CC BY
31FTAXP 14.35.09 DOI: 10.52512/2306-5079-2021-85-1-158-168
СТУДЕНТТЕРДЩ ШЫГАРМАШЫЛЬЩ ЦАБЫЕТТЫ1КТЕР1Н ДАМЫТУ С.Ш. Тлеубаев1, Б.С. Тлеубаева2, Т.Ж. Клышбаев3
1,2 М.Эуезов атындагы Ощустш-Казакстан университетi, Шымкент к., Казахстан 3 Абай атындагы Казак улттык педагогикалык университетi, Алматы к., Казахстан tleubayev63@list.ru, bal 67@list.ru, k-t-j@mail.ru
Жогаргы жэне орта оку орындарында оку-теоретикалык ic-эрекет студенттерд1 интеллектуалды дамытуга, олардын дуниетанымын кенейтуге багытталган, бул олардын кэсiби таным децгешн калыптастырады, оку-тэж1рибелж ic-эрекет - орындаушыльщ кабшеттшп мен техникалык шеберлiгiн дамыту мен жетiлдiруге багытталады. Алайда, тулганын шыгармашылдык мэcелелерi тыс калуда, осыган орай бiздiн зерттеуiмiз бYгiнгi кYнi бiлiм беру жYЙеciнде болашак; хореограф мамандарды кэciби даярлау барысында шыгармашылык кабшеттерш дамытуга аса квнiл беляше бейiмделген.
Зерттеу жумысынын проблемасы хореограф студенттердщ шыгармашылык касиеттерш дамытудын маныздылыгы мен курылымынын, кагидалары мен шарттарынын мэнiн ашу, сондай-ак колледждер жэне университеттерде окыту процеciнде оларды жепвдрудщ тиiмдi технологияларын iздеу болып табылады. Бiлiм алушылардын шыгармашылык кабiлеттiлiктерiн еркендетудеп хореографиялык кызмет, кYPделi элеуметлк-педагогикалык кубылыстар кешенi ретiнде тYciндiрiледi жэне онын шыгармашылык кызыгушылыктарын, бейiмдiлiгiн, жеке ерекшелжтерш жэне хореографиялык кабiлеттерiн есепке алу негiзiнде cтуденттiн бiртутаc тулгасын калыптастыруга жэне дамытуга багытталган хореографиялык эдютемелер мен куралдардын жиынтыгы болып табылады. Студенттердщ шыгармашылыгын дамытуы табысты болу Yшiн шыгармашылык байкаулар мен фестивальдарга, шеберлiк-клаcтарына, концерттегi орындауларга катысу сиякты ic-эрекет тYрлерiн пайдаланган абзал. Оларга cтуденттердiн катысуы cтуденттердiн теоретикалык жэне практикалык бiлiмдерiн терендету мен жуйелеуге, тэжiрибелiк мiндеттердi шешу Yшiн жанашыл эдicтердi колдана отырып, шеберлжгер мен дагдыларды калыптастыруга мумшндж береди Шыгармашылык ic-эрекет инновациялык ic-эрекет куралдары аркылы болашак маманнын шыгармашылык кабшеттшктерш кYшейту Yдерiciнде айрыкша роль ойнайды.
Tyüíh свздер: хореография, шызармашылъщ цабыешшер, би внерг, т^лга, оцыту эдктемесi, би.
Kipicne
Бшм беру саласындагы инновациялык Yдерicтер мамандарды кэаби даярлауга жана талаптар койып отыр. Когам ем1р1ндег1 тYбегейлi езгерютермен сипатталатын к&ирп жагдайларда белсендшк, дербеспк, бастамашылык жэне шыгармашылык жеке тулганын даму багытын аныктауда жетекш1 рел аткарып, адамдардын табыска жетушщ манызды факторларына айналады. Осыган байланысты эрб1р студенттщ шыгармашылык элеуетш дамыту, оларды жузеге асыру Yшiн жагдай жасау мшдет когамдык дамудын куралы мен кажетп алгышарты реннде гана емес, сонымен катар бшм беру саласындагы мемлекетпк саясаттын манызды максаты ретшде карастырылады. Философия, психология, педагогика контекшнде шыгармашылык кабшеттшкн жет1лд1ру проблемасын ретроспективн карастыруга, кабшетплшнен айырылган адамдардын болуы мYмкiн еместтн аныктауга б1зге мYмкiндiк бердь
Эр адамнын кандай да б1р нэрсемен айналысуга мYмкiндiк беретш каб1леттер1 болады, жэне де олардын эртYрлiлiгi мен кабшеттершщ каншалыкты жогары болуына байланысты б1ркатар кызмет тYрлерiнде адамдар ез кабшеттерш колдана отырып, кептеген багыттар бойынша табысты дамуга кол жетюзе алады. Б1рак эр адамнын кабшен эртYрлi болуына байланысты, олардын калыптасуы езше тэн, жеке, кайталанбас болып келедь Будан белек, адамга кызметтщ кез-келген тYрiнде кажетп кабшеттшктер, ягни шыгармашылык кабшеттшктер бершген.
Шыгармашылык кабшеттшкн дамытудын нег1з1 - ic-эрекет принциш болып саналады. Егер шыгармашылык адам кызметiнiн iргелi каcиетi десек, онда шыгармашылыкка кажеттшк жэне оган кабiлеттiлiк оны жYзеге асырудын кажетп шарттары мен кызметтерiнiн внiмi болып табылады.
Адамнын емiр CYPуi мен жетшушщ кажетп шарты ретiнде балалар шыгармашылыгы туралы алгаш рет пшр бiлцiрген жэне осы проблеманы зерттеуге ерекше Yлеc коскан галымдардын бiрi -
Л.С.Выготский. Faдым мен оньщ rçызметкеpлеpi жYpгiзген зеpттеyлеpi бaдaлapдьщ шыFapмaшыльщ дaмытyдьщ педaгогикaльщ т¥жыpымдaмaсыньщ негiзi болды.
Психологтapдaн кейiн, rça3ipri зaмaнFы педaгогикa eкiлдеpi (И.Я.Леpнеp, М.Н. Скaткин, Г.И.Щукиш) оrçyшылapдьщ шыFapмaшыльщ деpбестiгiн тaбысты дaмытyFa мYмкiндiк беpетiн ^жети жaFдaйлap жaсaй отыpып, шыFapмaшыльщ YДеpiстi 6ac^apy мYмкiндiгi мен rçaже'тriгiн жaсayFa болaды деген 1¥жыpым жaсaды.
Кepнектi педaгогтap ецбегшщ к^ндыльгеы сол кездеpдщ eзiнде олap ¥стaздapды бaлaдapдыц ap-тYpлi елемеуге болмaйтынын, олapдьщ бaстaмaсын, ^иялын, eмipге деген
^ызь^ушыль^ын, шыFapмaшыльщ ниетш дaмытyFa шarçыpFaн. Осылaйшa, оrçyшылapдьщ шыFapмaшыльщ iс-эpекетке ^бшетш жетiлдipy пpоблемaсын эзipлеyдщ жеткiлiксiздiгi мен оныц eзектiлiгi «Хоpеогpaф C1yдеш'теpдiц шыFapмaшыльщ rçaбiле'тriлiктеpiн дaмытy» arra Fылыми мarçaдa тarçыpыбын тaндayымымызFa экелдь Зеp1теy ж^мысыныц пpоблемaсы хоpеогpaф стyден1теpдiц шыFapмaшыльщ элеyе1теpiн дaмытyдыц мaцыздылыFы мен к¥Pылымыныц, rçaFидaдapы мен шapттapыныц мэнш aшy, соид^-як; колледждеp жэне yнивеpсите1теpде о^ыту пpоцесiнде олapды жетiлдipyдiц тиiмдi технологиялapын iздеy болып тaбылaды.
