CC BY
0ВЕСТНИК ОШСКОГО ГОСУДАРСТВЕННОГО УНИВЕРСИТЕТА
Математика, физика, техника. 2022, №1
УДК 627.397
Б01: 10.52754/16947452_2022_1_197
САНАРИПТИК телерадиоберуунун езгечелуктеру
СопубековНематилла Абдилахатович, к.т.н., доцент,
nemat67@mail.ru Абдимиталип уулу Бектур, магистрант, Ош технологиялыкуниверситети Ош, Кыргызстан
Аннотация: Бул макалада санариптик телеберYYHYн негизги взгвчвлYктврY, анын коомдогу ролу жана аны жайылтуудагы негизги маселелер каралды. Азыркы учурда санариптештирYY жана санариптик технологияны внYктYPYY дYйнв ЖYЗYндв втв тездик менен внYгYYдв жана кецири жайылууда. Кыргыз Республикасында да бул иштер алкагында санариптештирYY багытында алгылыктуу иштер ишке ашырылууда. Бул жацы технологияны колдонууда биздин иштеп жаткан станциялар, жабдуулар, тYЗYЛYштвр санариптик технологиянын баардык мYмкYнчYЛYктврYнв ээ болушат. Мунун негизинде башка влквлвр да санариптик берYYгв толук втYп бYтYштY, ага байланыштуу бири бирине тоскоолдук жаратпоосу YЧYн ар бир влкв баардык аймактарында аналогдук берYYHY толугу менен вЧYPYштY.
Ачкыч свздвр: телеберYY, технология, санариптик иштеп чыгуу, маалымат, санариптик жабдыктар, интерактивдYY телеберYY.
ОСОБЕННОСТИ ЦИФРОВОГО ТЕЛЕРАДИОВЕЩАНИЕ
Сопубеков Нематилла Абдилахатович, к.т.н., доцент,
nemat67@mail.ru Абдимиталип уулу Бектур, магистрант, Ошский технологический университет
Ош, Кыргызстан
Аннотация: В данной статье рассматривается особенности цифрового телерадиовещания, его роль в обществе и основные задачи его развития. В данное время цифровизация является актуальной задачей всего мира. Весь мир переходит на цифровое телерадиовещание, обладающее значительными преимуществами по
сравнению с существующим аналоговым вещанием. Переход на цифровое телерадиовещания внедряется, в том числе у нас в Кыргызстане. В условиях научно-технического прогресса непрерывно возрастает объем передачи цифровой информации. Велика потребность в быстрой и качественной связи. Эти факторы определили высокую динамику в развитии мировой отрасли телекоммуникации, оставляя предпосылки для высокотехнологичных разработок и внедрения новых систем коммуникации.
Ключевые слова: телевещание, цифровая обработка, технология, информация, цифровое оборудование, интерактивное телевидение.
FEATURES OF DIGITAL BROADCASTING
Sopubekov Nematilla Abdilahatovich, c.t.s., associate professor,
nemat67@mail.ru Abdimitalip uulu Bektur, graduate student, Osh Technological University Osh, Kyrgyzstan
Abstract: This article examines the features of digital broadcasting, its role in society and the main tasks of its development. At this time, digitalization is an urgent task for the whole world. The whole world is switching to digital broadcasting, which has significant advantages over existing analog broadcasting. The transition to digital broadcasting is being implemented, including in Kyrgyzstan. In the conditions of scientific and technological progress, the volume of digital information transmission is continuously increasing. There is a great needfor fast and high-quality communication. These factors have determined the high dynamics in the development of the global telecommunications industry, leaving prerequisites for high-tech developments and the introduction of new communication systems.
Keywords: broadcasting, digital processing, technology, information, digital equipment, interactive television.
