CC BY
78FТАХР 14.35.09
ЖОБА ЭД1СШ БИОЛОГИЯ КУРСЫНДА ЦОЛДАНУДЬЩ ЗЕРТТЕУШ1Л1К ДАГДЫНЫ
ЦАЛЫПТАСТЫРУДАГЫ ТИ1МД1Л1Г1
А.М. Дуйсебекова, Ж.Ц. Сержбай
Кожа Ахмет Ясауи атындагы Халыкаралык казак-тYрiк университет^ ТYркiстан, Казахстан
Aliya-duisebekova@mail.ru
Бул макалада жоба эд1сш колдана отырып, биология бойынша жобалау-зерттеу кызметш уйымдастыру ерекшел1ктер1 карастырылады. Жоба эдю1мен окытудыц ашьщтьщ пен 1згшенд1ру кагидаттарыныц ерекшел1ктер1 керсетшген. Сонымен катар жобалык окыту эд1стемесшде окушыныц тулга репнде кепжакты калыптасуын камтамасыз ететш эртурт тэалдер сипатталган. Макала оку жобаларын енпзу ерекшелжгерш аныктау, биологияны окытуга катысты оларды юке асыру алгоритмш эз1рлеу бойынша зерттеу нэтижелерш бшд1ред1. Алынган нэтижелер технологиялык модельд1 апробациялау жобалык кызметтщ кузыретшдеп контекспнде эмбебап оку ю-эрекеттерш калыптастыру ушн жоба эд1сшщ тшмдшпн айкын дэлелдейд1. ХХ гасырдыц б1ршш1 жартысында жасалган жоба эдю1 каз1рп акпараттык когамда тагы да езекп болып отыр.
Туйт свздер: жоба, зерттеушшк, болжам, биология, мэселе, эд1с.
Кiрiспе
К^рп кезенде бiлiм алушылардыц жобалык кызметiн уйымдастыру мектептщ непзп бiлiм беру багдарламасы курылымында мiндеттi талаптарыныц бiрi болып табылады. Сондыктан жоба эдiсi окушылардыц оку жэне сабактан тыс iс-эрекетiнде белсендi колданыс табуда.
«Жоба» эдiсiмен окыту прагматикалык окытудыц негiзiн калаушы Джон Дьюи идеяларыныц арнасында окытудыц уйымдастырушылык формаларыныц бiрi болып табылады. Д.Дьюидщ теориялык концепциясы американдык педагог У.Килпатрик пен Э.Коллингстщ жоба эдiсiн эзiрлеуiне непз болды. Алайда «жоба» сезi кебшесе шектен тыс пайдаланылады жэне жоба эдгамен окытуды iске асыру непзделген кагидаттарга сэйкес келмейтiн кептеген мектеп ю-шараларын камтиды. Жогарыда келтiрiлген акпараттан оныц бастапкы принциптерiне сэйкес окытуды юке асыру окытушыныц оныц эдютемесш егжей-тегжейлi зерделеуiн кездейдi. Окушылар командасы кYнделiктi емiрiмен байланысты такырыптарды шешедь Бул такырыптар пэнаралык сипатта болуы тиiс. Олар баланыц езi еркш тандаган iс-эрекетi гана Yлкен ыкыласпен орындалатынын, танымдык iс-эрекет оку пэш арнасында емес, балалардыц ерекше мYДделерiне CYЙенетiнiн, накты окыту ешкашан бiр жакты болмайтынын есепке алды. Ресейде бул идеяларды бiрiншi болып С.Т.Шацкий жYзеге асырды.
Каярп уакытта эдютемелш жэне педагогикалык эдебиетте «жобалар» эдю жеткiлiктi ашылган, бiрак биология пэнш окыту барысында жобаны жYзеге асыру мYмкiндiгi тек кейбiр авторлармен каралды [1;86]. Солардыц iшiнде Н.Ю.Пахомова, М.Б.Романовская, Л.В.Ляхова, Е.С.Полат т.б. келесi талаптарды белiп керсетедi:
1. Интеграцияланган бшм берудiн iзденiс жоспарында зерттеудi талап ететiн мацызды проблеманын болуы;
2. Болжанатын нэтижелердщ практикалык, теориялык, танымдык мацыздылыгы;
3. Окушылардыц езшдш (жеке, жуптык, топтык) кызметi;
4. Жобаныц мазмундык белшн кезец-кезецмен курылымдау;
5. Iс-эрекеттердiн накты бiр реттiлiгiн кездейтiн зерттеу эдютерш пайдалану: проблеманы жэне одан туындайтын зерттеу мiндеттерiн аныктау (зерттеу барысында «мига шабуыл» эдiсiн, гылыми ю-шараныц белгiлi бiр формасы «децгелек Yстелдi» пайдалану); гипотезаларды усыну жэне оларды шешу; зерттеу эдютерш талкылау (статистикалык, эксперименттiк эдiстер, бакылау жэне т.б.); соцгы нэтижелердi ресiмдеу тэсшдерш талдау (презентацияларды коргау, шыгармашылык есептер, жэне т.б.); алынган
мэлiметreрдi жинау, жYЙелеу жэне талдау; корытынды жасау, нэтижелердi ресiмдеу, оларды таныстыру; корытынды, зерттеудщ жаца проблемаларын айкындау.
