CC BY
3ЭОЖ 517.5
Б1Л1М БЕРУДЕГ1 КОУЧ-ТЕХНОЛОГИЯЛАРЫН ЦОЛДАНУ ТУРАЛЫ КЕЙБ1Р
МЭСЕЛЕЛЕР
ЖОЛДАСБЕКОВ АББДИМАНАП АБДРАЗАХОВИЧ ЖОЛДАСБЕКОВА КАРЛЫГАШ АБДИМАНАТОВНА ДЖАНЗАКОВА МЕРУЕРТ АЙДАРОВНА
М.Эуезов атындагы Ощуспк-К^азак;стан университет^ Шымкент, ^азакстан
Аннотация. Мацалада коуч, коучинг туралы угым мен оныц ерекшелжтерт, коучинг технологиялары мен бтм алушылардыц шешгм цабылдауы, неггзгг мэселелермен жумыс Iстеу1 жэне вз1н жет1лд1ру1 (кер1 байланыс алу, оцытудыц басымдыцтары мен царцынын белгшеу, б1л1м алу Yшiн тэж1рибет талдау) цабшетт дамытатыны жвтнде айтылган.
ЮлттЫ свздер: Бшм беру, бшм алушылар, коуч, коучинг, коучинг технологиялары
Бшм беруде коучинг ортасын куру педагогтармен тэж1рибеге багдарланган тэсш форматында жумыс ютеуге, ез тэжiрибесiне жYгiнуге, шыгармашылык элеуетп пайдалану аркылы педагогикалык езара ю-кимылдыц жаца, негурлым тиiмдi модельдерiн жасауга мYмкiндiк бередi. Бiлiм беру ю-шараларын жоспарлау кезiнде педагогтармен сабактардыц курылымына тайм-менеджмент техникасы, релаксациялык жаттыгулар, релдш ойындар, метафоралы; iскерлiк ойын элементтер^ визуализация жэне тим-билдинг техникасы енпзшедг Бул педагогтерге заманауи бiлiм беру стандарттарына сэйкес келетiн жогары кэаби децгейге шыгуга мYмкiндiк бередi. Сол себепт де бул мэселе жогары бшм беру педагогикасындагы езектi мэселе болып табылады.
Сонымен, окытудыц сэтп болуы Yшiн оныц мазмуны бшм алушылырдыц кажеттiлiктерi мен мYДделерiне сэйкес келуi керек. Студенттердщ окуга саналы тYрде карауы Yшiн алынган бшм олар Yшiн жеке магынага ие болуы керектшне мэн берiледi. Кептеген педагогтар окытуда коучинг тэсiлiн жYзеге асырады. Сабактарда кебiнесе езiндiк жумыстарга мэн берiледi.
Коучинг сенiмдiлiк, сене бшу немесе керiсiнше бакылау емес, ол - сешм негiз болатын жаца жYЙенiц мYмкiндiктерiн ашады. Осы жYЙеде педагог керек болгандыктан емес, калагандыктан жумыс iстейдi. Бул жYЙедегi ынталандырушы факторлар: курмет, эркайсысыныц мацыздылыгы, есуi мен дамуы. Мундагы непзп угымдар: езiн-езi ынталандыру, езiн-езi бакылау, тэуелаздш жэне умтылыс. Бул тутастык, шыгармашылык, куаныш, канагат пен сэттшк беретiн тэсiл.
^азiрri педагогика бшм берудщ эртYрлi тужырымдамаларын жинактады, олардыц негiзiнде эртYрлi окыту технологиялары усынылуда.
Коучингтi бiлiм беру технологиясымен салыстыру Yшiн окытуды белгiлi бiр максаттарды жYзеге асырумен байланысты процесс ретшде талдау кажет [1].
Окыту - бул максатты эрекет, ейткенi «педагогтыц максаты: бiлiм алушыныц, тулганыц езшдш касиеттерiн тэрбиелеу (адамгершiлiк, тэуелсiздiк, шыгармашылык кабшет жэне т.б.)». Кец магынада бул адамзат когамыныц мэцгiлiк функциясыныц орындалуы, ягни жаца урпакка жинакталган бурынгы элеуметтiк тэжiрибенi беру.