Алaйдa, зеp1теyiмiз бYгiнгi кYнi бiлiм беpy жYЙесiнде болaшarç мaмaндapды кэсiби дaяpлay бapысындa шыFapмaшыльщ ^aбiле1теpiн дaмытyFa raidi гацш бeлiнбейтiндiгiн кepсе1тi. Orçy оpны стyден1теpдiц шыFapмaшыльщ дapaдыFын amiKrayFa жэне rçaдыптaстыpyFa, олapдыц eзiндiк кэсiби кeзrçapaстapы мен нaнымдapын дaмытyFa мYмкiндiк беpетiн зaмaнayи бiлiм беpyдiц элеyе1тi мYмкiндiктеpi eте элсiз пaйдaлaнылaды.
Зерттеудщ максаты - хоpеогpaфияльщ iс-эpекет к¥Paлдapымен стyдештеpдщ шыFapмaшыльщ ^aбiле1теpiн epкендетyдiц педaгогикaльщ шap1тapы кешенiн эзipлеy, теоpияльщ негiздеy жэне сapaптaмaльщ тексеpy.
Зеp1теyдiц мaк;сaты мен ¥сынылFaн гипотезaFa сэйкес зеp1теyде келес мiнде1теpдi шешу rçapaстыpылaды:
1) стyден1теpдiц шыFapмaшыльщ rçaбiле'тriлiктеpiн eсipy мэселелеpiн зеp1теyдi rçaмтaмaсыз ететiн бaзaдьщ ¥Fымдap жYЙесiн негiздеy; «шыFapмaшыльщ ^бшет», «шыFapмaшыльщ бaFЫ1тaлFaн оpтa» ¥Fымдapыныц мэнiн m^^may;
2) интегpaциялaнFaн хоpеогpaфияльщ iс-эpекет aprçылы т¥ЛFaныц шыFapмaшыльщ ^ыптыль^ын дaмытyFa бaFЫ1тaлFaн, оцгайлы шыFapмaшыльщ бaFдapындaFы оpтaны модельдеуге мYмкiндiк беpетiн эдiстемелiк тэсiлдеpдi тaццay жэне теоpияльщ негiздеy;
3) хоpеогpaфияльщ ю^екет к¥Paлдapы aprçылы бiлiм aлyшылapдыц шыFapмaшыльщ ^aсие1теpiн дaмытyдыц тиiмдi Yдеpiсiне ьщтл ететiн педaгогикaдьщ жaFдaйлap кешенiн ami^ray жэне сapaптaмaльщ тексеpy;
4) хоpеогpaфия колледжiнде хоpеогpaфияльщ iс-эpекет rç¥Paлдapымен стyдештеpдщ шыFapмaшыльщ rçaбiле'тrepiн дaмытy пpоцесiн ¥йымдaстыpy, Fылыми-эдiстемелiк rçaмтaмaсыз етyдi дaйындay жэне тэжipибеге енгiзy.
Жеке т¥ЛFaныц шыFapмaшыльщ жэне eздiгiнен дaмyыныц психологияльщ-педaгогикaльщ жaFдaйыньщ мехaнизмi 1ypaды (В.И. Андpеев, Д.Б. Богоявленскaя, А. Мaслоy, К. Роджеpс, Э. Эpиксон жэне т.б.); жеке т¥ЛFa дaмyыныц негiзi pетiндегi шыFapмaшыльщтыц мэнi мен элеyме1тiк мaцыздылыFын aшaтын философияльщ, психологияльщ жэне педaгогикaльщ т¥жыpымдaмaлap. Теоpияльщ ¥стaнымды aньщтayдa rçaзarçстaндьщ Faдымдapдыц педaгогикaдьщ зеp1теyлеpi Б.Г.Аюхaнов, Д.Т.Абиpов, М.Х.Бaдтaбaев, О.В.Всеволодскaя-Голyшкевич, Ш.Жиенк¥Ловa, Т.А.Кишкaшбaев, А.Б.Шaнкибaевa, Л.А.Мaмбетовa, Г.Т.Жyмaсеитовa жэне т.б. мaцызды peл aтrçapды.
Kaзa^стaндaFы жоFapы кэсiптiк бшм теоpиясыныц rçaдыптaсyы мен дaмyы мэселелеpiне apнaдFaн зеp1теyлеp: KaзarçстaндaFы хоpеогpaфияльщ eнеpдiц rçaдыптaсyы мен дaмyыныц негiзгi бaFЫ1тapын А. К. Кyльбековa, Ж.А. Сaпapовa, К.Д. Айткaдиевa, Г.Т. Ж¥мaсеитовa, С.Ш. Тлеyбaев, Т.О. Изим, Б.С.Тлеyбaевa, Г.Б. K^нaнбaев жэне т. б. Faдымдap зеp1теген.
Зерттеу ж^мысыныц сипаттамасы
Ka3ipri Fылыми философияльщ, психологияльщ жэне педaгогикaльщ эдебие1теpге тaддay жYpгiзy бiздiц зеp1теy ж¥мысымыздa ^жети ¥Fымдapды amiKrayFa мYмкiндiк беpедi. Оrçyшылapдыц шыFapмaшыльщ rçaбiле'тriлiктеpiн дaмытy Yшiн «шыFapмaшыльщ деген не, оныц непзп белгiлеpi
кандай жэне шыгармашылык тулганы кандай касиеттер сипаттайды»? деген сурактарга жауап iздеу максатында ежелгi грек галымдары адамзат iс-эрекетiндегi шыгармашылык кабшеттершщ калыптасуын зерттеуге ертеден-ак квцш белген. Барлык дэуiрдщ гуманистерi тулганыц калыптасуындагы шыгармашылыктыц рвлiн вте терец багалады. «Шыгармашылыктыц куанышын ец аз дэрежеде болса да, бастан кешкен адам взшщ вмiрлiк тэжiрибесiн терецдете тYседi жэне психологиялык астары бойынша взгеше болады»,- дейдi Б. В. Асафьев [1; 15].
Философиялык свздiкте шыгармашылык угымы сапалы, жаца материалдык жэне рухани кундылыктарды жасайтын адамныц iс-эрекетi репнде карастырылады [2; 474].
Шыгармашылык философия тургысынан алганда, адамныц вмiрде бар материалдардан (объективтi элем зацдылыктарын тану непзшде) алынган алуан тYрлi когамдык кажетriлiктердi канагаттандыратын жаца шындык жасау кабшен. Шыгармашылык тYрлерi жасампаздык кызмет (внертапкыштыц, уйымдастырушыныц шыгармашылыгы, гылыми жэне квркем шыгармашылык жэне т.б.) сипатында аныкталады.
XIX-XX гасырлардыц тогысында «шыгармашылык туралы гылым»; «шыгармашылык теориясы» немесе «шыгармашылык психологиясы» зерттеудiц арнайы саласы ретiнде калыптасты.