Окушылар оку материалын рефлексивтi турде ^абылдауга багдарланады, алдына максат, проблема кою кабшетш калыптастырады, пэнYCтi тYсiнiктерi мен пэнэралык децгейде эртYрлi пэндерден алынган акпаратты бiлiм, бiлiк жэне дагдыга айналдырады [2;6].
Е.В. Тяглова жэне Е.А. Якушкина жобалар эдiсiн енпзудщ ец Yлкен мэселелерi биологияны окытуда пайда болатынын атап етсе, М.В. Высоцкийдщ пiкiрiнше, биология сабактарында жобалар эдюш колдану окушылардыц iс-эрекеттерiн жYзеге асыруга, оку кезiнде алган бшм мен бiлiктердi бiрiктiруге мYмкiндiк береди Окушылардыц зерттеу кузыреттшп, ойлау Yрдiстершщ даму децгешн керсетедi, олар: проблеманы тужырымдау; оны шешу туралы болжам жасау; гипотезаны усыну; ^ойылган проблеманы шешу шарттарын аныктау жэне ажырату; табиги кубылыстардыц ыктимал себептерi мен салдары туралы болжамдарды негiздеу жэне т.б. [3;33].
Каирп акпараттык ^огамда муFалiмнщ сабактарда жоба эдiсiн колдануы, о^ушыларга ез бетiнше окып, ез бшм децгейлерш кетеруiне, олардыц туеталык касиеттерше сэйкес катац шецберден кетуше жэне кещнен iзденуiне мYмкiндiк береди
«Жоба» эдiсi - окытудыц жеке-эрекетпк тэсiлiн iске асыратын тертiншi буын технологиясы, шектеулi уакытта жэне шектеулi ресурсты пайдалана отырып, жYзеге асырылатын кызметп кезец-кезецмен уйымдастыру жэне сипаттау тэсiлi. МуFалiм жоба эдiсiн колдануда окушылардыц психологиялык, физиологиялык ерекшелiктерiн жэне олардыц мудделерш ескеруi кажет, яFни жоба кол жетiмдi шы^армашылык тапсырмалардан туруы керек.
МуFалiм жумысыныц басты максаты - эмбебап оку ю-эрекеттерш калыптастыру. ОкушыларFа кейбiр тандалFан такырып бойынша «жаттыктыру» эдiсiмен бiлiм беру емес, оларды мэселеш белуге, оны эртYрлi тэсiлдермен шешуге жэне шешудщ ец оцтайлы тэсiлiн табуFа Yйретедi.
Жоба эдiсiмен окыту окушыларFа кептеген тэрбиелш мiндеттердi шешуге жэне ту^алык: iскерлiк, жiгерлiлiк, жауапкершiлiк касиеттерш дамытуFа кемектеседi, ез ецбегiнiц нэтижесi Yшiн жауапкершiлiкке Yйретедi, iс нэтижесi эр адамныц жеке Yлесiне байланысты деген сешм калыптастырады жэне окушыларFа ез ^абшеп^ мен даралыFын керсетуге, олардыц практикалык iс-эрекетiнiц даFдылары мен бшктершщ, зерттеу кузыреттерш калыптастыруына мYмкiндiк береди
Жоба эдiсiнiц негiзiнде окушылардыц танымдык уэждемесiн дамыту, ез бiлiмдерiн ез бетшше курастыра бiлу, акпараттык кещстште баFдарлай бiлу, алынFан акпаратты талдау, ез бетшше гипотезалар шыFару, танымдык, зерттеушiлiк, шытармашылык iс-эрекет даFдыларын игеру, шешiм кабылдау жатыр.
Жоба эдiсiн колдана отырып сабак жYргiзу, эаресе, практикалык-теориялык жоба эдiсiнiнiц тиiмдiлiгiн, баFалау жYЙесiндегi рационалдылыFын керсетедi [4; 324]. Осылайша, жоба эдiсiмен окытудыц максаты-окушылардыц ездерi эртYрлi акпарат кездерiнен ез бетшше бшм алып, алFан бшмдерш танымдык жэне практикалык тапсырмаларды шешу Yшiн пайдалануды YЙренетiн жаFдайлар жасау. Осындай эдiстердiц бiрi жоба эдю болып табылады, ол бiздiц ойымызша, казiргi заманFы инновациялык технологиялардыц негiзi болып табылады жэне бугiнгi танда эртYрлi оку пэндерiн окытуда колданылады.
