CC BY
3ОШ МАМЛЕКЕТТИК УНИВЕРСИТЕТИНИН ЖАРЧЫСЫ. ПЕДАГОГИКА. ПСИХОЛОГИЯ.
ВЕСТНИК ОШСКОГО ГОСУДАРСТВЕННОГО УНИВЕРСИТЕТА. ПЕДАГОГИКА. ПСИХОЛОГИЯ. BULLETIN OF OSH STATE UNIVERSITY. PEDAGOGY. PSYCHOLOGY.
e-ISSN: 1694-8742
№ 1 (2) 2023, 68-75
УДК: 372.8 (575.2) (04) DOI: https://doi.org/10.52754/16948742 2023 1(2) 8
ТАБИГЫЙ ИЛИМДЕРДИ ОКУТУУДА МААЛЫМАТТЫК ТЕХНОЛОГИЯНЫ КОЛДОНУУ
Применение информационных технологий в преподавании естественных наук Application of information technologies in the teaching of natural sciences
Табалдиева Чынара Бейшенкариевна
Табалдиева Чынара Бейшенкариевна Tabaldieva Chynara Beishenkarievna
педагогика илимдеринин кандидаты, Кыргыз^рк Манас университети
кандидат педагогических наук, Кыргызско-турецкий университет Манас candidate of pedagogical sciences, Kyrgyz-Turk Manas University сhinara.tabaldieva@manas.edu.kg
ТАБИГЫЙ ИЛИМДЕРДИ ОКУТУУДА МААЛЫМАТТЫК ТЕХНОЛОГИЯНЫ КОЛДОНУУ
Аннотация
Макала орто билим 6epYYAsrY география предметинин маанисине, жалпы билим 6epYY^Y мектептерде заманбап сабакты вткврYYДв маалыматтык технологиялардын маанилYY маанисине арналган. Макалада МКТнын артыкчылыктары жана тYрлврY, методдору жана ыкмалары, сабактын ар кандай этаптарында маалыматтык технологияларды пайдалануунун мааниси талкууланат. Заманбап сабактарды вткврYYДв, жалпы билим берYY мекемелеринде маалыматтык-компьютердик каражаттарды колдонуу учурдун талабы болууда.
Ачкыч свздвр: маалыматтык технология, инновациялык билим берYY, географиялык билим, окутуу методдору, окуу планы.
Применение информационных технологий в Application of information technologies in the teaching of преподавании естественных наук natural sciences
Аннотация
Статья посвящена значимости предмета географии в среднем образовании, важному значению информационных технологий при проведении современного урока в общеобразовательных школах. В статье рассматриваются достоинства и виды ИКТ, методы и приемы, значимость использования информационных технологий на разных этапах урока. Незаменимость видеоматериала при проведении современного урока, в общеобразовательных учреждениях.
Abstract
The article is devoted to the importance of the subject of geography in secondary education, the importance of information technology in conducting a modern lesson in secondary schools. The article discusses the advantages and types of ICT, methods and techniques, the importance of using information technology at different stages of the lesson. The indispensability of video material in the conduct of a modern lesson in educational institutions.
Ключевые слова: информационные технологии, инновационное образование, географические знания, методика обучения, учебная программа.
Keywords: information technologies, innovative education, geographical knowledge, teaching methods, curriculum
Киришуу
БYГYнкY кYндe инновациялык багытта билим берYYДe педагогикалык системанын бардык методологиялык структуралык элементтерин eзгeртYYгe тура келYYДe. Алар: окуу планы, программасы, анын мазмуну, окутуунун методдору, формалары, колдонулган окуу каражаттары жана анын натыйжалуулугун кайра карап чыгуу зарылдыктары келип чыгууда. Учурда билим берYYHYн жацы инновациялык процесстеринде педагогикалык системага жацыланган интерактивдYY мYнeздeгY жацы меттоддору киргизилип жаткандыгын баарыбыз билебиз. Натыйжада педагогикалык билим берYY системасында коомдун талаптарына карата бYГYнкY инсанга (студенттерге, окуучуларга) жаны денгээлдеги таасирдYY билим берYY YЧYн, окутулуучу предметтердин методологиялык структурасын модернизациялоо керек экендиги, аларды кайрадан жаныртып иштеп чыгуу, окуу процессинде калыптандыруу талап кылынууда.
