CC BY
1ОШ МАМЛЕКЕТТИК УНИВЕРСИТЕТИНИН ЖАРЧЫСЫ. ПЕДАГОГИКА. ПСИХОЛОГИЯ
ВЕСТНИК ОШСКОГО ГОСУДАРСТВЕННОГО УНИВЕРСИТЕТА. ПЕДАГОГИКА. ПСИХОЛОГИЯ JOURNAL OF OSH STATE UNIVERSITY. PEDAGOGY. PSYCHOLOGY
e-ISSN: 1694-8742
№2(3). 2023, 52-57
УДК: 37.01:510.2(575.2) (043)
DOI: https://doi.om/10.52754/16948742 2(3) 7-2023
ЖОГОРКУ КЕСИПТИК БИЛИМ БЕРYY ПРОГРАММАЛАРЫ БОЮНЧА ОКУТУУНУН НАТЫЙЖАЛАРЫН ИШТЕП ЧЫГУУНУН УСУЛУ
МЕТОДИКА РАЗРАБОТКИ РЕЗУЛЬТАТОВ ОБУЧЕНИЯ ПО ПРОГРАММАМ ВЫСШЕГО ПРОФЕССИОНАЛЬНОГО ОБРАЗОВАНИЯ
METHOD OF DEVELOPING LEARNING OUTCOMES ON HIGHER PROFESSIONAL
EDUCATION PROGRAMS
Исаков Топчубай Эргешович
Исаков Топчубай Эргешович Isakov Topchubay Ergeshovich
пед. илимд. канд., доцент, Б. Сыдыков атындагы Кыргыз-взбек Эл аралык университети
канд. пед.наук, доцент, Кыргызско-Узбекский Международный университет им. Б.Сыдыкова Cand. of Ped. Sciences, Assoiate Professor, Kyrgyz-UzbekInternational University named after B. Sydykov
t_isakov57@mail.ru
_ORCID: 0009-0007-2968-3596_
Атабаев Абдылазиз Абдыкалыевич
Атабаев Абдылазиз Абдыкалыевч Atabaev Abdylaziz Abdykalievch
изденуучу, Б. Сыдыков атындагы Кыргыз-взбек Эл аралык университети
соискатель, Кыргызско-Узбекский Международный университет им. Б. Сыдыкова applicant, Kyrgyz-Uzbek International University named after B. Sydykov atabaev. 1986@bk.ru
ЖОГОРКУ КЕСИПТИК БИЛИМ БЕРYY ПРОГРАММАЛАРЫ БОЮНЧА ОКУТУУНУН НАТЫЙЖАЛАРЫН ИШТЕП ЧЫГУУНУН УСУЛУ
Аннотация
Бул макалада окутуунун кредиттик технология шартында жогорку кесиптик билим беруу^н программалары талдоого алынып, тиешелYY багыттар боюнча мамлекеттик стандарттарга ылайык негизги билим берYY программасын (НББП) TYЗYYHYH ыкмалары каралат. Ошондой эле негизги билим берYY программасын компетенттYYЛYктYн негизинде иштеп чыгуудагы талаптар, аларды ишке ашыруу боюнча усулдук ыкмалар жана НББПны билим берYY процессинде эффективдYY колдонуу жолдору иликтенет. Андан сырткары окутуунун натыйжаларын жана компетенциялардын картасын (матрицасын) иштеп чыгуунун женекей усулу берилет. Коюлган маселени талдоо жана YЙрeнYY «Физика-математикалык» билим берYY (бакалавр) багытынын мисалында каралат. Ал эми калган билим берYY багыттарына салыштырып колдонуу ыкмалары кeрсeтYлeт. Макалада баяндалган сунуштар жана компетенттYYЛYктYн негизинде окутуунун натыйжаларын иштеп чыгуу усулдары жогорку окуу жайлардын окуу процессинде аталган багыт боюнча НББПны тYЗYYДe жана эффективдYY ишке ашырууда чоц eбeлгe болот.
Ачкыч свздвр: Мамлекеттик билим берYY стандарты, негизги билим берYY программасы, окуу планы, миссия, максат, компетенция, окутуунун натыйжасы, дисциплина.