Бшм берудеп дэстYрлi парадигма ондагы бшм беру максаттары когамныц немесе мемлекеттщ мYДделерiне CYЙене отырып койылатындыгымен сипатталады жэне ец алдымен когамга немесе мемлекетке кажетп, касиеттерi бар адамды калыптастыруда керiнедi. Мундай парадигмадагы езара эрекеттесу бiр багытты жэне педагогтщ эсерiн бiлдiредi. Берiлген касиеттердi калыптастыру ыцгайлы, сондыктан дэстYрлi парадигмадагы жеке багыттарга (акыл - ой, моральдык, физикалык, ецбек жэне т.б.) тэрбие, ал окыту жеке операцияларга белшедь Педагогикалык зерттеуде "накты", "жаратылыстану" эдiстерi басым, бул адамныц калыптасуы болатын жагдайлар туралы сенiмдi бiлiм алуга мYмкiндiк бередi,
GipaK; оньщ e3rn-e3i дамытудьщ iшкi процестерiн жеткiлiктi дэрежеде тусшуге мYмкiндiк бepмeйдi.
Гyмaнистiк парадигмада бiлiм беру максаттары адамилыкка багытталады. Сондыктан бiлiм берудщ максаты-адамныц e3iH-e3i толы; жYзeгe асыруы, оныц мYДдeлepi мен кaбiлeттepiн ескере отырып, оныц табиги бeйiмдiлiгiн ашу. Даму Ke3i дамушы адамныц eзiндe деп саналады. Осылайша, адам e3iH-e3i камтамасыз ететш тipшiлiк иeсi peтiндe танылады. Оныц сырткы элеммен жэне баска адамдармен байланысына емес, адамныц e3iHe баса назар аударылады [2]. Гyмaнистiк парадигма аясында орындалган eзiн-eзi тану, e3rn-e3i актуализациялау, eзiн-eзi растау, eзiн-eзi жузеге асыру мэсeлeлepiн зерттеу нэтижeлepi педагогтер мен тэpбиeлeнyшiлepдiц карым-катынасын «ынталандыру» Yшiн eтe мацызды.
^asipri уакытта гуманиспк парадигма гуманитарлык парадигмамен алмастырылуда. Оныц максаты - адам eзiнiц тулгалык калыптасуында, оныц сырткы элеммен байланысы мен карым-катынасыныц алуан тYpлiлiгiндe. Педагог устанымыныц гуманитарлык сипатыныц нeгiзгi сипаттамасы-диалог; гуманитарлык максаттыц багыты - «адами сапаны» дамыту, оныц шынайы адамдык мэнi, оныц кундылыктар, мэдениет жэне адами катынастар элeмiмeн байланысы. Гуманиспк парадигмада дэстYpлi эдiстepмeн катар педагогикалык кубылыстар мен пpоцeстepдi тiкeлeй тYсiнyгe нeгiздeлгeн баска зерттеу эдiстepi колданылады.
Коучинг бeлсeндiлiк пен окуга ынталылыкты арттырады. «Бiлiм алушы мен коуч клиенттщ бipлeскeн жумысыныц нэтижeсi жэне окыту болып табылады. Бул ею кYш — бeлсeндiлiк пен жаттыгу- бipiгiп, eзгepiс тудырады. Клиeнттi алга жылжытатын кызмет (action) угымы коучингте орталык болгандыктан, бiз коyчингтiц максаттарыныц бipi клиeнттiц Mкызмeтiн катализациялау" деп айтамыз. Мундагы eзгepiс пpоцeсiнiц тагы бip козгаушы кYшi-окытy. Окыту жай гана кызмeттiц жанама eнiмi емес-бул жаца ресурстарды жасайтын, мYмкiндiктepдi кецейтетш жэне eзгepiстepгe кYш бepeтiн тец куатты жэне толыктырушы KYШ.
Коучинг койылган максаттар мен мiндeттepдi орындауга, бурын тужырымдалган кeзкapaскa сэйкес багытталган болады. Алайда, коучинг тек кызметпен гана емес, сонымен бipгe окумен де байланысты. Сондыктан жаттыктырушы жумысыныц eкiншi бeлiгi «окытуды терецдету»деп айтуга болады.