Жоба кызметiнiц негiзi келесi юкерлштер болып табылады:
- бiлiмдi практикада ез бетшше колдану;
- акпараттык кецiстiкте баFдарлау;
- Yздiксiз ездтнен бiлiм алу;
- сыни жэне шы^армашылык ойлаудыц болуы;
- мэселеш керу, калыптастыру жэне шешу кабшетш
Жоба эдiсi тYсiнiгiн - койылFан оку-танымдык мiндетке жетудiц белгiлi бiр тэсiлiнiц жалпыланFан моделi, тэсiлдер жYЙесi, танымдык кызметтiц белгiлi бiр технологиясы деп бiлемiз. «Жоба» - кызметтщ нэтижесi жэне «жоба» уFымын таным эдiсi ретiнде араластырмау мацызды.
Жоба эдю зерттеудi жеке жэне топтык тYрде iздеудi талап ететiн проблеманыц болуын кездейдi. Ол бiр сабакта да, сабактар сериясында да колданылуы мYмкiн. Зерттеу жэне жобалау кызмет уFымын дамыта
отьфып, Faлымдap зepттey квб^те «жоба» pвлiндe болады дeп eсeптeйдi. Шын мэнiндe, тез кeлгeн зepттey осы зepттeyдi жобалау жэнe жYзeгe aсыpy нeгiзiндe к¥Pылaды.
Жобалау жэнe зepттey кызмeтi взшщ бaFыты мeн нэтижeсi бойынша эpтYpлi. 3epiTey жумысы танымдык YPДiстep мeн танымдык iс-эpeкeттi бeлсeндipy apкылы жаца бiлiмдi игepyгe жэнe aшyFa бaFыттaлFaн. Жоба iс-эpeкeтi-тэжipибeлiк, взшщ тaбиFaты бойынша жэж бeлгiлi 6íp объeктiнi (модeльдi) KуpyFa бaFыттaлFaн. Aйыpмaшылыктapмeн бipгe, era кызмeт уксас [5;52].
Оку жобaлapы эдюшщ нeгiзi оныц нэтижeгe ^а^^алык бaFыттaлyы болып табылады, ол мiндeттi тYpдe оны квpyгe, уFынyFa, ^а^^алык кызмeттe накты колдaнyFa болатындай болуы тиiс. Mундaй нэтижeгe кол жeткiзy Yшiн окyшылap пpоблeмaны квpy каботаж иe болуы тиiс, жан-жакты бiлiмдi тapтa отыpып, олapды шeшyдiц нускaлapын вз бeтiншe эзipлeyi, нэтижeнi болжау, жaFдaЙFa байланысты вз ю-кимылдapыньщ жоспapын тYзeтy т.б.
Жоба кызмeтiн бaлaлap мeн epeсeктepдiц кapым-кaтынaсын, шыFapмaшылыFын камтамасыз eтy куpaлы peтiндe кapaстыpyFa болады. Cонымeн кaтap, бeлгiлi 6íp жaFдaйлapдa адамныц жобалау кызмeтiнe катысуы мeн оныц кaтысyшылapыныц взiн-взi дамытуы (олapдыц взiн-взi аныктауы, взiн-взi кepсeтyi, шыFapмaшылык кaбiлeттepiнiц дамуы жэнe т.б.) apa^^a тэyeлдiлiк бap - дeп aйтyFa болады. Бaлaлapдыц катысуы - шдагог дамуыныц, оныц кepi байланыска сeзiмтaлдыFыныц мiндeттi шapты болуы мYмкiн [6;12].
Оку жобасы втe катац к¥PылымFa, уакыт шeцбepiнe жэнe кужаттамасына иe. 3p6íp жобаныц накты басталуы мeн аякталуы бap. Оку жобaлapыныц квлeмi эpтYpлi. Уакыт бойынша жобaлapды окушыдан мaтepиaлды iздey, оны талдау жэнe т. б. Yшiн квп уакытты талап eтeтiн узак мepзiмдi, оpтa мepзiмдi жэнe кыска мepзiмдi дeп бвлyгe болады.
Жобaмeн жумыс iстey кeзiндe осы окыту эдюшщ бipкaтap epeкшeлiктepiн атап квpсeтy кaжeт. Ец aлдымeн бул жоба жумысы бapысындa шeшiлeтiн мэсeлeнiц болуы. Mэсeлe жобаныц aвтоpы Yшiн жeкe мацызды сипатка иe болуы кepeк, оны шeшiм iздeyгe ынтaлaндыpy кepeк. Жоба эдю - бiлiм бepy, тэpбиe Ypдiсiн уйымдaстыpyдыц икeмдi Yлгiсi. Жобaлap аукымы мeн бaFыты бойынша тeмeндeгiдeй бвлiнeдi:
1. Mонопэндiк жоба - 6íp оку пэнi шeцбepiндeгi жоба сыныптык-оку жYЙeсiнe толыFымeн сэйкeс
кeлeдi.