Билим берYY системасында коомдун социалдык-экономикалык жана маданияттык багытынын eзгeрYШYнe карата, ЖОЖдордо жана мектептерде модернизацияланган жаны программанын негизинде, инновациялык багыттагы методдорду колдонуу менен окутуу, жаны чыгармачылык чeйрeсYндe атаандаштыкта, коомго жаны салым кошо ала турган жаштарды тарбиялоо керек болуп калды. Жогорудагыдай талаптарга ылайык билим берYY системасында педагогикалык жаны технологиялардын системасы пайда болууда. Булар традициялык формадагы (лекция, ангеме ж.б., формасы KYHДYЗГY, кечки жана сырттан) жана инновациялык формадагы (интерактивдYY, eз алдынча же аралыктан окутуу) окутуунун жаны методдорун колдонуу менен бYГYHKY KYHдeгY компьютердин eнYKкeн маалыматтык технологиялары (окуу каражаттары) (Шаилдаева ж. б., 2022) аркылуу билим берYY болуп саналууда (География. Жалпы билим берYYЧY орто мектептер YЧYн программа. VI-XI класстар, 2011, 7-б.). Мындай билим берYYHYH жаны структурасы: студент (окуучу) билим алууда предметтин мазмунун eздeштYPYYДe компьютердин eнYKкeн маалыматтык технологияларынын каражаттарын колдонуу, окутуучу ошол окуу каражаттарынын мазмунун жана аны окуутуунун структурасын, аткаруу технологиясын даярдоо б.а. билим берYY системасынын бул жаны тYPY педагогикалык технология деп айсак да болот.
География - бул табигый, коомдук жана техникалык илимий билимдердин eзYнe интеграциялаган жалгыз илим. Географиянын изилдee объектиси - адамды курчап турган материалдык жана руханий байлыктарды камтыган мейкиндик. Ал эми анын предмети «адам -жаратылыш - коом» бирдиктYY толук системадагы географиялык чeйрeнYH бири -бири менен болгон мейкиндик-мезгил тыгыз байланыштарды окуп-YЙрeнYY (Джунушалиева, 2012, 6-б.). География бул жeн эле мектеп сабагы эмес, ал бYтKYл ДYЙнeнY кыдырып, аны таанып-билYYгe мажбурлайт. Тилекке каршы, азыркы мектеп окуучуларынын бул дисциплинаны изилдeeгe болгон кызыгуусу гап нерсени каалап жатат. Географияга кызыккан же ага муктаж болгон бYTYPYYЧYлeрдYH eтe аз пайызы бар. Чынында биз кейиштYY жыйынтыкты кeрYп жатабыз. Кээ бир мектеп окуучулары Камчатка кайда экенин билишпейт. Географияны билбегендик, албетте, сабатсыздыктын кeрсeткYЧY. Эн кызыгы, ал кeп учурда бардык жерде болгон адамдарда кездешет. Балдар саякаттан эмнени алып кетээрине биз маани бербейбиз, алардан ой ЖYГYPTYYHY талап кылбайбыз. Мектептеги салттуу сабактарда да ушундай эле кeрYHYш кездешет: YЙрeнгeн - айткан, кийинкиге калтырган - унуткан. Азыр географиялык билим берYY системасын модернизациялоонун багыттарынын бири компьютердик технологияларды жана мультимедиялык каражаттарды киргизYY болуп саналат. Бул аналитикалык иштерди активдештирYYгe, окутуунун методдорун демократиялаштырууну терендетYYгe, чыгармачылык жeндeмдYYЛYKтeрYH ачууга жана окуучулардын ой ЖYГYPTYYCYH, кабылдоосун, эс тутумун eнYKTYPYYгe MYMKYHДYK берет (Использование информационных технологий на уроках географии, 2023). География мугалиминин eздYK кесиптик ишмердYYЛYГYHдe маалыматтык жана коммуникациялык технологияларды колдоно билген жеке сапатка ээ болушу керек. 6згeчe орто
мектептердеги география курсун электрондук басылмаларды, электрондук окуу китептерин, тестирлее системасын, интернет аркылуу цифралык карта (атлас) космостук снимкаларды жана геомаалыматтык системаны жана технологияны эффективдYY колдонуу керек (Кутбилим, 2016). Толук маалымат компьютердик технологиянын жетиштYYЛYГY география мугалимин 3 децгээлде жетиштирет: (даярдыктар): башталгыч (базалык), предметтик жана чыгармачылык.