Методика разработки результатов обучения по Method of developing learning outcomes on higher
программам высшего профессионального professional education programs
образования
Аннотация
В данной статье проанализированы программы высшего профессионального образования в условиях кредитной технологии обучения, а также рассмотрены способы создания основной образовательной программы (ООП) в соответствии с государственными стандартами по соответствующим направлениям. А также исследуются требования к разработке основной образовательной программы на основе компетентностного подхода, методические приемы их реализации, пути эффективного использования ООП в образовательном процессе. Кроме того, предлагается простой способ разработки карты (матрицы) по результатам обучения и компетенций. Рассматривается анализ и изучение данной проблемы на примере «Физико-математического» (бакалавриат)
направления. А способы использования показаны в сравнении с другими образовательными направлениями. Изложенные в статье предложения и методы развития результатов обучения на основе компетентности станут большим вкладом в создание и эффективного внедрения ООП по соответствующему направлению в образовательном процессе высших учебных заведений.
Abstract
This article analyzes the programs of higher professional education in the context of credit technology of teaching, and considers the methods of creating a basic educational program (BEP) in accordance with state standards in relevant areas. Also, the requirements for the development of the basic educational program based on competence, methodological methods for their implementation, and the ways of effective use of (BEP) in the educational process are investigated. In addition, a simple method of developing a map (matrix) of learning outcomes and competencies is given. Analysis and learning of the given problem is considered on the example of the "Physics-mathematics" education (bachelor's degree). And the methods of use are shown in comparison with other educational areas. The proposals described in the article and the methods of developing the results of training based on competence will be a great contribution to the creation and effective implementation of BEP in the mentioned direction in the educational process of higher educational institutions.
Ключевые слова: Государственный образовательный стандарт, основная образовательная программа, учебная программа, миссия, цель, компетенция, результат обучения, дисциплина.
Keywords: State educational standard, basic educational program, curriculum, mission, goal, competence, learning outcome, discipline.
Киришуу
Билим берYYHYн кредиттик технология шартында жогорку кесиптик билим берYYнY ишке ашыруудагы негизги документтер болуп мамлекеттик билим берYYHYн стандарты жана тиешелYY багыттардын негизги билим берYY программалары эсептелинет. Ошондуктан мамлекеттик билим берYY стандартынын негизинде НББПны тYЗYYгe езгече маани берилип, аны иштеп чыгуу жана ишке ашырууда азырга чейин кептеген талаш-тартыштар жана тYШYнбестYктер жаралып келет.
Бул макалада «Физика-математикалык» (бакалавр) билим берYY багытынын негизги билим берYY программасын (НББП) компетенттYYЛYктYн негизинде иштеп чыгуудагы талаптар, аларды ишке ашыруу боюнча усулдук ыкмалар жана НББПны билим берYY процессинде эффективдYY колдонуу жолдору талдоого алынып, алар боюнча конкреттYY сунуштар берилет (Алтыбаева, 2016), (Исаков, 2017а).
Ал YЧYн адегнде НББПга формулировкалоолорду берип алабыз:
• негизги билим берYY программа - бул, билим берYY программасынын негизги идеясын, даярдоонун eзгeчeлYктeрYн, бYTYPYYЧYлeрдYн уникалдык компетенцияларын, б.а. керектeeчYлeр YЧYн негизги маалыматтарды камтыган визиттик карточка;
• негизги билим берYY программа - бул, кесипке даярдоонун багыты, децгээли жана профили боюнча максаттарды, KYTYЛYYЧY натыйжаларды, окутуунун мазмунун жана билим берYY процессин ишке ашырууну жeнгe салуучу окуу-усулдук иш-кагаздарынын топтомун камтыган окуу жайдын билим берYY процессинин долбоору.
Талкуу жана изилдее жыйынтыктары
Негизги билим берYY программасын иштеп чыгууда жогорку кесиптик билим берYYHYн мамлекеттик билим берYY стандарты (№1179/1 КРнын Билим берYY жана илим министрлигинин буйругу, 11.09.2015) негиз болуп саналат (ГОС ВПО КР, 2011), (ГОС ВПО КР, 2015).
Анда белгиленгендей НББПны тYЗYYДегY негизги компоненттер болуп ошол программаны ишке ашырып жаткан жогорку окуу жайдын (ЖОЖ) миссиясы, программанын максаты жана окутуунун натыйжалары эсептелинет.
Программанын максаты ЖОЖдун максатына шайкеш келип, негизинен 3-4 пункттан турушу мYMYKYн. Ал эми окутуунун натыйжаларынын (ОН) ар бири программанын кандайдыр бир максатын ишке ашырууга ебелге тYзе тургандай болуп аныкталып, 10-12 пунктту ез ичине камтышы оптималдуу болот.
Биз иликтеп жаткан «Физика-математикалык билим берYY» (бакалавр) багытына 3 максат коюлган жана ал максаттарды ишке ашыруучу 10 окутуунун натыйжасы (ОН) иштелип чыккан. Алардын ортосундагы тиешелештиктерди №1-таблицадан керYYге болот.