Онда шыгармашылык жаца жасампаздыктыц психикалык процесi ретiнде жэне осы процеске олардыц косылуын камтамасыз ететiн жеке тулганыц касиеттерiнiц жиынтыгы репнде карастырылды. «Шыгармашылык» санаты педагогика Yшiн мацызды эдiснамалык мэнi бар жалпы гылыми угымдардыц катарына жатады.
Fалым-педагогтар баланыц кызметiн белсендiлендiретiн эдютер мен формаларды iздеумен квп айналысты. Психологиялык-педагогикалык эдебиеттердi зерттеу жумыстары «шыгармашылык» угымына эртYрлi квзкарастар бар екенш кврсеттi. Бул жумыста бiз шыгармашылыкты зерттеудiц тYрлi аспектiлерiн аныктай отырып, карастырамыз. Айта кету керек, ец квп жумыстар шыгармашылыкты туынды репнде, процесс ретiнде, кабiлет ретiнде жеке тулга ретiнде каралган. Ендi бiз оларды карастырып кврейiк.
Шыгармашылыктыц ерекшелтн квптеген зерттеушiлер шыгармашылык актiнiц вшмдшп ретiнде таныган. С.Л.Рубинштейн шыгармашылыкты туынды жасауга апаратын эрекет ретiнде аныктайды, ягни оны «...жаца, ерекше нэрсе, ол тек жаратушыныц гана емес, сонымен катар iлгерiлеудiц, гылым, внер жэне т.б. даму тарихына да юредЬ>, - деп карастырады [3; 89].
Мундай квзкарасты А.М.Матюшкин шыгармашылыкты адамдардыц алынган бiлiмдерiнiц шегiнен артык шекараларды ецсеруiн аныктайды деген тужырымга келген [4; 54].
М.Г.Ярошевскийдiц пЫршше, шыгармашылык «Жаца дYниенiц пайда болуы, ягни субъектiнiц санасы мен мшез-кулкындагы взгерiстер, сондай-ак сол взгерiстерден туындайтын жэне одан ыгыстырылып шыгарылатын туындылар» дегендi бiлдiредi [5; 234].
Л.С.Выготский шыгармашылыктыц даму проблемасын зерттей отырып, шыгармашылык туралы эдеттеп тYсiнiгiмiз гылыми тургыдагы квзкараска сэйкес келмейдi: «Эрине, шыгармашылыктыц биiк дэрежесiне жету мYмкiндiгiне элi кYнге дейiн адамзаттыц бiрнеше тацдаулы даналарыныц гана колы жеткен» деп жазады.
Бiрак шыгармашылык бiздiц кYнделiктi вмiрiмiзде вмiр CYPУдiц кажетп шарты жэне бул вмiр иiрiмнен тыс жаца дYниелердiц пайда болуыныц взi адамныц шыгармашылык процесiне мшдетп болып табылады [6; 31].
Л.С.Выготский шыгармашылыкты былай аныктайды: «Эмiр CYрiп жаткан адамныц тек сырткы дуниедеп кандай бiр затка, сезiмге, катысты жасалган взiне тэн шыгармашылык туынды болады ма, бэрiбiр, жаца дYние тудырган, жасаган адамныц кызметiн бiз шыгармашылык iс-эрекет деп атаймыз» [7; 89]. Келнршген аныктамалар шыгармашылык туынды нэтижелерi бойынша шыгармашылыкты сипаттайды. Бiздiц квзкарасымыз тургысынан, процессуалдык аспектiге барынша назар аударатын шыгармашылык аныктамасы барынша вшмдь
Бiздiц гасырдыц басталуында-ак жекелеген галымдар шыгармашылык YДерiстi талдауга, оныц кYPделi механизмiне енiп, оныц сызбасын курауга эрекеттендi. Осы мэселенi зерттеуге, окыту Yдерiсiне катысты И.Я. Лернер елеулi Yлес косты. Ол окыту барысында калыптастырылуы барынша елеулi болып табылатын шыгармашылык кызмет шараларын айкындайды [8; 42].
Автор тiзiмде келпршген шыгармашылыктыц процессуалдык сипаттамалары взара байланысты екендтн атап втедi. «Шыгармашылык кабшеттшк» угымын карастыруга жYгiне отырып, «кабшеттшк» терминiн аныктап аламыз. Ол отандык жэне шетелдiк психология мен педагогикада
кещнен колданылады, дегенмен эдебиеттерде оныц кептеген аныктамаларыныц болуы угымныц TYciH4ipMymi4 бiрмэндi еместiгiн тужырымдайды.
В.В. Богословскийдщ niKipi бойынша, кабшеттшк - ic-эрекет талаптарына жауап беретiн жэне ондагы жогары жетiстiктердi камтамасыз ететiн адам тулгасы касиеттершщ жиынтыгы.
В.В. Богословский адами кабшеттшктер табигаты к^рп ^нге дейiн галымдар арасында даулы пшрталастардыц жеткiлiктi санын туындатып отыратындыгын жэне басым сипаттагы кезкарастардыц 6ipi, Платон заманынан бастау ала отырып, кабшеттшктер биологиялык жагынан езара байланысты жэне олардыц пайда болуы мурагерлш корга тутастай тэyелдi болатындыгын дэйектейтiн пiкiрдi келтiредi [9; 261].
Зерттеу эдктемеа
Шыгармашылык кабiлеттiлiктердi дамыту мэселесiн карастыра отырып, 6Î3 езiмiз Yшiн мацызды корытындыга келдiк, адамныц шыгармашылык кабiлеттiлiктерi - оныц тiршiлiк эрекетiнiц багдарламасыныц негiзi болмак. Олар шыгармашылык ойлаудан, елестетуден, ынтадан, тулганыц шыгармашылыкка бешмделушен, катысымдык-шыгармашылык кабшеттшктершен туратын кепдецгейлi жYЙе ретiнде керiнедi.
Стyденттердiц шыгармашылык кабшеттшктерш дамытудагы олардыц оку-хореографиялык кызмет кYрделi элеуметпк-педагогикалык кубылыстардыц жиынтыгы ретiнде карастырылады жэне олардыц шыгармашылык болмыстарын, кызыгушылыктарын, бейiмдiктерiн, дербес ерекшелiктерi мен хореографиялык кабшеттшктерш есепке алу негiзiнде студенттщ тутас тулгасын калыптастыру мен дамытуга багытталган хореографиялык эдiстемелер мен куралдар жиынтыгы ретiнде керiнедi.
Шыгармашылык кабшеттшктердщ даму Yдерiсi барынша табысты жYPyi Yшiн олардыц жас ерекшелiктерiн де ескеру кажет. Жасеспiрiмдiк кезец - балалык пен ересектiк арасындагы онтогенетикалы орналаскан адам емiрiнiц белгiлi бiр кезецi, ерте жастык кезец (жас кезещ шекарасы 15 - 16 жастан 21 - 25 жас аралыгы). Жасеспiрiмдiк кезецдегi тулганыц калыптасуы элеyметтiк Yдерiс екендiгiн есте туту кажет, тулганыц дамуы жасеспiрiмнiц езшщ белсендi iс-эрекетi Yдерiсiнде жYзеге асырылады, жасеспiрiмнiц iс-эрекетi барлык уакытта курдастарымен жэне ересектермен карым-катынасы аркылы жYзеге асырылады. Нак осы жасеспiрiмдiк шакта адамныц тулга ретiндегi калыптасуы жYредi.
