердик технологиянын алгачкы тYШYHYктврYн жана анда иштввдвгY сабаттуулукту камсыз кылуу максатында орто билим берYY мекемелериндеги башталгыч класстардан баштап окутуу зарылдыгы пайда болгондугу талашсыз. БYгYнкY кундв интернет маалыматтын жардамы менен технологиялар жазуу жана CYйлвв маданиятын калыптандыруу процесси мурда болуп кврбвгвндвй реалдуу шарттарга жакын экендиги талданат.
Ачкыч свздвр: маалыматтык технологиялар, билим берYY системасын маалыматташтыруу, жазма тил, тилди окутуу, дидактикалык касиеттери, компьютердик сабаттуулук.
СОВРЕМЕННЫЕ ИНФОРМАЦИОННЫЕ ТЕХНОЛОГИИ КАК СРЕДСТВО РАЗВИТИЯ НАВЫКОВ ПИСЬМЕННОЙ И УСТНОЙ
РЕЧИ
YкYеваБ.К., д.п.н., профессор, [email protected] Ажибекова У.Н. магистр, Ошский государственный университет
Ош, Кыргызстан
Аннотация. В статье анализируются актуальность и эффективность внедрения информационных технологий в формирование речевой деятельности учащихся начальных классов, также рассматриваются дидактические свойства и функции информации, технологий и их влияние на интенсификацию учебного процесса. В статье подчеркивается необходимость начала обучения в начальной школе для подготовки будущих специалистов, обучения их правильному использованию компьютеров в профессиональной деятельности, приобщения их к компьютерным навыкам для закрепления их знаний и умений. Поэтому не вызывает сомнений, что для обеспечения базовых знаний компьютерной техники и грамотности есть необходимо преподавать данную технологию с начальной школы, для полноценного формирования знаний в данной науке и формирования навыков письменной и устной речи у школьников младших классов с помощью современных информационных технологий. Сегодня процесс создания культуры и образования письменной и устной речи с помощью интернет-информации анализируется как более близкий к реальным условиям, чем, когда бы то ни было на практике.
Ключевые слова: информационные технологии, информатизация системы образования, письменность, обучение языку, дидактические свойства, компьютерная грамотность.
MODERN INFORMATION TECHNOLOGIES AS A MEANS OF DEVELOPING WRITTEN AND ORAL SPEECH SKILLS
Ukueva B.K. Doctor of Pedagogical Sciences, professor,
[email protected] Azhibekova U.N. Master, Osh State University Osh, Kyrgyzstan
Abstract. ne article analyzes the relevance and effectiveness of the introduction of information technologies in the formation of speech activity of primary school students, also discusses the didactic properties and functions of information, technologies and their impact on the intensification of the educational process. The article emphasizes the need to start education in elementary school to prepare future specialists, teaching them the correct use of computers in their professional activities, familiarizing them with computer skills to consolidate their knowledge and skills. Therefore, there is no doubt that in order to provide basic knowledge of computer technology and literacy, it is necessary to teach this technology from elementary school, for the full formation of knowledge in this science and the formation of writing and speaking skills in primary school students using modern information technologies. Today, the process of creating culture and educating written and spoken language with the help of Internet information is analyzed as closer to real conditions than ever before in practice.
Keywords: information technologies, informatization of the education system, writing, language teaching, didactic properties, computer literacy.
Киришуу. БYГYнкY кунде коомду жалпы маалыматташтыруу билим 6epYY системасына да, биздин жашообузга да олуттуу таасирин жалпысынан тийгизип келууде, ошонун аркасында кыргыз коомчулугунда жазуу жана суйлее иш-аракеттериинин туруне татыктуу кецул бурула баштагандыгы баарыбызга маалым. Кыргыз Республикасындагы заманбап билим беруу системасы жана ага байланыштуу маалыматташтыруу маселеси XX кылымдын 90-жылдарынан бери актуалдуу болуп келет. Бул маселе бардык мектептерди массалык турде компьютерлештируу жана аларды интернетке кошуу аракеттерин камтыйт. Республика боюнча жалпы билим беруучу мектептерде информатика предмети чон класстарда окутулат жана жалпы негизги билим беруунун баскычында башталып ишке ашырылат.
Бирок, белгилей кетуучу нерсе, билим беруу системасын маалыматташтыруу башталгыч мектепте компьютерлештирилиши керек жана бул ез кезегинде Кыргызстандын буткул аймагындагы башталгыч класстардын окуучуларынын сабаттуулугун калыптандырууга ебелге тузет, бул билим беруунун сапатын енуктурууде бекем пайдубал болуп калат.