Ец алгыш «коуч жаттыктырушы» Сократ болып саналады. Кецес алу Yшiн жш жYгiнeтiндepгe философ eзiнiц сухбаттасушысы eзi туралы бiлмeйтiн ештеце айта алмайтынын айткан: «Эр адамныц eзiнiц iшкi дауысы бар, — бipaк бэpi де оны ести алмайды» дeдi ол. Ол «0з жанын дYниeгe экелуге» дайын, баска адамга кeмeктeсyдe eзiнiц peлiн адрдь Сократ кецес бepмeдi, eз акылын айтпады, жубатпады, эцгiмeлeсyшiлepiнe сурактар койды. Шын мэнiндe, ол eзiнiц сухбаттасушысыныц iшiндe «болган», бipaк кepмeгeн немесе ^prid кeлмeйтiн нэpсeнi гана жарыкка шыгарды.
Коучинг-бул адамныц тиiмдiлiгiн арттыру максатында оныц элeyeтiн ашу (Тимоти Голви). Коучинг-бул баска адамныц эс-эрекетшщ нэтижесш, окуын жэне дамуын ынталандыру e^pi (Майлз Дауни).Коучинг-бул клиeнттepдiц ойлауы мен шыгармашылыгын ынталандыратын жэне олардыц жеке жэне кэсiби элeyeтiн барынша арттыруга шабыттандыратын сepiктeстiк пpинциптepiнe непзделген пpоцeсс(ICF) (Халыкаралык коучинг федерациясы, 2008) [3].
Согнымен, коучинг-бул бip адам баска адамга немесе адамдар тобына туракты eзгepiстep eнгiзeтiн, коучинг клиентшщ eзiн-eзi окытуы мен жеке eсyiнe ыкпал eтeтiн максатты, нэтижеге багытталган, жYЙeлi процесс.
Кepсeтiлгeн аныктамалардан оныц непзп сипаттамалары дамушы, диалогтык багыт жэне диpeктивтi емес сипат болып табылатындыгын кepyгe болады.
Осылайша, коучинг адамныц жеке максаттары мен умтылыстарына непзделген жеке тулгага багытталган eзiн-eзi жYзeгe асыру технологиясы болып табылатынына кeз жeткiзyгe болады.
Коучингпк дайындык бшмге багытталган дэстYрлi окытудан тYбегейлi алшактайды, оныц Heri3ri устанымы - ic-эрекетте окыту, бейтарап жаттыктырушыныц CYЙемелдеуi [4]. Коучинг, психотерапия жэне психологиялык кецес берумен катар, тшмаз мшез-кулык Yлгiлерi мен ойлау тэсiлдерiн езгерту технологияларыныц бiрi ретiнде карастырылуы мYмкiн. Бiрак, психотерапиядан айырмашылыгы, коучинг еткенмен жумыс iстемейдi, бiрак болашакка багытталган. Ол езара эрекеттесудщ субъективтi парадигмасына непзделген: коучингтен еткен адам пассивтi эсер ету объекта емес, процестiц белсендi катысушысы болып табылады.
Коучинг технологиялары терец тарихи тамыры бар жэне галымдар мен философтардыц iлiмдерi мен пiкiрлерiмен Yндес болганымен, бiртутас технология ретiнде салыстырмалы тYPде, эсiресе спорттык бiлiм беруде, бизнесте жэне менеджментте кецiнен колданылды.
Бшм беруде коучинг - бул бшм алушыныц бiлiмi мен тэжiрибесiн пайдалана отырып, оныц белгiлi бiр мэселелерш, мiндеттерi мен максаттарын шешуге, сондай-ак окудыц енiмдiлiгi мен тиiмдiлiгiн арттыруга, езiн-езi багалауды арттыруга кемектесетiн инновациялык жYЙе.
Бiлiм берудегi коучингтiц даму перспективалары, ец алдымен, бiртiндеп жэне жYЙелi тYPде дамыды. «Тэлiмгер» жэне «тьютор» позицияларын толыгымен алып тастауга болмайды. Бул дэстYрлi «шэюрт-педагог» езара эрекеттесу жYЙелерi уакытпен тексерiлiп жэне олар нэтиже береди Бiрак уакыт бiр орында турмайды. Инновация, нэтижеге назар аудару, жеке кезкарас бiрiншi орынга койылады. "Yйрету" емес, эртYрлi кажеттiлiктерi мен таланттары бар бшм алушылардыц дамуына жагдай жасау мацызды. Егер бiз жаца енертабыстарды, жаца жацалыктарды, енер мен гылымдагы жетiстiктердi каласак-бiздiц элемдi жаксырак жэне кызыкты ететiн мэселелердi шешудiц жаца жолдарын iздеу керек!
