CC BY
0УДК 37.013
ЖОГАРЫ ОЦУ ОРНЫНДАГЫ БОЛАШАЦ М¥ГАЛ1МДЕРДЩ СЫНИ ОЙЛАУ ЦАБ1ЛЕТШЩ МЭН1 МЕН МАЗМ¥НЫ
БАРМАНКУЛОВААЙНУРА КУАНЫШОВНА
М.Эуезов атындагы О^У-ц 7M01110 - Педагогика жэне психология бiлiм беру багдарламасыныц магистранты, Шымкент, ^азакстан
Еылыми жетекшi: п.г.к. А.Ж.НУРАЛИЕВА
Ацдатпа: Мацалада жогары оцу орнындагы болашац мугал1мдердщ сыни ойлау цабшетт цалыптастыруды талдау бершген. Талдау нэтижесшде автор инклюзивт1 бшм беру вз аныцтамасын беред1, атап айтатын болсац, сыни ойлау - белгл 6ip мэселе туралы идеяларды жинацтап ой елегiнен втшзу жэне шешiм цабылдаумен аяцталатын кYрделi Yдерiс реттде квптеген мэселелер мен шешiмдер iшiнен мацызды эрi пайдалы, тек цажеттi ацпараттарды жинацтап, жаца бiлiмдерiнбYрынгыдан ажырата алуга квмектесу цабiлетi, - деген аныцтамамызды усынамыз.
Трек свздер: студент, сыни ойлау цабiлетi, ойлау, болашац мYгалiм.
Аннотация: В статье представлен анализ формирования критического мышления будущих учителей в вузе. В результате анализа автор дает свое определение инклюзивного образования, в частности, критическое мышление как сложный процесс, завершающийся накоплением идей о конкретной проблеме и принятием решений, представляет собой способность из множества проблем и решений обобщать важную и полезную, только необходимую информацию и помогать отличать новые знания от прежних, - предлагаем наше определение.
Ключевые слова: студент, критическое мышление, мышление, будущий учитель.
^аз1рп тацда бшм беру сапасын арттыруга эсер ететш факторлар - сыни тургыдан ойлауга Yйрету; сыни тургыдан eздерiн-eздерi багалай алуы жэне ездершщ окуын калай жаксартуга болатындыгын тусшудщ кажеттшпмен сипатталады. Сыни тургыдан ойлау ею магынада карастырылады: бшм алушылардыц сыни тургыдан ойлауын дамыту жэне педагогтердщ сыни тургыдан ойлауын дамыту. Бшм алушыларга катысты алатын болсак, сыни тургыдан ойлау акпаратпен идеяларды синтездеу кабiлетi, акпарат пен идеяныц шынайылыгы мен салыстырмалы тYPде мацыздылыгы туралы ойлана бшу кабiлетi, eзiнiц окуына катысты тацдау жасау жэне баскалардыц идеяларына ^мэнмен карау кабiлетi ретiнде тYсiндiрiледi. Ал, м:рал1мдердщ сыни тургыдан ойлауы езшщ жумыс тэжiрибесiн, жаца тэсiлдердi колдану жэне багалау эрекеттерiн сыни тургыдан багалауды камтиды [1].
Сыни тургыдан ойлау - бакылаудыц, тэжiрибенiц, ойлау мен талкылаудыц нэтижесiнде алынган акпаратты ойлауга, багалауга, талдауга жэне синтездеуге багытталган пэндiк шешiм. Ол болашакта эрекет жасауга непз бола алады. Сыни тургыдан ойлау, кeбiнесе, карсы пiкiр айтуга, баламалы шешiмдердi кабылдауга, ойлау жэне iс-эрекетiмiзге жаца немесе тYрлендiрiлген тэсiлдердi енгiзуге дайын болуга, уйымдастырылган когамдьщ эрекеттерге жэне баскаларды сыни тургыдан ойлауга баулуды бiлдiредi.
Джон Дьюи «Сыни ойлау» угымы белгiлi бiр идеяларды кабылдай отырып,оныц неге катысты екенiн зерттеу, оларды жецiл септикалык ойларга карсы коя бшу, салыстыра алу, сол идеяларга карсы кезкарастармен тепе-тецдiкте устап зерттеу, оларга сенiммен карау, - деп тYсiндiредi [2]. Жогары оку орнында бiлiм алушылар жалпы жэне кэсштш пэн аясында берiлетiн бiлiмдi мецгеруде жаца угымдарды тYсiну Yшiн зерттеу жYргiзiп, eзiнiц кезкарасын, пiкiрiн жинактайды, дурыс шешiм кабылдайды. Кeптеген шешiмдердi сараптап, оларды ой елегiнен eткiзiп, мэселенiц байыбына жетуге тырысу аркылы адам eзi тацдапалып, кeцiлi
калаган шешiмдi тура сол калпында кабылдамай, оны жан-жакты карастырады, оныц оц мен солын ажыратады, кемшiлiктерiн келтiрумен катар оны куаттау Yшiн дэлелдер iздейдi. Yздiксiз iздену мен зерттеу аркылы ез шешiмiне балама iздеп, жаца болжамдар жасай алуы, толассыз ойлауы сыни ойлау деп аталып, осы кезецде колданылатын стратегиялары болады.
Джон Дьюидщ сын тургысынан ойлау кезещнде колданылатын стратегияларыныц графикалык бейнесi 3-суретке сэйкес теменде берiлген.