Кыргыз Республикасы эгемендуулукке ээ болгон отуз жылдан бери билим беруу системасына маалыматтык-коммуникациялык технологияларды (МКТ) езгече елкебуздун алыскы аймактарында киргизуу маселеси кетерулуп келет. Мамлекетибизде 1995-жылы билим беруунун буткул тармагын информатизациялоо программасы кабыл алынган, программанын маанилуу белугу билим беруунун дуйнелук децгээлине шайкеш келуу учун билим берууну маалыматташтыруу болуп саналат.
2002-жылы «Кыргыз Республикасын енуктуруунун маалыматтык-коммуникациялык технологиялары» - деген Улуттук стратегиясы кабыл алынган. Бул стратегия уч негизги артыкчылыктуу багытты аныктайт: электрондук башкаруу, электрондук экономика жана билим беруу (МКТ боюнча кадрларды даярдоо).
Кийинчерээк, 2013-жылы елкеде 2013-2017-жылдарга Кыргыз Республикасынын туруктуу енуктуруу стратегиясы кабыл алынды. Калкты, анын ичинде жараандарды маалымдоо, тагыраак айтканда санариптештируу жана маалымат тармагына кошулуу учун шарттар тузулду, интернетти енуктуруу багыттары артыкчылыктуу багыт болуп саналганды белгиленген.
2017-жылдын апрель айында туруктуу eHYryyHYH Улуттук кецешинин чогулушу болуп eTYn, мында санариптик трансформациянын жалпы улуттук программасын (Таза Коом программасы) кабыл алуу милдети коюлган. Бул программа eлкeнY 2040- жылдарга чейин eнYктYPYYHYн тYЙYндYY компонента болуп белгиленди(Жаны доорго кырк кадам, 2017).
Мындай программаларды улуттук масштабда кабыл алуунун eзYн, толугу менен ааламдашуу процессинин кeрYHYШY деп атоого болот. Ал эми ааламдашуу процесси eлкeнYн ички ишмердYYЛYГYHYн eнYГYШYнe таасирин тийгизYYДe. БYГYнкY кYндeгY илимий-техникалык прогресс адам баласынын жашоосунда, YЗГYЛтYксYЗ eHYP^ жаткан ар кандай муундагы жацы маалыматтык технологиялар менен иштee муктаждыгын пайда кылууда. Коомчулукту маалыматташтыруу процесси, компьютердик технологияны колдонуу сфераларынын кецейиши заманбап адистерди даярдоодогу жана тарбиялоодогу жацы талаптарды пайда кылууда.
Адам баласы коомдогу, кесиптик тармактардагы eтe тездик менен eсYn жаткан маалыматтык агымдарга дуушар болушуп, ал маалыматтарды компьютердик технологиянын жардамысыз иштетYYгe, eздeштYPYYгe, пайдаланууга мYмкYн болбой тургандыгына кeзY жетип олтурат [2-4].
БYГYнкY кYндeгY кыргыз коомчулугунда eнYГYn жаткан билим берYY системасы мектеп окуучусун сабаттуулукка гана эмес, аны толук жетилген инсанга, сын ой-пикир ^з караш менен ой жYГYрткeн жана тездик менен кабыл алган, ылдамдык менен eсYп бара жаткан маалыматтардын агымына каршылык кылууга даяр жана eз алдынча заман талабына ылайык YЗГYЛтYксYЗ билим алууга жeндeмдYY болгон инсанды калыптандырууга жана тарбиялоого жол ачат.
Материалдын изилдее методдору. Билим берYYHY маалыматташтыруудагы жана маалыматташтыруунун билим берYY сапатына тийгизген таасири жeнYндe негизги теориялык жана методологиялык проблемалар боюнча изилдeeлeр чет элдик жана eлкeбYЗДYн бир катар окумуштууларынын эмгектерине таандык. Маалыматтык компетенттYYЛYктY, компьютердик сабаттуулукту, маалыматтык маданиятты калыптандыруу жана eнYктYPYY маселелери боюнча орус окумуштуулары А.П. Ершов, В.М. Монахов, М.П. Лапчик, Г.Г. Воробьев, А.А. Кузнецов, Е.И. Машбиц, Ф.И.Перегудова, О.Н. Филатова, Е.П. Велихов, В.М.Монахов ж.б. негизд^ салымдарын кошушкан. Кыргыз Республикасынын билим берYY системасын eнYктYPYYHYн негизги багыттары боюнча, болочок адистердин
179
KOMneTeHiTYYnYKTepYH калыптандыруу маселелери тууралуу И.Б.Бекбоев, Э.М. Мамбетакунов, Дж.У. Байсалов, Н.А. Асипова, И.С. Болжурова, К.Д. Добаев, С.К. Калдыбаев, Д.Б.Бабаев, Ш.А. Алиев, А.Т. Калдыбаева, А.М.Мамытов, Т.М.Сияев ж.б. илимпоздор узурлуу эмгектенYYдe. Окутуу процессинде жацы маалыматтык технологиялардын дидактикалык мYмкYнчYЛYктeрYн колдонуунун эффективдYYЛYгYн, андагы проблемаларды изилдееде Г.Д. Панкованын, В.П. Живоглядовдун, П.С. Панковдун, Д.М. Ажыбаевдин, А.Д.Ибраевдин, М.М.Бекежановдун, У.Y.Бейшеналиеванын, Г.К.Чекированын эмгектерин атай кетYYгe болот.