2. Пэнapaлык жоба - era нeмeсe одан да квп пэн бойынша бiлiмдi пайдалануды квздeйтiн жоба. Жш психикалык кызмeткe косымша peтiндe колданылады.
3. Пэн Yстi жобасы - пэнжн тыс жоба, бшм саласы тYЙiскeн жepдe оpындaлaды, мeктeп пэндepi шeцбepiнeн шыFaды. Оку кызмeтiнe косымша peтiндe пайдаланылады, зepттey сипаты бap. Жобаны K¥PУ кeзiндe бeлгiлi 6íp кeзeцдepдi сактау мацызды.
Окытудыц жобалык эдiсiн эзipлeyдiц эpтYpлi нускaлapы бeлгiлi, бipaк 10 кeзeцнeн туpaтын кeлeсi нуска колайлы: жобалык тапсыфманы эзipлey; максатты болжау; шыFapмaшылык топтapды кaлыптaстыpy; кeзeцдepдi эзipлey; жобаныц жоспapы бойынша тaпсыpмaлapды бвлу (баланыц peлiн aжыpaтy); жобаны эзipлey; жобалык кызмeттiц коpытындылapын бiлдipy, нысaндapын аныктау; нэтижeлepдi peсiмдey; пpeзeнтaция; peфлeксия. Жоба жумысын утатдастьфуда eц мацыздысы - жобалаудыц дэстYpiнiц болуы. ДэстYpдiц бaсымдылыFы мол. Бул жepдe дэстYP «жоба» жумысында, eц aлдымeн, пpоблeмaныц болуында eмeс, муFaлiммeн жобaFa кaтысyшылapдыц бipгe жумыс жасау тэжipибeсiнiц болуында [7;109]. Биология пэнiндe жоба жумысын сабакта бaстaFaн жвн, яFни жобaFa кaтысyшылap жумыстыц бipшaмa бвлiгiн сабакта, ал баска бвлшн сабактан тыс оpындaйды.
Mысaлы: «жобaFa кipy» (тaкыpыбы, максаты, мiндeттepi жэнe т.б.) сабакта оpындaлaды, ал эдeбиeт квздepмeн жумыс, жобаны pэсiмдey YЙдe; экспepимeнтaлды бвлiмдi втюзу муFaлiмнiц бaсшылыFымeн мaмaндaндыpылFaн кaбинeттe, ал алыютан нэтижeлepдi тaныстыpy сабакта оpындaлaды. Ол Yшiн пpaктикaлык жэнe зepтхaнaлык жумыстapды, топтык взapa эpeкeттeсyдi уйымдaстыpa отыpып, iс-эpeкeттiк тэсiл нeгiзiндe apaлaс сaбaктapды, ойын сaбaктapын жаксы пайдалану кepeк. Бул сабак тYpлepi окушыны бeлсeндiлiгiн apттыpып, OFaн дepбeстiк тaнытyFa мYмкiндiк бepeдi [8;62]. Cонымeн кaтap, зepтхaнaлык сaбaктapдa жоба эдiсiн колдану, жоба жумыстapын уйымдaстыpy пpaктикaлык жэж кэсiби дaFдылapды дaмытyFa эсep eтeтiндiгi жэнe биологиялык пpоцeстepдi жаксы тYсiнyгe ыкпал eтeтiндiгi
дэлелденген. Бшмгерлердщ пэнге деген кызыFушылыFымен катар олардыц креативтшшн де арттырады. Теория мен практиканы уштастырудыц бiрден-бiр окыту тэсш болып табылады [9;2,10;30].