1. Башталгыч (базалык) денгээл персоналдык компьютердин программаларын жана негизги техникалык негизи боюнча билим ала алат; системалык жана офистик программалары менен таанышуу, интернетте жанылыктарды жана маалыматтарды издее.
2. Предметтик денгээл заманбап электрондук каражаттар, ресурстар, география боюнча китептердин, практикада колдонулуучу методикалык колдонмолорду орто мектепте колдонууга Yйренет.
3. Креативдик денгээл - бул ездYк электрондук каражаттарды жана окуу шарттарын, алардагы талаптардын программалык камсыз болуусу менен таанышуу (Перлов, 1999,15б.).
Жогоруда саналган денгээлдерге жараша география мугалиминин сабактагы, сабактан тышкаркы, илимий-методикалык жана илимий изилдеечYЛYк иш-аракеттери темен^ билим жана кендYмдерде белгилYY болот.
• Сабакка даярданууда жана сабак етYYДе географиялык ресурстарды колдонууда электрондук илимий адабияттарды пайдалануу мYмкYHчYЛYГY;
• География сабагында ар тYPДYY дидактикалык тапшырмаларды аткарууда электрондук адабияттарды колдонуу;
• Географиялык процесстерди, объектерди, сандык карта, космостук снимокторду керсетYY;
• Географиялык илимий техникалык жанылыктар менен таанышуу жана аларды кесиптик жендемдYYЛYГYнде колдонуу;
• Телекоммуникациялык проектерге, интернет-конкурстарга жана олимпиадаларга катышуу;
• Информациялык-компьютердик технологиянын жардамы менен сабак етYY YЧYн дидактикалык материалдарга даярдануу;
• Чыгармачыл-илимий иш-аракеттерди жетектееде информациялык-компьютердик технологиянын методдорун колдонуу;
• Окуу-методикалык окуу куралдарын даярдоодо жана жеке электрондук каражаттарды иштеп чыгууда;
• Дистанциондук билим берYY жолу менен квалификацияны жогорулатуу; илимий-методикалык телекоммуникациялык проекттер боюнча ездYк ишинин жыйынтыгын керсетYYДе (виртуалдык педсовет, география виртуалдык кабинети ж.б).
• психолого-педагогикалык эксперттик баалоо, билим берYY максатындагы электрондук басылмалардын, электрондук билим берYY каражаттарынын жана алар мазмуну методикалык маанидеги окуу-методикалык комплекстерди колдонууда (Якиманская, 2000);
• Билим берYY процессинде маалымат технология каражаттарын колдонуунун мYмкYн болуучу терс кесепеттерин алдын алуу;
География сабагында маалыматтык-компьютердик каражаттарды колдонуунун мYмкYнчYл Yкт врY.
1. Географиялык билим берYYHY компьютердик технология менен байланыштыруудагы жетишкендиктер (салттуу билим берYY менен салыштырганда) Географиялык билим берYYHY компьютерлештирYY бYTYHдей окуу процессинин интенсификациясын камсыз кылат.