Жас адам баска адамдарга уксаудыц онтогенетикалык идентификациясыныц кYPделi жолын басып ете отырып, олардагы тулганыц элеyметтiк мэндi касиеттерiн: бiрге бастан кешiрyге кабiлеттiлiктi, адамдарга деген белсендi адамгершiлiк карым-катынасты, ез-езiне жэне табигатка катынасуды, конвенциональды релдердi, нормаларды, когамдагы iс-эрекет нормаларын мецгеруге кабiлеттiлi болуды Yйренедi. Бiлiмдердi игеру, жаца акпараттарды алу, ассоциациялармен баю жеке жYЙке жасушалары арасындагы байланыстарды кYшейте дамытуга алып келедi. Колледж жэне университеттеп хореограф стyденттердiц шыгармашылык мYмкiндiктерiн дамыту - жYЙелiк, тулгалык багдарланган жэне ю-эрекетпк тэсiлдердiц жетекшi кагидалары непзшде кызмет ететiн кYрделi жэне кепкырлы Yдерiс. Хореографиялык iс-эрекет куралдары аркылы бiлiм алушылардыц шыгармашылык кабiлеттiлiктерiн дамытудыц аталган кагидалары зерттеуде кундылыкты-магыналык, талдау-жорамалдык, уйымдастырyшылык-YДерiстiк, сараптамалык-бакылаушылык функцияларды орындайды.
Функция - бул обьект мэншщ сырткы керiнiсi немесе аныгында, обьект мэш керiнiсiнiц мацызды жагы екендшн атап ету кажет. Функция, бiршама туракты, осы жYЙеге тэн ю-эрекет тэсiлi ретiнде, осы жYЙе мэндшшнщ мацызды тараптарыныц бiрi, жэне осы магынасында - оныц iшкi сипаттамаларыныц бiрi болып табылады. Кундылыкты-магыналык функция максат жорамалдаумен байланысты жэне ЖОО кызметшдеп басымдыктарды айкындау аркылы юке асырылады. Талдау-жорамалдау функциясы элеуметпк сала муктаждыктары, жаца зерттеулер, бшм багдарламаларын жацгырту мен тутас жYЙенiц дамуын болжау Yшiн кажетт жаца психологиялык-педагогикалык технологиялар женiндегi акпараттарды талдаумен байланысты болады.
¥йымдастырy-Yдерiстiк функция жYЙенiц эзiрленген нормативтi-кукыктык жэне гылыми-эдютемелш компоненттерi негiзiнде стyденттердiц шыгармашылык кабшеттшктерш дамыту бойынша ЖОО кызметiн уйымдастыру, окыту мен тэрбиелеу технологияларын жYЙелендiрy, жумыстыц жацашыл формаларын ендiрy механизмдерш бередi. Сараптамалык-бакылау функциясы басты максат - хореограф-бшм алушыныц шыгармашылык икемдшктерш дамыту децгейiн жогарылатуга кол жеткiзyдi бакылауды, сараптауды жэне кадагалауды камтамасыз етедi.
Болашак мамандардыц шыгармашылык элеуетш дамыту, зерттеулер кврсеткендей, сэйкес мазмунмен камсыздандырылуы тиiс. Хореографтардыц шыгармашылык кабiлеттiлiктерiн вркендетудщ усынылган YДерiсiнiц мазмунын iске асыру студенттердi арнайы даярлау пэндерiн окыту барысында (хореография - классика, халыктык, заманауи; би аэробикасы - bodyballet, folkdance, jazzmodern), концерттiк-шыFармашылык iс-эрекет YДерiсiнде, студенттердiц взiндiк жумысы мен вцщрюпк iс-тэжiрибеде жYзеге асырылуы мYмкiн.
Болашак хореографтардыц шыгармашылык кабiлеттiлiктерiн дамыту YДерiсiн пэнаралык децгейде модульдей отырып, бiз теоретикалык-сараптамалык зерттеулер негiзiнде арнайы пэндердi (хореография мен би аэробикасы) курастыру мен окыту кезiнде интегративтi баFыттарды есепке алу кажеттiгi жвнiнде, алдымы^а койылFан мiндеттердi iске асыру максатында студенттердщ ю-эрекетшщ эр алуан тYрлерiн интеграциялау кажеттiгi мен мYмкiндiгi жвншдеп тужырымFа келдiк.
Теоретикалык-сараптамалык зерттеулер жеке алыетан пэндер функцияларын интеграциялау бшм алушыныц шыFармашылык касиетiн дамытудыц тутас YДерiсiнiц кызмет етуiн iске асыруFа мYмкiндiк бередi. Сэйкесiнше, хореографиялык ю-эрекет куралдары квмегiмен болашак маманныц шыFармашылыFын дамыту YДерiсiн уйымдастыру лекция, репетиция, жеке сабактар, концерттiк койылымдар, байкаулар мен фестивальдар, студенттердiц взiндiк жумыстары мен эр алуан бiлiм мекемелерi мен мэдениет мекемелерiндегi олардыц ендiрiстiк жэне педагогикалык iс-тэжiрибесiнен туратын студенттердщ оку-танымдык, оку-шыFармашылык, сондай-ак окудан тыс (оныц iшiнде, концерттiк-шыFармашылык) iс-эрекетiнiц формалары, эдiстерi мен куралдарыныц мазмунын интеграциялау непзшде даярланды.
Зерттеу нэтижелерi
Fылыми эдебиеттердi теоретикалык талдау, бiлiм алушылардыц шыFармашылык кабiлеттiлiктерi даму жаFдайын карастыру, сондай-ак колледжде усынылFан пэндердiц бшмдш-тэрбиелiк жэне квркемдiк-шыFармашылык мYмкiндiктерiн зерттеу негiзiнде оку барысында болашак хореографтардыц шыгармашылык бiлiктiлiгiн дамыту YДерiсiнiц педагогикалык шарттары аныкталды.
Осы жумыстыц жацашылды^ы - студенттерге сабак барысында тек баFдарлама бойынша дэрiс бермей, баска тэсiлдердi карастыру. Студенттердiц шыFармашылык зерштшн хореографиядаFы ойындар аркылы дамыту, би кимылдарын колданып эртYрлi проблемалык жаFдайларды шешу, психологиялык жэне педагогикалык тапсырмалар аркылы эксперименттер жасап, олардыц шыгармашылык ойлауын дамытуFа арналFан такырыптарда жумыс жасау, эдiстемелiк нускаулар дайындау (10; 957). Буныц барлыFы олардыц шыгармашылык ойлауын дамытудыц теориялык жэне эдютемелш тэсiлдерi, эртYрлi проблемалык жаFдайларда педагогикалык мэселелер мен тапсырмаларды шешуде жацашылдык пен взiндiк квзкарас турFысынан шыгармашылык кабiлеттерiн калыптастырады. ШыFармашылык кабiлеттi жаксы игерген тулFа мамандык немесе кез келген емiрлiк жаFдайлар аяасында, тез шешiм кабылдауFа икемдi болады.