Зерттеу материалдары мен эдiстерi
Биология саласындаFы тиiмдi бiлiм берудiц ажырамас белiгi окушылардыц жобалык кызметi болып табылады. Муны тYсiндiрмелi-иллюстрациялык тэсiлдi колдану кезiнде окушыныц мiндетi жаттыктыру жолымен бiлiмдi есте сактау мен кайта жацFырту немесе кандай да бiр эрекеттi мецгеру аркылы, ал жоба эдiсiн колдану кезвде окушы заттар мен кубылыстар туралы бiлiм алатыны, ез бетшше эзiрленген немесе усынылFан жумыс жоспары барысында оларды зерделеу жолдарын белгшейтшмен тYсiндiруге болады. Ол муFалiм усыютан немесе ез бетiнше тужырымдалFан мiндеттердi шешу жолымен мецгеруге жататын бiлiмдi немесе эрекеттердi ашады. Нэтижесiнде окушыларда жаца бiлiмге деген кажеттiлiк пайда болады. Жоба эдюш колданFанда бiз окушылардыц кызметiн Fылыми бiлiмдi шы^армашылык мецгеруге жэне Fылыми таным эдютерш мецгеруге баFыттаймыз. Тэсiлдiц мэнi проблеманы кою жэне оны окушылардыц шешiмi аркылы ез бетiнше iздеуден турады. Эрбiр iздеу -мацызды. 0з жумысымызда тYрлi типологиядаFы жобаларды пайдаландык. Бул зерттеу, акпараттык, iздестiру, шы^армашылык, рел-ойын жобалары (окушылардыц басым кызметшщ сипаты бойынша); жеке, жуптык, топтык жобалар (катысушылар саны бойынша); кыска мерзiмдi ( сабактыц белгiлi бiр кезецiнде), орташа кыска мерзiмдi ( бiр аптадан бiр аЙFа дейш), узак мерзiмдi болуы мYмкiн. Кебшесе орындалатын жобалар бiрнеше тYрлердi YЙлестiре отырып, кешендi сипатка ие болды. Жобаныц эрбiр тYрiне кыскаша токталар болсак:
Биология курсында 7- сынып окушыларымен «ТYркiстан каласыныц аумаFында кыстайтын кустардыц турлiк курамын аныктау» такырыбында жоба дайындалды. Жобаныц проблемасы аныкталып (климат, ауа-райына байланысты, жырткыш кустар саныныц темендеу^ баска да факторлар есебiнен кыстайтын кустар: карFалар, алакарFа, сауыскандар мен торFайлардыц саны тым артты. Нэтижесшде егiнге, бакша, астык дакылдарына елеут шыFын экелуде. Олардыц шектен тыс шоFырлануынан саябак, аллея, ескерткiштер мен сэулет Fимараттарын бYлдiру эсерлерi байкалады. Жоба жумысын орындау барысында жоба жоспарына сэйкес тапсырмаларды топта окушылар муFалiм кецесiмен белiстi. Бул деректер кустардыц географиялык аудандар мен биотоптар бойынша таралу сипатын, сондай-ак кустардыц кецiстiктiктегi тобыр куруыныц жалпы ерекшелштерш айкындау. Кыстайтын кустардыц тYрлерi жиынтык тыFыздыFы, биомассасы жэне баска пршшк зацдылыктарынан деректер жинау, акпараттык сипаттамаларын беру жумыстары жYрдi. Кустардыц географиялык аудандар мен биотоптар бойынша таралу сипатын, сондай-ак кустардыц кецiстiктiктегi тобыр куруыныц жалпы ерекшелiктерiн айкындау, кыстайтын кустардыц тYрлерi жиынтык тыFыздыFы, биомассасы жэне баска пршшк зацдылыктарынан деректер жинау, акпараттык сипаттамаларын беру жумыстары жYрдi. Жергшкп жерде кыста мекендейтш кустарFа бакылау жYргiзу Yшiн топ окушылары белгiлi маршрутпен белгiленген алацдаFы кустардыц тYрiн, тYсiн, дене шшшш, жемдерiн кар астынан тауып жеуге икемдшн (тумсыктары Yшкiр, мыкты, тырнактары еткiр) айкындады.
Мысалы, карFа мен сауыскан уксастыFына карай коректiк тобектеп орнын, олардыц жауларын аныктауFа зерттеу жYргiздi. Кустарды устау екi мезгш: 800-1800 жэне 19 00- 2 1 00 уакыттарында жYргiзiлiп, кустардыц жынысы, канаты мен жшншш узындыFы, салмаFы т.б. белгiлерi есепке алынды.
Жумыс кезецдерш орындауда орнитологиялык эдiстер тацдалып, аныктаFыштармен сездiктер, атластар колданылды. Жумыстыц нэтижес сыныпта талданып, кызыкты деректермен толыктырылып, презентациямен корFалды. Жоба орындаушы-окушылардыц ту^алык, шыFармашылык жэне зияткерлiк кабiлетi, дербеспп, белсендiлiк, жауапкершiлiк сынды касиеттерiн керсету негiзiнде олар жобалау кызметiнiц алгоритмш мецгердi, акпаратты ез бетiнше iздеудi жэне талдауды, баска пэндер бойынша бурын алFан бiлiмдерiн бiрiктiрудi жэне колдануды YЙрендi. Жоспарлау жэне шешiм кабылдау iскерлiктерi калыптасты. Жобаныц корытындысында кустар кYнi аталып, фотосессия уйымдастырылды. Осы жобаны орындау, окушылардыц зерттеу элеуетш iске асырды, дербестiкке баулыды, окушылар жаца бiлiм мен юкерлшке ие болды. Окушылар Fылыми-зерттеу жумысыныц негiздерiмен танысты, зерттеудiц
максаты мен мшдеттерш аныктауды, зерттеу жоспарын куруды YЙренiп, балалалар зерттеушiлiк дагдыларын мецгерш, мотиавция алды.