Изилдеенун актуалдуулугу. Азыркы учурда санариптештируу дYЙнe жYЗYндe ете тездик менен жайылууда. Бул иштер алкагында биздин елкеде да алгылыктуу иштер аткарылууда. Санариптик телеберYYгe еткенден кийин биздин мамлекетте орнотулган санариптик станциялар артыкчылык алышат жана баштапкы негизде иштей башташат. Бул болсо, эгерде коцшулаш елкелер ушул кезге чейин санариптик берууге еткен болсо, анда санариптик сигналдарды кабыл алган телевизиондук кабыл алгычтарга тоскоолдук жаратпоосу y^^ ар бир елке eзYHYн чек арага
198
жакын аймактарында аналогдук берYYHY eчYPYYгe милдеттYY дегенди тYШYндYрeт жана бул процесс буга чейин аткарылды.
КYHYмдYк маалыматтарды массалык таркатууда интернет булактары менен кошо телеберYY жана радиоуктуруу негизги ролду ээлеп келYYДe. Жалпыга маалымдоо каражаттары катары калкты коомдук туруктуулукка Yндeeгe, eнYГYYгe, руханий жана экономикалык eнYГYYCYнe таасир этYYЧY кYч болуп саналат.
ДYЙнeдeгY eзгeрYYлeрдY карай турган болсок, бYГYнкY кYндe дYЙнeдeгY кeпчYЛYк мамлекеттер санариптик телерадиоберYYгe eтYШYYДe. Кыргыз Республикасы да санариптик телерадиоберYYгe Борбордук Азия eлкeлeрYHYн ичинде биринчилерден болуп eткeн мамлекеттердин катарына кирет [2, 3].
0лкeнY толугу менен санариптик телерадиоберу^ге eткeрYY мамлекеттин маалыматтык коопсуздугун камсыз кылуу маселелери, ошондой эле, сапаттуу берYY аркылуу калктын маалыматтын ачыктыгына болгон муктаждыктарын канааттандыруу маселелерин чечYYгe байланышкан. Санариптик берYY телеберYYHY, радиоберYYHY гана эмес, ошондой эле, коммуникациянын башка тармактарын да eзYнe камтып кетет.
Азыркы учурда телеберYY - бул коомдук мааниге ээ болгон маалыматтардын негизги булагы болуп эсептелет, адатта eлкeдeгY маалыматтык жана маданий-эстетикалык мейкиндигин
калыптандыруудагы башкы каражат катары болуп эсептелет [1]. Ошол себептYY, анын ар бир eкмeткe eз жарандарынын кeз караштарына жана баалуулуктарына таасир берYY YЧYн керектиги айкын. ДYЙнeлYк аренада колдонуучулардын интерактивдYY массалык маалымат каражаттарына жана интернетке акырындык менен, бирок, жетишерлик тYPдe eтYп жаткандыктарына карабастан биздин мамлекетте интернеттик инфраструктуранын акырындык менен eнYГYCYYнe байланыштуу келечекте телерадиоберYY калк YЧYн актуалдуулугу жогору бойдон калат. Ошондуктан санариптик берYYгe eтYY - бул бир гана техникалык эмес, кeбYнчe маданий, социалдык, экономикалык жана саясий маселе болуп да эсептелет.
Санариптик телеберууге етуунун негизги езгечелуктеру.
Санариптик берYYгe eтYY долбоору 2013-2017-жылдарга карата ЭлкeнYн туруктуу eнYГYY стратегиясында артыкчылыка ээ болгон улуттук
199
долбоорлордун бири катары аныкталган [2,3,4]. КР 0кмeтY 2017-жылдан калбай елкенун бардык аймактарында коомго санариптик телеберуунун жеткиликтYYЛYГYн камсыз кылуу боюнча тапшырма койгон болчу. Ошонун негизинде Кыргыз Республикасында аналогдук берYY 2017-жылдын 15-майында толук токтотулган [3, 4]. Санариптик телерадиоберYY системасына eтYY телеберYY тармагын заманбап туруктуу иштей турган жана рынок шарттарында жеке eнYГYYCYнe ээ болгон экономиканын тармактарына карай реформалоо аркылуу калкты маалымат булактары менен дагы да толугураак жеткирYY муктаждыгы менен байланыштуу. Азыркы учурда дYЙнeдeгY баардык елкелерде маалымат алуунун болгон децгээлин, эц аз дегенде, сактап калуу жана, эц кеп дегенде, алыскы аймак менен борбордун, ири шаарлар менен алыскы шаар-айылдардын ортосундагы маалыматтык тецсиздикти жоюу («санариптик ажырым») мамлекеттик органдар тарабынан чечилип, «санарипке» eтYY менен байланышкан биринчи жана эц маанилYY тапшырмалардан болуп эсептелинет.