2. Компьютер окуучулардын окуу жана таанып-билYY иш-аракетинин бардык уюштуруу формаларынын - сабактын, контролдук класстардын жана ез алдынча иштеенYH табигый ез ара аракеттенYYCY орнотулган звено катары кызмат кылат.
3. Компьютердик технологиялар окуучулардын аналитикалык активдYYЛYГYH активдештирYYгв ебелге ty36t. Маалыматты кайра чыгаруу гана эмес, бул маалыматтын иштеши да болжолдонууда. Компьютерди колдонуу алган билимдин келемYн ез ишенимине айлантууга ебелге TY3eT.
4. Табигый дисциплиналардагы компьютердик экспансия окутуу методдорун демократиялаштырууну терецде^ге ебелге TYзeт, анткени компьютердик технологиялар билимди башкаруунун субъективдYY факторун алсыздандырууга негизделген жана социалдык-психологиялык чектeeлeрдY алып салууга мYмкYндYк берет. Студенттер "мугалим - окуучу" деген арзыбаган байланыштан бошонуп, чыгармачылык жeндeмдYYЛYктeрYн бошотуп, окуучулардын субъективизминен жана консерватизминен абстракцияланат, билим децгээлин ез алдынча башкарууга мYмкYнчYЛYк алышат.
5. Компьютердик технологиялар зор мотивациялык мYмкYнчYЛYктeрдY камтыйт. Компьютердик технологияларды колдонуу мурда жеткиликсиз болгон заманбап, жан,ы маалыматтын чон, массивдерине жетYY, билим булагы менен "диалогду" ишке ашыруу мYмкYнчYЛYГYн TYзeт. Ал эми TYстeрдYн айкалышы, анимация, музыка, Yн сYЙлee, динамикалык моделдер ж.б. билим берYY маалыматын берYY мYмкYнчYЛYктeрYн кенейтет. Мотивациянын маанилYY фактору болуп компьютердик технологиянын оюн методу саналат. Компьютердик тестирлeeнYн оюн элементтери болуп атаандаштык, экстремалдык жагдайлар саналат, алар колдонуучудан езгече чечимдерди кабыл алууну талап кылат.
6. Табигый билимдердин структурасына компьютерди киргизYY окуучулардын ез алдынча билим алуу мYмкYнчYЛYктeрYн кенейтет. Компьютердик программаларды колдонуу бYTкYЛ когнитивдик процесстин негизги компоненти катары ез алдынча иштeeнYн YЛYШYн бир топ жогорулатат. Жаны билимдерди жана кeндYмдeрдY аларды кийинки практикалык колдонуу максатында алууга умтулуу, албетте, таанып-билYY процессинин кыймылдаткыч к^ болуп саналат.
7. Керсетме каражаттардын жана моделдердин олуттуу бeлYГY (дубал плакаттары, сYрeттeр, карталар, слайддар, видеоклиптер, анимациялык диаграммалар ж.б.) санарип TYPYндe сакталышы мYмкYн (мейкиндикти Yнeмдee, мугалимди сабакка даярдоо YЧYн ж.б.у.с.). ) жана зарыл болсо, чон экранда кeрсeтYY (Использование информационных технологий на уроках географии, 2023).
Компьютердик технологиялардын билим берYYHYн салттуу каражаттары жана формалары менен шайкештиги аларды колдонуунун маанилYY методологиялык принциптеринин бири болуп саналат. Сабактарды пландаштырууда башка (салттуу) окуу куралдары менен окутуу программаларынын оптималдуу айкалышын табуу зарыл (Дуванаева, Кудайбердиева, 2022).