Жыйынтыктар жана талкуулар. Болочок адистерди даярдоодо, компьютерди кесиптик ишмердYYЛYктe туура колдонууга YЙрeтYY, тарбиялоо, алардын билим-билгичтиктеринин жана кeндYмдeрYHYн бышык жана бекем болушу YЧYн компьютерде иштee сабаттуулуктарын камсыз кылууну башталгыч мектептерден баштоо зарылдыгы заман талабына ылайык учур. Ошондуктан, компьютердик технологиянын алгачкы тYШYHYктeрYн жана анда иштeeдeгY сабаттуулукту камсыз кылуу максатында орто билим берYY мекемелериндеги башталгыч класстардан баштап окутуу зарылдыгы пайда болууда.
БYГYнкY кYндe интернет маалыматтын жардамы менен технологиялар жазуу жана CYЙлee маданиятын калыптандыруу процесси мурда болуп кeрбeгeндeй реалдуу шарттарга жакын экендиги талашсыз.
Заманбап маалымат технологияляк каражаттары окуучулардын жеке муктаждыктарына ылайык окуу процессин курууга мYмкYндYк берет, бул
окуучуларга окуунун ылдамдыгын жана кeлeмYн eз алдынча тандап, eз темпинде иштeeгe мYмкYнчYЛYк берет.Ал эми мектеп окуучулары YЧYн маалыматтык технологиялар - бул заманбап технологияларды колдонууга негизделген маалыматты чогултуу, берYY, топтоо, иштетYY, сактоо жана колдонуу ыкмаларынын жана ыкмаларынын тутуму.компьютер жана башка техникалык каражаттары болуп саналат [5].
Мугалимдер кYн сайын сабакта колдонгон дээрлик бардык сабактарда маалыматтык технологияларды колдонуунун тeмeнкYдeй максаттарын белгилей кетyY керек:предметти жана тилди YЙрeнYYгe болгон мотивацияны жогорулатуу; CYЙлee компетенттYYЛYГYн eнYктYPYY; билимдин кeлeмYн кeбeйтYY; изилденип жаткан eлкeнYн социалдык-маданий спецификасы жeнYндe билим чeйрeсYн кецейтYY; жeндeмYн жана eз алдынча тилге даярдыгын eнYктYPYY [6].
Сабактардын жYPYШYндe информациялык технологиялардын инструменттери экстенсивдуу иштердин, бир катар дидактикалык тапшырмалардын натыйжалуу аткарылышына мYмкYндYк берет. Мисалы, компьютер жана башка MKT инструменттери мугалимге окуу жана жазуу кeндYмдeрYн калыптандырууга жардам берет, окуучулардын сез байлыгын толуктоого оц таасирин тийгизет, предметти окууга туруктуу мотивацияны калыптандырат жана предметтин eздeштYPYЛYШYнe жемиштуу мYмкYнчYЛYк берет.
Окумуштуу Ильченко С.В. "Башталгыч мектептердеги компьютердик сабатуулуктун элементтери" деп аталган eзYHYн илимий-изилдee кандидаттык диссертациясында, маалыматтык маданияттуулукту калыптандыруудагы жана информатиканын негиздерин eздeштYPYYДeгY багыттарды бир нече этаптарга бeлYп караган [7]:
Биринчи этапка башталгыч мектептин окуучуларын (I-VI класстарды) эн алгач компьютер менен тааныштырып, маалыматтык маданияттуулуктун биринчи элементтерин калыптандыруу зарыл экендигин белгилейт.
Экинчи этапта информатиканын негиздери боюнча (VII-VIII класстардын) окуучуларын даярдоодо милдетYY минимумун камсыз кыла турган базалык курсу менен тааныштыруу жана окутуу керектигин кeрсeткeн.
YчYнчY этап баардык окуу предметтерин (VII-XI класстарда) eздeштYPYДe маалыматтык технологиялардын каражаттарын жана ыкмаларын системалуу тYPдe пайдалануу керек экендигин айтат.
ТeртYнчY этапта (X-XI класстарда) мазмунуна жана кeлeмYнe байланыштырып диференцирлеп, информатика областында профилдик окутуу катары билим берYYHY улантуу керек деп жазат.