Мэдениет колледжшде окыту барысында студенттердiц шыгармашылык кабiлеттiлiктерiн дамыту Yшiн кажетп педагогикалык шарттарFа бiз твмендегiлердi жаткыздык:
- оку хореографиялык эрекетте айкындалFан жэне колданылатын каFидалар негiзiнде бiлiм алушыныц шыFармашылыFын дамыту;
- педагог пен студенттщ iзгi взара эрекеттестiгi, синкретизм, эрекеттеп окыту, импровизациялылык;
- интеграцияланFан хореографиялык ю-эрекеттщ эр алуан баFыттарында студенттер ецбегiнiц шыFармашылык туындысын аспаптык камтамасыз етуден туратын шыFармашылык баFытталFан ортаны уйымдастыру (классикалык - bodyballet, халыктык - йэ1Ыалсе, заманауи - jazzmodern);
- «Аэробика жэне оны окыту эдютемесь Би аэробикасы» оку-эдiстемелiк кешенш эзiрлеу жэне
ендiру.
ЖоFарыда тужырымдаетан шарттардыц эрбiрiн карастырайык.
Шарттар - хореографиялык оку эрекетшде айкындалFан жэне колданылатын к^идалар негiзiнде бiлiм алушылардыц шыгармашылык икемдiлiктерiн дамыту:
- педагог пен студенттщ iзгi взара эрекеттеснп;
- синкретизм, эрекеттегi окыту, импровизациялылык.
ТулFаныц шыFармашылык жэне баска да кабшеттшктерш дамыту YДерiсi тулFаныц взш взi дамыту YДерiсi жандандырылып, каркындыландырылFанда Fана вз максатына жетедi.
Окытушы мен студентке тулганыц шыгармашылык eсуi жэне взiн-взi дамыту зацдылыктарын, кагидалары мен ережелерiн бiлген жэне пайдаланган мацызды.
Эзщнщ табиги болмысыцды, дербес-типологиялык ерекшелiктерiндi, мшез-кулык касиеттерш дамыту мен оларды тYзетуге максатка багытталган белсендiлiк, жасампаздык iс-эрекет, ец эуел^ бшмнщ гылымилыгы мен белгiлi психологиялык зацдылыктарга негiзделген тулганыц eзi талап етiледi. Даму жэне eзiн-eзi дамыту кагидалары кэсiби багыттылыкпен, адам eмiрiнiц тутастай максаты мен мэнiмен тыгыз байланысты жэне детерминацияланады.
Кагида педагог eзiнiц тэжiрибелiк iс-эрекетi мен мшез-кулкында жетекшiлiкке алатын бастапкы ереже болмак. Бiртутас педагогикалык YДерiс кагидасы - кагида терминi (латын тiлiнен аударганда: principium - негiз, бастау) тeмендегiше угынылады:
1) кандай да бiр теорияныц, шмнщ негiзгi, бастапкы ережесц ю-эрекеттщ жетекшi идеясы, негiзгi ережесц
2) iс-эрекет нормаларын аныктайтын шю сенiм, заттарга кeзкарас.
Педагогикалык YДерiс кагидасы - жетекшi идеялар жиынтыгы, орындалуы аркылы тулганы калыптастыру жэне дамыту мшдеттерш шешудщ кажетп тшмдшгш камтамасыз ететiн окыту мен тэрбиелеуге койылатын батапкы, негiзгi талаптардыц белгш бiр жYЙесi [11; 17].
Егер де зандылыктар себеп пен салдар арасындагы елеулi, кажетп байланысты сипаттаса, онда зацдылыктардан бастау алатын кагидалар педагогикалык YДерiстiн жалпы багытын, оныц максаттарын, уйымдастыру мазмуны мен эдютемесш аныктайтын негiзгi талаптар болып табылады.
Педагогикалык YДерiс кагидалары шынайы непзге ие. Оларды адами ойлаудыц ершт курылымы, жекелеген адамдардыц ой-киялыныц жемю ретiнде карастыруга болмайды.
Оларда оку-тэрбие YДерiсiндегi бiлiм алушылар мен педагогтардыц арасындагы зацды байланыстар мен катынастар сипатталады [12; 19].
Шыгармашылык кабiлеттiлiктердi дамыту кагидаларын айкындай отырып, бiз келесi педагогикалык зацдылыкка CYЙендiк, оку хореографиялык iс-эрекет тэрбие YДерiсiнiн субьект-субьектiлiк сипатын камсыздандыруы тиiс.
Олардыц катарына тeмендегiлердi жаткызамыз.
1) педагог пен студенттщ iзгi езара эрекеттеспН каFидасы. Бул кагиданы жYзеге асыру студентке деген кундылыкты катынас пен тулгалык-эрекетпк тэсiлдi, оныц кайталанбас дербеспгш дэрiптеудi, оныц субьектiлiк тэжiрибесiн тулгалык дамудыц дербес негiздерi ретiнде мойындау кажеттiгiн камтамасыз етедi. Бул кагида эрбiр студенттiн тулга ретiнде мойындалу, оган деген курмет пен сыйластыкты катынаска кукылылыгын камтамасыз етедi.
Бул eзiндiк болмыска ие тулгалык индивидуумныц калыптасуы, адамдармен, табигатпен, мэдениетпен диалогтык eзара эрекеттестiгi Yшiн кажетп eзiн-eзi iске асыру, eзiн-eзi тэрбиелеу, eзiн-eзi дамыту механизмдерiн калауга мYмкiндiк бередi.
Халыктык-сахналык би пэнi Ансамбльдщ дайындык барысы
2) синкреттшж KaF^íacbi. 3epiTeymMep синкpeтизмдi œraey, козFaдыс жэнe музыка сиякты бipтутaс идeядык-эстeтикaдык тужыpымFa бaFынaтын кepкeм mыFapмamыдыктьщ тeцкукыды компонeнттepiнiц 6ÍPÍ^Í peтiндe эдiдeттi кapaстыpaды.
Хоpeогpaфиядык iс-эpeкeт жaFдaйдapындa нак осы синкpeттi эpeкeт жас epeкmeдiгiн eœepy^rç бapынma бapaбap к¥PaДы болып табылады; синкpeтизм ap^^^a стyдeнт тудFaсыньщ кepкeмдiк жэнe эсгетикалык eзiн-eзi тaнытy аясы кeцeйтiдeдi. G^ir Yстiнe, xоpeогpaфиядык iс-эpeкeт eзiнiц OT^peirrnri сaддapынaн, бeйнeдi ойдay, eнiмдi ^Fbrny, кaтысy, бастан кemipy, пpобдeмaдык жaFдaяттapдa нысанды озык эмоционалды бaFaдay сиякты шыFapмaшылык кaбiдeттiдiктepдi дaмытyFa мYмкiндiк бepeдi. Бул нак осы синкpeттi iс-эpeкeт зepттeдymi жaFдaйдapдa тудFaньщ жан-жакты шыFapмaшылык дамуыныц memymi нeгiздepiнiц бipiн iœe aсыpy кeзi болып табылады [13; 73].
3) Эрекетте окыту KaF^íacbi. ШыFapмamыдык кaбiдeттiдiктepдi дaмытy пpобдeмaсын кaзipгi заманда уFынy стyдeнттepдi xоpeогpaфиядык жэж дeнe эpeкeтiнe тapтyды бiддipeдi.
Зepттeyшiлiк ой козFaдыс бастапкы eкeндiгiн эд^тл кepсeтeдi. КозFaдыс - бeйiмдeдyдiц жпзп фaктоpы, ол акикат эдeмдi ^epy жYpгiзiдeтiн epтe жас кeзeцiндe пайда болады.