ЭкмeттYн берген тапшырмаларынын негизинде санариптештирYY жана санариптик берYYгe eтYY менен бирге бирдиктYY коммуникативдик маселелерди чечYY, мейкиндикти жана eлкeнYн маалыматтык коопсуздугун сактоо маселесин чечYY да негизги ролду ойнойт.
Санариитик телерадиоберYYгe eтYY биздин елкеде да ишке ийгиликтYY
ишке ашууда. Кыргызстан тоолуу елке болгондуктан анан рельефи,
ошондой эле, eлкeнYн калкынын жарымынан кeбY (66%) айыл жерлеринде
жашагандыгына байланыштуу республикада санариптик телерадиоберYYгe
eтYYHY ишке ашыруу процессине eзYHYн eзгeчeлYктeрYн киргизет [4].
Башка мамлекеттердей эле, бир топ убакытка чейин Кыргызстанда да
санариптик берYY аналогдук кeрсeтYY менен бирге жYргYЗYЛYп келди,
анткени, санариптик берYYгe eтYY этап менен ишке ашырылып келди.
Аналогдук режимде берYYHY толугу менен токтотконго чейин тесттик
режимде; санариптик берYYHY eлкeнYн ички аймактарында киргизип, аны
чек араларга жакын аймактарда иштеткенден кийин гана жайылтылды.
Техикалык жабдыктарды алмаштырганга, кайра даярдап оцдогонго да
убакыт керек болду. Андан сырткары, баардык эц зарыл болгон керект^
тYЗYЛYштeрдY сатып алып, аларды ишке киргизYY да убакытты талап
кылгандыктан, еткеел мезгилде санариптик берYY менен аналогдук берYYHY
удаалаш киргизYY зарыл болду. Элке тарабынан 2011-жылы Кыргыз
200
Республикасында санариптик телерадиоберYYгe eтYY Программасы кабыл алынып, «жер YCTYндeгY санариптик эфирдик берYY» менен, жердик антенналык - мачталык тYЗYЛYштeгY инфраструктураны колдонуу менен ишке ашырылууда [2,3,4].
Тоолуу рельеф жана калктын жыштыгынын аздыгы санариптик технологияны колдонуу менен аймакты телеберYY менен мYмкYн болушунча кeбурeeк камтууну камсыз кылууга жана эфирдик санариптик телеберYY менен гана калкты 100% камтууга мYмкYнчYЛYк тYЗYлeт. Программа менен катар эле, санариптик берYYHY оптобулалык (оптоволокондук жазы тилкелYY интернет) жана спутниктик байланыш аркылуу eнYктYPYY боюнча жеке инвестициялык долбоорлор ишке ашырылууда. Жер YCTYндeгY эфирдик санариптик берYY системасы менен катар эле санарипти eнYктYPYYДe башка альтернативалык мYмкYнчYЛYктeрYн тактык менен изилдee. Алардын бири катары спутниктик телеберYYHY айтсак болот.