Окушылар Yшiн эртYрлi синтетикалык тагам коспаларыныц, акуыздардыц касиеттерш салыстыру, эр тYрлi тагамдык ешмдерде витаминдердi табу сиякты мини-зерттеулер ете кызыкты. Биологиядан 8- сыныпта « Дэрумендер» такырыбы бойынша жоба жумысында «Кейбiр енiмдерде С витаминiн аныктау» атты кiшiгiрiм практикалык жумыстар жYргiзiлдi. Нускамалык карталар бойынша окушылар осы витаминнщ мазмунына лимон шырынын, кырыккабат туздыгын, компотын, алма шырынын зерттедь Бул шагын зерттеу жобасын орындап, олар корытынды жасады: С витамиш жаца пiскен кекенiстер мен жемютерде бар, ол термиялык ендеуден еткен ешмдерде жок.
Бул кызметтi биологияга кызыгушылыгы жогары емес окушылар да кызыгушылыкпен кабылдады, себебi антиоксидант, иммунитет, обыр, т.б. угымдар аясында келес жумысты жоспарлауга болады. Осындай шагын жобаларды сабакка YЙ тапсырмасы ретвде беремiн: мысалы, ез кецiл-кYЙiцiздi зерттеу: импульст жYктемеге дейiн жэне кешн санау, елшеу т.б. Бул тапсырмадан кейiн балаларда презентация жасап, жаца ездершщ агзасына катысты керектi деректер мен акпарат жинактайды. Осындай жумыстарды орындауда муFалiмдердiц биология сабагын окытуда «жоба» эдiсiн пайдалану, сабакты шыгармашылык формасында уйымдастырып, окушымен ортак юпен айналысатын пiкiрлес, ужымдастыц тец кукылы карым-катынастыц орнауына ыкпал етiп, жалпы жумыс шецберiнде эртYрлi жастагы балалардыц ынтымактастасуына, ец бастысы оларда зерттеушшк дагдыларыныц калыптастыруга зор мYмкiндiк бердь Бiздiц зерттеу жумысымыздыц аясында «Дэршк есiмдiктер, олардыц табигаттагы эртYрлiлiгi мен мацызы», «УльтракYлгiн сэулелердiц терiге эсерЬ> т.б. такырыптар бойынша да жоба жумысы жYрдi. Жобалык кызметтi уйымдастыру Yшiн окушылар Yшiн сараланган, олардыц мYДделерiне, кабiлеттерi мен мYмкiндiктерiне сэйкес тапсырмалар мен сурактар дайындалды. Зерттеу кезецдерi жоспармен жYргiзiлiп, корытындысы, биология апталыгында баяндалып коргалды. Сабакта жоба эдюш колданудыц тиiмдiлiгi, жасаган жеке жэне топта окушылардыц езiн керсете бшуше, ез бiлiмiн колдана бшуше, кепшiлiкте кол жеткiзiлген нэтиженi керсете бшуше толык мYмкiндiк бердi. Сабак Yлгерiмдерi жаксарып, ездерi ашкан практикалык мацызы бар мэселелердi шешуге багыт алды.
Зерттеу нэтижелерi жэне оларды талцылау
Эдютемелш эдебиетте жэне интернет сайттарында мектептiц жалпы бiлiм беру тэжiрибесiнде биология сабактарында жобалар эдюш колдану туралы акпараттар бар. Бiз осы акпаратты камтитын эдебиетке талдау жYргiздiк. «¥стаздар сайты u-s kz» т.б. сайттарда усынылган жобаларды талдау негiзiнде бiз биология муFалiмдерiнiц жобалык окыту технологиясын колдану тэжiрибесiн зерделедш. Жумыстарды талдау жобалардыц кепшiлiгi зерттеу (35,9 - 66,7%), аз белт - ойын (1,9-8,9%) болып табылатынын айтуга мYмкiндiк бердi. Сайттарда усынылган жобаларды талдау муFалiмдер басшылыгымен, окушылардыц акпараттык, практикалык-багытталган жэне пэнаралык жобаларды да аткаратынын керсетп. Бул окушылардыц танымдык уэждемесiн дамыту куралы ретiнде жобалык кызметтiц педагогикалык мYмкiндiктерi окушылардыц тYрлi жобаларга катысуын камтамасыз ету шартымен негурлым тиiмдi iске асырылуы мYмкiн. Осы максатта оку процесiнде бiзбен бiрнеше жоба жумыстары дайындалды. Сонымен катар, «Дэршк еамдштер, олардыц табигаттагы эртYрлiлiгi мен мацызы», «Ультра^лгш сэулелердiц терiге эсерЬ», «Экологиялык факторлар», т.б. такырыптар аясында жобалык эдютемелш материалдар жинакталып, сабактардыц технологиялык карталары эзiрлендi. Жобалык кызметп уйымдастыру Yшiн окушылар Yшiн сараланган олардыц мYДделерiне, кабiлеттерi мен мYмкiндiктерiне сэйкес тапсырмалар мен сурактар эзiрлендi. Зерттеу жумысы барысында эзiрленген «ХХ1 гасырдыц азык - тYлiктiц зиянды коспалары» жобасы бойынша жинакталган оку-эдютемелш материалдар - окушылардыц «Fылымныц жаца кекжиегше кадам» такырыбы аясындагы конференциясында табысты сынактан еттi.