Окыту езара процесс екенш есте устаган жен, оган студенттердiц белсендi катысуынсыз окытушыныц каншалыкты жогары шеберлiгi мен бiлiмi болмаса да, олардыц жогары дайындык децгешне жету мYмкiн емес. Бул окытудыц инновациялык эдiстерiн енгiзуге белгiлi бiр шектеулер кояды, олар эрдайым сэтп бола бермейдi (тиiмдi). Сонымен, бшм алушыныц жетютшнде оныц окуга деген жеке мотивациясы жэне нэтижеге жету Yшiн кYш жумылдыру кабiлетi мацызды рел аткарады.
Тэжiрибе керсеткендей, кептеген студенттер бiлiм алуга деген кызыгушылыктыц темендiгiмен сипатталады, кейбiр "мацызды емес" пэндердi окуды олар жалыктыратын, ауыр мiндет ретiнде кабылдайды. Бiлiм алушы алган бiлiмдерiн колдану нYктелерiн кермейд^ пэндi окудыц практикалык орындылыгын кермейдь (Мысалы, окуга деген мундай кезкарас жогары математиканы окитын кейбiр студенттерге тэн. Олар бул тым теориялык пэн болып керiнедi, оныц бiлiмi болашак мамандыкта пайдалы болмайды, мысалы, багдарламашы немесе электронды инженер.)
Нэтижесшде кептеген студенттер оку iс-эрекетiне Yстiрт тYPде карайды, жогары нэтижелерге умтылмайды, ез элеуетiн iске асырмайды. Сонымен катар, жогары ынталы студенттер окытушыныц казiргi жумысымен жогары жумыспен камтылуына байланысты тэжiрибелi тэлiмгердiц бакылауымен жобалык жумыстармен жэне езiн-езi дамытумен айналысу мYмкiндiгiнiц болмауына байланысты эрдайым окытушы тарапынан жеткiлiктi назар аудара алмайды.
Окытушы тарапынан окыту тэсiлдерiн реформалау жэне жацгырту кажеттiлiгi туындайды. Бшм берудеп (эсiресе бизнес-бiлiм берудегi) заманауи жэне каркынды дамып келе жаткан багыттардыц бiрi - "коучинг". Бул педагогикалык гылым мен практикадагы жаца тэсш, оныц негiзгi идеясы бшм алушыныц шю элеуетш ашу болып табылады.
Бiлiм беру ортасындагы «жаттыктырушы» термиш алгаш рет XIX гасырдыц ортасында агылшын университеттерiнде пайда болган сиякты. Ол эрiптестерiне емтиханга дайындалуга кемектескен тэлiмгер студенттерге катысты колданылды. Кейiнiрек, ХХ гасырдыц 80-шi жылдарында «жаттыктырушы» угымы негiзiнен спорттык бшм беру саласында колданылды,
бул жаца термин танымал «жаттыктырушыдан» езгеше болды. «Жаттыктырушы» -бул студенттiц езше жаттыктырушы екенш тYсiнуге мYмкiндiк беретiн мотивациялык окытушы. Спорттык багыты жок жогары бшм беруде «коучинг» тэсш XXI гасырдыц басында Норвегияда бiрiнде ic жYзiнде колданыла бастаган кезде дамуга жаца серпш алды.
Коучингтiц негiзгi максаты-студентке бiрдеце Yйрету емес, eзiн-eзi окытуды ынталандыру. Окытушыныц алдында студентке зерттелетш акпараттыц кажеттшгш, оныц негiздiлiгi мен колданылуын керсету, алган бiлiмдерiн табуга, тексеруге жэне тYciндiруге Yйрету мшдет тур. Акпараттандырудыц казiргi децгейiмен пайдалы акпаратты пайдасыздан ажырата бiлу мацызды болады. Сондай-ак, коучинг тэciлiнiц мэш cтуденттiц iшкi элеуетiн ашу екенш атап еткен жен. Бизнес-жаттыктырушылардыц бiрi, коучинг тэciлiнiц идеологы Тимоти Голви: "Коучинг Yйретпейдi, бiрак Yйренуге кемектеседь Жаттыктырушыныц колдауымен Адам алдында турган мэселелер мен мiндеттердi ез бетшше шешуге Yйренедiм.