№1-таблица. Окутуунун натыйжалары менен максаттарынын ортосундагы тиешелештиктер
1 ОН 2 ОН 3 ОН 4-ОН 5 ОН 6-ОН 7-ОН 8 -ОН 9-ОН 10-ОН
1-М. х х х х х х х
2-М. х х х х х х х х х х
3-М. х х х х х
Мындан кeрYHYп тургандай 1-ОН (биринчи окутуунун натыйжасы) 12^-жана 2— максаттардын ишке ашышын камсыз кылат, ж.б.у.с. Ал эми окутуунун натыйжаларын окулуучу дисциплиналар калыптандырары шексиз. Бирок, кайсы дисциплина канчалык децгээлде калыптандырары суроо жаратат. Ошондуктан кeбYнчe тeмeнкYдeй терт децгээл тандалып алынат (Байсалов & Исаков, 2016), (Исаков, 2017а), (Исаков, 2017Ь):
Окутуунун натыйжаларын калыптандырууга дисциплиналардын тийгизген таасирлеринин децгээлдери №2-таблицада келтирилген.
№2-таблица. Окутуунун натыйжаларын калыптандырууга дисциплинанын таасири
1-ОН 2 ОН 3 ОН 4 ОН 5 ОН 6 ОН 7 ОН 8 ОН 9 ОН 10 ОН
1-Д. ж т о ж о ж ж ж ж о
2-Д. о о о о ж ж ж ж ж ж
3-Д. ж т о ж о ж ж ж ж о
ЭскертYY■' жогорку децгээл, кыскача белгилениши «Ж»; ортонку децгээл, кыскача белгилениши «О»; твмвнку
децгээл, кыскача белгилениши «Т»; «нвль» децгээл (таасири жок), кыскача белгилениши «Н».
№2-таблицадан кeрYHYп тургандай дисциплиналар окутуунун натыйжаларынын калыптанышына тYPДYYчe таасир этишет. Маселен, 1-дисциплина 3-ОН, 5-ОН жана 10-ОН калыптанышына орточо, 2-ОН калыптанышына тeмeн, ал эми калган окутуунун натыйжаларынын калыптанышына жогорку таасир этиши кeрYHYп турат. Бул иликтeeдe мисал катары Yч эле дисциплина алынды. НББПдагы компетенциялардын матрицасынын (картасынын) дисциплиналар боюнча тYЗYЛYШY №3-таблицада берилген.
№3-таблица. Дисциплиналар боюнча компетенциялардын матрицасы
Окуу протраммаларывыв дисцнллишлары о оюнча кмтетенпияларлын латртшасы
Компетенция л ар дыв ат алыпггары и 1 и а ■ и а ■ ГГ, и а ■ и а и а из и а 1 Оч ■-Н 1
1 2 3 4 5 6 7
к 1 1 Универсалдык Еаьпгетекциялщк
Жашш-илимий кошгетенциялаи СОЮ
ЖИК1 X X
ЖИК2 X X
... ЖИКб
Инстру^генгвддык Еомпетенциялар (ШО
ИК1 X X
ИК2 X X
... ИКй
ГлттиЯ1гтп.--тгн1-31ттты»: жд-пты ш гтятптй (СИЖМ)
СИЖМ1 X X X
СИЖМ2 X
... сижмз
Кесиптик коютетенцжалнр
КК1 X X
ККЗ X X
...КК16
1 4 Копту гкгча кесиптнЕ компетенцнялар
КК17 X
КК18 X
...КК31
Ждлпы: 2 4 2 2 3 2 3 ттт
№3-таблицадан керYHYп тургандай ар бир дисциплина 2ден 4ке чейинки компетенцияларды калыптандырышы MYMKYH. Демек, мындан дисциплиналар-дын компетенцияларды калыптандыруудагы децгээлин дагы бир жолу байкоого болот.
Ушул эле сыяктуу компетенциялардын матрицасын ар бир дисциплинада етYЛYYЧY темалар (сабак) боюнча тYЗYYге болот. Анын YЛГYCY №4-таблицада керсетYЛген.
№4-таблицадан керYHYп тургандай дисциплинадагы ар бир тема (сабак) 2ден 4ке чейинки компетенцияларды калыптандырышы MYMKYH. Окутуунун натыйжаларын (компетенциялардын калыптануу децгээлдерин) аныктоо YЧYн баалоо каражаттарынын фонду талап кылынат.