Биология муFалiмдерiнiц колданатын эдiстерiнiц кептYрлiлiгi, соныц шшде жобалык эдiспен окыту барысында бшм алушылардыц жобалык кызметiн уйымдастыруга кецш белетiнi толыктай болмаса да, Yлкен бетбурыс бар екенi айкындалды.
Мугатмдердщ айтуынша, жоба эдюшщ MYMKiH^Krepi окушылардыц танымдык мотивациясын дамыту куралы ретiнде окушылардыц эртYрлi Yлгiдегi жобаларга катысуын камтамасыз ету, сондай-ак биологияны окытудыц материалдык базасын жаксарту жагдайында тиiмдi юке асырылуы мумкш болатыны ацгарылды. Осылайша, бiздщ жумысымызда жобалык кызметтщ мэш мен мазмуны, мектептегi жобалык окытудыц психологиялык-педагогикалык негiздерi мен мазмуны талданды.
«Каратау жотасы жагдайында алма сорттарыныц зиянкестершщ фаунасын зерттеу» жобасыныц эзiрленген багдарламасы 7- 9 сынып окушыларыныц биология сабагында сынактан вткiзiлцi. Бул багдарлама окушылардыц пэнге деген туракты кызыгушылыгын калыптастыру, кYнделiктi вмiрде биологиялык бiлiмдi колдануды квздейдi. Жоспарланган нэтиже: окушыларды вз жер телiмiнде, бакшада, саяжайда картоп жэне кызанак зиянкестерш тануга, олармен кYресу шараларымен танысуга, тэжiрибелiк сипаттагы мiндеттердi шешу Yшiн биологиялык бiлiмдi колдануга Yйрету.
Мугатмдерден жобалык эдiс зор кYш салуды талап етедi, вйткенi муFалiм дирижер ре^нде тек окушыныц эрекетiн Fана баскарып, оларды белгiлi бiр тужырымдарFа апаратыны кврiнедi.
Зерттеу барысында жобалык окыту барысында окушылардыц танымдык уэждемесш дамыту мэселесi заманауи бiлiм беру тэжiрибесi Yшiн взектi деген тужырым жасалды. Осылайша, жобалык кызметтiц мэш мен мазмунын аныкталып, мектептегi жобалык окытудыц психологиялык-педагогикалык негiздерi мен мазмунын талданды. Зерттеу барысында жобалык окыту барысында окушылардыц танымдык уэждемесш дамыту мYмкiндiктерiнiц аясы белгiленiп, аныкталды.
Корыта келгенде «жобалык» жумыс барысында окушылар бiлiмдi вздерiне муFалiмнен дайын турде алмай субъективтi жаца фактiлердi ашады жэне взi Yшiн жаца уFымдарды шыFарады. Олар вздерiн эрдайым аеташкы ашушылар ретiнде сезiнедi жэне оку олар Yшiн Yлкен тулFалык мэнге ие, бул окуFа деген уэждемеш арттырады. Бул окушылардыц танымдык уэждемесш дамыту куралы ретiнде жобалык кызметтщ педагогикалык мYмкiндiктерi окушылардыц тYрлi жобаларFа катысуын камтамасыз ету шартымен неFурлым тиiмдi iске асырылуы мYмкiн. Сондыктан да окушыларды жобалык эдiспен квбiрек жумыс жасауFа Yйрету - муFалiм сабаFы табыстылыFыныц кепiлi болмак. «Жоба» эдюш кецiнен пайдаланFанда жоба жумысына катысушы окушылардыц мынадай артыкшылыктары аныкталды.
- аткарылFан жумыстар туралы вз птрлершде окушылар жасалFан жумыска деген эмоционалдык карым-катынасты Fана емес, сонымен катар, оныц ненi Yйреткенiн, кандай киындыктар мен жетiстiктер болFанын атап втп. Сонымен катар, вткiзiлген жумыс барысында бшм алушыларда танымдык эмбебап оку эрекеттерi калыптасты.