Коучингтiк тэciлдiц пайда болуымен бiлiм беру кызметше окытушыныц жаца релдерш енпзу байланысты, бул окытушы студенттер тобыныц тэлiмгерi, "жаттыктырушысы" болады жэне бiлiмнiц карапайым тYрткici болуды токтатады, оны ез бетшше мукият окып, игеруге болады.
Окытушы мен студенттш жеке байланысыныц болмауы сезаз соцгысыныц мотивациясыныц тeмендеуiне жэне соныц салдарынан дайындык сапасыныц тeмендеуiне экеледг Сабактардагы пiкiрталаcтар барысында окытушы - жаттыктырушы зерттелетш материалды егжей-тегжейлi зерттеуге багытталган сурактар кояды, такырыпты зерттеу максатын аныктауга, жоспар куруга, шешiм кабылдауга, идеяларды тужырымдауга, ic-эрекетке кешуге, жалпылау мен корытынды жасауга жэне т. б. сонымен катар, ол керi байланыс бередi, студенттерге eздерiнiц катысуы мен катысуын сезшуге мYмкiндiк бередi. Онсыз cтуденттердiц жогары дайындык децгешне жету мYмкiн емес.
Бшм беру уйымында коучинг ортасын куру педагогтармен тэж1рибеге багдарланган тэсш форматында жумыс icтеуге, ез тэж1рибесше жYгiнуге, шыгармашылык элеуеттi пайдалану аркылы педагогикалык езара ic-кимылдыц жаца, негурлым тиiмдi модельдерiн жасауга мYмкiндiк береди Окыту ic-шараларын жоспарлау кезiнде окытушыныц сабактардыц курылымына тайм-менеджмент техникасы, релаксациялык жаттыгулар, релдш ойындар, метафоралык юкерлш ойын элементтерi, визуализация жэне тим-билдинг техникасы енпзшедь Бул педагогтерге заманауи бшм беру стандарттарына сэйкес келетш жогары кэciби децгейге шыгуга мYмкiндiк бередi.
Дорыта келе коучинг - адамныц жеке басыныц дамуына, оныц дамуыныц белгiлi бiр кезецiнде, ягни адамныц eзiне пайдалы кептеген нэрселерге кезш ашуга кeмектеcетiн процесс. Ол жеке адамга пайдалану кезiнде мYмкiндiк беретiн процесс дурыс эдicтер жэне жету жолдары жэне ец жогары нэтижелер. Бул оган катыскан адам езшш жетicтiктерi мен жетicтiктерiнен Yлкен куаныш алатын процеcc.екенiне кез жетюздш. Бiлiм беру саласындагы коучинг eмiрдiц барлык салаларында, оныц iшiнде бшм беру саласында жогары нэтижелерге кол жетюзуге кeмектеcетiн оку YДерici субъектшершш узак мерзiмдi ынтымактастыгы ретiнде карастырылады.
ЦОЛДАНЫЛГАН ЭДЕБИЕТТЕР Т1З1М1:
1. Аткинсон М, Чойс Р. Т. Наука и Искусство коучинга: Внутренняя динамика коучинга. Компас для коучей. М. Аткинсон, Р. Т. Чойс. — М.: Международная Академия Трансформационного Коучинга и Лидерства, 2008. — 278 с. ISBN: 978-966-1629-04-1.ISBN 5-98397-001-1.
2. Белоновский А. Парабеллум А. Большая энциклопедия коучинга. - Издательство: Омега-Л, 2016. - 496 с. - ISBN: 9785370039607.
3. Носова И.С. Коучинг как инструмент обеспечения инновационной деятельности педагогов школы: Постановка проблемы // Современные проблемы науки и образования. -2015. - № 1-1.
4. Парслоу Э., Рей М. Коучинг в обучении : практические методы и техники / Э. Парслоу, М. Рей. — СПб. : Питер, 2003. — 204 с. ISBN: 5-88782-233-3.