Корутунду. KeпчYЛYк илимий эмгектердин жана адабияттардын талданышынын натыйжасы кeрсeткeндeй, Кыргызстандын билим берYY системасындагы башталгыч мектептерде компьютердик сабаттуулукту камсыз кылуу багытында кыргыз изилдeeчYлeрдYн жYргYЗгeн эмгектери, илимий изилдeeлeрY жокко эсе экендиги талашсыз. Мамлекетебиздин жогорку жана орто окуу жайларындагы билим берYY процессинде маалыматтык технологияларды колдонууда белгилYY ийгиликтер коштолсо дагы, кeпYЧYЛYк мезгилде бул багытта тажрыйбанын жоктугу коомчулукту ойлондурбай койбойт. Жогоруда айтылган анализдердин негизинде тeмeндeгYдeй жыйынтыктарды белгилей кетYYгe болот.
181
1. Жалпы кыргыз коомчулугун маалыматташтыруу жана анын ичинде билим берYY системасын дагы маалыматташтыруу - бул эн объективдуу зарылчылыктардын бири. Азыркы учурда маалыматтык-коммуникациялык каражаттар коомчулуктун бардык тармагында колдонула башталгандыгы байкалат. Анын негизинде бул каражаттарды колдонуучуларга карата тиешелYY талаптар пайда болду. Андыктан, мектептик билим берYY системасындагы жалпы компьютердик жана маалыматтык технологияларын колдонуу жазуу жана CYЙлee сабаттуулугун камсыз кылуу дагы объективдYY зарылдыкка айлангандыгын талашсыз.
2. Мамлекетибиздин орто билим берYY системасындагы компьютердик сабаттуулукту камсыз кылуу негизинен бир нече багыттарды камтыйт: мектеп окуучуларынын компьютерди колдонууну билиши; окуучулардын программдык документтерди пайдалануусун YЙрeнYY; маалымат технологиялары жазуу жана CYЙлee кeндYмдeрYн eнYктYPYY каражаты катары пайдалануусу; маалыматтар базасында керектYY сайттарды, папкалайрды, файлдардын издeeнY, техникалык жана программдык каражаттарды колдонууну жана аларда иштeeдeн алынган кeндYмдeрдY практикада пайдаланууну билYYCY; окуучулардын тапшырмаларды аткаруунун алгоритмин тYЗYY боюнча кeндYмдeрYн калыптандыруу [8].
3. Республикабыздын жалпы билим берYY тармагында айрыкча башталгыч мектептерде компьютердик сабаттуулукту камсыз кылуу бYГYнкY кYндe объективдYY зарылдык болуп эсептелет. Ошондуктан бул багытта илимий изилдee жана окуу усулдук тиешелYY иш чаралар кeрYЛYYCY мезгил талабы.
Адабияттар
1. Программа Правительства Кыргызской Республики «Жаны доорго - кырк кадам». -Бишкек. - 2017.- 36 б.
2. Калдыбаев С.К. Орто мектептерде окуунун натыйжаларын компьютердик диагностикалоо [Текст] / С.К. Калдыбаев, Д.М. Ажыбаев, М.М. Бекежанов // Практикага багытталган монография. - Бишкек. - 2007. - 136 б.
3. Калдыбаев С.К. Билим берYY системасындагы маалыматташтыруунун ролу жeнYндe [Текст] / С.К. Калдыбаев, М.У. Касымалиев, А. Онгарбаева // Эл аралык эксперименталдык билим берYY журналы. - М., -2016. - № 6. - 2-бeлYк. - 211-213 б.
4. Ибраев А.Д. Билим берYYДe компьютердик жана телекоммуникациялык технологияларды колдонуунун eнYГYYCY [Текст] / А.Д. Ибраев // Социальные и гуманитарные науки. - Бишкек. -2009. - №5-6. - 229-231 б.
5. Писаренко В.И. Чет тилдерди окутуунун жацы маалыматтык технологиялары [Текст] / В.И. Писаренко // Ачык билим -2010. - № 4. - 54-63 б.
182
6. Журавлева Н.В. Англис тили сабактарында МКТны колдонуу [Текст] / Н.В. Журавлева. - 2013.
7. Ильченко С.В. Башталгыч мектепте компьютердик сабаттуулуктун элементтери [Текст] / С.В. Ильченко // Дис. педагогика илимдеринин кандидаты: 13.00.02. -Тирасполь. 1999. - 154 б.
8. Асаналиева, К. А. Болочок мугалимдерге жалпы адамзаттык баалуулуктарды калыптандыруу / К. А. Асаналиева // Вестник Ошского государственного университета. -2021. - Vol. 1. - No 4. - P. 55-62. - DOI 10.52754/16947452_2021_1_4_55. - EDN WIVJ
9.