Бул кaFидa стyдeнткe пeдaгогпeн бipгe бeдсeндi mыFapмamыдык iс-эpeкeт Yдepiсiнe кaтысyFa мYмкiндiк бepeдi. Музыканыц козFaлыспeн жэнe сeйдeyмeн байланысы - xоpeогpaфиялык mыFapмamыдык epeжeдepiнiц 6ÍPÍ.
Бул кaFидaны iскe aсыpy кeдeсi epeжeдepдeн туpaды: козFaдыс eздiгiнeн жасалмайды, эpбip студент козFaдысты жaсay Yдepiсiнe кaтысyы тшс. Gсыдaйma, осы кaFидa нeгiзiндe eстy-мотоpлы, кepy-кeцiстiктiк Yйдeстipiдiм, мyзыкaдык кaбiдeт, жалпы козFaдыстap мeн стyдeнттiц эмоционалды каб^'п^тщ дaмытыдyы жYpeдi.
4) HMnpoBinamm.ibi.ibiK rçaF^ga. Бул кaFидa сабак бapысындa им^овизациялык ойдayды, кияддaнy, таныс мaтepиaдды падш, козFaдыстык жaттыFyдapмeн Yйдeстipy жэнe муны кYтпeгeн жepдeн жaсay дaFдысын кaлыптaстыpyды камтамасыз eтeдi, бул тiддiк жэж пластикалык импpовизaция Ymiн aдFыmapттap куpaйды. Импpaвизaциядык ойындap - эн сaлy, би бидey, мyзыкaдык жэнe дpaмaлык тeaтp ойындapы кepкeмдiк сaдaFa rapœ, будан баска споpттык, кумapдык ойындap да бap, будap уйымдaстыpыдaтын ойындapFa жатады. Gйын мaFынaсы дeнe козFaлысымeн бipгe pyxaни ^RW^^i дe камтиды. Дeнe ойындapындa кимыд-козFaдыстap apкaсындa боЙFa кан жYгipiп, физиологиялык кaжeттiдiктep eтeлiп отыpсa, импpовизaциядык ойындap адамныц pyxbrn кeтepiп, mыFapмamыдык эдeyeтiн ^Rem^i. G^mmiR кай тYpi болмасын, адамныц дeнe жэнe pyxaни epiсiн ашады, канын кыздыpaды, сондыктан да адам ойынды кaжeтсiнiп отыpaды [14; 64].
Им^овизация бapдык yaкыттa тэyeкeдмeн байланысты, нак осы сeбeптeн дe осы катиданы жYзeгe aсыpy пeдaгогты стyдeнттepдiц дepбeстiгiн, одapдыц ойдay икeмдiдiгiн, пpобдeмaны memy^ri жeкe, кYтпeгeн memiмдepдi, эp aлyaн идeядapды iздeстipyiн жaндaндыpyFa бaFыттaйды. Бул тeк кана
mыFapмamыдык шабыт эдiстepiн эзipдeyгe eмeс, сонымeн кaтap тэжipибeнi дeнe apкыды жaттыктыpyFa ыкпал eтeтiн жYЙeдepдi дaмытy эpeкeтi [15; 12]. Нускалылык пeн импpовизaциядык стyдeнттepдiц шыFapмaшылыFы Ymiн ipгeтaс куpaйтын дыбыска, тезге, кимыдFa, козFaдыскa мaтepиaд peтiндe кaтынaсyын бiддipeдi. Бул кaFидa оку xоpeогpaфиялык iс-эpeкeттeгi кapaпaйымдыдыFы мeн KOджeтiмдiдiгiмeн epeкшeлeнeдi жэнe эмпиpикaдык тэжipибeгe нeгiздeдeдi.
Им^овизация жaсayFa тaпсыpмaдap Халык ойындapын биде колдану
^орытынды
Жалпы алганда осы жогарыда бершген кагидаларды iске асыра отырып, педагогка деонтологияныц - парыз, адамгершшк пен кэсiби эдеп женiндегi гылымныц негiзгi ережелерiн ескеру мацызды болмак.
Деонтологияны педагог ю-эрекет кагидаларыныц жиынтыгы ретiнде тужырымдауга болады, атап айтканда:
- рухани бай тулга болу;
- шыгармашыл дербеспкте болу;
- кэсiби кузыреттшкке, жеке абырой мен имиджге ие болу;
- дэстYрлi жэне инновациялык психологиялык-педагогикалык тутас арсенал мен арнайы технологияларды мецгеру;
- шыгармашыл маман, серiктеспен (студентпен) карым-катынаста эмпатиялы жэне унамды
болу;
- терец талдау мен езiн-езi талдауга, езiн езектiлендiрy YДерiсiндегi рефлексия мен идентификацияга кабiлеттi болу;
- жацалыкка, бастамашылдык пен тiл табысуга ашык болу;
- сенiм арту ахуалын кура отырып, купиялылык кагидасын юке асыру кезiнде езара карым-катынастардыц эдеп нормаларын сактауы;
- кэсiби тiршiлiк эрекетiнiц терец мэнш сезiнyi [16; 114].
Осылайша, оку жэне хореографиялык iс-эрекет аркылы студенттердщ шыгармашылык кабiлеттiлiктерiн дамытудыц алгашкы педагогикалык шарты тэжiрибеде педагог пен студенттщ тулгалык багдарланган жэне эрекеттiк езара байланысуы негiзiнде жогарыда сипатталган кагидаларды колдануы керiнедi.
Екiншi педагогикалык алгышарт - хореографиялык iс-эрекеттiц эр алуан багыттарында студенттер ецбегiнiц шыгармашылык туындысын аспаптык камтамасыз етуден туратын шыгармашылык багытталган ортаны уйымдастыру (классикалык - bodyballet, халыктык -folkdance, заманауи -jazzmodern).
Орта - когам емiрiнiц тарихи калыптаскан жагдайлары, онда адам емiрi мен оныц дербес тулга ретшде калыптасуы жYргiзiледi [16; 151]. Элеуметпк орта - бул, келесi компоненттерден туратын орта:
- физикалык элем мен табиги-географиялык жагдайлар;
- адамдар мен когамдык институттар арасындагы карым-катынастар жYЙесi;
- мэдениет, дэстYрлер мен гурыптар, кецiстiк немесе «мYмкiн жэне колжетiмдi iс-эрекеттер жиынтыгы»;
- тiкелей емiр CYPУ жагдайлары жэне iшкi психикалык реттестiрy контурларын курастыру Yдерiсiн камтамасыз ететш сyбьективтi кецiстiктiк-yакыттык семантикалык уйым ретiндегi хронотоп.
2) адамды коршап турган когамдык, материалдык жагдайлар, мэдени-психологиялык ахуал.
Элеyметтiк орта тулганыц калыптасуы мен дамуына шешyшi ыкпал керсетедь Сонымен катар адамныц мэдени ю-эрекет ыкпалынан элеyметтiк орта езгередi, нэтижесшде адамдардыц ездерi де езгередi [17; 122].
Педагогикалык орта - балалардыц элемге, адамдарга бiр-бiрiне деген карым-катынасын калыптастыруга багытталган олардыц тiршiлiк эрекетш уйымдастыру жагдайларыныц арнайы, педагогикалык максаттарга сай курылган жYЙесi [18; 53].