Бiлiм алушылар схемалардан, иллюстрациялардан, мэтiндерден акпаратты жаксы ала бастады. Схема тYрiнде акпарат берудi жэне объектiлердi белгiлерi бойынша топтастыру мен жинактауды жYргiзу, себеп-салдарлык байланыстарды аныктауды Yйрендi. Аныктамалык эдебиетп пайдалана отырып, акпаратты тексеру, косымша акпаратты табу. Эзiндiк стандартты емес шешiм, эдiс- тэсiлдерiн табу, нысанды тYрлендiру, импровизациялау жэне оны шы^армашылык взгерту т.б даFдыларын мецгерiп дамытты.
ПайдаланылFан эдебиеттер
1. Турабаева Г. К., Маханов Т. Ш., Битемирова Ш. А., Оспанова Г. С., Бозшатаева Г. Т. (2016) Анализ применения метода проектов в образовательной школе // Международный журнал экспериментального образования. № 3-1. - С. 86-88.
2. Тяглова Е. В. (2008) Исследовательская и проектная деятельность учащихся по биологии». Москва: Глобус. - 255 с.
3. Смирнова Н. З., Бережная О. В. (2018) Экспериментальная методика формирования исследовательской компетенции учащихся на основе познавательных универсальных учебных действий при обучении биологии в 6 классе // Вестник КГПУ им. В.П. Астафьева. №3. С.32-37.
4. Costa-Silva D., Cortes J. A., Bachinski R. F., Spiegel C. N., Alves G. G. (2018) Teaching Cell Biology to Dental Students with a Project-Based Learning Approach //Journal оf Dental Education. №3(82). DOI: 10.21815/JDE.018.032. - 322-331.
5. Хан Н. Н., Курманбекова М. Б. (2019) Педагогикалъщ ЖОО студенттершщ жобальщ зерттеу кызметшщ мэнш тYсiнудiн эдюнамальщ тэсiлдерi // Абай атындагы Кдз¥ПУ-ц Хабаршысы «Педагогика гылымдары» сериясы, №2 (62), 51-57 б.
6. Бедерханова В. П. (2000) Совместная проектировочная деятельность как средство развития детей и взрослых // Развитие личности. №1. С. 11-23.
7. Поливанова К. Н. (2011) Проектная деятельность школьников: пособие для учителя. М.: Просвещение. - 192 с.
8. Сторожева Н. В. (2008) О возможности использования на уроках биологии метода учебных проектов // Муниципальное образование: инновации и эксперимент. №2. С.62-67.
9. Khandelwal1 S., Zemore S. E., Hemmerling A. (2018) Nutrition Education in Internal Medicine Residency Programs and Predictors of Residents' Dietary Counseling Practices //Journal of Medical Education and Curricular Development. Volume 5: 1-10. DOI: 10.1177/2382120518763360
10. Kai-Han Yang, Zhi-Xia Jiang, Freida Chavez, Lian-Hong Wang, Chang-Rong (2019) Yuan Effectiveness of a training program based on maker education for baccalaureate nursing students: A quasi-experimental study // International Journal of Nursing Sciences. Number 6. 24-30.
Эффективность использования проектного метода в курсе биологии в формировании исследовательских
навыков
А.М: Дуйсебекова, Ж.К. Серикбай
Международный казахско-турецкий университет имени Ходжа Ахмеда Ясави, Туркестан, Казахстан
Aliya-duisebekova@mail.ru
В статье рассматриваются особенности организации проектно-исследовательской деятельности по биологии с применением проектного метода. Отражены методологические особенности проектного обучения, к которым относятся принципы открытости и гуманизации. Также в методике проектного обучения описаны разные подходы, обеспечивающие многостороннее формирование школьника как личности. Представлены результаты исследования по выявлению особенностей внедрения учебных проектов, разработки алгоритма их реализации применительно к обучению биологии. Полученные результаты, апробация технологической модели убедительно доказывают эффективность метода мини-проектов для формирования универсальных учебных действий» в контексте компетенции проектной деятельности. Разработанный ещё в первой половине XX века метод проектов вновь становится актуальным в современном информационном обществе.
Ключевые слова: проект, исследования, гипотеза, биология, проблема, метод.
Efficiency of using the project method in the course of biology in the formation of research skills
A.M. Duisebekova, Zh.K. Serikbay A.Yassawi International Kazakh-Turkish University, Turkestan, Kazakhstan Aliya-duisebekova@mail.ru
This article discusses the features of the organization of project research activities in biology using the project method. It reflects the methodological features of project training, which include the principles of openness and humanization. Also, the methodology of project training describes different approaches that provide a multi-sided formation of the student as a person. The results of a study to identify the features of implementing educational projects, developing an algorithm for their implementation in relation to teaching biology, are presented. The results obtained and the approbation of the technological model convincingly prove the effectiveness of the mini-project method for the formation of universal educational actions in the context of the competence of the project activity. Developed in the first half of the XX century, the project method is again becoming relevant in the modern information society.
Keywords: project, research, hypothesis, biology, problem, method.
PegaKunara 10.11.2019 tyctl