Компьютер бул жен гана технологиялык TYЗYЛYШTYH жардамы менен белгилYY бир аракеттерди адамга караганда тезирээк жана жакшыраак аткара алган TYЗYЛYш (Карагулов, 2014, 3-б.). Демек, билим берYYДe компьютерди колдонуу процессинин башталышынан баштап бYГYHкY кYHгe чейин компьютердин мYмкYHчYЛYктeрYH методикалык жактан туура пайдалануу милдети калууда.
• MS Word тексттик редактору, MS Publisher окуу-методикалык документтерди, дидактикалык материалдарды TYЗYY Y4YH.
• окуу китептеринин негизинде атайын электрондук мультимедиялык окуу китептери географияны окутуунун мYмкYHчYЛYктeрYH eлчeeсYЗ кенейтет. Мультимедиалык каражаттар окуу материалын ар TYPДYY формада кeрсeтYYгe мYмкYHДYк берет, бул окуу маалыматынын презентациясын кызыктуураак жана эсте каларлык кылат.
• Презентацияларды (б.а. компьютердик же мультимедиялык лекцияларды) иштеп чыгуу программасы MS Power Point керсетме куралдардын айырмасын айкалыштыруу, ар биринин артыкчылыктарын максималдуу пайдалануу жана кемчиликтерди TYЗдee аркылуу сабакка материалдарды даярдоого мYмкYHДYк берет.
• MS Power Point программасы аркылуу иштелип чыккан компьютердик лекция - бул экранда же монитордо кeрсeтYЛгeн маалымат объекттеринин тематикалык жана логикалык жактан
байланышкан ырааттуулугу. Компьютердик лекциянын негизги милдети салттуу сыяктуу эле - жан,ы материалды тушундуруу. Бирок салттуу сабактан айырмаланып, компьютердик лекция иллюстративдик материалдарды (маалымат объектилерин) тартууда чон мумкунчулуктерге ээ.
• MS Excel таблицалары, биринчиден, сабакка даярданууда, акыркы статистикалык маалыматтар боюнча картограммаларды жана картограммаларды тузууге жана аларды жаны материалды тушундурууде колдонууга, экинчиден, класста практикалык иштерди уюштурууда статистикалык маалыматтарды талдоо боюнча картограммаларды жана картограммаларды тузууге жардам берет. География кабинети интернетке байланышып, интернет-ресурстарды колдонуу менен мугалимдер жана студенттер ар дайым акыркы статистикага ээ болушат.
• География сабагында негизги ролду интерактивдуу карта ээлейт. География мугалимине абдан керектуу программа MS Map Point. Жандуу география окуу-методикалык комплекси, орто мектептерде геомаалыматтык технологияларды колдонууга мумкундук берет. Алар окуу-методикалык материалдардын колдонууга болгон комплекстерин эффективдуу толуктап, техникалык мумкунчулуктерунен улам алар менен кээде ийгиликтуу жарышышат. Электрондук карта менен иштеенун уч негизги туру бар: карта катмарлары менен иштее; кошумча материал менен иштее; программанын кошумча мумкунчулуктерун колдонуу (суреттерду, жазууларды ж.б. аткаруу).
• Презентация технологиясы. Студенттердин мультимедиялык лекцияларын тузуу. Илимий эмгектердин презентациялары. Кейс методу, башкача айтканда, иштин мазмуну мультимедиялык версияда берилет (кейсте видео жана аудио материалдар киргизилсе болот) (Использование информационных технологий на уроках географии, 2022).
Таблица 1. География сабагын окутууда ар кандай типтеги сабактарда маалыматтык технологияларды колдонуунун мисалы
Сабактын темасы Сабактын typy Маалыматтык технологияны колдонуу
Киришуу. География эмнени окутат киришуу Фрагменттердин демонстрациясы, презентация
Жер женунде географиялык билимдерди енYктYPYY бириктирилген Интерактивдуу карта, видеоклип, мультимедиялык картографиялык колдонмо
Символдор. Жердин планы Бириктирилген (комбинированный) Презентация, окуу жыйнагы: «География. 6-класс».