Тэрбиелеу ортасы:
1) материалдык жэне рухани мэдениет объектшер^ сондай-ак тулганыц дамыту, калыптастыру жэне окыту Yдерiсiне кызмет ететiн iс-эрекет тYрлерi;
2) баланыц тiршiлiк эрекетi мен оныц тулга репнде калыптасуы - орын алатын табиги жэне элеyметтiк жагдайлар жиынтыгы. Мекен ету ортасын уйымдастыру тYрлерi: стихиялы, авторитарлы, тиiмдi [18; 54].
«Адамды коршаган орта» термиш «сырткы орта» терминi гигиенасында колданылатын жэне «географиялык орта» деген география термишнде колданылатын магынага жуыктас мэнге ие.
Адамды коршаган орта кеп жагдайда барынша тар аукымдагы езара байланыскан орта жYЙесi ретiнде карастырылады: табиги орта, кецiстiктiк орта, жаратылыс ортасы, элеyметтiк орта, мэдени орта, акпараттык орта, шыгармашылык орта.
Шыгармашылык багдарланган ортаны уйымдастыру хореографиялык кызметтiн эртYрлi багыттарындагы (классикалык, халыктык, заманауи) студенттердiн шыгармашылык eнiмдерiн, аспаптык камтамасыз етудi камтитиды.
Бiлiм алушыныц шыгармашылык кабiлеттiлiктерiн дамытуы табысты болу Yшiн тYрлi байкаулар мен фестивальдарга, шеберлiк-кластарына, концерттегi орындауларга катысу сиякты ю-шаралар тYрлерiн пайдаланган абзал. Оларга студенттердiн катысуы студенттердiн теоретикалык жэне практикалык бiлiмдерiн терендету мен жYЙелеуге, тэжiрибелiк мiндеттердi шешу Yшiн жацашыл эдiстердi колдана отырып, шеберлштер мен дагдыларды калыптастыруга мYмкiндiк береди Шыгармашылык iс-эрекет инновациялык iс-эрекет куралдары аркылы тулганыц шыгармашылык кабiлеттiлiктерiн eсiру YДерiсiнде айрыкша роль ойнайды [19; 38].
Жалпы, болашак маманныц шыгармашылык кабшеттшгш арттыру барысында жеке тулгага багытталган тэсiл - ец алдымен, бул YДерiсте койылатын жэне шешшетш негiзгi мiндет -шыгармашылык, элеуметпк белсендi, кэсiби кузыреттi жэне eздiгiнен дамитын жеке тулга калыптасуына жагдай жасау. Бул тэсiл педагогикалык YДерiстi уйымдастыру кагидасы ретiнде карастырылады.
Хореограф-студенттердщ оку эрекетi шыгармашылык кабiлеттiлiктерiн зерттеу жэне дамыту проблемасыныц жай-кYЙiн талдау, шыгармашылык кабiлеттiлiктерiн аныктауда кeптеген ^з^раст^ бар екенiн кeрсеттi, олардыц iшiнде жетекшi мотивтердi, жеке тулганы шыгармашылыкка багыттауды, алдыцгы тэжiрибе негiзiнде жаца iзденудi жэне куруды камтитын ^п денгейлi жYЙе ретiнде карастыру болады.
Студенттердiн шыгармашылык кабiлеттiлiктерiн дамытудагы хореографиялык кызмет, кYрделi элеуметтiк-педагогикалык кубылыстар кешеш ретiнде тYсiндiрiледi жэне оныц шыгармашылык кызыгушылыктарын, бейiмдiлiгiн, жеке ерекшелiктерiн жэне хореографиялык кабшеттерш есепке алу негiзiнде студенттiн бiртутас тулгасын калыптастыруга жэне дамытуга багытталган хореографиялык эдiстемелер мен куралдардыц жиынтыгы болып табылады.
1. Асафьев Б.В. (2020) Избранные статьи о музыкальном просвещении и образовании. СПБ., 4-изд. - 380 с.
2. Философский словарь (1996) под ред. И. Г. Фролова. М. : Полит, лит. - 589 с.
3. Философский энциклопедический словарь (2013) / гл. ред.: Л. Ф. Ильичев [и др.]. М.: Совет. Энцикл. - 840 с.
Халыкаралык жэне республикалык байкаулардыц лауреаты М.Эуезов атындагы Ощустш Казакстан университетшщ студентпк «Кара^з» би ансамблi
ПайдаланылFан эдебиеттер
4. Рубинштейн С. Л. (2010) Основы общей психологии. СПб.: Питер, 10-переизд. 2010. - 712 с.
5. Ярошевский М.Г. (1996) История психологии от античности до середины XX в. Учеб. пособие. М. - 416 с.
6. Матюшкин А. М. (1989) Концепция творческой одарённости // Вопр. психологии. № 6. С. 29-33.
7. Матюшкин А. М. (1988) Одарённые и талантливые дети // Вопр. психологии. № 4. С.88-97.
8. Матюшкин А. М. (2014) Проблемные ситуации в мышлении и обучении: монография. М., Директ-Медиа
9. Общая психология: учебник для студентов (1981) В.В Богословский, А.Д.Виноградов, А.Г.Ковалев и др, под ред. В.В. Богословского. 3-изд. М.Просвещение, 1981. - 383 с.
10. Madyani I., Yamtinah S., Utomo S.B., Saputro S., Мahardiani L. (2019) Profile of Students' Creative Thinking Skills in Science Learning. Advances in Social Science, Education and Humanities Research, volume 397. 3rd International Conference on Learning Innovation and Quality Education (ICLIQE 2019), pp. 957-964
11. Тлеубаева Б.С. (2006) Формирование профессионально значимых качеств будущего педагога-хореографа : автореф. дис. . канд. пед. наук.: 13.00.08. Алматы, 2006. -28 с.
12. Бондаревская Е.В. (2001) Смыслы и стратегии личностно ориентированного воспитания // Педагогика. № 1. С.17-24.
13. Ожегов С. И. (1990) Словарь русского языка. М. : Рус. яз. -750 с.
14. Kussanova A., Kulbekova A., Tleubaуeva B., Nikolayeva L. (2020) Stylistic features and development trends of choreographic stage direction in Kazakhstan. Opción, Año 36, Regular No.91, pp. 58-71
15. Hsueh S., Alaoui S., Mackay W. (2019) Understanding Kinaesthetic Creativity in Dance. ACM CHI Conference on Human Factors in Computing Systems, May 2019, Glasgow, United Kingdom. pp.12. ffhal-02430681f
16. Калыбекова А.А. (2006) Теоретические и прикладные основы народной педагогики казахов [Изд. 2-ое]. -Алматы: [БАУР]. - 363 с.
17. Низамов Р.А. (2014) Дидактичеекие основы активизации учебной деятельности студентов. Казань: Изд-во Каз. ун-та.-130 с.
18. Кульбекова А.К. (2001) Теория и методика преподавания казахского народного танца в вузах культуры и искусств : Дис. ... канд. пед. наук. Москва.