Сурет 3 - Сын тургысынан ойлау кезещнде колданылатын стратегиялар
(Джон Дьюи бойынша)
Заман талабына сай кажеттi жацартылган eзгерiстер мен iзденiстеркарастырылып, бiлiм берудщ максаты, мазмуны eзгердi. Сыни ойлаудьщ максаты екi уйгарым пшрдщ бiреуiн тацдауга саналы шешiм кабылдау болып табылады. Ол ез алдына сурактар койып жэне оларга Yнемi жауап iздеу, эр мэселеге байланысты ез пшрш айтып, оны дэлелдей алу, сонымен катар баскалардыц пiкiрлерiн дэлiрек карастыруды жэне сол дэлелдемелердщ кисынын зерттеу дегендi бiлдiредi. Сыни ойлау - адам eмiрiнiц бiр саласы. Олайдейтiнiмiз - философиялык тургыда талдайтын болсак, адамдарга кептеген жолдар мен шешiмдер iшiнен eздерi Yшiн мацызды, эрi пайдалы екенiн, тек кажетп акпараттарды гана жинап, жаца бiлiмдi бурынгыдан ажырата бiлуге кeмектеседi.
Педагогика - психология гылымдарында сыни ойлау мен шыгармашылык ойлауды бiр-бiрiмен уштасып колданган кезде гана жогары нэтижеге кол жеткiзiледi, эрi гылымныц осы салаларында «логика», «логикалык ойлау» тусшштер^ шын мэнiнде казiргi уакытта eзектi мэселеге айналган сынтургысынан ойлауды бiлдiредi. Сыни ойлау - айналада болып жаткан окигалар мен кубылыстарга, акпараттарга талдау жасай бiлуде, eзiнше болжамдар кура алуда, шешiмнiц жаца жолдарын жобалай бiлуде байкалады [3].
«Сыни ойлау» угымына берiлген аныктамаларды негiзiнен шетелдiк галымдар ецбектерiнен ^руге болады. Американдык галым Д.Клустер - сыни ойлауды элеуметпк сипаттагы eзiндiк ойлау деп карастыра отырып, оныц тeрт жетекшi компонентiн атап ^рсетедь Оныц пiкiрiнше, сыни ойлау сурак кою мен аныктау, сенiмдi дэлелдер келтсруге умтылыстан турады.
Д. Клустер сыни ойлауды былайша сипаттайды:
- eздiгiнен ойлай алу, ягни ойлау Yдерiсiнде жекелiк сипаттыц болуы мацызды. Бiз Yшiн ешкiм сын тургысынан ойлай алмайды. Бiз тек eзiмiз Yшiн гана сыни тургыдан ойлай аламыз.
- кез-келген аппарат сыни ойлаудьщ соцгысы емес бастапкы сатысы. CeGeGia^napaT болмаса ойлауга да непз жок.
- сыни ойлау сурактар коюдан, проблемаларды аныктаудан басталады. Осындай мэселелердi шешу барысында бшм алушы шынымен терец ойлана бастайды.
- сыни ойлау аргументтердi, дэлелдерд^ фактiлердi, статистикалык мэлiметтердi, эксперимент нэтижелерш катыстыруды кажет етедi.
- элеуметпк сипатта болады. Кез-келген ой баскалармен бeлiскенде шыцдала тYседi. Сондыктан сыни ойлау аркылы птр алмасуга мYмкiндiк жасайды [4]. Автордыц берген сипаттамасын такырыбымыз тургысынан талдап кeрейiк, сыни ойлаудыц эрбiр жеке тулгага гана тэн екеш, eзiн e3i дамыту, eзiн e3i тэрбиелеу, eзiн e3i уйымдастыру, eзiн e3i жYзеге асыру Yшiн сыни тургыдан ойлау кажет. Жогары оку орнында алган бшмд^ кYнделiктi тэжiрибеде кажетiне карай колдануы Yшiн алатын акпараттыц мацызы зор. Сондыктан алатын акпаратты саралауда сыни тургыдан келу керек. Эрбiр оку- танымдык акпаратты мецгеру Yшiн бул не Yшiн кажет, бул маган не бередi? Мэселенi калай шешу тиiмдi? ^андай жагдайда жаца нэтижеге кол жетюзуге болады? - деген сиякты сурактар кою мен проблемаларды аныктауга багыттау кeзделуi тиiс. Осындай аныкталган проблемалардыц теориялык негiздемесiне CYЙенiлген, тэжiрибелiк жумыстардыц корытындысы накты фактшерге негiзделген статистикалык мэлiметтерге кол жетюзш, жаца нэтижеге кол жеткiзуге мYмкiндiк тугызады. Жумыс нэтижесi топта немесе ужымда талданып, сыни ойлау аркылы жаца корытынды, тужырым жасауга экелед^ - деп тужырымдаймыз.
1. Бшм берудщ барлык децгейiнiц мемлекеттiк жалпыга мiндеттi бiлiм беру стандарттары. ^азакстан Республикасы Бiлiм жэне гылым министршщ 2018жылгы 31 казандагы, №604 буйрыгы.
2. Dewey J. How We Think. Heath. - Boston, 1910. - Р. 26.
3. Халперн Д. Психология критического мышления / пер. Н.Мальгина, С.Рысев, Л.Царук. -Изд. 4-е международное. - СПб.: Питер, 2000. - 512 с.
4. Клустер Д. Что такое критическое мышление? // Критическое мышление и новые виды грамматоности. - М.: ЦГЛ, 2005. - С. 5- 13.
ЭДЕБИЕТТЕР