Жердин формасы жана елчемY. глобус бириктирилген (комбинированный) Презентация. ИнтерактивдYY доска (3D эффекти),
Географиялык координаттар (кендик, узундук) бириктирилген (комбинированный) Интерактивдуу доска, мультимедиялык картографиялык колдонмо
Вулкандар. Ысык булактар. Гейзерлер. бириктирилген (комбинированный) Презентациялар, видеоклиптер, CDдеги билим беруу ресурстары
Океандардын негизги рельеф формалары бириктирилген (комбинированный) Презентация, мультимедиялык картографиялык колдонмо
ДYЙнелYк океан жана анын белYктерY бириктирилген (комбинированный) Презентация, мультимедиялык картографиялык колдонмо
Океандагы суулардын кыймылы бириктирилген (комбинированный) Презентация, мультимедиялык картографиялык колдонмо
Дарыя жана анын белYктерY бириктирилген (комбинированный) ИнтерактивдYY доска (флипчарт)
Абанын температурасы интеграцияланган MS Excel электрондук таблицалары, презентация, интернет
Аймактын климаты бириктирилген (комбинированный) Интерактивдуу карта, мультимедиялык картографиялык колдонмо, интернет
Билимди бекемдее, жалпылоо жана системалаштыруу сабактары. Бирдиктуу коллекция (тесттер, тапшырмалар), «География. 6-класс»
Жыйынтыктап айтканда, биз окутуунун инновациялык технологиясынын ар кандай ыкмаларын колдонуу, eз убагында натыйжалуу кабыл алуу, аларды сабактарда колдонуу ар бир мугалимдин милдети болушу керектигин белгилейбиз. Инновациялык билим берYY аркылуу окуучунун интеллектуалдык eнYГYYCYHYH сапаттык децгээли белгиленип, ага коюлган талаптардын негизги кeрсeткYчтeрY аныкталат.
Адабияттар
Аношко, В. С., Яцкевич, Я. Н. (2004). Самостоятельные и практические работы по общей географии.
География. Жалпы билим берYYЧY орто мектептер YЧYн программа. VI-XI класстар. (2011). Билим.
Шаилдаева, А., Кудуев, А., & Сулайманов, А. (2022). Применение видео в современном учебном процессе и распространенные стандарты. Вестник Ошского государственного университета. Педагогика. Психология, (1), 56-64. извлечено от https://journal.oshsu.kg/index.php/ped-psych/article/view/380 Журнал «География в школе» Журнал «География и экология в школе»
Дуванаева, К. & Кудайбердиева, А. (2022). Преимущества и недостатки использования новых технологий в онлайн образовании. Вестник Ошского государственного университета, (2), 165-170. https://doi.org/10.52754/16947452_2022_2_165 Карагулов, Д. К. (2014). ИнтерактивдYY методдорду колдонуунун педагогикалык технологиялары (Информатика жана жацы маалыматтык технологиялар предметтеринин негизинде). "География в школе " и "География и экология в школе ". Джунушалиева, К. К. (2012). Мектепте Кыргыз Республикасынын географиясын окутуу (8 -9-класс).
Перлов, Л. Е. (1999). Изучайте географию по-новому.
Сиротин, В. И. (1991). Самостоятельные и практические работы по географии. Просвещение. Якиманская, И. С. (2000). Технология личностно ориентированного образования. 100 инновациялык мектеп: билим берYY системасын eнYктYPYYHYн стратегиялык багыты.
(2023, Февраль 25).
Кутбилим (2016, Нобярь 11). https://kutbilim.kg/ru/news/inner/100-innovatsiyalyik-mektep-bilim-
ber-sistemasyin-n-kt-r-n-n-strategiyalyik-bagyityi-ru/ Использование информационных технологий на уроках географии (2023, Февраль 25). Образовательный портал Знанио https://znanio.ru/media/ispolzovanie-informatsionnyh-tehnologij -na-urokah-geografii-2714791