19. Izim T.O., Kaiyr Zh.U., Turgymbaeva B.D., Saukhanova M.S., Kariyeva K.U., Baigozhina Zh.M., Ahmuldinova A. (2018) On the professional competence formation in students as future choreography teachers (based on the art history materials of choreography of Kazakhstan). Revista Espacios; Vol. 39 (# 21), pp. 38-46
References
1. Asafyev B.V (2020) Izbrannye stati o muzykalnom prosveshhenii i obrazovanii. SPB., 4-izd. - 380 s. (In Russian)
2. Filosofskij slovar (1996) pod red. I. G. Frolova. M. : Polit, lit. - 589 s. (In Russian)
3. Filosofskij encziklopedicheskij slovar (2013) / gl. red.: L. F. IFichev [i dr.]. M.: Sovet. E'nczikl. - 840 s. (In Russian)
4. Rubinshtejn S. L. (2010) Osnovy obshhej psikhologii. SPb.: Piter, 10-pereizd. 2010. - 712 s. (In Russian)
5. Yaroshevskij M.G. (1996) Istoriya psikhologii ot antichnosti do serediny XX v. Ucheb. posobie. M. — 416 s. (In Russian)
6. Matyushkin A. M. (1989) Konczepcziya tvorcheskoj odaryonnosti // Voprosy psikhologii. # 6. S. 29-33. (In Russian)
7. Matyushkin A. M. (1988) Odaryonnye i talantlivye deti // Voprosy psikhologii. # 4. S.88-97. (In Russian)
8. Matyushkin A. M. (2014) Problemnye situaczii v myshlenii i obuchenii: monografiya. M., Direkt-Media(In Russian)
9. Obshhaya psikhologiya: uchebnik dlya studentov (1981) V.V Bogoslovskij, A.D.Vinogradov, A.G.Kovalev i dr, pod red. V.V. Bogoslovskogo. 3-izd. M.Prosveshhenie, 1981. - 383 s. (In Russian)
10. Madyani I., Yamtinah S., Utomo S.B., Saputro S., Mahardiani L. (2019) Profile of Students' Creative Thinking Skills in Science Learning. Advances in Social Science, Education and Humanities Research, volume 397. 3rd International Conference on Learning Innovation and Quality Education (ICLIQE 2019), pp. 957-964
11. Tleubaeva B.S. (2006) Formirovanie professionaTno znachimykh kachestv budushhego pedagoga-khoreografa : avtoref. dis. . kand. ped. nauk.: 13.00.08. Almaty\ 2006. -28 s. (In Russian)
12. Bondarevskaya E.V (2001) Smysly i strategii lichnostno orientirovannogo vospitaniya // Pedagogika. # 1. S.17-24. (In Russian)
13. Ozhegov S. I. (1990) Slovar russkogo yazyka. M. : Rus. yaz. -750 s. (In Russian)
14. Kussanova A., Kulbekova A., Tleubaueva B., Nikolayeva L. (2020) Stylistic features and development trends of choreographic stage direction in Kazakhstan. Opción, Año 36, Regular No.91, pp. 58-71
15. Hsueh S., Alaoui S., Mackay W. (2019) Understanding Kinaesthetic Creativity in Dance. ACM CHI Conference on Human Factors in Computing Systems, May 2019, Glasgow, United Kingdom. pp. 12. ffhal-02430681f
16. Kalybekova A.A. (2006) Teoreticheskie i prikladnye osnovy narodnoj pedagogiki kazakhov [Izd. 2-oe]. - Almaty: [BAUR]. - 363 s. (In Russian)
17. Nizamov R.A. (2014) Didakticheekie osnovy aktivizaczii uchebnoj deyatelnosti studentov. Kazan: Izd-vo Kaz. un-ta.-130 s. (In Russian)
18. Kulbekova A.K. (2001) Teoriya i metodika prepodavaniya kazakhskogo narodnogo tancza v vuzakh kultury i iskusstv : Dis. ... kand. ped. nauk. Moskva. (In Russian)
19. Izim T.O., Kaiyr Zh.U., Turgymbaeva B.D., Saukhanova M.S., Kariyeva K.U., Baigozhina Zh.M., Ahmuldinova A. (2018) On the professional competence formation in students as future choreography teachers (based on the art history materials of choreography of Kazakhstan). Revista Espacios; Vol. 39 (# 21), pp. 38-46
Развитие творческих способностей студентов хореографов
С.Ш. Тлеубаев1, Б.С. Тлеубаева2 , Т.Ж. Клышбаев3 1,2 Южно-Казахстанский университет им. М.Ауэзова, г.Шымкент, Казахстан 3Казахский национальный педагогический университет им.Абая, г.Алматы, Казахстан
e-mail*: bal 67@list.ru
Учебно-теоретическая деятельность в вышем и среднеспециальном учебном заведений направлена на интеллектуальное развитие студентов, расширение их мировоззрения, что формирует уровень их профессионального познания, направленное на развитие и совершенствование учебно-практической деятельности-исполнительских способностей и технического мастерства. Но не достаточно приемлемым остается вопрос созидания, в связи с этим, наше исследование сегодня ориентировано на развитие творческих способностей будущих специалистов-хореографов в системе образования. Проблемой исследования явились раскрытие сущности, структуры, принципов и условий развития творческих способностей студентов хореографов, а также поиск эффективных технологий их совершенствования в процессе обучения в учебных заведениях. Хореографическая деятельность в развитии творческих способностей студентовпредставляется как комплекс сложных социально-педагогических явлений и представляет собой совокупность хореографических методик и средств, направленных на формирование и развитие целостной личности студента на основе учета его творческих способностей, интересов, склонностей, индивидуальных особенностей и хореографических способностей. Для успешного развития творческих способностей студентов необходимо использовать такие виды деятельности, как участие в творческих конкурсах и фестивалях, мастер-классах, выступлениях на концерте. Участие студентов в них позволяет углублять и систематизировать теоретические и практические знания студентов, формировать умения и навыки, используя инновационные методы для решения практических задач. Творческая деятельность играет особую роль в процессе развития творческих способностей студентов как средства инновационной деятельности.
Ключевые слова: хореография, творческие способности, танецевальное искусство, личность, методика преподавания, танец.
Development of creative abilities of students of choreographers
S.Sh. Tleubayev1, B.S. Tleubayeva2 , T.Zh. Klyshbaev3 1,2 M.Auezov South Kazakhstan University, Shymkent, 3 Abay Kazakh National Pedagogical University, Almaty e-mail*: bal 67@list.ru
Educational and theoretical activities in higher and secondary specialized educational institutions are aimed at the intellectual development of students, expanding their worldview, which forms the level of their professional knowledge, aimed at the development and improvement of educational and practical activities-performing abilities and technical skills. But the question of creation is not quite acceptable. In this regard, our research is focused on the development of creative abilities of future choreographers in the educational system. The problem of the research was to reveal the essence, structure, principles and conditions for the development of creative abilities of students of choreographers, as well as to search for effective technologies for their improvement in the process of training in educational institution. Choreographic activity in the development of creative abilities of students is presented as a complex of complex socio-pedagogical phenomena and is a set of choreographic techniques and tools aimed at the formation and development of an integral personality of the student based on his creative abilities, interests, aptitudes, individual characteristics and choreographic abilities. For the successful development of students' creative abilities, it is necessary to use such activities as participation in creative competitions and festivals, master classes, and performances at a concert. Participation of students in them allows to deepen and systematize theoretical and practical knowledge of students, to form skills and abilities, using innovative methods for solving practical problems. Creative activity plays a special role in the development of students' creative abilities as a means of innovation.
Keywords: choreography, creativity, dance art, personality, teaching methods, dance.
Редакцияга 12.08.2020 TYстi.