Кабыл алынган жана так экономикалык эсептeeлeрдY ЖYPГYЗYYHYH жардамы менен мамлекеттик саясатты ийгиликтYY ишке ашыруу YЧYн кецири тYШYHYHYктeрдY тандоого жана кайсы стратегиялык багыттар бизге пайдалуу экендигин тYШYHYYгe мYмкYн болот. Ошондуктан, мамлекеттик саясатты жYргYЗYY рыноктор, продуктылар, инвестициялар, кирешелер ж.б. карата ченемдердин топтому узак мeeнeткe принципиалдык тYPдe туруктуу eзгeрбeшY керек. ТелеберYY чeйрeсYн ыкмалардан жана аны жайылтуу технологияларына кeз каранды болбостон жeнгe салуусун мезгил талап кылп жатат. Экмeт программалардын социалдык пакетин кабелдик, спутниктик телекeрсeтYY программалары пакетине киргизYYHYн так тартибин иштеп чыгууну кeздeeдe [4].
Элкену толугу менен санариптик берууге еткеруу теменкудей максаттарды езуне камтыйт. Биздин мамлекет санариптик берYYгe санариптик берYYHYн жогорку eндYPYштYк-технологиялык мYмкYнчYЛYктeрYнe чыгуу:
• берилYYЧY программалык контенттин санын кeбeйтYY;
• баардык аймактарда каналдарды жогорку санариптик сапатта берYY;
• мультимедиялык жана интерактивдик баарлашуу мYмкYнчYЛYктeрYн TYЗYY;
• азыркы учурдун талабына жооп берген жацы стандарттарды колдонуу менен берYY сигналдарын eндYPYY, калыптандыруу жана жайылтуу;
• инфокоммуникация тармагында ишкердYYЛYктY eнYктYPYY YчYн жацы мYмкYнчYЛYктeрдY тYЗYY (кызматтык тейлеелер, чекене сатуу, импорттук операциялар, оцдоп - тYзee, ж.б.);
• талапка жооп берген жацы жабдыктарды сатып алуу жана санариптик телеберYYHYн заманбап инфраструктурасын куруу. eтYYДe тeмeнкYдeй максаттарды алдыга койгон:
Байланыш тармактарын жана санариптик берYYHY технологиялык жактан eнYктYPYY жакынкы учурда мамлекет жана жеке секторлор тарабынан ири инвестицияларды тартууну талап кылат. Азыркы мезгилде санариптик берYYгe eткeрYYHY ишке ашыруу боюнча негизги ишти мамлекет жана акциялардын мамлекеттик пакетине ээ болгон коммерциялык структуралар ишке ашырып келYYДe. Санариптик берYYHY eнYктYPYYДe, ири инвестицияларды тартууда, санариптик телеберYY рыногунда жацы инвесторлорду тартуу муктаждыгы келип чыгууда. Колдонуучулар дайыма жацы маалыматтарды, жацылыктарды алып турууга кызыкдар. Кээ бир eлкeлeрдYн тажрыйбасы керсеткендей аймактык (коллективдYY, жеке) массалык маалымат каражаттары жана телерадиоберYY мекемелери санариптик берYYгe eтYY мезгилинде ар кандай тоскоолдуктардан жана себептерден улам жабылып калуу тобокелчилигине дуушар болуу коркунучу да бар. Негизги маанилYY себептер - булар аймактык-региондук телеканалдардын техникалык жана адистик потенциалдын темендугу, начар техникалык инфраструктура, аймактагы жарнамалык рыноктун кeлeмYHYн аздыгы, каржы булактарынын аздыгы. Демек, бул аймактык телерадиоберYY мекемелерин eнYктYPYY YчYн уюштуруучулук - экономикалык шарттарды сактоо жана тYЗYY боюнча мамлекеттин туруктуу саясаты зарыл [3].
Стратегиялык мааниге ээ болгон санариптик берYYHY жайылтууну борбордук, региондук жана жергиликтYY децгээлдерди бирдиктYY маалымат мейкиндигине топтоштурган социалдык мааниге ээ болгон долбоор катары кароо керек жана тeмeнкYлeрдY эске алуу керек:
• контент (телекeрYYчYлeрдYн муктаждыктары);
• саясаттын субъекттери;
• телерадиоберYYHYн субъекттери.