№4-таблица. Дисциплинадагы темалар боюнча компетенциялардын матрицасы
Окуу днсцнплннасынын темалар боюнча компетенцняларынын матрнпасы
я л ге «Л К п н « 3 1
£ £ (5 £ Я (5 £ %
\ 2 3 4 5 б 19
Универсаддык компетенциялар:
1. Жалпы-илимин компетенциялар (ЖИК)
СС! ЖИК1 X X
рч Щ 2 ЖИК2 ...ЖИК6 X X
2. Инструмектаддык компетенциялар (ИК)
и - а НК1 X X ...
НК2...ИК6 X X X
}. Соцналдык-кнсандык ЖШ& ЖаЛгШ падений (СИМК)
СИЖМК1 X X X ...
СИЖМК2 ...СИЖМК5 X X
4. Кеснтгик коютетенциялар
ЮС1 к X
КК2...КК16 X X ...
жож 5. Кошуича кесштгак компетенция.!ар
КК17 X
КК18...КК21 X ...
Жалпы: 2 3 3 2 3 4 3
Жогоруда белгиленгендей НББПны тYЗYYДегY негизги компоненттерди аныктап, талдап жана ез ара тиешелештиктерин ачып керсетYY менен темендегYдей сунуштарды айтууга болот:
1. НББПны иштеп чыгууда твмвн^двй тартип-эрежени эске алуу:
• Кызыктар тараптардын керектeeлeрYн иликтee;
• Негизги билим берYY программасынын максаттарын иштеп чыгуу;
• Негизги билим берYY программасынын максаттарына жетYY YЧYн окутуунун натыйжаларын (ОН) пландаштыруу;
• Окутуунун натыйжаларын баалоонун индикаторлорун (керсеткYчтерYн) жана критерийлерин аныктоо;
• Окутуунун натыйжаларын баалоонун тартиптерин (эрежелерин) жана каражаттарын аныктоо;
• Окуу процессин уюштуруу;
• Окутуунун натыйжаларын баалоо жана негизги билим берYY программасынын максаттарына жетYYHY текшерYY.
2. НББПнын максаттарын иштеп чыгууда твмвндвгYлврдY эске алуу:
• керектeeчYлeрдYн бир же бир нече талаптарына туура келYYCY;
• керектeeчYлeргe TYШYHYKTYY болуусу;
• кыска жана так болуусу;
• жеткиликтYY (реалдуу) болуусу жана ал жетишкендиктерди текшерYY жана баалоо MYMKYHЧYЛYГYHYH болуусу;
• окутуунун натыйжасына караганда кененирээк болуусу;
• Негизги билим берYY программасына мониторинг жYргYЗYЛYп, анын негизинде НББПнын тынымсыз жакшыртылып туруусу.
Анткени, НББПга мониторинг жYргYЗYY максатында мезгил-мезгили менен баалоонун натыйжасында стейкхолдерлер менен болгон сурамжылоолордун, талкуулардын жана сунуштардын негизделген жыйынтыктары, мамлекеттик стандарттардын eзгeрYYCY MYMKYH.
ИзилдеенYн жыйынтыктары окутуунун кредиттик технология шартында жогорку кесиптик билим берYYHY ишке ашыруудагы негизги документ болуп эсептелген багыттардын негизги билим берYY программаларын тYЗYYДе, окутуунун натыйжаларын иштеп чыгууда колдонуучуларга методикалык жактан чоц жардам берет.
Адабияттар
Алтыбаева, М. (2016). Окутууга компетенттYYЛYк мамиледе билим берYYHYн натыйжаларына мониторингдин мYмкYнчYЛYктерY. Ош мамлекеттикуниверситетинин Жарчысы. 3-4, 6-10.
Госстандарт высшего профессионального образования Кыргызской Республики (2011). Постановление Правительства КР №496, 1-9.
Госстандарт высшего профессионального образования КР: 550200. Физико-математическое образование (2015). Приказ МОиНК КР №1179/1, 8-12.
Байсалов, Дж.У. & Исаков, Т.Э. (2016). Модель формирования ИКТ-компетентностей учителей математики в системе повышения квалификации. Материалы VI международной научно-практической конференции "Образование и наука в современных условиях", 62-66.
Исаков, Т.Э. (2017а). "Физика-математикалык билим берYY" багытындагы бакалаврларды компетенттYYЛYк ыкманын негизинде даярдоону еркYндетYY. Материалы международной научно-практической конференции "Современные проблемы обучения физики, математики, информатики и актуальные задачи прикладной информатики", 164-166.
Исаков, Т.Э. (2017Ь). Окуу процессин кредиттик технологиянын негизинде уюштуруунун айрым маселелери. Материалы международной научно-практической конференции "Место, роль и перспективы международных университетов в эпоху глобализации", 153-157.