Санариптик берYYгe eтYYHYн пайдалуулугунун негизги критерийи бул керектeeчYлeрдYн телерадиоберYY аркылуу маалыматтын жеткиликтYYЛYГY менен канааттануу децгээли болуп саналат, ошол себептен, маалыматтын жеткиликтYYЛYГYHYн жана улуттук контенттин кeлeмY санариптик берYYгe eтYYДe сапаты жогору болушу керек.
Артыкчылыктар жана пайдалуулуктар. Жацы технологиянын негизиндеги санариптик берYY тeмeндeгYдeй артыкчылыктарды берет:
• ТелеберYY менен коомчулукту камсыздоону квбвйтYY менен калкты территориалдык жактан камсыздоодогу диспропорция жоюлат;
• Калкты маалыматтарды вз убагында ачык колдонуусун жетишерлик тYрдв кецейтYY, санариптик берYYдв транспортту айдап ЖYргвндв, мобилдик телефондордо жана компьютердик каражаттарда телевизиондук программалардын тартылышын толук тYрдв камсыз кылынат;
• Телепрограммалардын санын кврYHYкmYY тYрдв квбвйтYYHYн эсебинен маалыматтык булактардын кецирирээк спектри колдонуучуларга тартууланат;
• Таркатуунун жана берYYHYн сапатын жакшыртуу. Санариптик mелеберYYHYн сапаты тартуунун ар кандай шарттарында эц жогору бойдон калат. Санариптик mелеберYYHYн аналогдук mелеберYYгв караганда тоскоолдуктарга туруктуулугу жогорку эффекmивдYY каскаддык жацылоочу коддордун колдонулгандыгы менен негизделет.
• Жеткирип берYYЧY чвйрвнYн вmкврYYЧYЛYк жвндвмYHYн эффекmивдYYЛYгYн жогорулатууну камсыз кылат, анткени, бир эле бвлYнгвн жыштыкта бир канча квбYрввк телеканалдарды берYYгв болот;
• КерекmввЧYлвргв кошумча кызматтарды жеmкирYYHY внYкmYPYY мYмкYнчYЛYгY камсыз кылынат (интерактивдик mелеберYY, кабельдик mелеберYY ж.б.) [3, 4].
Жыйынтык. Санариптик телеберYYHY жайылтуу азыркы учурдагы пайда болгон кeйгeйлeрдY чечYYДe негизги ролду ойнойт. Анализдердин жыйынтыктарына жана изилдeeлeрдeн алынган маалыматтарга карасак коомчулук YЧYн маалымат алуунун негизги булагы мурункудай эле телерадиоберYY экендиги кeрYHYп турат. Аналитикалык сурамжылоого катышкандардын ичинен: телеберYYДeн маалымат алгандар - 88,2%, ал эми
203
радиоберYYДeн маалымат алгандар - 30% экени тастыкталган. Жогоруда айтылган баардык маалыматтардын негизинде азыркы мезгилде санариптик 6epYYHY жакшыртуу, eнYктYPYY жана жайылтуу коомчулукту ез убагында жацы маалыматтар менен камсыз кылууда негизги ролду аткарат деп тыянак чыгарсак болот.
Адабияттар
1. Смирнов А.В., Пескин А.Е. Цифровое телевидение: от теории к практике [Текст] / А.В. Смирнов, А.Е. Пескин // Горячая линия - Телеком, 2014.
2. Кыргыз Республикасында санариптик телерадиоберYYгe eтYYHYн программасы. КР 0кмeтYHYн №692 Токтому. 02.11.2011-ж. Бишкек.
3. КР санариптик телерадиоберYYгe eтYY жана аны eнYктYPYY саясаты: кырдаалды баалоо жана жарандык коомдун сунуштары. // Санариптик Кыргызстан» коомдук уюмдар альянсы. 2014, Бишкек.
4. Сопубеков Н.А. Внедрение цифрового телерадиовещания в Кыргызской Республике. [Текст] / Н.А. Сопубеков // Известия Ошского технологического университета. 2017. №2. -С.14-18.
